Pytania i odpowiedzi prawne

W. Ramus

Pytania i odpowiedzi prawne

Palestra 22/9(249), 50-53

1978

P Y T Ą I M I A f O D P O W I E D Z I P R A W H I E

PYTANIE:

I. C z y o b y w a t e l p o l s k i , k t ó r y n a b y ł o b y w a t e l s t w o p a ń s t w a o b c e g o i n i e m o ż e z ł o ż y ć d o w o d u z e z w o l e n i a w ł a ś c i w y c h w ł a d z p o l s k i c h n a z m i a n ę o b y w a t e l s t w a , p o w i n i e n b y ć u z n a w a n y z a o b y w a t e l a p o l s k i e g o , w s z c z e g ó l n o ś c i w r o ­ z u m i e n i u p r z e p i s ó w a r t . 3 u s t a w y z d n i a 26.X.1971 r. o u r e g u l o w a n i u w ł a s n o ś c i g o s p o d a r s t w r o l n y c h (Dz. U. N r 27, poz. 250) o r a z a r t . X X III p r z e p . w p r o w . k.c., jeżeli:

1) w 1930 r., czyli pod rząd em u sta w y z dn. 20.1.1920 r. o o b y w ate lstw ie P a ń ­ stw a Polskiego (Dz. U. N r 7, poz. 44), w y em ig ro w ał le g aln ie w celach za ro b k o ­ w ych w w iek u poborow ym (poprzednio zw olniony był od czynnej służby w ojskow ej) i o b y w ate lstw o obce n ab y ł w 1937 r.,

2) w zw iązku z w o jn ą rozpoczętą 1 w rz eśn ia 1939 r. zn alazł się n a te re n ie p a ń ­ stw a obcego, któ reg o o b y w ate lstw o n ab y ł n a s tę p n ie p rzed w ejściem w życie u sta w y o o b y w atelstw ie z dn. 8.1.1951 r. (Dz. U. N r 4, poz. 25) albo pod rzą d em te j u s ta ­ w y lu b te ż n a stę p n e j u sta w y z dn ia 15.I I .1962 r. (Dz. U. N r 10, poz. 49)?

II. C z y w r a z i e i s t n i e n i a p o d w ó j n e g o o b y w a t e l s t w a w ł a d z e p o l s k i e s ą u p r a w n i o n e i o b o w i ą z a n e d o o d e b r a n i a p a s z ­ p o r t u p a ń s t w a o b c e g o i w y d a n i a d o w o d u o s o b i s t e g o p o l ­ s k i e g o ?

U Z A S A D N I E N I E

P y ta n ia p o w y ższe p o w s t a ły na tle n a stęp u ją c eg o sta n u fa k ty czn eg o :

O b y w a te l p o lsk i, ro ln ik R .K ., u rod ził s ię w 1905 r. na ter e n ie , k tó r y w sz e d ł n a stęp n ie w sk ła d P a ń stw a P o lsk ieg o . W sp o só b le g a ln y w y je c h a ł do U SA w 1935 r. Od c z y n n e j służby w o jsk o w e j b y ł z w o ln io n y ze w zg lęd u na sta n zd row ia. O b y w a te lstw o U S A u z y s k a ł w 1937 r. N ie je st w sta n ie w y ja śn ić , czy u b ieg a ł się u w ła d z p o lsk ic h o z w o ln ie n ie od o b y w a te lstw a . O jciec jeg o zm a rł w 1946 r., a m atk a w 1957 r. w P o lsce. W sp ad k u p o ro d zica ch p ozostało g o sp od arsw o roln e. W ła śc iw y b. sąd p o w ia to w y stw ierd ził w 1960 r. p ra w o do te g o spadku ty części i na rzecz R .K .W y k o n y w a n ie p o sia d a n ia sw eg o u d ziału R.K. z le c ił w sp ó łsp a d k o - b iercom w sposób n ie fo r m a ln y . W 1976 r. gosp od arstw o sp a d k o w e w c a ło śc i o b ję te zostało p o stęp o w a n iem u w ła szc zen io w y m . N a b y c ie w ła sn o śc i stw ierd zo n o ty lk o n a rzecz w sp ółsp ad - k o b iercó w z n a jd u ją c y c h się w kraju. N ie u w zg lęd n io n o zarzu tu n a ru sze n ia art. 3 ustaw y o r e g u la c ji w ła sn o śc i g o sp o d a rstw r o ln y ch na tej p o d sta w ie, że R.K. n ie u tr a c ił o b y w a te l­ stw a p o lsk ie g o , sk oro n ie p rzed sta w ił d o w od u zw o ln ie n ia od ta k ow ego.

