AGROTURYSTYKA JAKO FORMA
PRZEDSIBIORCZOCI NA TERENIE PARKU
KRAJOBRAZOWEGO DOLINA BARYCZY
1Izabela Kurtyka
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu
Streszczenie. W opracowaniu przedstawiono wyniki bada przeprowadzonych wród
23 wacicieli gospodarstw agroturystycznych pooonych na terenie Parku Krajobrazowe-go Dolina Baryczy. Celem pracy byo ukazanie agroturystyki jako jednej z form przedsi-biorczoci wpywajcej na zwikszenie poziomu uzyskiwanych dochodów i wykorzystania zasobów w gospodarstwie. Prezentowane w niniejszym opracowaniu badania wykazay, i w tym regionie Dolnego lska tego typu dziaalno generuje dochód dodatkowy, uzu-peniajcy inne róda dochodów zasilajce budet domowy rodzin rolniczych. Wszystkie gospodarstwa byy czynne rolniczo, a powierzchnia uprawy w wikszoci przypadków ksztatowaa si w granicach od 1 do 10 ha.
Sowa kluczowe: agroturystyka, dodatkowe ródo dochodów
WSTP
Jednym z najwaniejszych wyzwa dla polityki rozwoju obszarów wiejskich jest przemieszczenie nadmiaru ludzi zaangaowanych w rolnictwie do dziaalnoci okoo-rolniczej oraz pozaokoo-rolniczej, m.in. przez podnoszenie kwali kacji, uatwienie dostpu do rynku pracy oraz tworzenie pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Istotne dla rozwoju form dziaalnoci pozarolniczej na wsi bdzie wsparcie nansowe z Unii Europejskiej przeznaczone na rozwój obszarów wiejskich [ apiska 2008].
W Polsce, podobnie jak w krajach Europy Zachodniej, agroturystyka jawi si jako sposób rozwizania trudnoci nansowych gospodarstw najuboszych, jak równie go-spodarstw rolnych o dobrej kondycji ekonomicznej. Agroturystyka jest propozycj wej-Adres do korespondencji – Corresponding author: Izabela Kurtyka, Uniwersytet Przyrodni-czy we Wrocawiu, Katedra Ekonomii i Zarzdzania, pl. Grunwaldzki 24a, 50-363 Wrocaw, e-mail: kurtyka@tlen.pl
1Opracowanie powstao w ramach projektu badawczego MNiSW pt. „Ocena realizacji celu pro-dukcyjno-ekonomicznego rolnictwa dolnolskiego w warunkach zrównowaonego rozwoju” nr N N114 207834 realizowanego przez IRWiR PAN w Warszawie.
cia na rynek turystyczny gospodarstw rolnych i pooonych na obszarach atrakcyjnych turystycznie, czyli posiadajcych walory turystyczne i antropogeniczne, oferujcych produkt turystyczny w zagrodzie rolnika. Ta forma wypoczynku okrela wypoczynek bezporednio zwizany z gospodarstwem wiejskim, a take pobytem w nim, posikami, rekreacj oraz wieloma pracami polowymi i w zagrodzie, jakie realizuje turysta na rzecz waciciela gospodarstwa [Jarosz 1997, Drzewiecki 1993, Strzembicki 1992].
Wedug M. Drzewieckiego [1992], w Polsce do lat dziewi dziesitych obserwowa-no, e w pierwszej kolejnoci zaczynay przygotowywa swoje zasoby mieszkaniowe na potrzeby turystyki rodziny bezrolne, a nastpnie gospodarstwa rolne ekonomicznie sab-sze. Wynikao to (i wynika) z rónych przyczyn, ale najczciej w rodzinach bezrolnych jest to zwizane z:
maymi dochodami w przypadku osób o niskich kwali kacjach;
wiksz inwencj i otwartoci u osób o wyszych kwali kacjach, które wiadomie – dla wyszych dochodów – podejmuj si tej dziaalnoci;
posiadaniem wolnych pomieszcze (budynków gospodarczych) w czci gospodarstw bezrolnych, które w przeszoci zajmoway si produkcj rolnicz.
