Maria Cybulska
Odpowiedzialność kontraktowa i jej
stosunek do odpowiedzialności
deliktowej według k.c.
Palestra 8/12(84), 80-81
80 Przegląd p rasy p ra w n icze j Nr 12 <(84>
u n o r m o w a ń k o d e k so w y c h s tr a c iło w ię c te n se n s , j a k i m u n a d a ły in n e a k t y m o r - m a ty w n e .
W d a ls z y m c ie g u sw eg o o p ra c o w a n ia a u t o r o m a w ia s z e re g k o n c e p c ji, k tó r e p rrz y - n o sz ą p rz e p is y k o d e k s u c y w iln eg o . D o n ic h n a le ż y m ię d z y in n y m i o ry g in a ln e iro z - w ią z a n ie n ie z m ie r n ie tr u d n e g o z a g a d n ie n ia tr e ś c i p r a w a s o c ja lis ty c z n e j w łasncości p a ń s tw o w e j. W e d łu g a r t. 128 § 1 k o d . w ła s n o ś ć p a ń s tw o w a p rz y s łu g u je n ie p o d z i e l n ie p a ń s tw u , je d n a k ż e w s fe rz e d z ia ła n ia s to s u n k ó w c y w iln o p r a w n y c h p a ń s ltw o n ie w y k o n u je sw y c h u p r a w n ie ń w ła s n o ś c io w y c h , g d y ż n ie je s t ono w ogóle p o d m io te m ty c h sto s u n k ó w . W e d łu g a r t . 128 § 2 ko d . u p r a w n ie n ia te w y k o n u ją p ia ń - s tw o w e o so b y p r a w n e w im ie n iu w ła s n y m , k a ż d a w s to s u n k u do z a rz ą d z a n e j pirzez n ią części m ie n ia o g ó ln o n a ro d o w e g o . S k a r b P a ń s tw a , ja k o o so b a p r a w n a (a rt.. 33 i 34), u w a ż a się za p o d m io t p r a w i o b o w ią z k ó w w s to s u n k u do ty c h części im ie n ia , k tó r e n ie s ą p od z a rz ą d e m p a ń s tw o w y c h o só b p ra w n y c h .
C o się ty c z y s p o rn e g o p ro b le m u p o w s ta w a n ia , z m ia n y i w y g a ś n ię c ia z o b o w iąjz ań w s o c ja lis ty c z n y m o b ro c ie , k o d e k s p r z y ją ł z a s a d ę , że n o r m a ln y m ź ró d łe m zcabo- w ią z a n ia je s t u m o w a , i s p r o w a d z ił ro lę a k tu a d m in is tr a c y jn e g o do w ła ś c iw y c h ro z m ia r ó w .
W k o ń c o w e j części a r t y k u łu a u t o r o m a w ia g łó w n e r o d z a je u m ó w u re g u lo w a m y c h w części szczeg ó ło w ej z o b o w ią z a ń , w sz czeg ó ln o ści u m ó w , w k tó r y c h o b ie lu b j e d n a ze s tr o n są je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j.
O d p o w ie d z ia ln o ś ć k o n tra k to w a i i ej stosunek do o d p o w ie d z ia ln o ś c i d e lik to w e j w e d łu g k.c
o m a w ia W ito ld C z a c h ó r s k i n a ła m a c h n r u 10 (1964) „N ow ego P r a w a ” .
P o s t u la t z u p e łn o ś c i k o d e k s u , w p ra w d z ie n ie w p e łn i z re a liz o w a n y , z m ie n ił n a le p s z e p rz e jrz y s to ś ć u n o rm o w a ń c a łe g o s y s te m u p r a w a c y w iln e g o . P rz e p is y d o ty c z ą c e z o b o w ią z a ń m a ją z a s to s o w a n ie z a ró w n o w o b ro c ie u s p o łe c z n io n y m , j a k i p o z a n im . D la te g o m a ją o n e c h a r a k t e r p r a w a p o w sz e c h n e g o . A c z k o lw ie k a r t . 2 k .c. p o z w a la n a w p ro w a d z e n ie p e w n y c h m o d y f ik a c ji, to je d n a k w z a k re s ie p o d s ta w o w y c h k o n c e p c ji p r a w a c y w iln e g o b r a k je s t z r ó ż n ic o w a n ia z p u n k tu w id z e n ia p o d m io tó w , k tó r y c h d a n y s to s u n e k d o ty c z y . J e ś li c h o d z i o o d p o w ie d z ia ln o ść c y w iln ą , to u t r z y m a n a z o s ta ła z a s a d a d u a li z m u re ż y m ó w te j o d p o w ie d z ia ln o śc i, a w ię c o d p o w ie d z ia ln o ś ć tzw . k o n tr a k to w a i d e - lik to w a . P ie r w s z a o d p o w ie d z ia ln o ść p o w s ta je w ó w c z a s, g d y w is tn ie ją c y m m ię d z y s t r o n a m i s to s u n k u u m o w n y m d łu ż n ik n ie w y k o n u je sw e g o z o b o w ią z a n ia lu b w y k o n u je je n ie n a le ż y c ie . D ru g a o d n o si się do w y p a d k ó w , g d y sa m f a k t w y r z ą d z e n ia s z k o d y — p o za is tn ie ją c y m s to s u n k ie m z o b o w ią z a n io w y m — p o w o d u je p o w s ta n ie z o b o w ią z a n ia o d szk o d o w a w c z e g o . W p ra w d z ie k o d e k s c y w iln y n ie z a w ie r a ogólnego- p r z e p is u o ź ró d ła c h z o b o w ią z a ń , n ie m n ie j je d n a k u k ła d k o d e k s u n ie z m ie n ia d o ty c h c z a s o w e j z a s a d n ic z e j k o n c e p c ji co do d w o isto śc i o d p o w ie d z ia ln o ś c i i ró ż n e j f u n k c j i o b u re ż y m ó w , m im o że s y s te m a ty k a m a te r i a łu je s t o d m ie n n a .