R.K. w s tr z y m u je się z p rzyjazd em do P o lsk i w c e lu o b ro n y sw o ic h p ra w o b a w ia ją c się, że przyjazd te n u n ie m o ż liw i m u, już ja k o o b y w a te lo w i p o lsk iem u , p o w ró t do U S A , gdzie ma sta łe za m ieszk a n ie, rod zin ę i w y p ła ca n ą tam ren tę.

ODPOWIEDZ:

Ad I. U dzielenie odpow iedzi n a p ostaw ione p y ta n ie w y m ag a w y ja śn ie n ia za­ sad u tr a ty o b y w ate lstw a polskiego przez nabycie o b y w ate lstw a obcego — pod rz ą ­ dam i w spom nianych w yżej:

N r 9 (249) P ytania i o dpow iedzi praw ne 51

a) u sta w y z d n ia 20.1.1920 r.,

b) u sta w y z d n ia 8.1.1951 r. i u sta w y z d n ia 15.11.1962 r. oraz ustanow ionej w szyst­ k im i ty m i a k ta m i u staw odaw czym i zasady w yłączności o b y w ate lstw a polskiego.

W edług a r t. 11 p k t 1 u sta w y z d n ia 20.1.1920 r., obow iązującej do dnia 19.1.1951 r., u tr a ta o b y w a te lstw a polskiego n astęp o w a ła przez nabycie o b y w ate lstw a obcego, z ty m zastrzeżeniem , że osoby obow iązane do czynnej służby w ojskow ej mogły nab y ć o b y w ate lstw o obce dopiero po u zy sk an iu zw olnienia od pow szechnego obo­ w iąz k u w ojskow ego. W raz ie nabycia o b y w ate lstw a obcego bez uzy sk an ia zw ol­ n ie n ia od tego obow iązku osoby te nie p rze staw a ły być u zn a w an e przez w ładze polsk ie za o b y w a te li p olskich, m ia ły one za te m jedno cześn ie p o dw ójne o b y w ate l­ stw o: obce i polskie. W św ietle zaś p rze p isu art. 1 tejże u sta w y stanow iącego, że ob y w atel p o lsk i nie m oże być jednocześnie o b y w atelem innego p ań stw a, osoby takie tra k to w a n e były przez w ładze polskie w yłącznie ja k o obyw atele polscy.

N ależy tu rów nież przytoczyć przepis a rt. 6 rozporządzenia w ykonaw czego z dnia 7.VI.1920 r. do w sp o m n ia n ej u sta w y z d n ia 20.1.1920 r. (Dz. U. N r 52, poz. 320 z późn. zm ianam i), w edług którego osoby podleg ające pow szechnem u obow iązkow i w ojsk o w em u tr a c ą oby w atelstw o polskie w sk u te k nabycia ob y w atelstw a innego p a ń ­ stw a po zw o ln ien iu ich od tego obow iązku. Is to tn e znaczenie w św ietle tych p rze­ pisów m ia ły k w estie, czy osoba n ab y w a ją c a oby w atelstw o obce p o dlegała w chw ili n ab y c ia tego o b y w ate lstw a czynnej służbie w ojskow ej, a je śli podlegała, to czy została zw olniona od tego obow iązku oraz ja k i był zak res obow iązku „czynnej służby w o jsk o w e j”, zm ienionej w późniejszych la tac h n a „pow szechny obow iązek w o jsk o w y ”.