Z kolei gospodarstwa rolne ekonomicznie sabe – przede wszystkim o maej po-wierzchni i niedostatecznym zagospodarowaniu materialnym – podejmuj si tej dziaal-noci w celu zwikszenia poziomu dochodów, które s przeznaczane zarówno na potrze-by gospodarstwa domowego, jak i na rozwój gospodarstwa rolnego. Dodatkowe dochody uzyskiwane z turystyki pozwalaj na:
stabilizacj sezonowych waha poziomu ycia, a wic zabezpieczaj potrzeby byto-we tych rodzin;
podwyszenie poziomu ycia do lokalnej redniej w danym rejonie, a zwaszcza na wyposaenie gospodarstwa domowego w rodki trwae oraz remont mieszkania; podwyszenie poziomu zagospodarowania materialnego, wyraajcego si w dal-szym zakupie rodków trwaych, modernizacji, rozbudowie i budowie domów miesz-kalnych, a w gospodarstwach rolnych w zakupie rodków produkcji oraz rozbudowie i budowie pomieszcze gospodarczych.
W gospodarstwach o rednim i wyszym poziomie dochodów dodatkowe dochody przeznaczane s na zwikszanie standardu ycia i zaspokojenie potrzeb wyszego rzdu, popraw warunków mieszkaniowych i rozwój gospodarstwa rolnego. Wysze dochody mieszkaców wsi osigane dziki przedsiwziciom turystycznym w duym stopniu kierowane s równie na rozbudow bazy turystycznej i przygotowanie gospodarstwa do zaspokojenia potrzeb turystów w tym zakresie. Dzieje si to na zasadzie sprzenia zwrotnego, przejawiajcego si w kreowaniu przez dochody uzyskane z tej dziaalnoci powtórzenia przedsiwzicia, i to w wikszej skali [Wiatrak 1996].
Agroturystyka znalaza podatny grunt w województwie dolnolskim. Obecnie znaj-duje si tu ponad 600 obiektów turystyki wiejskiej i agroturystyki. Ponad 80% tych go-spodarstw funkcjonuje w Sudetach, pozostae w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy, Borach Dolnolskich i w okolicach aglomeracji wrocawskiej.
Celem opracowania byo ukazanie agroturystyki jako jednej z form przedsibiorczo-ci wpywajcej na zwikszenie poziomu uzyskiwanych dochodów i wykorzystania za-sobów w gospodarstwie. Badaniom poddano 23 gospodarstwa pooone w obrbie Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy. Obiekty te byy usytuowane na terenie 4 gmin: Milicz,
–
–
–
–
–
–
migród, Kronice i Twardogóra. Gospodarstwa wybrano w sposób celowy. Podstawo-wym kryterium wyboru jednostek badawczych byo prowadzenie dziaalnoci agrotury-stycznej oraz lokalizacja obiektów w obrbie dolnolskiej czci Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy. Materia ródowy zosta zebrany metod wywiadu bezporedniego, a podstawowym narzdziem badawczym by kwestionariusz wywiadu ankietowego [Ko-pe 1983, Stachak 1978]. Badania przeprowadzono w 2009 roku.
WYNIKI BADA
Park Krajobrazowy Dolina Baryczy jest pikn enklaw w województwie dolnol-skim. Zrónicowana kon guracja terenu, liczne rezerwaty przyrody (ok. 42 gatunków rolin chronionych, w tym 28 objtych cakowit ochron, m.in. bluszcz pospolity, gr-el óty, oraz czciow ochron, m.in. kruszyna pospolita, konwalia majowa, kalina koralowa oraz mamulik brzegowy), tereny podmoke i wielohektarowe stawy w Mi-liczu, powstae jeszcze w XII i XIII wieku, s rajem dla turystów. Czyste rodowisko przyrodnicze, bogate runo lene, jeden z najpikniejszych rezerwatów ornitologicznych w rodkowej Europie (ponad 160 gatunków lgowych ptactwa, m.in. czapla purpurowa, bk, bczek, perkozy, abd krzykliwy, bocian czarny, uraw); bardzo rzadkie gatunki ryb (koza zota, kieb biaopetwy, pstrg potokowy) to gówne atuty wypoczynku w po-oonych tu gospodarstwa agroturystycznych.
