Henryk Stawniak
"Wyznaniowa forma zawarcia
małżeństwa cywilnego", Artur
Mezglewski, Anna Tunia, Warszawa
2007 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/3-4, 328-331
p ra w n e w e w n ą trz ro d z in y d o m in ik a ń sk iej, a ta k ż e p o d d a ł w nikliw ej krytyce w szel kie p ró b y u to ż s a m ia n ia ro d z in y d o m in ik a ń sk ie j z Z a k o n e m K azn o d ziejsk im . Je g o z d a n ie m z a c h o w a n ie to żsam o śc i k a żd e j z g ru p tw o rzący ch tę ro d z in ę , sta je się n ie z b ę d n y m w a ru n k ie m ich is tn ie n ia i d z ia ła n ia . R e c e n z o w a n a p ra c a p o s ia d a te ż d u że z n a c z e n ie p ra k ty c z n e , p o n iew aż z p e w n o śc ią b ę d z ie o n a w ielce p rz y d a tn a d la in n y ch in sty tu tó w z ak o n n y c h , k tó re p rzeszły p o d o b n ą d ro g ę ew olucji i b o ry k a ją się n a d a l z w ie lo m a p ro b le m a m i do ty czący m i o k re ś le n ia s ta tu s u p ra w n e g o w ie r nych św ieckich d u c h o w o z n im i p o w iązan y ch . N a le ż y te ż zaznaczyć, że w y k ład n ia p o sz c ze g ó ln y c h z a g a d n ie ń za słu g u je ró w n ie ż n a po zy ty w n ą o c e n ę . A u to r d o b rz e z rea liz o w a ł sw o je z a m ie rz e n ia b a d a w c z e . L e k tu r ę te g o in te re s u ją c e g o o p ra c o w a n ia m o ż n a w ięc z alec ić n ie ty lk o k a n o n is to m , lecz ta k ż e w szystkim in n y m z a in te r e so w an y m p ro b le m a ty k ą z a k o n n ą , zw łaszcza o so b o m p e łn ią cy m ró ż n e fu n k c je w z a rz ą d a c h in sty tu tó w zak o n n y c h i ich je d n o s te k .
ks. J ó ze f W roceński SC J
Artur Mezglewski, Anna Tunia, W yznaniowa fo rm a zaw arcia m ałżeństw a cywil nego, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2007, ss. 227
A u to rz y in te re s u ją c e g o o p ra c o w a n ia m o n o g ra fic z n e g o to w ykładow cy p ra w a w y zn an io w eg o n a K ato lic k im U n iw e rsy te c ie L u b elsk im . Ic h p rz y g o to w an ie m e ry to ry cz n e p o z w ala m ieć n a d z ie ję n a fa ch o w o ść p u b lik a c ji. P re z e n to w a n a m o n o g ra fia, ja k w y n ik a z p rz ed m o w y , je s t sy stem aty czn y m w y k ład em o ra z krytycznym o p ra c o w a n ie m o b o w iązu jący ch p rz ep isó w d o ty czący ch w yznaniow ej fo rm y z a w a r c ia m a łż e ń s tw a cyw ilnego. A s p iru je d o o p ra c o w a n ia kry ty czn eg o , s ta ra n n ie o d m ie rz a ją c w p o sz c ze g ó ln y c h k w e stiach , ja k b a rd z o ro z w ią z an ia są o d le g łe o d id e a łu (s. IX ). Z n ie d o w ie rz a n ie m czyta się ta k ie w p ro w a d z e n ie d o lek tu ry . Czyżby były n ie d o k ła d n o ś c i, luki i w ad liw ości a k tó w p ra w n y ch , k tó re d o ty czą ta k w ażn ej d zie d zin y życia o só b , p a ń stw a i w s p ó ln o t w yzn an io w y ch ?
