Z badań nad dziennikarstwem Polski Ludowej

Słomkowska, Alina

Z badań nad dziennikarstwem Polski

Ludowej

Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 15/3, 319-334

1976

ALINA SŁOMKOWSKA

Z BADAN n a d d z i e n n i k a r s t w e m p o l s k i l u d o w e j

WSTĘP

Rok 1949 zam knął w ielom iesięczny proces łączenia redakcji, in sty tu cji w ydaw niczych i agencji. Zjednoczenie ru c h u robotniczego w ysunęło na czołową pozycję w Polskiej Zjednoczonej P a r tii Robotniczej c e n traln y o rgan praso w y „T rybu n ę L u d u ”. Po zjednoczeniu ru c h u ludowego głów ­ n y m pism em w Zjednoczonym S tro n nictw ie L u do w ym został organ N K W ZSL „Wola L u d u ” , naw iązu jący ty tu łe m do radykalnego k o n sp ira c y jn e ­ go pism a dla w si z o kresu okupacji. W ru c h u m łodzieżow ym um ocniła się pozycja pow stałego po scaleniu czterech organizacji m łodzieżowych o r­ ganu Zw iązku Młodzieży Polskiej „Pokolenie” . Ale zam knięcie procesu „zjednoczeniowego” stw orzyło w a ru n k i do następnego etap u i k o lejn ych reorganizacji w k ie ru n k u kom asacji i centralizacji prasy.

Rok 1949 zapoczątkow ał b u dow anie system u p rasy p a rty jn e j jedn oli­ tego pod w zględem m ery to ry c z n y m i organizacy jn ym oraz pow oływ anie n a m iejsce m u ta c ji organów k om itetów w ojew ódzkich P Z P R . P o w staw ały nowe teren ow e dzienniki p a rty jn e: w K rakow ie „G azeta K ra k o w sk a ” (15 II 1949), w Szczecinie „Głos Szczeciński” (15 III 1949), w K ielcach „Sło­ wo L u d u ” (17' IX 1949) i w Rzeszowie „N ow iny Rzeszowskie” (15 IX 1949), a także pismo m asow e dla wsi „G rom ad a” (6 III 1949).

Jednocześnie w 1949 r. podjęto szereg decyzji i inicjaty w , k tó re p rz y ­ czyniły się do upow szëchnienia czy teln ictw a prasy, ja k np. u sta w a o lik ­ w idacji a n alfab ety zm u (7 IV 1949), tw orzenie sieci K lubów Książki i P r a ­ sy oraz organizow anie n a szeroką skalę obchodów zw iązanych z Tygod­ niem O św iaty, Książki i P ra sy , n a d k tó ry m i p ro te k to ra t objął p rez y d e n t R P B. B ie ru t1. B iuro O rgan izacy jn e К С P Z P R w ydało w iele u ch w ał zw iązanych z kształto w aniem świadomości, in ic ju ją c y ch długofalowe k am panie propagandow e, nowe fo rm y agitacji m asow ej czy szkolenia2.

1 Protokół z posiedzenia Komisji Obchodu „Tygodnia Oświaty, Książki i Prasy” z 14 IV 1949 w KG PZPR, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR 237/XIX-52, k. 1—4.

2 U c h w a ł a B i u r a O r g a n i z a c y j n e g o К С P Z P R o z a d a n i a c h p a r t i i w w a l c e o p o ­ k ó j z m a j a 1949, [w:] U c h w a ł y K o m i t e t u C e n t r a l n e g o P Z P R , Warszawa 1950, s. 26— 6 — RHCP 3/76 — 6/12

320 A L I N A S Ł O M K O W S K A

Rok 1949 był niezw ykle c h a ra k te ry sty c z n y pod w zględem ogólnej liczby ty tu łó w i wysokości nakładów . W latach 1944— 1949 n astęp ow ał stopniow y w zro st i w ynosił w 1944 r. ogółem ok. 60 tytu łów , w końcu 1945 r. — 376, w 1946 r. — 723, w 1947 r. — 111, w 1948 r. — 880 t y ­ tu łó w 3. N ato m iast w końcu 1949 r. ogólna liczba ty tu łó w w ynosiła 670, a ty m sam ym nie tylk o ten d en cja w zrostow a została zaham ow ana, ale w y d a tn ie zm niejszyła się ogólna liczba w y d a w an y c h pism. Jednocześnie w 1949 r. pism a w y d aw an e w W arszaw ie stanow iły ponad 50% w szy st­ kich ty tu łó w w Polsce. Z m niejszeniu ogólnej liczby ty tu łó w to w arzyszył rów noległy proces gwałtow nego w zrostu nakładów . Większość dzienników p a rty jn y c h i czytelnikow skich przekroczyła stutysięczne nakłady, a „G ro­ m a d a ” i „ P rzy jació łk a” w yd aw an e b y ły w n ak ładach ponad m ilion eg­ zem plarzy. Z apoczątkow ana w 1949 r. polityka w ydaw nicza polegająca n a ograniczaniu ilości ty tu łó w p rzy jednoczesnym zwiększeniu global­ n y ch nakładów b y ła realizo w an a w latach następnych. Z resztą w iele zm ian, k tó re na stą p iły w d zien n ik arstw ie w lata ch pięćdziesiątych, ko­ rzeniam i tk w i w okresie znacznie wcześniejszym . .

Rok 1950 o tw iera now y etap w rozw oju p rasy i dzien nik arstw a w Polsce L udow ej zw iązany z realizacją planu sześcioletniego.

ROZWÓJ RUCHU KORESPONDENTÓW

Niedobór k a d r tow arzyszył prasie polskiej od jej początków po w y ­ zwoleniu. P o lity k a k ad ro w a w prasie w lata ch 1944— 1949 nie b yła w za­ sadzie prow adzona. R edakcje kształtow ały się żywiołowo spośród dzien­ n ik a rz y przedw ojennych, zw iązanych z prasą postępow ą, prasą k o n sp ira ­ cyjną, z a p a ra tu polityczno-w ychow aw czego Ludowego W ojska Polskiego, litera tó w , młodzieży. Zespoły red a k c y jn e nie m ogły się stabilizować, gdyż wiele osób p rzy pad kow ych tylko n a k ró tk o trafiało do prasy. W lata ch 1945— 1946 napłynęło do red a k c ji 42% now ych dzien nikarzy z in n y ch za­ wodów, młodzieży bez przygotow ania zawodowego i często bez w y ro b ie ­ nia politycznego4.

W zasadzie już w 1949 r. zarysow ał się ostry k ry zy s kad row y w p r a ­ sie. B rakow ało w ykw alifik ow an ych k adr, brakow ało k a n d y d a tó w do ob­ sadzenia kierow niczych stanow isk5. Z adania w ytyczane przed p rasą w 30; U c h w a l a B i u r a O r g a n i z a c y j n e g o К С P Z P R w s p r a w i e n a j p i l n i e j s z y c h z a d a ń w p r a c y i deo log ic zne j i o r g a n i z a c y j n e j P a r t i i z m a j a 1949 (tenże, s. 31—39); I n s t r u k c j a S e k r e t a r i a t u К С P Z P R w s p r a w i e p r a c y g r u p a g i t a t o r ó w i k ó ł p r e l e g e n t ó w z c z e r w ­ ca 1949 (tamże, s. 50—55).

3 R o c z n i k s ta t y s ty c z n y 1949, Warszawa 1950, s. 224; D z i a ł o w y spis czasopism w y ­ cho dzących w Polsce, Warszawa 1950, s. 38.

4 M. K r z e p k o w s k i , D o p ł y w n o w y c h sił do d z i e n n i k a r s t w a w l a ta c h 1946— —1947, „Prasa Polska”, 1949, nr 1—2.

s Sprawozdanie z 3 III 1952 z pracy Sektora Prasy za okres 15X 1951—1 III 1952, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX-10, k. 16—18.

okresie realizacji plan u sześcioletniego w takiej sy tu a c ji nie m ogły być w ykonyw ane.