Oprócz wysokiej biorónorodnoci, tereny parku prezentuj równie wysokie walory historyczno-kulturowe. W rejonie tym znajduj si liczne najwyszej klasy zabytki ar-chitektury. Do najwaniejszych naley pocysterski klasztor z bazylik w. Bartomieja i sanktuarium w. Jadwigi, patronki lska i Polski, w Trzebnicy. W Miliczu znajduj si ruiny zamku Piastów Olenickich z XIV wieku, paac klasycystyczny z XVII wieku oraz 50-hektarowy park angielski zaoony w 1800 roku. W Twardogórze znajduje si barokowy paac zabytkowy z parkiem z XV wieku, rynek z niesymetrycznie pooonym ratuszem, plac Piastów i wiele obiektów sakralnych.
Intensywny rozwój tej formy turystyki w Polsce, jak równie na Dolnym lsku przy-pada na lata 90. ubiegego wieku. Du rol w tym procesie odegray rolnicze suby doradcze, które zachcay rolników i pomagay im w podejmowaniu dziaalnoci agro-turystycznej. Pocztkowo wiadczenie usug turystycznych podejmowali waciciele gospodarstw pooonych w atrakcyjnych turystycznie regionach (Sudety), korzystajc z naturalnych walorów rodowiska. Tak wic, obok pensjonatów, pokoi gocinnych ist-niejcych na tych terenach, pojawiy si gospodarstwa agroturystyczne oferujce usugi noclegowo-gastronomiczne. Taka forma wypoczynku spotkaa si z aprobat wielu tu-rystów pragncych uciec od zgieku miasta i powróci do wspomnie z lat modoci. Wzrastajcy popyt na agroturystyk spowodowa, i waciciele gospodarstw pooo-nych w regionach mniej atrakcyjpooo-nych ni Sudety zainteresowali si wiadczeniem usug turystycznych, wykorzystujc takie walory, jak: las, woda, czyste powietrze, cisza.
Na tym terenie od 1999 roku dziaa Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej w Parku Kra-jobrazowym „Dolina Baryczy”. Obecnie skupia okoo 30 czonków. Celem stowarzysze-nia jest rozwój agroturystyki jako formy aktywizacji gospodarczej oraz pomoc osobom podejmujcym tak dziaalno z uwzgldnieniem owiaty na rzecz rozwoju ekologii
w turystyce wiejskiej. Stowarzyszenie dziaa równie w dziedzinie promocji regionu. W swoich szeregach zrzesza wacicieli kwater, osoby dysponujce miejscem pod na-mioty, wacicieli pensjonatów, owisk komercyjnych i gastronomii. Na tym terenie dy-namicznie rozwija si równie turystyka konna i rekreacyjna. Wspópracujc z Urzdem Miasta i Gminy w Miliczu, stowarzyszenie organizuje szkolenia dla osób zaintereso-wanych rozpoczciem dziaalnoci zwizanej z turystyk wiejsk [www. dolinabaryczy. pl/o_stow.html].
W analizowanym regionie znajduje si obecnie ok. 35 obiektów turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki. Do bada wybrano tylko takie, które posiadaj minimum 1 ha uyt-ków rolnych. Waciciele gospodarstw, w wikszoci przypaduyt-ków, podjli tego typu dzia-alno w obecnym stuleciu, czyli od 2000 roku. Jest to populacja liczca 19 obiektów. Porównujc te wyniki z badaniami przeprowadzonymi w 2006 i 2007 roku w Sudetach2, mona stwierdzi , e duo wicej gospodarstw na terenach górskich zainteresowao si wiadczeniem usug turystycznych jeszcze przed rokiem 2000 [Kurtyka 2008].