P ra c a sk ła d a się z d z iesięciu ro z d ziałó w , w s tę p u i w n io sk ó w końco w y ch o ra z w y k azu s k ró tó w i b ib lio g ra fii p raw n iczej. W ś ró d n iej z n a jd u ją się ak ty p ra w n e p o w s ze ch n ie o b o w ią zu jąc e , o rz ec zn ic tw o , ak ty p ra w n e i d o k u m e n ty zw iązków w y z n an io w y ch o ra z d o ść liczna lite ra tu ra . A u to rz y k o rz y sta ją, ja k p o k a z u je spis p u b lik acji, z o p ra c o w a ń w ybitnych sp ec ja listó w , co te ż p o d n o s i w a rto ść książki. N a k o ń c u p u b lik a c ji z am ie sz c z o n o in d ek s rzeczow y, k tó ry n iew ątp liw ie u ła tw ia sz u k a n ie n ie k tó ry c h kw estii szczegółow ych. N ależy z au w aży ć s ta r a n n ą sz a tę g ra fic z n ą i fa k t, że k sią żk ę w y d ało z n a n e i c e n io n e w y d aw n ictw o p ra w n icz e C. H . B eck.
P o zary sie h isto ry czn y m d otyczącym fo rm y z a w a rc ia m ałż e ń stw a w II R P i P o l sce L u d o w ej (ro zd z . I), a u to rz y p rz y b liża ją p rz ep isy w p ro w ad z a ją c e w y zn an io w ą fo rm ę z a w a rc ia m a łż e ń s tw a (II), by n a s tę p n ie u s to su n k o w a ć się d o kw estii m a ł ż e ń s tw a w y zn an io w eg o w k o n te k ś c ie je g o sk u tk ó w cyw ilnych ( I II). K o lejn y m p r o b le m e m je s t u s ta le n ie p o ję c ia ‘d u c h o w n e g o ’ w u sta w a ch w yznaniow ych, w e d łu g p ra w a o a k ta c h s ta n u cyw ilnego i w K R iO (IV ), a ta k ż e u s ta le n ie p rz e s ła n e k k o n ieczn y ch i k o n sty tu ty w n y ch z a is tn ie n ia m a łż e ń stw a cyw ilnego (V ). C zy n n o ści p o p rz e d z a ją c e i s a m o z aw arcie m a łż e ń stw a to p r z e d m io t k o lejn y ch ro z d z iałó w (V I i V II). D a lsz e treś ci ro z w aż a ń sta n o w ią: p rz e k a z a n ie p rz e z d u c h o w n e g o z a św ia d c ze n ia o z a w a rty m m a łż eń stw ie d o U S C (V I I I ) i s p o rz ą d z e n ie akty m a łż e ń stw a p rz e z k ie ro w n ik a U S C (IX ). W reszcie p ro b le m a ty k a o d p o w ie d zialn o śc i za u ch y b ie n ia z w ią z a n e z zaw a rc ie m m a łż e ń s tw a (X ) z am y k a sy stem aty czn y w ykład p o d ję ty p rz e z a u to ró w .
Z asy g n a liz o w a n e wyżej ty tu ły treś ci p u b lik acji p o z w ala ją d o s trz e c jej logiczny u k ła d i c ało śc io w o ść p o d ję te g o te m a tu o p ra c o w a n ia . R o zd ziały k siążki w z aje m n ie się d o p e łn ia ją , a u to rz y o b ja ś n ia ją o b o w ią zu jąc e p rz e p isy a ta k ż e k ry ty czn ie d o n ic h się o d n o sz ą . P o szczeg ó ln e ro z d ziały - w a rto to p o d k re ślić - z aw ie rają p o n a d to c e n n e sy n te ty z u ją c e p o d su m o w a n ia . W su m a ria c h p u b lik a c ji, a le n ie ty lk o tu ta j, z n a jd u ją się w skazów ki d o k o n ieczn y ch z m ia n . C h o d z i tu z a ró w n o o z m ia n y d e le-
ge lata, ja k i d e leg eferen d a .