Na początku 1950 r. sform ułow ano założenia now ej polityki k a d ro ­ wej w dziennikarstw ie. P rzed e w szystkim zaostrzono k r y te r ia ideowe. W ra m a c h tej now ej p olity ki ponad w szystko p re fe ro w a n y m a rty b u te m w d zienn ikarstw ie było zaangażow anie ideowe i w yrobienie społeczno­ -polityczne. Zm ieniona została koncepcja p ra c y redakcji. Za n a jw a żn ie j­ szy m ate ria ł w gazecie uznano korespondencje terenow e. Podniesiona zo­ stała do najw yższej ran g i rola działu listów. Ilość pracow ników i za­ k res obowiązków tego działu n ieu stan n ie się zwiększały. Do jego zadań należało m. in. ew idencjonow anie listów; kw alifikow anie, a n astęp nie bądź przygotow yw anie do d ru k u , bądź robienie w yciągów, biuletynów , dla władz, bądź odpisyw anie korespondentom , in te rw e n cje zw iązane ze s k a r­ gam i n ap ły w ający m i do redakcji; prow adzenie k a rto te k i osobowej, teczek, życiorysów, korespondentów ; k o n ta k ty z korespondentam i.

Z arząd G łów ny Zw iązku Zawodowego D ziennikarzy R P zwołał ogólno­ k rajo w ą n a ra d ę (13 II 1950) w spraw ie ru c h u korespondentó w robotniczo­ -chłopskich z u działem kiero w n ik ó w red a k c ji i korespondentów . Z a m k ­ nęła ona fazę żywiołowego rozw oju ru c h u korespondentów organizow a­ nego p rzez poszczególne redakcje. O tw arła -nową fazę tego ru ch u , ste ro ­ w anego odgórnie, organizow anego w oparciu o ce n traln e w ytyczne, popie­ ranego przez najw ażniejsze in stan cje p a rty jn e i państw ow e. Podniosła ran g ę ru ch u , rozszerzyła zakres jego zadań i obszaru działania oraz za­ początkow ała okres błyskaw icznego w zrostu ilościowego. N arada podsu­ m ow ała doświadczenia ty ch gazet, k tó re przodow ały w organizow aniu sieci korespondentów , a zwłaszcza organów P Z P R — „ T ry b u n y Robotni­ czej” , „Chłopskiej D rogi” , „T ry b u n y D olnośląskiej” oraz pism dla wsi •—■ „ G ro m ada” i „Rolnik P o lsk i”. W rezolucji podjętej n a naradzie stw ierdzono, że „ m ateriały dostarczane przez korespondentów ro b o tn i­ czych i chłopskich, przyczyniły się do upow szechnienia doświadczeń so­ cjalistycznego budow nictw a, u jaw n ien ia i usunięcia szeregu niedociągnięć i p rzero stów biu ro k ra ty c z n y ch , stały się potężnym in stru m e n te m oddol­ nej, tw órczej k r y ty k i”6.

-Postanow iono ro zw ijający się r u c h korespondentów robotniczych i chłopskich przekształcić w r u c h masowy. P rzypom inano, że m asow y r u c h jest jed n y m z przejaw ó w udziału szerokich m as w rządzeniu p a ń ­ stw em i aktyw ności opinii publicznej, co w y n ik a z rosnącej świadomości społeczeństwa. Podkreślono, że in icjato rem tego m asowego ru c h u jest p artia. Podniesiono ty m sam y m ran g ę więzi p ra s y z czytelnikam i.

W w y n ik u n a ra d y z 13 II 1950 r. w oparciu o b iu le ty n w y d a n y dla k o respondentów p rz y katow ickiej „T ry bu nie R obotniczej” pow stał ogól­

6 R e z o l u c j a n a r a d y z o r g a n i z o w a n e j 13 I I 1950 p r z e z Z w i ą z e k Z a w , D z i e n n i k a r z y R P z u d z i a ł e m p r z o d u j ą c y c h k o r e s p o n d e n t ó w , Prasa Polska”, 1950, nr 3—4 (28—29).

322 A L I N A S Ł O M K O W S K A

nopolski p eriodyk Zw iązku Zawodowego D ziennikarzy R P „K orespon­ d e n t” . Pow ołano rów nież p rz y Z arządzie G łów nym i przy oddziałach t e ­ ren o w y ch sta łą kom isję dla sp raw p rac y Zw iązku Zawodego D ziennika­ rzy R P z korespondentam i. N astępnie Z arząd G łów ny Zw iązku Zaw odo­ wego D ziennikarzy R P w y d ał (8 VII 1950) in stru k cje w spraw ie organiza­ cji k lu bó w robotniczych i chłopskich. P rzew idy w ano rozwój dw óch r o ­ dzajów klubów : zakładow ych i terenow ych. Zakładow e k lu b y k oresp on ­ dentów (zwane dotąd kołam i) w zakładach pracy, biurach, szkołach, ze­ społach PG R , spółdzielniach p ro d u k cy jn y c h m iały zrzeszać w szystkich korespondentów z a tru d n io n y c h w d a n y m m iejscu p rac y bez w zględu na pisma, z k tó ry m i współpracow ali. O piekę n ad zakładow ym i k lu b am i po­ wierzono red akcjom pism te re n o w y c h i c e n traln y m redak cjo m pism w iejskich. Z adaniem klub ó w miało być wspólne om aw ianie a k tu a ln ej sy ­ tu ac ji politycznej i każdego „K orespondenta” w pow iązaniu ze spraw am i zakładu p rac y i u stalan ie tem atów ; ocenianie i porów nyw anie w y d ru k o ­ w anych korespondencji; podnoszenie poziomu ideologicznego przez p r o ­ w adzenie odrębnego szkolenia; organizow anie a rty k u łó w z te re n u za­ k ład u pracy; w erbow anie now ych korespondentów ; udział w akcjach inicjow anych przez p a rtię i ra d y zakładowe związków zaw odow ych oraz inne organizacje społeczne. T erenow e k lu b y korespondentów m iały zrze­ szać korespondentów w szystkich pism na szczeblu gmin, powiatów , w ię k ­ szych m iast. Opiekę n ad teren o w y m i klubam i powierzono tere n o w y m oddziałom Zw iązku Zawodowego Dziennikarzy. W ytyczono c ztery za­ sadnicze to ry p rac y ty ch klubów : zacieśnianie więzi z red a k c ja m i i dzia­ łalnością Zw iązku Zawodowego D ziennikarzy, w y m iana doświadczeń m ię ­ dzy korespondentam i, sy stem aty czne szkolenie korespondentów , p raca ku ltu raln o -o św iato w a w terenie, jak np. organizow anie odczytów 7.

Z arząd G łów ny Zw iązku Zawodowego D ziennikarzy R P w y d a ł (8 VII 1950) także in stru k c je w spraw ie p rem iow ania korespondentów ro b o tn i­ czych i chłopskich. W p rea m b u le do tej in stru k c ji stw ierdzono, że „ruch korespondentów w Polsce L udow ej jest ru ch e m społecznym, będącym w y nik iem w zrostu świadomości i aktyw ności m as — św iadom ych b u d o w ­ niczych socjalizmu. R uch te n o ch a ra k te rz e społecznym nie może być tra k to w a n y jako r u c h profesjo n alny lub ro zum ian y ciasno jako źródło wiadomości dziennikarskich. Dlatego też sporna dotychczas sp ra w a w y ­ nag rad zan ia korespondentów m usi być p o tra k to w a n a z p u n k tu w idzenia c h a ra k te ru tego ru c h u — jak o ru c h u społecznego”8. In stru k c ja w ykluczała płacenie ho norariów za p rzesłan e czy n a w e t w y d ru k o w a n e

koresponden-7 I n s t r u k c j a Z a r z ą d u G ł ó w n e g o Z w i ą z k u Z a w o d o w e g o D z i e n n i k a r z y R P z 8 V I I 1950 w s p r a w i e o r g a n i z a c ji k l u b ó w k o r e s p o n d e n t ó w ro b o t n i c z y c h i chłopskich, „Pra­ sa Polska”, 1950, nr 6—7 (32—33).

8 I n s t r u k c j a Z a r z ą d u G łó w n e g o Z w i ą z k u D z i e n n i k a r z y R P z 8 V I I 1950 w s p r a ­ w i e p r e m i o w a n i a k o r e s p o n d e n t ó w ro b o t n i c z o -c h ło p s k i c h , „Prasa Polska”, 1950, nr

-с je. Z alecała n a to m ia st stosow anie w yróżnień, np. w form ie b ezpłatnej p re n u m e ra ty gazety lub książki z d edy kacją im ienną. P roponow ała upow szechnienie specjalnej odznaki dla p rzodujących korespondentów , w prow adzonej dla w spółpracow ników katow ickiej „T ry b u n y R obotni­ czej”.