Dziaalno agroturystyczn podjli waciciele zarówno maych, jak i duych gospo-darstw (od 1,6 ha do 70 ha), a rednia powierzchnia wynosi 12 ha. Prawie w 40% byy to obiekty do 5 ha, niewiele mniej (35%) stanowiy gospodarstwa od 6 do 10 ha (rys. 1).
Gównymi motywami podjcia takiej formy przedsibiorczoci byy: pooenie w rejonie atrakcyjnym turystycznie (83% populacji), dodatkowy dochód (70%), moli-wo realizacji wasnych zainteresowa (52%), a take posiadanie wolnych pomieszcze (48%). Dziaalno agroturystyczna podejmowana bya przez 43% populacji w oparciu o kapita wasny, 8 wacicieli skorzystao z kredytu komercyjnego (rednio 44 tys. z), a 5 z kredytu preferencyjnego (rednio 11 tys. z). aden z kwaterodawców nie ubiega 2W 2006 roku zostay przeprowadzone badania w 50 obiektach agroturystycznych powiatu kodz-kiego, a w 2007 roku w 28 gospodarstwach agroturystycznych pooonych w byym wojewódz-twie jeleniogórskim.
Rys. 1 Struktura obszarowa gospodarstw Fig. 1. Farms area structure
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
1–5 ha 6–10 ha 11–20 ha 21–30 ha 31–40 ha pow. 40 ha [%] 40 35 30 25 20 15 19 5 0
si o do nansowanie z funduszy Unii Europejskiej na dziaalno agroturystyczn. red-nia wielko zaangaowanego kapitau wasnego ksztatowaa si na poziomie 60 tys. z i wahaa si od 2 tys. do 260 tys. z.
Prawie wszystkie gospodarstwa byy czynnymi gospodarstwami rolnymi, prowadzo-no w nich produkcj rolnicz w rónym zakresie. Tylko jedprowadzo-no gospodarstwo, mimo po-siadania uytków rolnych (2 ha TUZ) nie uytkowao ich, a jedynie otrzymywao dopa-ty bezporednie i dopadopa-ty do terenów ONW. Towarowa produkcja rolinna prowadzona bya w 15 obiektach, natomiast zwierzca tylko w 6 gospodarstwach. Produkty rolinne i zwierzce wykorzystywane byy równie na potrzeby gospodarzy oraz wczasowiczów (60% populacji). Najczciej byy to jaja (52%), miso (34%), warzywa (60%), owoce (20%), mleko (20%).
Znaczenie agroturystyki w tworzeniu dochodu osobistego gospodarstw byo do zrónicowane. Analizowane obiekty posiaday róne róda dochodów. Najwiksz po-pulacj (8) stanowiy gospodarstwa uzyskujce dochody jednoczenie z produkcji rolni-czej, dziaalnoci turystycznej i z umowy o prac (tab. 2, wariant 3). Mniej liczn grup (5) stanowiy gospodarstwa utrzymujce si z produkcji rolniczej, agroturystyki oraz rent i emerytur (wariant 5). Równie liczn populacj (po 4 gospodarstwa) stanowiy obiekty uzyskujce dochód tylko z rolnictwa i agroturystyki (wariant 1) oraz z rolnictwa, agro-turystyki i pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej (wariant 2). Tylko 3 gospodarstwa utrzymyway si z 4 róde: rolnictwo, agroturystyka, renty i emerytury oraz umowa o prac. Tabela 1 przedstawia struktur dochodów oraz redni roczny dochód osobisty i dochód z agroturystyki w poszczególnych wariantach. Udzia dochodu z agroturysty-ki waha si od 7 do 39%. wiadczenie usug turystycznych miao najwikszy udzia w tworzeniu dochodu osobistego gospodarstwa w wariantach 1 i 2. Równie w tych dwóch przypadkach redni roczny dochód z dziaalnoci agroturystycznej ksztatowa si na najwyszym poziomie: w wariancie 1 – 11,25 tys. z, w wariancie 2 – 15,13 tys. z. W pierwszym przypadku gównym ródem dochodu bya dziaalno rolnicza, a wpywy z