Alfons Skowronek
W sprawie programów wykładów z
propedeutyki teologii : (głos w
dyskusji)
Collectanea Theologica 38/4, 159-162
KS. A L FO N S SKO W RO NEK , K A TO W IC E
W
SPRAWIE
PROGRAMÓW
WYKŁADÓW
Z
PROPEDEUTYKI
TEOLOGII
(Głos w d y sk u sji)
• „A by ta w iz ja (T ajem nica C hry stu sa) b y ła p rze k azy w a n a alu m n o m od p o cz ątk u k sz tałcen ia, należy s tu d ia teologiczne rozpocząć od k u rs u w stępnego trw ają ce g o przez odpow iedni okres czasu. W te j w stę p n e j fazie stu d ió w należy ta k p rz e d sta w ić ta je m n ic ę zbaw ienia, ab y a lu m n i z o rie n to w ali się co do sensu stu d ió w kościelnych, ich p o rzą d k u oraz celu d u sz p astersk ie g o , a rów nocześnie, by doznaw ali pom ocy dla oparcia całego sw ego życia na w ierze i p rze p o jen ia go w ia rą oraz do p o d ąż an ia za p ow ołaniem przez o ddanie się oso
b iste i z w eselem w d u c h u ” (O p ta ta m to tiu s, n r 14).
W edług pow yższych słów p ro p ed e u ty ce teologii p rzy słu g u je w ram a ch całej w stę p n e j fazy stu d ió w k ościelnych m iejsce i znaczenie zasadnicze. W y
ła n ia się zatem konieczność głębszych i sta ły c h an a liz tego k ie ru n k u in te le k tu a ln e j fo rm a c ji alum nów . Z n a d e sła n y ch p tz e z szereg S em in a rió w D uchow nych w P olsce k o n sp e k tó w w y k ład ó w z p ro p e d e u ty k i teologii z d a je się w y n i kać, iż do te j p o ry b ra k jeszcze za d o w ala ją cej w izji dla te j now ej dyscypliny studiów . W obec w ielk iej złożoności p ro b le m a ty k i uw agi n in ie jsz e n ie ro sz czą sobie p re te n s ji do p rz e d sta w ie n ia szczegółow ych rozw iązań w ty m p rz e d m iocie; stan o w ią je d y n ie s z k i c p r o j e k t u , k tó ry m ógłby być p r z e d y sk u to w a n y w szerszym gronie, a p o te m przez o kres co n a jm n ie j dw u la t p o d d an y próbom w salach w ykład o w y ch .
P o n iew aż ła tw iejszą je st rzeczą u d zielenie odpow iedzi na p y ta n ie, czym p ro p e d e u ty k a teologii na I r. stu d ió w być nie pow inna, p ierw sza część n i niejszych spostrzeżeń pośw ięcona zo stanie tego ro d z a ju u ję ciu to ru ją c z a r a zem drogę d ru g iej części, k tó ra sp ró b u je zarysow ać pozy ty w n ie z a d an ia i cel p ro p e d e u ty k i. W części końcow ej p o d an e zostaną p ew n e w y ty czn e dotyczące m e to d y k i n au c za n ia p ro p e d u e ty k i teologii.
I. ZA DA N IA, JA K IC H PR O PE D E U T Y K A TEO LO G II SO B IE N IE STA W IA 1. N ie p o jm u je się tego p rze d m io tu jako w p ro w a d ze n ia do stu d ió w te o logii d ogm atycznej w ogólności, ja k czynią te m u zad an iu zadość w szy stk ie p o d ręc zn ik i dog m aty k i (pojęcie teologii, teologia ja k o n au k a , źródła teologii, rozw ój dogm atów itp.). W szystkie te za g ad n ien ia su p o n u ją bow iem ju ż ukom czony k u rs filozofii, teologii fu n d a m e n ta ln e j itp.; byłyby w ięc ja k o ta k ie
160
K S . A L F O N S S K O W R O N E Kn ied o stęp n e dla um ysłow ości stu d e n tó w teologii I roku. Za p o d sta w ę stu d iu m p ro p e d e u ty k i na poziom ie w stę p n y m nie może n aw e t służyć zn a k o m ite k o m pen d iu m Y. C o n g a r a , L a fo i e t la théologie, P a ris 1962, stan o w iące now o czesne u jęcie tra d y c y jn y c h w stęp ó w do teologii dogm atycznej.