P le n u m Z arząd u Głównego Zw iązku Zawodowego D ziennikarzy R P (16 X 1950) podjęło uchw ałę w spraw ie ru c h u korespo nd entów ro b o tn i­ czych i chłopskich p o p ierającą i rozw ijającą poprzednie u sta le n ia i w y ­ tyczne. W ysunięto zadanie w ciągnięcia w szeregi k orespondentów przo du­ jących „ludzi p la n u ” — przodow ników pracy,, racjonalizatorów , no w a­ torów , m istrzów oszczędności itp. oraz inteligencję techniczną, „którzy stoją n a w y su n ię ty c h placów kach w alk i o plan, w a lk i klasow ej, k tó rz y m ają upowszechniać przodujące m eto d y ”9. Zobowiązano do zorganizow a­ nia na koszt w y d aw n ictw k ró tk o te rm in o w y ch ku rsó w dla korespondentów . Zwrócono uw agę na konieczność dalszego rozw oju ilościowego ru chu .

Równolegle z ten d e n c ją do ro zw o ju ilościowego ru c h u i tw o rzenia ra m o rganizacyjnych fo rm u ło w an e b yły zadania koresponden tów robotniczych i chłopskich. P ro b le m y te b y ły przed m io tem zaintereso w an ia nie tylko Zw. Zaw. D ziennikarzy RP, ale także najw yższych w ładz państw ow ych i in stancji p arty jn y ch .

Ogrom ne znaczenie w rozw oju ru c h u korespondentów odegrał ogół-' nopolski zlot k orespondentów robotniczych i chłopskich zorganizow any 6 V 1950 r. w W arszaw ie z udziałem najw yższy ch w ładz p a rty jn y c h i państw ow ych. N a zlot p rzy b y li przedstaw iciele p ra s y robotniczej i ko­ m unistycznej z ZSRR, F ra n cji, NRD, Czechosłowacji, W ęgier, Bułgarii, R um unii, Włoch, Szwecji, Norwegii, Danii i Finlandii, k tó rz y nie tylko przem aw iali podczas obrad, ale następnie odbyli serię sp otk ań z dzienni­ k arzam i i ko respo n den tam i p ra s y polskiej oraz z robotnikam i w zakła­ dach pracy. W zlocie brało udział pięciuset przodujący ch korespondentów , w ty m ponad 40 koresp on d en tów z „T ry b u n y R obotniczej” , ponad 30 z „G azety R obotniczej” , ponad 20 z „Głosu Robotnicznego” i „Gazety P o ­ m o rskiej” oraz po ponad 10 p raw ie ze w szystkich pozostałych pism t e r e ­ nowych: p a rty jn y c h i czytelnikow skich. Na zlocie podsum ow ano do ty ch ­ czasowy dorobek żywiołowego rozw oju ru c h u oraz w ytyczono drogę zor­ ganizow anego ru c h u określając jego rolę, miejsce, cele i zadania. W p rz e ­ m ów ieniu n a otw arcie zlotu stw ierdzono, że „korespondenci robotniczy i w iejscy to potężny oręż w ręk a c h klasy robotniczej, oręż oddający og­ ro m n e usługi w walce klasow ej, w w y k ry w a n iu i dem askow aniu w roga, w walce z k ułakiem , b iu ro k ra cją , spekulacją, a g e n tu ram i reakcji, z w szel­ kim i przejaw iam i i form am i działania w roga klasow ego [...] Głos k

ores-9 U c h w a l a P l e n u m Z a r z ą d u G ł ó w n e g o Z w . Z a w . D z i e n n i k a r z y R P z 16 X 195Ö w s p r a w i e r u c h u k o r e s p o n d e n t ó w ro b o t n i c z y c h i chłops kic h, „Prasa Polska”, 1950« nr 10—11 (35—36).

Tabela 1. Korespondenci robotniczy i chłopscy. Dane na 1 XII 1949

Nazwa pisma^ Ogółem

Korespondenci Zorgani­ zowane grupy ko­ respon­ dentów Zakłady objęte siecią korespon­ dentów piszący stale piszący dorywczo

w licz­ bach w °/o w licz­ bach Г w °/o 1 . Trybuna Ludu 800* 375 46,9 425 53,1 . — _ Trybuna Robotnicza 1637 .752 45,9 885 54,1 12 408 Trybuna Wolności 582 108 18,6 474 54,1 11 47 Gazeta Robotnicza 512 ' 253 49,4 259 50,6 3 124 Gazeta Pomorska 847 802 94,7 45 5,3 4 · 140 Gazeta Krakowska 390 200 51,3 190 48,7 1 40 Gazeta Poznańska 327 250 76,5 77 23,5 — 114 Głos Wybrzeża 360 250 69,4 110 30,6 — 40 Głos Szczeciński 170 85 50,0 85 50,0 — 25 Głos Robotniczy 684 162 23,7 522 76,3 26 106 Sztandar Ludu 142 43 30,3 99 69,7 — 27 Słowo Ludu 215 60 27,9 155 72,1 2 16 N owiny Rzeszowskie 52 17 32,7 35 67,3 — . 10 Chłopska Droga 700 350 50,0 350 50,0 — — Gromada 900 692 76,9 208 23,1 — — Razem: 8318 4399 52,9 3919 47,1 59 1097 * Dane przybliżone 32 4 A L IN A SŁ OM KOW SK A

p o n d e n ta — to głos klasow ego sum ienia m as rea g u jąc y c h żywo na w szel­ k ie błędy, niedociągnięcia, zaniedbania d obra społecznego”10.

W głów nym przem ów ieniu określone zostały role i zadania k oresp o n­ dentów . Stwierdzono, że „każdy k o respo nd ent robotniczy i chłopski po­ w in ie n przede w szystkim pam iętać, że jest żołnierzem w walce klasow ej, k tó r ą m asy p rac u jąc e Polski z klasą robotniczą na czele toczą, b y zbu ­ dować w naszym k r a ju socjalizm, by u trw alić na świecie p okój”11.

Rola i zadania w ytyczone ko respondentom robotniczym i chłopskim p o k ry w a ły się z ogólnym i zadaniam i dla p ra s y i d zien n ik arstw a tego okresu. Znaczenie I K rajow ego Zlotu K orespondentów robotniczych i chłopskich polegało n a n ad an iu w ysokiej ran g i ruchow i koresp on­ dentów .

Po I K ra jo w y m Zlocie K orespondentów robotniczych i chłopskich nie­ jedn o k ro tn ie na łam ach p ra s y om aw iane b y ły zadania i rola k o resp o n ­ d entó w 12. Z w ykle jed n a k w tej publicystyce naw iązyw ano do d orobku I Zlotu w tej dziedzinie, nie w y k raczając poza tezy sform uło w an e n a tym zlocie.

D rugi ogólnopolski zjazd korespondentów , k tó ry zorganizow any zo­ sta ł 29— 30 VI 1952, skoncentrował" się na zadaniach k orespondentów w iejskich 13. Rów nolegle z ogólnym i zadaniam i w sk azy w any m i koresp on­ d e n to m w iejskim podkreślano zwłaszcza ich rolę w przyspieszaniu p ro ­ cesu budow ania spółdzielni pro d u kcy jnych. Zjazd k orespondentów w ie j­ skich nie posiadał już tego znaczenia, co I Zlot.

Pod koniec 1949 r. r u c h k o respondentów robotniczych i chłopskich

roz-10 Przem ówienie na otwarcie obrad I Krajowego Zlotu Korespondentów robot­ niczych i chłopskich, CA KĆ PZPR, Zespół PZPR, 237/XIX-7, k. 20—23; Informacja na temat I Zlotu Korespondentów robotniczych i chłopskich, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX-6, k. 3—4.