agroturystyki stanowiy istotne uzupenienie dochodu osobistego. W drugim wariancie wiadczenie usug turystycznych wpyno podobnie na tworzenie dochodów rolników, lecz gównym ródem utrzymania bya dla nich pozarolnicza dziaalno gospodarcza (w jednym gospodarstwie prowadzona bya szkóka jazdy konnej, w pozostaych dziaal-no handlowa). W najliczniej reprezentowanym wariancie 3 dziaaldziaal-no agroturystyczna miaa najmniejszy udzia w tworzeniu dochodu osobistego rolnika i jego rodziny, jak równie wytworzya najniszy redni roczny dochód (2,9 tys. z) sporód wszystkich wariantów. W tym przypadku ok. 75% dochodu osobistego tworzyy wynagrodzenia czonków rodziny na podstawie umowy o prac lub umowy o dzieo i umowy zlecenia. Najwyszy redni roczny dochód uzyskay gospodarstwa reprezentujce wariant 4 – 76 tys. z (trzeba jednak wzi pod uwag bardzo ma liczebno tej grupy) oraz wariant 2 – 48,7 tys. z (tab. 1).
Biorc pod uwag wszystkie obiekty, agroturystyka tworzya rednio 18% dochodu osobistego. Mona wic stwierdzi , i w analizowanej populacji usugi turystyczne ge-neroway dochód uzupeniajcy, inaczej dodatkowy, zwikszajcy poziom dochodu do dyspozycji rolnika i jego rodziny. redni roczny dochód z agroturystyki wynosi 7743 z i by niszy ponaddwukrotnie od tego samego dochodu uzyskiwanego przez
stwa agroturystyczne pooone w powiecie kodzkim i ponadtrzykrotnie w gospodar-stwach w byym województwie jeleniogórskim3 [Kurtyka 2008].
Tak dua rónica dochodowoci midzy analizowanymi gospodarstwami a obiekta-mi pooonyobiekta-mi w Sudetach moe wynika z duo mniejszej skali dziaalnoci agrotury-stycznej prowadzonej w Dolinie Baryczy. Ma to midzy innymi swoje odzwierciedlenie w zasobach bazy noclegowej. Badane gospodarstwa dysponoway rednio 3 pokojami gocinnymi i 9 miejscami noclegowymi w budynkach mieszkalnych, podczas gdy gospo-darstwa sudeckie posiaday rednio 14 miejsc noclegowych i 4 pokoje. W 6 gospodar-stwach kwaterodawcy oferowali równie moliwo rozbicia namiotu na polu namioto-wym. We wszystkich obiektach byo cznie 59 pokoi (tab. 2), z czego najwiksz grup stanowiy pokoje 2- (41%) i pokoje 3-osobowe (27%). Bardzo zblion struktur zakwa-terowania dysponoway gospodarstwa sudeckie.
Inn przyczyn niszego poziomu dochodów z agroturystyki jest sezonowo ofer-ty. Województwo dolnolskie charakteryzuje si najwikszym udziaem caorocznych obiektów (94%) w ogólnej liczbie kwater agroturystycznych, zaraz po nim s woj. lskie (84%) i wielkopolskie (78%). W obrbie województwa s jednak regiony, w których obiekty wykazuj zrónicowan sezonowo . Gospodarstwa pooone w poudniowej czci województwa (Sudety) dysponuj w wikszoci przypadków caoroczn ofert, wykorzystujc przy tym naturalne walory, cieszce si zainteresowaniem we wszystkich porach roku. Kwaterodawcy wiadczcy usugi turystyczne na terenie Parku Krajobra-zowego Dolina Baryczy nie mog si pochwali tak duym udziaem oferty caorocznej. Wie si to z faktem, i w okresie zimowym popyt na usugi agoturystyczne jest tu
zde-3redni roczny dochód z dziaalnoci agroturystycznej w 2006 roku wynosi 25,3 tys. z (populacja 50 gospodarstw agroturystycznych w powiecie kodzkim), a w 2007 roku 18,3 tys. z (populacja 28 gospodarstw agroturystycznych w byym województwie jeleniogórskim).