Otóż k w e stię osób obow iązanych do czynnej służby w ojskow ej należało oceniać w edług p rze p isó w n o rm u ją cy ch sp ra w y pow szechnego obow iązku w ojskow ego, k tó ­ re w la ta c h 1918—1950 uległy k ilk a k ro tn y m zm ianom . W edług tych sam ych prze­ pisów n ależało oceniać obow iązek i zak res służby w ojskow ej. Z godnie z ty m cza­ sow ą u s ta w ą o pow szechnym obow iązku w ojskow ym z d n ia 27.X.1918 r., obow iązu­ ją cą do 1924 r., przez czynną służbę w ojskow ą rozum iało się: służbę w w o jsk u s ta ­ łym , służbę w zapasie, służbę w rezerw ie, w o b ro n ie k ra jo w e j i w p ospolitym r u ­ szeniu. N ato m iast p ó źniejsza u sta w a z d n ia 23.Vil924 r. ro zu m iała przez te n obo­ w iązek: służbę w w o jsk u stałym , służbę w rez erw ie i służbę w pospolitym ru sz e ­ niu, a po now elizacji w 1928 r. — obow iązek zgłoszenia się do sp isu poborow ych, obow iązek sta w ie n ia się do poboru, obow iązek czynnej służby w ojskow ej, służbę w re z e rw ie i w p o spolitym ru sze n iu o raz obow iązek m eldow ania się. Z ak res pow ­ szechnego obow iązku w ojskow ego rozszerzyła z kolei n a s tę p n a u sta w a z dnia 9.IV.1938 r., późniejsza zaś u sta w a z dnia 4.II.1950 r., w y d an a jeszcze w cza­ sie obow iązy w an ia u sta w y z d n ia 20.1.1920 r. o o b y w atelstw ie P a ń stw a Polskiego, obow iązek te n pozornie zaw ęziła, gdyż obejm ow ał on zgłoszenie się do r e je s tra c ji i poboru, o dbycie zasadniczej służby w o jskow ej i służby w ojskow ej w rezerw ie oraz ob o w iązek m eldunkow y. O byw atel polski p odlegający zatem obow iązkow i w o jsk o w em u w p rze d staw io n y m w yżej zakresie tra c ił o byw atelstw o polskie na sk u te k n ab y c ia o b y w ate lstw a obcego dopiero po zw olnieniu go z tego obow iązku przez w łaściw e w ładze polskie.

N iezależn ie od takiego zw olnienia, k tó re było dokonyw ane w drodze odpow ied­ niej d ec y zji w łaściw ego o rg an u polskiego, istn ia ła jeszcze in sty tu c ja zw olnienia z m ocy p r a w a od obow iązku w ojskow ego osób u znanych za całkow icie niezdolne do p e łn ie n ia służby w ojskow ej oraz osób w określonym w iek u (poniżej 18 la t i p o ­ w yżej 50 la t lu b 60 ro k u życia). W razie nabycia przez o byw atela polskiego pod­ legającego p o w szechnem u obow iązkow i w ojskow em u o b y w ate lstw a obcego bez

52 P ytania i odpow iedzi praw ne N r 9 (249) zw olnienia go z tego obow iązku nie tra c ił o n o b y w ate lstw a polskiego dopóty, do ­ póki nie uzy sk ał ex post zw olnienia od tego obow iązku albo dopóki nie w ygasł

w sto su n k u do niego — ze w zględu n a o siągnięcie określonego w ie k u (la t 50 lub 60 a n a w e t 65) — obow iązek słu żb y w ojskow ej w rez erw ie lu b w p o sp o lity m r u ­ szeniu, albo też dopóki nie został o n — stosow nie do p rzepisów u sta w y z d n ia 9.IV.1938 r. o pow szechnym obow iązku w ojsk o w y m — zw olniony od tego obow iązku, in d y w id u a ln ie lu b grupow o p rzez M in istra S p ra w W ojskow ych, w o k resie o bow ią­ zyw ania tej u sta w y tj. do dnia 31.V.1950 r. (po 1945 r. — przez M in istra O brony N arodow ej). U tra ta ob y w atelstw a n astęp o w a ła w e w szystkich tych w y p ad k a ch ex nunc. N ależy dodać, że w edług u sta w y z d n ia 23.V.1924 r. obow iązek służby w ojskow ej istn ia ł dla m ężczyzn od ro k u , w k tó ry m ukończyli 17 la t, do roku, w k tó ry m ukończyli 50 la t, a oficerow ie — 60 lat. W edług zaś u sta w y z dnia 9.IV.1938 r. odpow iednio — 17 i 60 la t, a u sta w y z dnia 4.II. 1950 r. — 18 i 50 la t życia w łącznie, dla m ężczyzn zaś w sto p n iu oficerskim — 60 lat, a w sto p n iu ge­ n era ła — 65 la t (kobiety odpow iednio 18 i 40 lat).