11 J. C y r a n k i e w i c z , K o re s p o n d e n c i r o b o t n i c z y i chłopscy to w y s u n i ę t a p l a c ó w k a f r o n t u w a l k i k l a s o w e j , „Trybuna Ludu”, nr 125 (497) z 7 V 1950. Por. J. C y r a n k i e w i c z , O r o l i i z a d a n i a c h k o r e s p o n d e n t ó w ro b o t n i c z y c h i c h ł o p ­ s k ic h , W y j ą t k i z p r z e m ó w i e n i a n a I K r a j o w y m Z lo c i e K o r e s p o n d e n t ó w ro b o t n i c z y c h i chłopskich, [го:] O r o l i i z a d a n i a c h pr as y. Z b i ó r a r t y k u ł ó w , cz. II, Warszawa 1951, s. 7—8. 12 R. J u r у ś, I K r a j o w y Z l o t K o r e s p o n d e n t ó w ro b o t n i c z y c h i chł ops ki ch, „Trybuna Ludu”, nr 124 (496) z 6 V 1950; L. W y s z n ä c k i , I K r a j o w y Z l o t K o ­ re s p o n d e n tó w n o w y m e t a p e m w r o z w o j u p r a s y p o ls k ie j, „Prasa Polska”, 1950, nr 6—7 (31—32); T. T o m k i e w i c z , O z a d a n i a c h k o r e s po nd e nt a , „Gromada”, nr 6 (188) z 21 I 1951. 13 A. R y s z с z u k, W i e l k a j e s t r o l a k o r e s p o n d e n t a m i e j s k i e g o , „Trybuna L u ­ du”, nr 182 (1244) z 1 VII 1952; M. R ó g - Ś w i o s t e k , O p r a c y ko r e s p o n d e n t a . W y j ą t k i z r e f e r a t u red. nacz. „ C h ł o p s k i e j D r o g i ” n a k r a j o w y m z j e ź dz ie k or e s p o n ­ d e n t ó w chłopskich, „Chłopska Droga”, nr 29 (348) z 20 VII 1952; J. O 1 e к s i ń s к i, O za d a n i a c h k or e s p o n d e n t a , „Gromada Rolnik Polski”, nr 4 z 8 VII 1952.

Tabela 2. Korespondenci robotniczy i chłopscy. Stan na 1 IV 1950 r.

Liczba korespondentów Korespondenci

Nazwa pisma wskaźnik

wzrostu

robotniczy chłopscy inni

1949 1 IV 1950 w licz­ bach w °/o w licz­ bach : 3 o w licz­ bach w °/o Trybuna Ludu 00 O O ·* 00 O O 100 — — ■ — — " — Trybuna Robotnicza 1637 2386 146 1960 82,1 400 16,8 26 _1,1 Trybuna Wolności*** 582 532* 100 46 — 7 — 55 — ■ Gazeta Robotnicza 512 972 190 ' 807 ' 83,0 133 13,7 . 32 3,3 Gazeta Pomorska 847 1036 122 292 28,2 342 33,0 402 38,8 Gazeta Krakowska 390 390** 100 160 41,0 12 3,1 218 55,9 Gazeta Poznańska 327 898 275 447 49,8 229 25,5 222 24,7 Głos Wybrzeża 360 535 149 335 62,6 200 37,4 — — Głos Szczeciński 170 379 223 347 91,6 32 8,4 — — Głos Robotniczy*** 684 : 806 118 491 71,8 193 28,2 — — Sztandar Ludu 142 245 173 80 32,7 25 10,2 140 57,1 Słowo Ludu*** 215 480 223 87 40,5 41 19,0 87 40,5 Nowiny Rzeszowskie 52 170 327 52 30,6 40 23,5 78 45,9 Chłopska Droga 700 720 103 — ' — 720 100 — — Gromada 900 900** 100 — — 900 100 — — Ogółem 8318 11299 186 * Dane przybliżone . ** Brak nowych danych

*** Podział socjalny dotyczy tylko części korespondentów

5104 53,0 3274 34,0 1260 13,0 A L IN A SŁ O M KO W SK A

w ijał się głównie w okół p rasy p a rty jn e j, a zdecydow anie przodow ała k a ­ tow icka „T ry b u n a R obotnicza” , co ilu s tru je tabela l 14.

Gdy n a przełom ie la t 1949 i 1950 ce n traln e w ładze i instancje p a r ­ ty jn e, państw ow e i związkow e zaczęły energicznie zajm ow ać się k o res­ pondentam i, spowodowało to p rzede w szystkim w y ra ź n y w zrost ilościowy ru chu . Ogólna liczba k o resp on d entó w w grupie ty c h sam ych pism zw ięk­ szyła się od g ru d n ia 1949 r. z 8318 w ciągu czterech miesięcy do 11 299 (według obliczeń z 1 IV 1950). N adal przodow ała „ T ry b u n a R obotnicza” . N ajw yższy w skaźnik w zro stu ilościowego korespondentów w y stąp ił w ty m czasie w „N ow inach Rzeszowskich” , „Gazecie P o zn ań sk iej” , „Głosie Szczecińskim ” i „Słowie L u d u ”, co ilu s tru je tabela 215.

W 1950 r. ok. 70% koresp on d en tów stanow ili robotnicy, 20% chłopi i 10% inteligencja, w ty m .młodzież szkolna .(oczywiście inaczej skład so­ cjaln y koresp onden tów k sz ta łto w ał się dla „G ro m ad y ” i „Chłopskiej D ro ­ gi”). C h a ra k te ry sty c zn y b y ł niezw ykle w ysoki stopień u p a rty jn ie n ia ko­ respondentów , bow iem 80— 90% należało do P Z P R . W śród pozostałych byli członkowie ZSL oraz ZM P, a jed y nie ok. 5% stanow ili b e z p a rty jn i16. Dalszy n ieu stann ie nasilający się ilościowy w zrost ru c h u korespondentów n astępow ał po I k ra jo w y m zlocie p raw ie aż do końca 1952 r. W połowie 1950 r. liczba k o respo n d en tó w wynosiła, ponad 12 tysięcy, w 1951 r. 18 tysięcy i wreszcie w 1952 r. p rzekroczyła 20 tysięcy17.

D ynam ika w zro stu ilościowego ru c h u związana b y ła ściśle z p o w sta ­ niem i rozw ojem now ych fo rm więzi korespondentów z red ak cjam i. Z a ­ częto zw oływać korespondentów na n a ra d y ogólnokrajow e lub środow is­ kowe organizow ane przez red ak cje c e n traln e 18. Na w ojew ódzką na ra d ę k o respondentów „Głosu P r a c y ” , zorganizow aną w Zielonej Górze, za­ proszono także przedstaw icieli adm inistracji tereno w ej, kierow ników za­ kładów przem ysłow ych. Rozpoczęła się organizow ana przez red ak cje t e ­ renow e k am p an ia n a ra d z koresp o nd en tam i w m iastach w ojew ódzkich19. 14 Tabela 1. Korespondenci robotniczy i chłopscy. Dane na 1 XII 1949, CA КС

PZPR, Zespól КС PZPR, 237/XIX-7, k. 26. ' ,

15 Tabela 2. Korespondenci robotniczy i chłopscy. Stan na 1 IV 1950, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX-:, k. 25.

16 Skład socjalny i przynależność partyjna korespondentów. Dane na 20—22 V 1950, CA КС PZPR, Zespół*KC PZPR, 237/XIX-6, k. 2—6.

17 L. W y s z n а с к i, R o z w ó j i z a d a n i a r u c h u k o r e s p o n d e n t ó w , „Prasa Polska”, 1951, nr 1 (37).

18 [B. a.], K r a j o w a n a r a d a a k t y w u k o r e s p o n d e n t ó w „ T r y b u n y W o ln o ś ci " , „Try­ buna Wolności”, nr 3 (315) z 17 I 1951; T. L i p s k i , Z n a m i e n n y d wu gło s, „Głos Pracy”, nr 198 (488) z 19 VIII 1951; d e r , P o d z n a k i e m w o j e w ó d z k i c h n a r a d k o ­ re s p o n d e n tó w , „Głos Pracy”, nr 233 (523) z 20 IX 1952.