P o o m ó w ie n iu sz e re g u z m ia n w z a k re s ie s y s te m a ty k i k o d e k s u a u to r p o d k r e ś la , że u tr z y m a n a z o s ta ła z a s a d a o d p o w ie d z ia ln o śc i d łu ż n ik a za w s z e lk ą sz k o d ę , a w ię c z a r ó w n o za d a m n u m e m e r g e n s , ja k i z a l u c r u m c e ssans. D o ty c z y to — w r ó w n e i m ie r z e — t a k o b ro tu u sp o łe c z n io n e g o , j a k i z o b o w ią z a ń p o w s ta ły c h p o z a ty m o b ro te m .
Z u p e łn e n o v u m s ta n o w i a r t. 443 k o d e k s u o z b ie g u o d p o w ie d z ia ln o śc i e x c o n t r a
c t u i e x delicto. P ro b le m te n w o s ta tn ic h la t a c h s t a ł s ię n a d e r w a ż n y . W j u d y k a -
№ 12 (84) P rzegląd p ra sy p ra w n ic ze j 81 g d y je d e n i t e n s a m s ta n f a k ty c z n y w y p e łn ia p r z e s ła n k i z a ró w n o o d p o w ie d z ia l n o ś c i k o n tr a k to w e j, ja k i d e lik to w e j, to m o ż liw e je s t z a s to s o w a n ie d o te g o s ta n u f a k t y c z n e g o c a ło ś c i re g u ł je d n e g o lu b d ru g ie g o re ż y m u o d p o w ie d z ia ln o ś c i, p rz y c z y m o ty m , ja k i e r e g u ły m a j ą b y ć w d a n y m w y p a d k u z a s to s o w a n e , d e c y d u je o r g a n o r z e k a ją c y . R ó ż n ic e o b u re ż y m ó w są b a r d z o is to tn e . D o ty c z ą cme m .in .: a) o c e n y p o ję c ia w in y , b ) c ię ż a r u d o w o d ó w , c) w s p ó ło d p o w ie d z ia ln o ś c i z a szk o d ę, d) te r m in ó w p r z e d a w n ie n i a ro s z c z e ń , e) z a k r e s u i sp o s o b u n a p r a w ie n i a s z k o d y f) k o m p e te n c ji s ą d u itp . C o n o w e g o w n o s i w te j s y t u a c ji a r t . 443 k o d e k s u ?
P r z e p i s t e n m a n a s t ę p u ją c e b rz m ie n ie : „O k o lic z n o ść , że d z ia ła n ie l u b z a n ie c h a n ie , z k tó r e g o sz k o d a w y n ik ła , s ta n o w iło n ie w y k o n a n ie l u b n ie n a le ż y te w y k o n a n i e is tn ie ją c e g o u p rz e d n io z o b o w ią z a n ia , n ie w y łą c z a ro s z c z e n ia o n a p r a w ie n i e s z k o d y z t y t u ł u c z y n u n ie d o z w o lo n e g o , c h y b a że z tr e ś c i is tn ie ją c e g o u p r z e d n io z o b o w ią z a n ia w y n ik a co in n e g o ” . P r z e p is te n n ie w ą tp liw ie z e z w a la n a s to s o w a n ie r e g u ł z b ie g u , je d n a k ż e tr e ś c i ty c h r e g u ł n ie p rz e s ą d z a , z je d n y m ty lk o w y ją tk i e m , j a k p is z e a u t o r : „ g d y z tr e ś c i u p rz e d n io is tn ie ją c e g o (m ięd zy s t r o n a m i) z o b o w ią z a n ia n i e w y n ik a co in n e g o ” ; o z n a c z a to , że z b ie g n ie p o w in ie n p ro w a d z ić do p o w o ła n ia s ię n a p rz e p is y o b u re ż y m ó w . Z d a n ie m a u to r a b ę d z ie to n p . z a c h o d z iło w te d y , g d y s t r o n y o g ra n ic z ą z g ó r y o d p o w ie d z ia ln o ś ć do o z n aczo n eg o s to p n ia w in y l u b u s t a l ą u m o w n ie o g ra n ic z e n ie w y so k o śc i o d sz k o d o w a n ia . W ta k ic h w y p a d k a c h z a s t o s o w a n ie re ż y m u d e lik to w e g o p ro w a d z iło b y do p rz e k r e ś le n ia u p r z e d n ie g o p o r o z u m ie n i a s tr o n .