2. W całości za w zorzec w y k ład ó w p ro p ed e u ty cz n y ch nie m oże służyć ta k że pod ręczn ik A. K o 1 p i n g a, E in fü h ru n g in die k a th o lisc h e T h eologie, M ü n ster 1960. Dzieło to k ład zie n ac isk raczej na h isto rię teologii i na te c h niczne p rzygotow anie a d e p ta teologii. B yłoby pom ocne d la m a tu rz y sty p r a g nącego zo rientow ać się w w yborze stu d ió w w yższych w ogóle.
3. Z up ełn ie poza d y sk u sją (zn a jd u je się k sią żk a ks. A. W i t k o w i a k a ,
P ro p e d e u ty k a teologii, k tó ra je st skondensow anym w y k ład e m d ogm atyki, e ty
ki, h isto rii K ościoła, litu rg ik i i na poziom ie średnim . K siążk a ta nie je st zre sztą przeznaczona do u ży tk u sem in arió w . P ró b a w yłożenia w 60 (lub ty l ko 30) godzinach w szy stk ich tych d y scyplin dop ro w ad ziłab y do nied o p u szczal nego spłycenia p ro b lem aty k i.
4. P ro p e d e u ty k a teologii nie je s t rów nież p o m y ślan a jako stu d iu m m a jące w y ró w n a ć u alu m n ó w b ra k i w w y k ształc en iu re lig ijn y m w zak resie szkoły śred n iej. W ykład „w iększego k a te c h iz m u ” nie licow ałby z pow agą w y ż szej uczelni. Z acytow any w yżej fra g m e n t O p ta ta m to tiu s z o rie n to w an y je st k u przyszłości, nie re tro sp e k ty w n ie . Z b ra k a m i w y k ształc en ia relig ijn eg o na poziom ie szkoły śred n iej należy się oczyw iście liczyć (na fa ta ln e p rzy g o to w a
n ie w ty m zak resie sk a rż ą się w e w szy stk ich k ra ja c h zachodnich). W y ró w n a nie ty c h n ie d o sta tk ó w m ogłoby sta n o w ić zadanie pow ażnie p o trak to w a n eg o egzam inu w stępnego na stu d ia teologiczne. M łodzież c h ę tn ie czyni zadość r o zu m n y m i zdecydow anym w y m ag an io m ; egzam in w stę p n y pozbaw iłby ponadto k an d y d a tó w teologii pew nego k o m p le k su niższości w obec kolegów in n y ch k ie ru n k ó w stu d ió w żąd ający ch p o d d an ia się określonym ry g o re m w stęp n y m . O baw a, iż egzam in w stę p n y zniechęci do stu d ió w teologicznych i w y k ru szy i ta k ju ż nieliczne szeregi p ow oływ anych n ie p osiada żadnego u zasad n ien ia. A lbow iem „w całym ... doborze i odpow iednim przyg o to w an iu alu m n ó w n a leży k iero w ać się s t a n o w c z o ś c i ą , chociaż n iepokoiłaby m a ła ilość k a p ła nów ; gdyż Bóg nie dopuści, by Jego K ościół cierp iał n a b r a k k ap łan ó w , je śli godni będ ą w yśw ięcen i” (OT, n r 6).
5. P ro p e d e u ty k a teologii nie m a być szkicow aniem p ro b lem aty k i, z ja k ą s tu d e n t zetk n ie się w tra k c ie dalszych la t studiów . Znów — niebezpieczeństw o b an a liz ac ji i spłycania problem ów o raz n ie u d o ln e pró b y o tw ie ra n ia drzw i, k tó re sw ego czasu otw orzy rę k a fachow ca.
6. W reszcie, nie p o w in n a p ro p ed e u ty k a sta w iać sobie za cel (to w iąże się z p u n k te m poprzednim ) syntezy całej teologii. S ynteza za k ła d a bow iem g ru n to w n ą znajom ość m a te ria łu , ja k i u siłu je się syntezow ać (rzecz b yłaby po żą d an a na VI. r. studiów , n a k tó ry m to roku poza ow ą syntezą n ie p o w in no się ju ż prow adzić żadnych w ykładów ).