19 J. S l i w o w s k i , N a r a d a k o r e s p o n d e n t ó w w a r s z a w s k i c h , „Prasa Polska”, 1950, nr 8—9 (33—34); Κ. M a ł с u ż y.ń s к i, N a z j e źd z ie k o r e s p o n d e n t ó w r o b o t n i ­ czych i chło psk ich w e W r o c ł a w i u , „Trybuna Ludu”, nr 149 (849) z 30 V 1951; [B. a.], Ko re s p o n d e n c i ro b o t n i c z y i chłopscy „ G a z e t y B i a ł o s t o c k i e j” o b r a d o w a l i n a I w o j e w ó d z k i m zj eź dzi e, „Gazeta Białostocka”, nr 38 z 15 X 1951.

328 A L I N A S Ł O M K O W S K A

W iele red ak cji zwoływ ało k o respondentów n a n a ra d y powiatow e. Na p rzyk ład re d a k c ja „Now in Rzeszowskich” w ciągu jednego ro k u zorga­ nizow ała 50 n a ra d p o w iatow ych20. Na n a ra d a c h k rajo w y c h i środow isko­ w ych przew ażnie przed k ład an o in form acje n a te m a t a k tu a ln ej sy tu acji politycznej, in stru o w an o o p o trzebach tem atycznych. Pod opieką r e d a k ­ cji pism tere n o w y c h organizow ano system atycznie spotkania w ra m a c h zakładow ych k lubó w korespondentów . Na p rzy k ła d „G azeta Robotnicza” w e W rocław iu m iała pod opieką 59 tak ic h klubów . Po d p a tro n a te m r e ­ gionalnych oddziałów Zw iązku D ziennikarzy R P rozpoczęto i prowadzono sy stem atycznie spotkan ia w ra m a c h tere n o w y c h klubów ko resp on den­ tó w 21.

Nieco od m ien ny c h a r a k te r . m iały branżow e n a ra d y korespondentów . „ T ry b u n a W olności” np. zorganizow ała n a ra d ę ko respondentów z d w u ­ dziestu h u t, a następnie korespondentów -górników z 44 ko palń w ęgla kam ienego, b ru n atn eg o , r u d żelaznych i soli22. Na n a ra d a c h ty c h poin­ form ow ano k orespondentów o sy tu a c ji i p e rsp e k ty w a c h rozw oju tej dzie­ dziny p rzem ysłu, z k tó rą byli związani, a in stru k ta ż i w y m ian a doś­ w iadczeń dotyczyła w a ru n k ó w p rac y i specjalizacji zawodowej k orespon­ dentów .

W jesieni 1952 r. pod jęte zostały próby oceny ru ch u korespondentów . W sierpniu red a k c je „T ry b u n y W olności” i „Głosu P r a c y ” n aw iązu jąc do w y ty czn y ch VII P le n u m К С P Z P R w y stą p iły z apelem do czytelników o udział w d y sk u sji n a te m a t ru c h u k o respondentów 23. P rzez p ółtora m ie­ siąca n a łam ach obu pism publikow ano odpowiedzi n a te n apel. Do r e d a k ­ cji „Głosu P r a c y ” w płynęło ponad 100 głosów, z czego 32 zostały o publi­ ko w ane24. Na polecenie К С P Z P R specjalne kom isje dokonały analizy ·

20 Sprawozdanie z 13 XI 1952 z pracy działu korespondentów „Nowin Rzeszow­ skich”, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX-39, k. 39—44.

21 Sprawozdanie redakcji „Gazety Robotnicznej” z pracy z korespondentami ro­ botniczo-chłopskimi w okresie od 1 I—30 X 1952, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX-39, k. 16—36; M. K o w a l e w s k i , W i ę c e j o p i e k i n a d k o r e s p o n d e n t a m i ,

„Trybuna Wolności”, nr 33 (397) z 13 VIII 1952; M. P i e c z k o , A. S a d o w s k i ,

K l u b y — w y ż s z ą f o r m ą p ra c y , „Głos Pracy”, nr 209 (499) z 1 IX 1952.

22 [B. a.], N a r a d a k o r e s p o n d e n t ó w z d w u d z ie s t u hut . S p r a w o z d a n i a i dys ku sje,

„Trybuna Wolności”, nr 19 (383) z 7 V 1952 i nr 20 (384) z 14 V 1952; [B. a.], N a ­ r a d a k o r e s p o n d e n t ó w - g ó r n i k ó w . S p r a w o z d a n i e i d y s k u s ja , „Trybuna Wolności”, nr 23 (387) z 4 VI 1952, nr 24 (388) z И VI 1952 i nr 25 (389) z 18 VI 1952; R. F 1 o r- k o w s k i , N a r a d a k o r e s p o n d e n t ó w - g ó r n i k ó w , „Trybuna Wolności”, nr 24 (388) z 11 VI 1952.

28 [B. a.], O t w i e r a m y dys ku sję. Głos m a j ą . k or es pon de nci , r e d a k c j e , d z ie n n i k a r z e i a k ty w i ś c i . Z w r a c a m y się do W a s , to w a rz y s z e , w w a ż n e j s p r a w i e , „Trybuna Wol­ ności”, nr 32 (396) z 6 VIII 1952; [B. a.], D y s k u t u j e m y o p ro b l e m a c h r u c h u k o r e s p o n ­ d e n t ó w ro b ot ni cz yc h. C z e k a m y n a T w ó j głos, T o w a r z y s z u ! , „Głos Pracy”, nr 190 (480) z 9 VIII 1952.

24 T. L i p s k i , P r o b l e m y i a k t u a l n e w n i o s k i . P o d y s k u s j i o r u c h u k o r e s p o n ­ d e n t ó w ro b ot ni c zy c h, „Głos Pracy”, nr 238 (528) z 4 X 1952; T. L i p s k i , Co w y ­

p r a c y n iek tó ry ch red a k c ji w dziedzinie w spółpracy z korespondentam i. Zarów no p ub likacje n a łam ach prasy, jak i analizy dokonane przez ko­ m isję w ykazały d yn am iczn y ilościowy w zrost ru ch u . W ykazyw ano ogrom ­ n e osiągnięcia ru c h u korespondentów .

Zapew ne nie najw ażniejszym , ale niezw ykle w y m iern y m dorobkiem i w y n ik iem m asowego ru c h u korespondentów robotniczych i chłopskich b y ło za tru d n ia n ie w y ró żn iający ch się korespondentów w redakcjach. „ S z ta n d a r L u d u ” zaangażow ał 10 korespondentów , „G azeta K ra k o w sk a ” p rz y ję ła 9 osób, „ T ry b u n a R obotnicza” — 8, „Głos Robotniczy” — 7, „G a­ zeta P o zn ań sk a” — 4, „G azeta R obotnicza” i „N ow iny Rzeszowskie” po 3 osoby, „Słowo L u d u ” — 2 osoby25. T rzeba p rzy ty m podkreślić, że rozez­ n an ie red ak cji w śród p rzod u jący ch k o respondentów było doskonałe, gdyż n a ogół dokonyw ano trafn eg o w yboru. W ielu z za tru d n io n y c h wówczas k o respondentów pozostało w prasie do dzisiaj zajm u ją c odpow iedzialne

stanow iska. ' .

W ielu ko respondentów m łodzieżowych, a zwłaszcza ak tyw istów ZMP, sk ierow any ch zostało na k u rs y szkbleniowe lub wyższe uczelnie; po u k o ń ­ czeniu studiów zasilali oni prasę. .

W w y n ik u rozw oju m asowego ru c h u k orespondentów robotniczych i chłopskich zw iększył się a k ty w p o z a re d a k cy jn y w p ły w a ją c y n a oblicze prasy. K ażda gazeta m iała specjalne k o lu m n y przeznaczone w yłącznie dla korespondentów . Ale rów nolegle obok św iadczeń „a u to rsk ic h ” korespon­ denci uczestniczyli w całokształcie działalności propagandow ej i a g ita cy j­ nej prow adzonej przez p artię. I w zasadzie tylko w części m asow y ru c h koresp on den tó w w ty m okresie zw iązany b y ł z prasą. Jeg o ro la b yła znacznie szersza. P a r tia u ru ch o m iła i w łączyła cały r u c h korespondentów jako a k ty w społeczny do realizacji całokształtu z ad ań politycznych i eko­ nom icznych n ak reślo n y ch w planie sześcioletnim.