Tabela 1. Struktura dochodu osobistego z uwzgldnieniem wariantów oraz redni roczny dochód osobisty i z agroturystyki
Table 1. The structure of personal income regarding the variants and average annual personal and agrotouristic income Wyszczegól-nienie ródo dochodów redni dochód z agroturystyki redni dochód osobisty rolnictwo renty i emerytury dziaalno
gospodarcza agroturystyka inne
% z/rok Wariant 1 61 – – 39 – 11250 28500 Wariant 2 12 – 56 31 – 15125 48700 Wariant 3 18 – – 7 75 2900 41825 Wariant 4 34 32 – 8 26 6000 76000 Wariant 5 12 67 – 20 – 7400 36652 Wszystkie badane obiekty 23 18 11 18 30 7743 42550
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
cydowanie mniejszy. Badania wykazay, i sporód 23 analizowanych obiektów 9 kwater miao ofert sezonow.
W licznych opracowaniach i badaniach podkrela si, i sprzeda caodziennego wy-ywienia istotnie wpywa na zwikszenie opacalnoci oferty agroturystycznej, a tym samym przyczynia si do zwikszenia uzyskiwanych dochodów. W cytowanych wcze-niej badaniach w powiecie kodzkim ponad 50% obiektów wiadczyo usugi gastrono-miczne, natomiast w byym województwie jeleniogórskim ponad 70%. W analizowanych obiektach pene wyywienie oferowao niespena 50% populacji, a 35% gospodarstw dysponowao kuchni lub aneksem kuchennym do samodzielnego przyrzdzania posiku. Mae zainteresowanie tego typu ofert wie si z faktem, i waciciele gospodarstw agroturystycznych, jak to zostao ju wczeniej wykazane, byli zaangaowani równie w inne aktywnoci, uniemoliwiajce przyrzdzanie posików dla turystów. To z kolei ogranicza moliwoci uzyskania wyszych przychodów.
Rozszerzeniem skali prowadzonej dziaalnoci zainteresowana bya mniej ni poowa kwaterodawców (48% populacji), natomiast ch modernizacji gospodarstwa wykazaa zdecydowana wikszo gospodarzy (91%). Prawie poowa wacicieli pragnie zreali-zowa swoje plany posikujc si funduszami Unii Europejskiej, okrelajc, i rednio bd to rodki na poziomie 70 tys. z (od 10 tys. do 500 tys. z). Innym ródem ka-pitau na inwestycje byy kredyty preferencyjne, a zainteresowani nimi s waciciele 7 obiektów. Tylko 4 kwaterodawców pragnie zmodernizowa gospodarstwo korzystajc z wasnych oszczdnoci, angaujc rednio ok. 40 tys. z. Pozyskane lub zaoszczdzo-ne rodki nansowe kwaterodawcy pragn przeznaczy midzy innymi na: odnowienie obejcia (65% populacji), modernizacj pomieszcze (30%), adaptacj poddasza (22%) czy budow obiektów rekreacyjnych (17%). Waciciele 3 gospodarstw planuj zakup koni, a 2 obiektów zakup rowerów.