II. POZYTYW NE ZADA NIA PR O PED EU TY K I T E O L O G II
P o zy ty w n ie biorąc, chodzi o ta k ą p ro b lem aty k ę dla p ro p ed e u ty k i teologii, k tó ra n ie będzie p o ru sza n a w późniejszym stu d iu m teologii, bądź też będzie o m aw iana, ale tylko ubocznie, m a rg in aln ie . P ro b le m a ty k ę ta k ą sta n o w ią — szczególnie d la dzisiejszej k o n ste la c ji św iatopoglądow ej — z a g ad n ien ia św ia topoglądow e i pro b lem y gran iczn e m iędzy teologią i filozofią (teologią i n a u k am i przyrodniczym i). C hodziłoby m n ie j w ięcej o w p ro w a d ze n ie a d e p ta te o logii w k lim a t m yślow y, sp rz y ja ją c y stu d iu m teologii. Oto zarys n ie k tó ry ch zagadnień:
1. Z h isto rii i źródeł ateizm u w spółczesnego (kw estia in te rp re ta c ji ateiz - m u; zw iązek ateiz m u z n a u k a m i p rzyrodniczym i, p lu sy i m in u sy te j w ięzi i in).
2. Z ad an ia, w obliczu k tó ry ch sta w ia w ierzących ateizm — oczyszczenie relig ijn o śc i z pseudoteologicznych w yo b rażeń (koniecznie n ależałoby za ją ć s ta now isko w obec k sią żk i b isk u p a R o b i n s o n a , S p ó r o uczciw ość w obec B o
ga, k tó ra to k sią żk a sta ła się bard zo głośna).
3. K o n fro n ta c ja te isty c zn e j k o n cep cji św iata ze w spółczesnym m a te r ia lizm em (m. in. rozum ność p o staw y te isty c zn e j; istn ien ie B oga w św ie tle —
nie „pięciu d ró g ”, k tó re n iew iele d ad zą nie o beznanem u b liżej z filozofią — pow szechnego dośw iadczenia ludzkości, czyli b ard zo żyw otne w śró d m ło d zie ży zag ad n ien ie m istycyzm u i cu d u ja k o znaku O patrzności).
4. Człow iek jak o isto ta duchow a i m a te ria ln a (człowiek w filozofii m a - te ria listy c z n e j i w św ietle w ia ry ; sens lud zk iej egzystencji; duchow ość czło w iek a od stro n y zjaw isk o w ej; istn ie n ie w człow ieku du ch a substancjalnego). 5. P ochodzenie człow ieka w ed łu g K sięgi R odzaju i w św ietle dan y ch w spółczesnej an tro p o lo g ii (G enesis o w ielkości i ułom ności człow ieka).
6. E w olucja w u ję ciu P. Th. d e C h a r d i n . W iara c h rz eśc ija ń sk a w u ję c iu P. Th. d e C h a r d i n .
7. W iara a w iedza (elem enty w sp ó ln e i różn icu jące: c h a ra k te ry s ty k a sto sunków zachodzących m iędzy w iedzą a w iarą.).
8. C h ry stu s w św ie tle h isto rii (zagadnienie należałoby p o trak to w a ć w szech stro n n ie, ta k że nie m u sia łb y do niego w ięcej w ra c a ć an i h isto ry k K o ś cioła, a n i fu n d a m e n ta lista ; d o m in u jąc y b y łb y m o m en t o tw arc ia się s tu d e n tów n a przeżycie T ajem n icy C h ry stu sa, osobiste zaangażow anie).
9. O gólne cechy c h a ra k te ry sty c z n e n a u k i C h ry stu sa (n au k a o K ró lestw ie Bożym).
10. C h ry stu s w sw oich sa k ra m e n ta c h . 11. C h ry stu s w sw oich św iętych.
12. W y b ran e za g ad n ien ia z n a u k i o K o lciele (np. soborow a w izja K oś cioła a w spółczesność; u n iw ersa liz m K ościoła, w olność i a u to ry te t w K oście le; K ościół K ato lick i a W spólnoty c h rz eśc ija ń sk ie (ekum enizm ); K ościół a po rzą d ek doczesny (Kościół a p aństw o); zbaw ienie poza K ościołem R zym sko k ato lic k im i i.).