Dążenie do zw iększenia w skaźników ilościowych ru c h u ko resp on den ­ tów robotniczych i chłopskich przyniosło także pew ne u jem n e zjawiska. R edakcje czasami zaw yżały ilościowe w skaźniki w zrostu korespondentów i n a p ły w a ją c y ch listów do redakcji. A naliza p rac y retiakcji z korespon­ d e n ta m i przeprow adzona n a polecenie К С P Z P R w październiku 1952 r. w y k azała znaczny p rocent „ m a rtw y ch dusz” . Zauważono, że w zasadzie b ra k ściśle sprecyzow anych k ry te rió w , kogo należy uw ażać za

korespon-k a z a ł a d y s korespon-k u s j a w „Gł osi e P r a c y ” o p r o b l e m a c h r u c h u korespon-k o r e s p o n d e n t ó w r o b o t n i ­ czych?, „Prasa Polska”, 1952, nr 10—11 (53—54).

25 Uchwała Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Rzeszowie z kwietnia 1951 w sprawie pracy redakcji „Nowin Rzeszowskich”, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX-39, k. 9—19; L. W y s z n a c k i , W i ę ź z m a s a m i p rz e k s z ta ł c a naszą pracę, „Prasa Polska”, 1950, nr 5 (30); I. T a r ł o w s k a , A k c j e m a s o w e o rg an iz o ­ w a n e p rz e z gazetę, „Prasa Polska”, 1950, nr 5 (30); L. W y s z n a c k i , R o z w ó j i z a ­ d a n i a r u c h u k o r e s p o n d e n t ó w , „Prasa Polska”, 1951, nr 1 (37); M. R a k o w s k i ,

A k t y w k o r e s p o n d e n c k i — źró d ło n o w y c h k a d r d z ie n n i k a r s k i c h , „Prasa Polska”, 1951,

330 A L I N A S Ł O M K O W S K A

den ta. Początkow o w ystarczyło, gdy jak iś czytelnik napisał 2— 3 listy w ciągu ro k u w sp ra w ac h nie dotyczących jego w łasnej osoby, ab y znaleźć się w ew idencji korespondentów . I choć w n astęp n y ch la ta c h ju ż nic nie napisał, w k a rto tec e pozostał. N iektóre red ak cje jednak ak tu alizow ały swoje k a rto te k i korespondencji i dokonyw ały w eryfikacji. „Chłopska D ro­ ga” rozgraniczyła czytelników dorywczo piszących do red a k c ji i w y łą ­ czyła takich ze sta ty sty k i korespondentów . W prow adziła n ato m iast p o ję­ cie stałego k o respo n den ta i pod ty m k ą te m dokonała w eryfikacji, w w y ­ niku k tó rej z 700 pozostało 350 a k ty w n y c h stałych korespondentów . Z ty ch 350 zw eryfik ow any ch tylko około stu otrzym ało leg itym ację k o res­ p o ndenta „Chłopskiej Drogi”26. Na ogół jed n a k red a k c je nie dokonyw ały zabiegów w eryfik acyjn y ch . W 1953 r. wobec b ra k u m ierników i k r y te ­ riów oceny zaprzestano p ublikow ania danych statystycznych.

Zjaw iskam i dość częstym i b yły napięcia i różnego rod zaju sy tu a c je konfliktow e spowodow ane listam i korespondentów .

N apięcia te w y ład o w y w ały się w rozm aitych form ach. Czasem tra f ia ­ ły do sądów. N iektóre sk ry ty k o w a n e osoby lub in sty tu cje b ro n iły się przez w ytaczanie procesów przeciw korespondentom o zniesławienie. P r a ­ sa szeroko inform ow ała i k o m entow ała przebieg takich procesów, podczas k tó ry c h k orespo n den t b y w a ł un iew in n iany , a oskarżyciel dem askow any jako przestępca i w konsekw encji p rzek azan y do dyspozycji w ładzom pro- k u ra to rsk im 27. Sądy polskie w ty m czasie zdecydow anie i szybko ro zpa­ try w a ły sp ra w y w ytaczan e przeciw korespondentom , uniew inniając oskarżonych i broniąc wolności k r y ty k i na łam ach prasy.

N iektóre in sty tu c je sta ra ły się pozbyć korespondentów . Stosow ały róż­ ne fo rm y szy kan28. In stan cje p a rty jn e i związki zawodowe w y stępo w ały ostro przeciw ko próbom szykanow ania korespondentów , ale nie zawsze przynosiło to k o rzy stne e fek ty na płaszczyźnie stosunków m iędzyludz­ kich.

P rz y ta k ogrom nej masie korespondentów zdarzały się także roz­ m aite sy tu acje n ad u ż y w a n ia niejako poparcia in stan cji p a rty jn y c h i w ładz oraz ko rzystnej k o n iu n k tu ry dla tego ru c h u w celu załatw ienia p o rachunków osobistych lub w łasny ch potrzeb. N iektórzy korespondenci przepisyw ali jed ną korespondencję kilk a raz y i rozsyłali rów nolegle do w ielu redakcji. Z darzały się pojedyncze w ypadki niew łaściw ego w y ­ k o rzy stania odznak i legity m acji korespondentów . B yw ały też w ypadki 26 Narada z 12 XI 1952 zespołu redakcji „Chłopska Droga” w sprawie rozwoju i oceny ruchu korespondentów, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX—41, k. 3—10.

27 H. W., O s k a r ż o n y o obr azę k o r e s p o n d e n t t e r e n o w y „ T r y b u n y R o b o t n i c z e j ” d e m a s k u j e o s k a r ż y c i e l a - s p e k u l a n t a n a sali są do w e j, „Trybuna Ludu”, nr 82 (454) z 23 III 1950; [B. a.], D o b r a l e k c j a , „Trybuna Ludu”, nr 83 (455) z 24 III 1950; J. B i e l s k a , „ C z y t e l n i c y piszą do G r o m a d y ” , „Prasa Polska”, 1950, nr 5 (30).

28 Notatka w sprawie szykanowania korespondenta, CA КС PZPR Zespół КС PZPR, 237/XIX-7, k. 24—25.

buńczucznych w ystąpień, a także w yw ie ra n ia p re s ji n a k ierow nictw o za­ k ład u V / celu uzyskania p rem ii lu b podw yżki pod groźbą „opisania w ga­ zecie” . Czasem korespondenci przeprow adzali w y w iady podając się za dziennikarzy i w te n sposób p od ry w ali zaufanie do prasy. J e d n a k tego ro ­ d zaju w ypaczenia były na ogól n a bieżąco przez red ak cje potępiane i lik ­

w idow ane29. '

M asowy r u c h koresp o nd en tó w spowodow ał law inow y n a p ły w listów do redakcji. W rocław ska „G azeta R obotnicza” o trzy m y w ała przeciętnie w 1952 r. tysiąc listów miesięcznie, „G rom ad a” w ty m sam y m ro k u 6 t y ­ sięcy, a „ P rzy jació łk a” średnio w 1950 r. 8900, a w 1952 r. 12 tysięcy. Dział listów był n ajb ardziej rozbudow anym , działem w każclej redakcji. W „Przyjaciółce” w 1950 r. 53 osoby odpow iadały n a listy, nie wliczając w to pracow ników z a tru d n io n y c h p rzy k a rto te k a c h i seg reg atorach oraz m aszy nistek30. Znacznie zw iększyły się obowiązki red a k c ji w zakresie in ­ terw encji. W działach koresp o n d entó w czynności organizacyjne i technicz­ ne przerosły zadania m erytoryczne.

Zabiegi zm ierzające do w zro stu w skaźników ilościowych i rozw oju masow ego ru c h u k o respondentów robotniczych i chłopskich zostały na początku 1953 r. w y raźn ie zaham ow ane. Rozgorzała d y sk u sja na tem a t now ych k a d r w prasie. W ystępu jący na przełom ie 1949/1950 b e z k ry ­ ty czn y en tu zjazm w ocenie przydatności rozw oju masowego ru c h u u s tą ­ pił na rzecz analizy jakości korespondencji i poziomu now ych w sp ó łp ra­ cowników prasy. I jeśli n a przełom ie la t 1949/1950 często sygnalizowano b rak k a d r w dziennikarstw ie, to n a przełom ie lat 1952 i 1953 p o d k reśla­ no słabość k a d r i niedostateczne jej w ykształcenie, co w p ły w a b ezpośred­ nio na c h a ra k te r gazet i jest poważną przyczyną ubóstw a arg u m en tacji i języka w ielu publik acji oraz sztam powości i schem aty zm u p ra s y 31. W w y n ik u tak ich o c e n 'w y d a tn ie w zrosła ran g a szkolenia w e w n ątrzre d ak - cyjnego oraz ró żnych fo rm dokształcania i przy go to w y w ania do zawodu. Z aprzestano tra k to w a ć ru c h korespondentów robotniczych i chłopskich jako główne źródło dopływ u now ych k a d r dziennikarskich, staw iając w c e n tru m uw agi dokształcanie i szkolenie.