A u t o r — z a z n a c z a ją c , że je s t z w o le n n ik ie m o c e n y s to s u n k u s t r o n w e d łu g k r y t e r i u m , czy is tn ie n ie z o b o w ią z a n ia m ię d z y n im i w y łą c z a (czy te ż nie) s to s o w a n ie o g ó ln y c h n a k a z ó w lu b z a k a z ó w p r a w a , k tó r e n a r u s z y ć m o że k a ż d y , a w ię c ta k ż e t e n , k to n ie je s t z w ią z a n y d a n y m s to s u n k ie m o b lig a c y jn y m — p is z e , że a r t . 443 k .c . n ie d a je d o s ta te c z n ie ś c is ły c h w s k a z ó w e k co do o c e n y s to s u n k u s t r o n i d o p ie r o p r a k t y k a p o k a ż e , ja k a b ę d z ie u ż y te c z n o ść n o w e g o e k s p e r y m e n tu le g i s l a c y j n e g o , t j . a r t . 443 k.c.
W y r o k zaoczny w św ietle o rz e c z n ic tw a i n a u ki c y w iln o p ro c e s o w e j PRL
-to t y t u ł a r t y k u łu E d m u n d a W e n g e r k a , d ru k o w a n e g o w z e sz y c ie I I I (1964) J t w a r t a l n i k a „ R u c h P ra w n ic z y , E k o n o m ic z n y i S o c jo lo g ic z n y ” . W y ro k z a o c z n y n a le ż y d o in s ty tu c ji w y w o łu ją c y c h od l a t d u ż e z a in te r e s o w a n ie . I n s t y t u c j a t a w e d łu g słó w a u t o r a le ż y „ n a s ty k u n a c z e ln y c h z a s a d p ro c e s u c y w il n e g o , j a k p r a w d y o b ie k ty w n e j, k o n tr a d y k to r y jn o ś c i, k o n c e n tr a c ji m a t e r i a ł u p r o c e so w e g o i ró w n o ś ę i s t r o n (...).”
A n a liz a o rz e c z n ic tw a , k tó r e p o w s ta ło n a t l e w y ro k ó w zao c z n y c h , p o z w a la z o r ie n to w a ć się , w j a k i s p o s ó b ju d y k a t u r a ro z u m ie n a c z e ln e z a s a d y p ro c e s u c y w iln e g o i w j a k i m k i e r u n k u p o sz e d ł je g o ro z w ó j w o k re s ie o s ta tn ie g o d w u d z ie s to le c ia Z a s a d n ic z e p r z e m ia n y , k tó r e w p ro w a d z iła d o k.p .c. n o w e la z 1950 r . p o d k r e ś la ją z a s a d ę p r a w d y o b ie k ty w n e j i je j n a d rz ę d n o ś ć . P o ja w iły się z a te m p o g lą d y , że i n
s t y t u c j a w y r o k u z a o c z n e g o s ta n o w i p rz e s z k o d ę d o r e a liz a c ji te j n a c z e ln e j z a s a d y O rz e c z n ic tw o s ą d o w e o s ta tn ic h l a t w y k a z a ło je d n a k , że in s ty t u c ja t a n ie p o z o s ta je w s p r z e c z n o ś c i z z a s a d ą p r a w d y o b ie k ty w n e j, lecz p rz e c iw n ie , m o ż e s ta n o w ić ś r o d e k d o j e j w y k r y c ia .
N a sz o b o w ią z u ją c y d o ty c h c z a s k o d e k s p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o s ta n o w i w y ło m -w s y s te m ie p r a w n y m k r a j ó w s o c ja lis ty c z n y c h , k tó r e z w y ją tk ie m N R D , g d z ie o b o w i ą z u j e u s t a w a p ro c e s o w a z 1870 r., n ie p r z e w id u ją w y ro k u z a o czn eg o . P -ozosta-* — P a le s tra