J. R.
Ocena odszkodowania za "szkodę
moralną" w prawie jugosłowiańskim
: [recenzja artykułu Obriena
Stankowicza opublikowanego w
"Annali prawnog fakulteta u
Beogradu", [1963, nr 1-2]]
Palestra 7/11(71), 76-77
Z ag ra n ic z n a prcua p ra w n ic z a N r ł l (7U
zw ią za n y m i z p ro b le m a ty k ą opieki, w reszcie jeszcze in n e sp ra w a m i k a rn y m i p r z e ciw m a łoletnim ).
W łączenie do z a k re su k o m p e te n c ji są d o w n ictw a rod zin n eg o sp ra w k a rn y c h p r z e ciw ko n ie le tn im m a szczególnie doniosłe znaczenie. W łaściw e bow iem osądzenie ta k ic h s p ra w w y m ag a głęb o k iej zn ajo m o ści sto su n k ó w ro d zin n y c h p a n u ją c y c h
w ro d zin ie m łodocianego.
S ąd o w n ictw o ro d zin n e, w o ln e od sfo rm alizo w an y c h re g u ł procesow ych, sta ło się je d n y m z n ajle p sz y c h śro d k ó w w a lk i o o ch ro n ę ro d zin y i o z a p ew n ie n ie p r a w i dłow ego w y c h o w a n ia dzieci.
P o stęp o w a n ie p rze d ty m i są d am i c h a ra k te ry z u je się w spółudziałem pedagogów , psychologów , p sy c h ia tró w , o p ie k u n ó w . itd. U dział te n d e c y d u je w znacznej m ie rz e 0 p raw id ło w y m ro zp o z n an iu i ro zstrz y g n ięc iu sp raw y , ja k o że bez p ra w id ło w e j „diagnozy”, w k tó r e j u s ta le n iu biegli ci p o m a g a ją sędziem u, n iem ożliw e je s t u s ta le n ie za sa d „ te r a p ii ch o re j ro d zin y ”. W a rto ta k ż e p o d k re ślić szczególne znaczenie ugody w p o stę p o w a n iu p rze d są d am i ro d zin n y m i, g łó w n ie w sp ra w a c h m ałżeń sk ich .
Sędziow ie sądów ro d zin n y c h U SA nie b io rą osobiście u d ziału w p o stę p o w an ia ch p ojednaw czych. K ie ru je n im i sp e cja ln y sz ta b p rac o w n ik ó w (tzw. staff) są d u p o sia d a ją c y c h o k re ślo n e k w a lifik a c je w tym z a k resie . W Ja p o n ii n a to m ia st p o stę p o w a n ie to p ro w a d z i sęd zia w k om plecie z u d z ia łe m 2 ław ników .
Id e a są d o w n ictw a ro dzinnego, k tó re osiągnęło w ielk ie sukcesy n a p o lu o ch ro n y ro d zin y i dzieci w ty c h d w u k ra ja c h , ro zp o w szech n ia się ta k ż e w in n y c h p a ń stw a c h . S ąd y ta k ie założono ju ż w n ie k tó ry c h m ia sta c h k a n a d y jsk ic h (np. w T oronto). W A nglii, F ra n c ji i N R F p ro b le m a ty k ą tą z a jm u ją się pow ołane p rzez rz ą d y ty c h p a ń s tw sp e c ja ln e k om isje. W w ielu k ra ja c h o b se rw u je się te n d e n c je do p rz e k s z ta ł c e n ia sądów d la n ie le tn ic h w sąd o w n ictw o ro d zin n e . A u to r p o p ie ra te n k ie ru n e k p o d k re śla ją c , że je s t on ja k n a jb a rd z ie j p o ż ą d a n y z p u n k tu w id zen ia w spółczesnej
w iedzy z d zied zin y p ed ag o g ik i społecznej. '
O cena odszkodowania za „szkodę moralną“ w prawie -
jugosłowiańskim
P ro b le m te n om aw ia n a ła m a c h cy to w an eg o ju ż *vyżej „A n n a li p ra w n o g f a k u l- te ta u B e o g ra d u ” d r O b rie n S t a n k o w i e z. W sw ym a rty k u le a u to r rozw aża w a ru n k i, od k tó ry c h u za le żn ia się' ocenę w ysokości odszkodow ania za „szkodę m o r a ln ą ” *. P o d k re śla on, że k ry te riu m ogólne, z k tó reg o n ależy w ychodzić ja k o ,z p u n k tu w y jśc ia, je s t n a s tę p u ją c e : sąd p o w in ie n o k reślić odszkodow anie w ta k ie j w ysokości su m y p ie n ięż n ej, żeby je j siła n ab y w c za m ogła zap ew n ić p o szk o d o w an e m u osiągnięcie s a ty sfa k c ji w sen sie w y d a tn e g o p rzy w ró c en ia m u rów n o w ag i p sy ch iczn ej za grożonej p rze z cie rp ie n ia n a tu ry psy ch iczn ej lu b fizycznej — z je d n o czesnym je d n a k p rz e strz e g a n ie m zasady, by o d szkodow anie to nie było z b y t Wyso ckie i ń ie sta n o w iło z a ch ę ty do w szczy n an ia s p ra w o odszkodow anie z ch ę ci w zb o
g ac en ia się.
P rz y u s ta la n iu n a jb a rd z ie j stosow nej su m y p ie n ięż n ej odszkodow ania sąd ptt- W inien b ra ć pod u w ag ę k o n k re tn e okoliczności dan eg o w y p a d k u : in te n sy w n o ść 1 d łu g o trw ało ść c ierp ien ia, s ta n m a ją tk o w y poszkodow anego i odpow iedzialnego z*.