29 [B. a.], K o r e s p o n d e n t a d z i e n n i k a r z z a w o d o w y , „Prasa Polska”, 1951, nr 1 (37); S. Z i e m b a , P o l s k a p ra s a n a Ś l ą s k u w p ie r w s z y c h l a t a c h P o l s k i L u d o w e j , „Mate­ riały pomocnicze do historii dziennikarstwa Polski Ludow ej”, 1973, z. 2, s. 190—192. 30 Sprawozdanie redakcji „Gazety Robotniczej” z pracy z korespondentami ro­ botniczo-chłopskim i w okresie od 1 — 30 X 1952, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX-40, k. 17; A. L a n o t a, Z z a g a d n i e ń d z i a ł u l i s t ó w r e d a k c j i „ P r z y j a c i ó ł k i ” ,

„Prasa Polska”, 1951, nr 1 (37).

31 Sprawozdanie z 3 III 1952 z pracy Sektora Prasy za okres 15 X 1951— 1 III 1952, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX-10, k. 1—22; I. T a r ł o w s k a , O o pi ek ę n a d m ł o d y m i d z i e n n i k a r z a m i , „Prasa Polska”, 1952; nr 9 (52); T. L i p s k i ,

P r a c a z m ł o d y m i w z a w o d z i e d z i e n n i k a r s k i m , „Prasa Polska”, 1953, nr 1 (56); Z. C z a p l i ń s k i , Z d o ś w ia dc ze ń w p r a c y z m ł o d y m i d z i e n n i k a r z a m i , „Prasa P ol­

332 A L I N A S Ł O M K O W S K A

Nowe k a d ry dziennikarskie przygotow yw ano w szkołach p a rty jn y c h , O środku Szkolenia D ziennikarskiego i n a uniw ersy tetach . W ojew ódzkie szkoły p a rty jn e i RSW „ P ra s a ” organizow ały przew ażnie kilk uty g odn io­ w e k u rsy , głównie dla korespondentów robotniczych i chłopskich. C e n tra l­ na Szkoła P a r ty jn a im. J. M archlew skiego w Łodzi p rzy jęła w latach 1951— 1952 n a roczne przeszkolenie łącznie 22 słuchaczy spośród p rac o w ­ ników prasy, k tó rz y n astępn ie skierow ani zostali do pracy, m. in. w „G a­ zecie R obotniczej” i „T ryb u n ie O polskiej” . W d w uletniej Szkole P a r t y j ­ nej przy К С P Z P R w W arszaw ie o tw arto W ydział Dziennikarski, gdzie n a obu lata ch łącznie w 1952 r. kształciło się 27 przyszłych d zienn ik arzy, k tó rz y skierow ani zostali do p ra c y w S ektorze P ra s y К С P Z P R oraz n a kierow nicze stanow iska do „G azety Białostockiej” i „Głosu O lsztyńskie­ go” . Do trzy letn iej zaocznej szkoły p a rty jn e j p rzy К С P Z P R skierow ano w 1952 r. grupę 26 red a k to ró w naczelnych, se k re tarz y redak cji, k iero w ­ ników działów i p u blicy stó w w. celu dokształcenia i podw yższenia pozio­ m u kierow niczych k a d r dzienn ikarsk ich 32.

W 1950 r. pow ołany został O środek Szkolenia Dziennikarskiego p rzy Zw. Zaw. D ziennikarzy R P, k tó ry szkolił n a ro cznych k u rsa c h po ок. 701 d ziennikarzy i pierw szych swoich absolw entów skierow ał m. in. do „ T ry ­ b u n y L u d u ” i „T ry b u n y R obotniczej” . N astępnie zm ieniona została k o n­ cepcja nauczania. Zaczęto organizować k u r s y k ró tk o term in o w e o c h a ra k ­ terz e specjalistycznym , w celu doskonalenia zawodowego33. Dla zapew nie­ n ia stałego dopływ u w ykształconej m łodzieży do zawodu dzienn ik arskie­ go utw orzone zostały w 1950 r. n a U niw ersytecie W arszaw skim i Ja g ie l­ lońskim sekcje dziennikarskie z trz y le tn im p ro g ram em studiów. W la ta c h 1950— 1952 przyjm ow ano na pierw szy rok studiów po 200 stu d e n tó w , w śród k tó ry c h młodzież pochodzenia robotniczego i chłopskiego p rz e k ra ­ czała 60%;. P ie rw si absolw enci z dyplom am i u n iw ersyteckich stu dió w dziennikarskich skierow ani zostali do p rasy w 1953 r .34.

W te n sposób w lata ch 1950— 1953 dokonała się w y ra ź n a ew olucja polityki kad row ej w prasie. D roga w y jścia z pow ojennego k ry zy su k a d ro ­ wego prow adziła przez tw orzenie szerokiego społecznego a k ty w u p o z a re - dakcyjnego i pow oływ anie w yższych studiów dziennikarskich.

32 Sprawozdanie z 3 III 1952 z pracy Sektora Prasy za okres 15 X 1951— 1 III 1952, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX-10, k. 1—22.

33 A. W o h l , O m e t o d z i e p ra c y O ś r o d k a S z k o l e n i a D z i e n n i k a r s k i e g o , „Prasa P o l­ ska”, 1951, nr 2 (38); Z. K w i a t k o w s k i , Co d a ł a m i n a u k a w O ś r o d k u S z k o l e n i a D z i e n n i k a r s k i e g o , „Prasa Polska”, 1951, nr 4 (40).

34 Sprawozdanie z 3 III 1952 o pracy Sektora Prasy za okres 15 X 1951—1 III 1952, CA КС PZPR, Zespół КС PZPR, 237/XIX-10, k. 1—22; M. K a f e l , Z p ra c S e k c j i D z i e n n i k a r s k i e j U W , „Prasa Polska”, 1952, nr 3/4; B. S o b i e r a j s k a ,

A b s o l w e n t w y d z i a ł u d z ie n n i k a r s k i e g o r o zp oc zy na pra c ę z a w o d o w ą , „Prasa Polska”, 1953, nr 12 (67); T. K u p i s , Z a w ó d d z i e n n i k a r z a w Polsce L u d o w e j , Warszawa 1966,

GAZETY ZAKŁADOWE, ŚCIENNE i BŁYSKAWICE

W okresie plan u sześcioletniego p o w stały i upow szechniły się d ru k o ­ w ane gazety zakładowe. W ydaw ane b yły ^przeważnie jako o rgany za­ k ładow ych kom itetów p a rty jn y c h p rzy pom ocy dzienn ik arzy z p rasy p a rty jn e j w oparciu o szeroki a k ty w polityczny, zwłaszcza k o resp o n d en ­ tów robotniczych. U kazy w ały się na ogół jako d w u ty go dn ik i lu b m iesięcz­ niki o n ak ład ach 600— 2000 egzem plarzy. O bejm ow ały p ro b le m aty k ę zw ią­ zaną z całokształtem życia zakładu i jego załogi, ko n cen tro w ały się na spraw ach zw iązanych z w y ko n an iem zadań p lan u sześcioletniego, p rz e ­ kraczaniem n o rm pro d u k cy jn y ch , osiągnięć przodow ników p rac y i k r y ty ­ ce w szelkich opóźnień i zaham ow ań w socjalistycznym w yścigu pracy. Na czoło gazet zakładow ych tego okresu w y su n ę ły się w y d a w an e w W a r­ szawie, a także w O strow cu Sw. „W alczym y o s ta l” i poznańska „Na stalinow skiej w a rc ie ” . Ogólna liczba gazet zakładow ych z la t 1950— 1953 potem nie objęła ta k dużej ilości zakładów p ra c y 35.