J e s t to p la n ram ow y, k tó ry m oże i p ow inien ulegać m ody fik acjo m w za leżności od specy fik i stu d ió w w poszczególnych sem in ariach . D la te j k o n ce p cji w y k ład ó w stosow ne by ło b y nie ty le o k reśle n ie ich jak o p ro p e d e u ty k i te o logii, ile z a g a d n i e ń t e o l o g i c z n y c h (W ybrane za g ad n ien ia teologicz ne). W w y k ła d a c h ty ch szczególną uw agę zw racać należało b y n a okoliczność, iż po I ro k u stu d ió w część alu m n ó w p o w o łan a zostanie do w o jsk a , część z re z ygnuje z dalszych stu d ió w teologicznych. T ych ludzi należy za te m w y p ra w ić w życie z pogłębionym św iato p o g ląd em ch rz eśc ija ń sk im , by p am ięć o zaczę tych stu d ia c h teologicznych nie p o zo staw iła w nich poczucia n ied o sy tu , lecz p rze ciw n ie — w p ły n ę ła n a d alsze u k ie ru n k o w a n ie życia.
N a sp e c ja ln ą w zm ian k ę za słu g u je k o n i e c z n o ś ć w p ro w a d ze n ia s tu d entów I ro k u teologii w w y b ra n e zag ad n ien ia teologii rodziny, teologii m a ł że ń stw a i celibatu. W Ś ląsk im S e m in a riu m D uchow nym n ie szczędzi się go dzin d la te j p ro b lem aty k i. P rz ez 8 godzin p ro w a d ził w ub. ro k u akad em ick im zajęcia z tego za k resu z dużym p ożytkiem o. d r m ed. K aro l M e i s s n e r OSB.
162
K S . A L F O N S S K O W R O N E KI II. UW AGI W S PR A W IE M ETO DY KI N A UCZANIA P R O PED EU TY K I T E O L O G II
1. Z e w zględu n a szeroki w a c h la rz p ro b lem aty k i w y k ład y z za k resu tego p rze d m io tu p ow inny być p ow ierzone zespołow i w ykładow ców . P ra co w alib y oni pod k ie ru n k ie m jednego w y kładow cy odpow iedzialnego za całość to k u s tu d iu m propedeutycznego. N ie n ależało b y w ykluczać w y g łaszan ia p re le k c ji p ro feso ró w zapraszanych z in n y ch ośrodków teologicznych w Polsce.
2. U w adze poleca się sam sty l p ro w a d ze n ia zajęć p ro p ed e u ty cz n y ch . S y ste m w y k ł a d ó w m ógłby trw a ć przez je d en lu b dw a m iesiące, po czym należało b y p rze jść do m eto d y d y sk u sy jn e j: p rze d y sk u to w an ie zadanego p ise m nie te m a tu , sp raw o zd a n ia z le k tu ry itp . W m ały ch g ru p ac h m e to d a ta okaże się b ardzo ow ocna.
3. K iero w n ik stu d iu m proped eu ty czn eg o w in ie n stać się swego ro d zaju „m ężem z a u fa n ia ” alu m n ó w w sp raw ac h św iatopoglądow ych, p o w iern ik iem i d oradcą w ich tru d n o ściac h („ojciec d u ch o w n y ” w zag ad n ien ia ch św ia to poglądu).
4. W ram a ch zajęć z p ro p e d e u ty k i teologii uw zględniać należy tak że p rzy g o to w an ie techniczne a lu m n a do stu d iu m teologii: k w estia o rg an izacji p rac y , stw orzenie w łasnego w a rs z ta tu naukow ego (książki, ja k ie w in n y z n a leźć się na półce każdego teologa), u k ie ru n k o w a n ie za in te re so w ań , a także fo rm a c ję etyczną teologa i t d . 1
1 W arto p o ró w n ać pow yższą prop o zy cję p ro g ra m u w y k ład ó w z p ro p e d e u ty k i teologii z o dm iennym p ro je k te m stw o rzen ia teologicznego k u rs u w p ro w adzająceg o : A. D a r 1 a p. V orschlag zu r D u rch fü h ru n g des theologischen
E in fü h ru n g s k u rse s, w: S a c r a m e n tu m M u n d i, T heologisches L e x ik o n fü r die P ra xis, t. I, F re ib u rg —B asel—W ien 1967, s. X L V II—X L V III (przyp. red a k cji).