PODSUMOWANIE
Z materiau ródowego wynika, i dziaalno agroturystyczn podejmowali waci-ciele zarówno maych, jak i duych gospodarstw rolniczych. Jest to jedna z form przed-sibiorczoci, rozwijajca si na terenach wiejskich o duych walorach przyrodniczych,
Tabela 2. Baza noclegowa (pokoje gocinne) Table 2. The hostel base (guest rooms)
Wyszczególnienie Liczba pokoi ogóem %
Liczba pokoi 59 100 1-osobowe 4 7 2-osobowe 24 41 3-osobowe 16 27 4-osobowe 8 14 5-osobowe 0 0 Inne 7 12
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
stanowicych „bezpatny” dla kwaterodawców element podnoszcy atrakcyjno oferty agroturystycznej i czynnik wpywajcy na sukces ekonomiczny przedsiwzicia. Sukces ten, majcy swoje odzwierciedlenie w dochodzie uzyskiwanym z agroturystyki, nie by jednak na takim poziomie, jaki obserwowano w gospodarstwach agroturystycznych po-oonych w Sudetach, gdzie rednio by dwu- i trzykrotnie wyszy. Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele, m.in. stosunkowo krótki okres wiadczenia usug turystycznych (naj-wicej obiektów powstao po 2000 roku), maa skala dziaalnoci (gospodarstwa wynaj-muj rednio 3 pokoje), sezonowo oferty (walory naturalne skaniaj do wypoczynku gównie w trzecim kwartale roku, który generuje ponad 50% ogólnej liczby sprzedanych noclegów i odwiedzajcych goci). Badania wykazay, i dochód z agroturystyki by do-chodem dodatkowym, uzupeniajcym rodki nansowe w budecie domowym rolników i w adnym z analizowanych obiektów nie sta si gównym ródem. Waciciele gospo-darstw rozpoczynajc wiadczenie usug turystycznych nie korzystali z funduszy Unii Europejskiej przeznaczonych na agroturystyk, angaujc gównie wasne oszczdnoci i kapita obcy. Jednak due nadzieje wi z funduszami europejskimi w kontekcie przy-szej modernizacji gospodarstw, unowoczeniania bazy noclegowej i poszerzania oferty rekreacyjnej.
PIMIENNICTWO
Drzewiecki M., 1992.Wiejska przestrze rekreacyjna. Instytut Turystyki, Warszawa, 26.
Drzewiecki M., 1993. Problemy rozwoju agroturystyki w Polsce w latach dziewi dziesitych. Problemy Turystyki, 4, 25–31.
Jarosz A., 1997. Agroturystyka szans rozwoju wsi i rolnictwa. [w:] Agroturystyka jako szansa ak-tywizacji gospodarczej wiejskich regionów turystycznych Maopolski Wschodniej, red. nauk. Jarosz A., O cyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów, 83–94. Kope B., 1983. Metodyka bada ekonomicznych w gospodarstwach rolnych. Skrypt AR we
Wro-cawiu nr 269, 7–277.
Kurtyka I., 2008. Aktywno gospodarcza wacicieli gospodarstw agroturystycznych w powiecie kodzkim. Roczniki Naukowe SERIA, Tom X, Zeszyt 2, 138–141.
apiska A., 2008. Przedsibiorczo jako element wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. Roczniki Naukowe SERiA Tom X, Zeszyt 2, Lublin, 163-168.
Stachak S., 1978. Metody nauk ekonomiczno-rolniczych w zarysie. Skrypt AR w Szczecinie, 48–86. Strzembicki L., 1992. Turystyka wiejska i ekologiczna – podstawy marketingu. Materiay II
Ogól-nopolskiego Forum „Ekologia wsi”, Solina, 127–149.
Wiatrak A.P., 1996. wpyw agroturystyki na zagospodarowanie terenów wiejskich. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, 1, 34–45.
AGROTOURISM AS A FORM OF ENTREPRENEURSHIP IN THE ‘BARYCZ VALLEY’ SCENIC PARK
Abstract. The study presents results of the investigation conducted among 28 owners of
agrotouristic farms in the ‘Barycz Valley’ Scenic Park. The aim of the article was to present agrotourism as one of the entrepreneurship’s form, which enlarges income level and farms’ resources usage. Results of the investigation show that agrotourism activity generates the additional income in the Lower Silesia region, which is supplementary in agriculture ho-useholds’ budgets. All analyzed farms were active and their tillage area ranged from 1 to 10 ha.
Key words: agrotourism, additional source of income
