Wina i okoliczności ją Wina i okoliczności ją
wyłączające wyłączające
Wina stanowi podstawę odpowiedzialności karnej,
Winę ustala się zawsze w czasie, kiedy sprawca popełniał czyn zabroniony (zasada koincydencji – art. 1 § 3 k.k.),
O winie można mówić w trzech znaczeniach:
- procesowym,
- wiktymologicznym,
- moralnym
Wina w znaczeniu procesowym odnosi się do sprawcy przestępstwa; oznacza ona przyjęcie za udowodniony fakt popełnienia przestępstwa, określonego w k.k., gdy można mu postawić zarzut zachowania niezgodnego z prawem,
Wina w znaczeniu wiktymologicznym odnosi się do pokrzywdzonego. Mianem tym określa się przyczynienie pokrzywdzonego do popełnienia na nim czynu zabronionego (przykłady),
Wina w znaczeniu moralnym dotyczy zarówno sprawcy jak i ofiary. Jest to wina w potocznym tego słowa znaczeniu, ocena dokonywana jest przez jednostkę wartości moralnych
Teorie winy Teorie winy
Psychologiczne:
- woli,
- wyobrażenia,
- prawdopodobieństwa,
Normatywne:
- czysta,
- kompleksowa
Teorie psychologiczne Teorie psychologiczne
Przedstawiają winę jako stosunek psychiczny sprawcy do czynu, w ujęciu tych teorii wina jest faktem psychologicznym,
Teoria woli – sprawca ma wolę wywołania skutku przestępnego, ma zamiar popełnienia czynu zabronionego (chce go popełnić lub godzi się na jego popełnienie); godzenie także jest przejawem woli sprawcy (teoria ta dotyczyła wyłącznie czynu umyślnie popełnianego),
Teoria wyobrażenia – zakłada, że sprawca wyobraża sobie skutek przestępny, co wzbudza w nim wolę jego realizacji, uświadamia sobie, że może popełnić czyn zabroniony, co nie powstrzymuje go od jego realizacji, teoria ta jednak nie odnosiła się do płaszczyzny niedbalstwa przy nieumyślności (brak świadomości możliwości popełnienia czynu zabronionego),
Teoria prawdopodobieństwa – im większe prawdopodobieństwo wywołania skutku, tym bardziej skonkretyzowana wina sprawcy, wina jest tym większa im większe i bardziej możliwe do przewidzenia jest wywołanie skutku zachowaniem sprawcy
Teorie normatywne Teorie normatywne
U podstaw tych teorii legło sformułowanie J. Goldschmidta:
„wina nie polega na tym, ze sprawca chce tego, czego nie powinien był chcieć, lecz że nie powinien chcieć tego, co jest przedmiotem jego woli”,
Sprawcy można postawi zarzut zachowania niezgodnego z normą prawną,
Aby móc sprawcy postawić zarzut zachowania niezgodnego z normą musza zostać spełnione następujące warunki:
- sprawca musi być zdatny do przypisania mu winy, jego stopień rozwoju intelektualnego, moralnego, społecznego, emocjonalnego oraz stan psychofizyczny w czasie popełnienia czynu jest taki, że może naruszyć określoną normę prawną,
- Ukończył 17 lat w czasie czynu i jest poczytalny,
- Sprawca rozpoznaje lub ma możliwość rozpoznawania znaczenia czynu, znajduje się w normalnej sytuacji motywacyjnej
Teorie normatywne Teorie normatywne
Wina to zarzucalność,
Sprawcy można postawić zarzut zachowania niezgodnego z prawem,
Wina to nie tylko przeżycie psychiczne sprawcy, lecz również ocena tych przeżyć,
Pojawia się pytanie, czy zachowanie sprawcy może spełniać wymagalność zgodnego z prawem zachowania, a więc czy sprawca może sprostać normie, czy zachował się zatem tak jak należało,
Wymagalność to przesłanka zarzucalności
Kompleksowa teoria winy Kompleksowa teoria winy
Starsze normatywne ujęcie winy,
Zwolennicy tej teorii wzbogacali aspekty teorii psychologicznych o elementy normatywne,
Pojawił się zarzut łączenia przedmiotu oceny – przeżyć psychicznych oraz oceny przedmiotu – zarzucalności owych przezyć,
„przenosi winę z głowy sprawcy do głów innych osób”
Czysta teoria normatywna oczyściła wcześniejsza koncepcje z elementów psychologicznych,
Istota winy zaczęła być upatrywana w samej zarzucalności, stanowiąc wyłącznie wartościujący osąd zachowania sprawcy
Okoliczności uchylające winę Okoliczności uchylające winę
Nieletniość
Stan wyższej konieczności (art.26 § 2 k.k.),
Błąd co do kontratypu (art. 29 k.k.),
Błąd co do okoliczności wyłączającej winę (art. 29 k.k.),
Błąd co do bezprawności (art. 28 k.k.),
Niepoczytalność (art. 31 k.k.),
Rozkaz (art. 318 k.k.)