Równolegle z upow szechnieniem gazet zakładow ych rozw inął się sze­ ro k i r u c h gazet ściennych. Od 1945 r. przyw iązyw ano w ielką w agę do gazet ściennych jako lokalnego czynnika k o n tro li społecznej36. Od 1950 r. gazety ścienne w y d aw an e b y ły w każdej w iększej in sty tu cji, zakładzie, uczelni, szkole. W ty m to ro k u rzucone zostało hasło — ani jed en zakład bez gazety, ściennej. P rz y Zarządzie G łów nym Zw iązku Zawodowego D ziennikarzy R P powołano K om isję G azetek Ściennych. N a w a rsza w ­ skiej naradzie red a k to ró w gazet ściennych zw ołanej 2 IV 1950 r. p o d jęta została rezolucja, w k tó re j stw ierdzono m. in., że „w obliczu historycz­ n ych zadań, jakie stoją p rzed polską k lasą robotniczą, gazetki ścienne, będące sw oistą form ą p ra c y p a rty jn e j i związkow ej, tw orzone sa m o rz u t­ nie przez m asy p rac u jąc e ■— stanow ią potężny czynnik org anizacyjny, m obilizacyjny i w ychow aw czy37.

Gazety ścienne w y d a w an e b y ły przez zakładowe organizacje p a r t y j ­ n e pod p a tro n a te m K om itetów W ojew ódzkich p rz y pom ocy dziennik arzy i tere n o w y c h oddziałów Zw iązku Zawodowego D ziennikarzy RP. S ta ra n o się także przyciągnąć do w spółpracy stu d e n tó w d zien n ik arstw a z u n iw e r­ sy te tu w arszaw skiego i krakow skiego, a także pisarzy. Szczególnie dbano o to, ab y gazety ścienne nie zaw ierały w ycinków z p rasy d ru k o w a n e j, lecz a rty k u ły i m ate ria ły w łasne. Najlepsze gazety ścienne eksponow ane b y ły na dorocznych w y staw ach organizow anych w m iastach w ojewódzkich.

Gazety ścienne, poza w a ria n tem podstaw ow ym składający m się z m a-35 A. L e s z c - z y ń s k i , Warszawska p r a s a z a k ł a d o w a (1945—1956), „Biuletyn Naukowy Zakładu Badań Prasoznawczych”, 1958, nr 3/19.

36 [B. a.], G a z e t a ścienna c z y n n i k i e m k o n t r o l i społecznej, „Życie W arszawy”, nr 142 (211) z 25 V 1945; por. A. S ł o m k o w s k a , P r a s a i j e j ro l a , [w zbiorze:] D z i e j e śródmieścia, Warszawa 1975, s. 755.

37 R e z o l u c j a z n a r a d y z 2 I V 1950 w s p r a w i e gaz et ściennych w Z w i ą z k u Z a w.

334 A L I N A S Ł O M K O W S K A

te ria iu tekstow ego, w y daw ane b y ły także w form ie fotogazetek i tzw. błyskaw ic. Błyskawice zwłaszcza zdobyły wówczas szczególne z a in tere ­ sowanie. W yróżniały się od inn y ch rodzajów gazet ściennych pod w zglę­ dem fo rm y i treści. J e d e n rodzaj błyskaw ic zw iązany był ze św iętam i państw ow ym i lub uroczystościam i lokalnym i czy nadzw yczajnym i osią­ gnięciam i p rod u kcyjn ym i. J a s k ra w a form a podkreślała doniosłość p ro b le ­ m u. D rugi rodzaj błyskaw ic określić m ożna jako b iu le ty n y in fo rm a c y j­ ne w ydaw an e niekied y codziennie n a oddziałach w dużych zakładach pracy. Trzeci wreszcie rodzaj błyskaw ic najczęściej pośw ięcony b y ł p ię t­ now aniu bu m elantów za n iew ykonyw anie obowiązków zawodowych. Nie różniły się one p raw ie od plakatów , odznaczały się z daleka widoczną ogrom nych rozm iarów błyskaw icą upodobnioną graficznie do strzały skie­ row anej n a k a ry k a tu rę z podpisem lub k ró tk i te k s t w ram ce p iętn u ją c y nierzadko z w ym ienieniem nazw iska i wyszczególnieniem rodzaju „prze­ stęp stw a” , jak np. spóźnienia. Tego ro d za ju błyskaw ice z k a ry k a tu ra m i b u m elantów spotkać można było w k ażdym w iększym zakładzie pracy, urzędzie, uczelni, szkole38.

P o d nazw ą błyskaw ic z jakiejś szczególnej okazji wydawTane były specjalne edycje organów wojewódzkich. Na p rzy k ła d red ak cja „Gazety K ra k o w sk iej” w sierp n iu 1952 r. rozesłała w te re n specjalne ekipy dzien­ nikarskie, k tó re dla poszczególnych wsi i grom ad w y d aw ały na pow ie­ laczu zainstalow anym w samochodzie błyskaw ice n a te m a t dostaw zboża, żywca i m leka. Ogółem w ydano 140 tak ich gazet w nakładzie ok. 30 tys. egzem plarzy z w in ietą „G azeta Krakowska·—Błyskaw ica”39. Pod p a tro n a ­ tem organów w ojew ódzkich p rzy w spółpracy z koresp on den tam i w y d a w a ­ ne były dla w ielu gmin, grom ad lub P G R gazety w form ie błyskaw ic czy raczej gazet zakładow ych, k tó re m iały c h a ra k te r jednodniów ek lu b u k a ­ zyw ały się przez dłuższy czas40.

88 [В. a.], O „ B i u l e t y n i e s o d o w y m ” i „ b ł y s k a w i c a c h ” , „Życie Partii”, 1949, nr 3; S. M a r i a ń s k i , G a z e t k i ścienne z o k a z j i 1 m a j a , „Trybuna Ludu”, nr 98 (470) z 8 IV 1950; J. Ś l i p i ń s k a , G a z e t k i ścienne w z a k ł a d z i e p ra c y , „Trybuna Wol­ ności, nr 15 (327) z 11 II 1951; J. P i r o t t e , O m a s o w e j p r a c y p o l i t y c z n e j w ś r ó d z a ­ ł o g i Ż e r a n i a , „Trybuna Wolności”, nr 28 (340) z 11 VII 1951; J. J a n c z a k , W s p r a ­ w i e g az e te k ściennych, „Trybuna Wolności”, nr 31 (343) z 1 VII 1951; [В. a.], O w i ę k ­ szą o pi ek ę i pom oc d la k o r e s p o n d e n t ó w i r e d a k t o r ó w „ B ł y s k a w i c ” , „Korespondent”, 1953, nr 2 (26); S. M a r i a ń s k i , P r a s a z a k ł a d o w a , Warszawa 1955, s. 76.

39 Z. L e g i e r , B ł y s k a w i c a „ G a z e t y K r a k o w s k i e j ” , „Prasa Polska”, 1952, nr 9

(52). ' ’

40 R. P r a g a , P r a s a n o w e g o t y p u i l udz ie n o w e j p ra s y , „Nowa Kultura”, nr 6 z 7 V 1950; A. S r o g a , N a s ze d o ś w ia d c ze n ia w r e d a g o w a n i u „ Ż n i w i a r z a ” , „Prasa Polska”, 1951, nr 5 (41); A. S r o g a , „G łos Ź d ż a r y n k i ” — z a l ą ż k i e m p er i o d y c z n e j ga ze ty P G R , „Prasa Polska”, 1951, nr 7 (43); E. С o f t a, J a k g m i n n e g a z e t k i „ W y ­ k o n a m y ” m o b i l i z o w a ł y ' c h ło p ó w do w y k o n a n i a p l a n ó w gospodarczych, „Prasa P ol­ ska”, 1952, nr 1 (44); Z. Κ., G r o m a d z k a g a z e t k a ścienna o rę ż e m w a l k i k l a s o w e j ,

„Trybuna Ludu”, nr 83 (1145) z 23 III 1952; A. S r o g a , G a z e t k a P G R w w i o s e n n e j a k c j i s ie w ne j, „Prasa Polska”, 1952, nr 5 (48).