Je że li za te m osoba, k tó re j p y ta n ie dotyczy, n ie by ła n aw e t — w czasie n a ­ bycia o b y w a te lstw a obcego w 1937 r. lu b później przed w ejściem w życie ustaw y z dnia 8.1.1951 r. o o b y w ate lstw ie polskim — zw olniona in d y w id u a ln ie lu b grupow o od pow szechnego obow iązku w ojskow ego, a l e p r z e d d n i e m w e j ś c i a w ż y ­ c i e u s t a w y , t j . 19.1.1951 r., o s i ą g n ę ł a w i e k 50 l u b 60 (w zależności od stopnia w ojskow ego), 'to w ra z z osiągnięciem tego w iek u i w y g aśn ięciem w sto ­ su nku do n iej z mocy p ra w a obow iązku w ojskow ego u t r a c i ł a r ó w n i e ż z m o c y p r a w a o b y w a t e l s t w o p o l s k i e i o d t e j c h w i l i p o s i a d a w y ł ą c z n i e o b y w a t e l s t w o o b c e .

D la u z y s k a n ia przez ta k ą osobę po św iad czen ia u tr a ty o b y w a te lstw a polskiego, w y sta w ian e g o przez w łaściw y te re n o w y o rg an a d m in istra c ji p ań stw o w ej (n ac zeln i­ k a gm iny lu b m ia sta albo dzielnicy), n ależ y p rze d staw ić dow ód zw o ln ien ia od pow szechnego obow iązku w ojskow ego p rze d d niem 19 stycznia 1951 r. albo w y­ kazać, że obow iązek te n w ygasł z m ocy p ra w a w sk u te k osiągnięcia p rzez daną osobę — p rzed tą d a tą — określonego w iek u (50 lub 60 albo 65 la t życia). N ato­ m ia st je że li w sp o m n ia n ą granicę w iek u o siąg n ęła ta k a osoba dopiero po w ejściu w życie u sta w y z dn ia 8.1.1951 r. lu b u sta w y z d n ia 15.11.1962 r. o obyw atelstw ie polskim , to nie u tra c iła ona o b y w a te lstw a polskiego. U staw y te b ow iem nie znają w a ru n k u zw olnienia od pow szechnego o bow iązku w ojskow ego ja k o niezbędnej p rze słan k i u tr a ty o b y w ate lstw a polskiego n a sk u te k nabycia o b y w a te lstw a obcego. W prow adziły one n a to m ia st inny w a ru n e k u tr a ty o b y w ate lstw a polskiego, a m ia ­ now icie zezw olenie R ady P a ń stw a na zm ian ę o b y w ate lstw a polskiego (w sto su n k u do osób zam ieszkałych sta le za g ra n ic ą zezw oleń ta k ich m ogą udzielać — z upo­ w ażn ien ia R ad y P ań stw a ' — ta k ż e M in ister S p ra w Z agranicznych, a za zgodą tego M in istra — k iero w n icy polskich urzędów k o nsularnych). O soba zatem , k tó r a m ając o b y w ate lstw o polskie n a b y ła p rzed dniem w ejścia w życie u sta w y z d n ia 8.1.1951 r. o b y w atelstw o obce, jeżeli p o dlegała pow szechnem u obow iązkow i w o jskow em u do tego d n ia i nie uzy sk ała zw olnienia od tego obow iązku, a obow iązek te n nie w y­ gasł w sto su n k u do niej z mocy p ra w a n a sk u te k osiągnięcia przed dniem 19.1.

1951 r. określonego w yżej w iek u (50 lu b 60 la t życia), je st n a d a l , zgodnie z art. 2 u sta w y z d n ia 15 lutego 1962 r., o b y w ate le m polskim . Nie m oże ona być uznaw ana przez w ład z e polskie za o b y w ate la innego p ań stw a , w obec czego nie m oże też k o ­ rzy stać w św ie tle u sta w o d aw stw a polskiego ze sta tu su cudzoziem ca, m .in. w rozu­ m ieniu p rzepisów a rt. 3 u sta w y z d n ia 26.X.1971 r. (Dz. U. N r 27, poz. 250) oraz a rt. X X III p rzepisów w prow . k odeks cyw ilny. *