W ynagrodzenie szkody, ja k ró w n ież sto p ień w in y tego o statniego. S ąd p o w in ie n ta k że
» - .i • ^i. ~ i - i . 4' ' . k. *■ : ' . ■.: j 'i ’ • O d p o w ie d n ik n a s z e f o „ z a d o i ć u c iy n i a n ia t a k r z y w d ę m o r a l n ą ” (p rz y p . n ó ] —
J.R.),
Wr 11 (71) Z ag ra n iczn a pra sa pra w n icza 77 tb a d a ć , czy w d an y c h o k o licznościach n ie n a le ż y zastosow ać in n y c h fo rm zadość u cz y n ie n ia za k rz y w d ę m o raln ą, ja k np. o p u b lik o w a n ia o rze cze n ia sądu, sp ro sto w a n ia lu b odpow iedzi, n a ło ż e n ia s a n k c ji k a rg e j itd.
W a r ty k u le c y tu je się szereg d ec y zji sądów jugosłow iańskich, z k tó ry c h to d e c y z ji w y n ik a, że sąd y te p rzy ocenie o d szkodow ania za „sfckody m o ra ln e ” w y chodziły — ja k o z założeń pod staw o w y ch — z oceny fa k tó w in te n sy w n o ści i d łu g o trw ało ści bólu (cierpień) p okrzyw dzonego oraz że w o k reślo n y sposób b ra ły one ta k ż e pod u w ag ę s ta n m a ją tk o w y poszkodow anego i sp ra w c y szkody (oraz sto p ień w in y te g o spraw cy).
Common law we współczesnym świecie
io te m a t, k tó ry om aw ia uczony an g ielsk i prof. R.H. G r a v e s o n w a r ty k u le o p u b lik o w a n y m w cyt. już n u m e rz e „A n n a li p ra w n o g fa k u lte ta u B e o g ra d u ”.
C zyniąc p ró b ę p o ró w n a n ia sy stem ó w p r a w a cyw ilnego (p ań stw z a c h o d n io -e u ro p e js k ic h ; z c o m m o n law , a u to r w e w stę p n y c h u w ag a ch sw ego stu d iu m podkreśla* i e w y n ik i ta k ie g o p o ró w n a n ia d o p ro w a d z a ją d o w n io sk u , iż ró żn ic e m iędzy ty m i •y ste m a m i są zn aczn ie m n ie jsz e a n iż e li łączące j e podobieńsitw a.
D ale j, w sk a z u je on n a f a k t ro z sz e rz a n ia się zasięgu o d d ziały w a n ia c o m m o n l a w począw szy od X V I w . Z a je d e n ze z n a m ie n n y c h uw aża p rz y ty m f a k t, iż c o m m o n l a w p rz e trw a ło w szereg u p ań stw , m im o że uzy sk ały o n e p o te m niepodległość,, u n ie z a le ż n ia ją c się w te n sposób od A nglii, będ ącej k o le b k ą c o m m o n law.
O p isu ją c sy ste m c o m m o n law , a u to r p o d k re śla je g 5 3 cechy c h a ra k te ry sty c z n e . P rz e d e w szy stk im w ięc je s t ono sy stem em re g u ł (sy ste m of rules). D alej, c o m m o n l a w je s t m e to d ą m y ślen ia l ro zu m o w a n ia praw niczego. I w re szc ie trz e c ia cechai odnosi się do tzw. p r a w a publicznego o ra z w za jem n y ch sto su n k ó w ro z m a ity c h o r g a n ó w k o n sty tu c y jn y c h i w y ra ż a się w g łęb o k im re sp e k to w a n iu in d y w id u a ln y c h p ra w o b y w ateli.
P ow szech n ie re p re z e n to w a n a je s t o p in ia co d o tego, iż oba p o ró w n y w a n e sy ste m y dzieli m . in. fa k t, że o ile p ra w o sta n o w io n e pochodzi od k o m p e te n tn y c h o r g a n ó w ustaw o d aw czy ch , o ty le c o m m o n la w je s t w zn acznym sto p n iu p ra w e m tw o rz o n y m p rze z sędziów (judgem ade law). W sk azu jąc n a zbyt często sp o ty k a n e u p ro sz czone u sto su n k o w a n ie się do tego z a g ad n ien ia , a u to r p o d k re śla , że w rzeczy w isto ści w ra m a c h w ie lu sy stem ó w p r a w a sta n o w io n eg o sądy, m im o k o n sty tu c y jn y c h z a k a - eów, częstokroć, być m oże w b re w życzeniom i in te n c ji sam y ch sędziów , d e f a c t o iw orzą p raw o . T w orzą je m ianow icie decyzje (sędziowskie, k tó ry c h a u to r y te t beafr u s ta n n ie w z ra s ta w e w szy stk ich n ie m a l p ań stw ac h .
W zak o ń czen iu a u to r w s k a z u je n a p o trz e b ę p ro w a d ze n ia stu d ió w p o ró w n a w czych, m a ją c y c h co p ra w d a ju ż za so b ą d łu g o le tn ią tra d y c ję , a le o d zn a c z a ją c y c h *ię — j a k d otychczas — zb y t p rze sad n y m p o d k reśle n ie m ró żn ic (chociaż oczyw i sty ch ), n a to m ia s t p o m ijan ie m w sp ó ln y c h e lem e n tó w tk w ią cy c h w o b u ty c h s y s t e - m a c h p ra w n y c h .