N t 9 (249) O u:łaściwe stosow an ie art. 204 k.k. 53 A d II. Je że li osoba p o sia d ająca podw ójne o b y w atelstw o (polskie i obce) p rz y ­ będzie n a te ry to riu m P R L na p o d sta w ie p a szp o rtu obcego p ań stw a, zaopatrzonego w w izę p o lsk ą przez polskie p rz e d staw ic ie lstw o d y plom atyczne lub p o lsk i urząd k o n su la rn y , to w ładze polskie w ed łu g stosow anej u nas p ra k ty k i tr a k t u ją ta k ą osobę — w ko n sek w en cji u d zielen ia je j w izy n a p aszporcie obcym — ja k o cudzo­ ziem ca i nie o d b ie ra ją jej p aszp o rtu . N ato m iast w w y p ad k u gdy osoba ta k a zde­ cy d u je się pozostać n a sta łe w k r a ju , może ona — pow ołując się n a p o siad an e o b y w a te lstw o polskie — u zyskać pośw iadczenie o b y w ate lstw a polskiego, a n astęp n ie dow ód osobisty i zw rócić p asz p o rt obcy w łaściw em u obcem u przed staw icielstw u d y p lo m a ty c zn e m u lu b obcem u u rzędow i k o n su la rn e m u (zazw yczaj d o k u m e n t taki p rz e k a z u je się polskiem u o rg an o w i a d m in istra c ji p ań stw o w ej w y sta w iają ce m u do­ w ód o sobisty albo kom endzie MO w łaściw ej w sp raw ac h re je s tra c ji cudzoziem ców, k tó ry to o rg an p rzesy ła potem te n do k u m en t do M in isterstw a S p ra w Z ag ran icz­ nych w celu p rz e k a z a n ia go obcej placów ce d y plom atycznej lu b k o n su larn ej).

W. Ramus

por, W. R a m u s : P raw o o o b y w a te lstw ie p o lsk im , W yd aw n ictw o P ra w n icze 1968, s. 55—61, 270—273 , 313—321.

Z NOTATNI KA OBROŃCW

ZBIGNIEW SZWARNOWIECKI

O w ł a ś c i w e s t o s o w a n i e a r t . 2 0 4 k . k .

O głaszane w „ P a le strz e ” M iscellanea k a rn o -p ro c eso w e” p ió ra adw. d ra R. Ły- czyw ka, zw łaszcza zam ieszczone w nrze 3 z m a rc a 1978 r., sp row okow ały mnie do zre lac jo n o w an ia poniżej p rzeb ieg u pew n ej sp ra w y k a rn e j, w k tó re j broniłem oskarżonego o popełnienie p rz e stę p stw a z a rt. 204 k.k.

Otóż w lu ty m 1978 r. zgłosił się do m nie ojciec oskarżonego, którego b ęd ę n a­ zyw ał „K o w alsk i”, z prośbą, ab y m in te rw e n io w ał w p ro k u ra tu rz e rejo n o w ej w sp ra w ie jego syna, k tó ry został za trz y m a n y przez o rg an MO po u p rzed n im p rze p ro ­ w ad zen iu w jego zab u d o w an iach rew izji, za b ra n iu sam ochodu m a rk i „ T ra b a n t”, będącego w posiad an iu syna, i po p rz e tra n sp o rto w a n iu go do kom endy MO, przy czym n ad m ien ił, że jego za trzy m a n y syn już drugi dzień pozostaje w areszcie MO. Z w róciłem się w ów czas niezw łocznie do p ro k u ra tu r y rejonow ej i od w łaściw ego p r o k u ra to ra dow iedziałem się, że w ie o za trzy m a n iu K ow alskiego i że zo stał on za­ trz y m a n y pod zarzu te m p rzyw łaszczenia sobie sam ochodu m a rk i „ T ra b a n t”, sta n o ­ w iącego w łasność jego byłej żony, czyli pod za rzu te m po p ełn ien ia p rze stęp stw a przew id zian eg o w a rt. 204 k.k. P ro k u r a to r ów n ad m ien ił także, że postanow ienia o ty m czaso w y m a re szto w a n iu K ow alskiego jeszcze nie w ydał.

P o n iew aż sp ra w ę p o sia d an ia tego sam ochodu przez K ow alskiego znałem , jak rów nież z n a n a m i by ła okoliczność dotycząca procesu K ow alskiego z jego żoną o rozw ód, ośw iadczyłem p ro k u ra to ro w i, że w tej sp ra w ie k o m p e ten tn y m są d em był­ by sąd cyw iln y , albow iem sp ra w a będ ąca p rzed m io tem p ostępow ania p rzygotow aw ­