'A u to rz y p re z e n to w a n e g o o p ra c o w a n ia p rz e d s ta w ia ją s ta n o w isk a p o sz c ze g ó l nych u c zo n y c h w a n alizo w a n y c h z a g a d n ie n ia c h , n ie je d n o k ro tn ie z nim i p o le m iz u j ą i b a rd z o c z ę sto z ajm u ją w ła sn e s ta n o w isk o p rz e d sta w ia ją c przy tym d o ść p r z e k o n u ją c e a rg u m e n ty . W n ie k tó ry c h k w e stiac h m o ż n a się je d n a k z nim i nie zgodzić n p . o d n o ś n ie d o p o s tu lo w a n e g o ro z w ią z a n ia kw estii o o b o w ią zk u p o u c z e n ia n u p - tu rie n tó w o p rz e p is a c h p ra w a p o lsk ieg o d o ty czący ch m ałż e ń stw a i je g o sk u tk ó w (s. 150-156), a rg u m e n tu ją c m . inn y m i, ż e 'd u c h o w n y n ie je s t o so b ą k o m p e te n tn ą d o in s tru o w a n ia w p rz e d m io c ie z aw a rc ia m a łż e ń s tw a cyw ilnego i je g o sk u tk ó w (s. 2 2 2 ). N ie m o ż n a te ż z g o d zić się ze s tw ie rd z e n ie m , ze p rz e p is n r 13 In stru k c ji K E P z 22.10.1998 r. w p o w ią z a n iu z n r 11) - ja k o n iew y k o n aln y - n ie w iąże z a te m n u p - tu rie n tó w . S ta n o w i o n , że „p ro b o sz c z n ie m o że z a łatw ia ć fo rm a ln o śc i zw iązanych z z aw a rc ie m m a łż eń stw a , je ż e li n ie z o s ta n ie p rz e d s ta w io n e w a żn e z aśw iad c ze n ie k ie ro w n ik a u r z ę d u s ta n u cy w iln eg o ” (s. 156n).
D la c zy teln ik a b a rd z o w a żn ą w a rstw ą o p ra c o w a n ia je s t m ożliw o ść p o z n a n ia ro zw iązań p ra w n y ch w p o szczeg ó ln y ch k o śc io ła c h w yznaniow ych (o ile ta k ie są). To p o zw ala czy te ln ik o m d o s trz e c ich r ó ż n o ro d n o ś ć o ra z z ło ż o n o ść o m aw ia n ej m a terii. L e k tu r a d z ie ła u m o żliw ia p o z n a n ie sam ej in sty tu cji m ałż eń stw a w e w s p ó ln o ta c h w y znaniow ych, p rz y g o to w an ia d o n ie g o i w arstw y p ra w n ej, k tó ra p o rz ą d k u je m a łż eń stw o . A u to rz y p u b lik a c ji u m ie ję tn ie w y korzystali ak ty p ra w n e p o sz c ze g ó l
nych k o ścio łó w p o d o k re ślo n y m a s p e k te m . C z y te ln ik p rz e k o n u je się o tym n ie z b i cie, ż e p ra w o K o ścio ła k a to lick ieg o n a jw sz e c h stro n n ie j u jm u je kw estię w y z n an io w ej fo rm y z a w a rc ia m ałż eń stw a cyw ilnego, a u re g u lo w a n ia k o n k o rd a to w e w P o l sce, były z asad n icz y m im p u lse m d o innych zw iązk ó w w yznaniow ych. P o n a d to ak ty p ra w n e w y d a n e p rz e z u sta w o d a w cę p o lsk ie g o w p o ro z u m ie n iu z innym i k o śc io ła m i o p ie r a ją się n a ro z w iąz an ia ch w y p raco w an y ch z K o ścio łem k a to lick im .
M o je w cześn iejsze n ie d o w ie rz a n ie o n ie d o k ła d n o ś c i, lu k a c h i w ad liw ości ak tó w p ra w n y ch n a p o d sta w ie p rz ed m o w y , n ie s te ty n ie z n a jd u je w k siążce z a p rz e c z e n ia . A u to rz y d z ie ła u k a za li rzeczyw iście cały sz e re g m a n k a m e n tó w o b o w iązu jący c h r e g u lacji p raw n y ch . Ich z d a n ie m n ajw ażn iejszy m b łę d e m je s t u m ie jsc o w ien ie je d n e j z p rz e s ła n e k k o n iec zn y c h (ch o d zi o p rz e s ła n k ę u d z ia łu p rzy z aw arciu m ałż eń stw a czy n n ik a u rz ę d o w e g o tj. d u c h o w n e g o ) p o z a o b s z a re m p ra w a p o lsk ieg o . W ła d z e cyw ilne n ie ty lk o n ie m ają ż a d n e g o w pływ u n a u s ta la n ia k a ta lo g u o só b , k tó rz y u p ra w n ie n i są d o p rz y jm o w a n ia o św iad czeń o z aw a rc iu m a łż e ń stw a w fo rm ie w y z n an io w e j, a le te ż w p ra k ty c e nie sto su ją ża d n y c h p r o c e d u r w ery fik acji o p o s ia d a n iu p rz e z n ich k a n o n ic z n e g o u p o w a żn ie n ia . D ru g im p o w ażn y m m a n k a m e n te m o b o w ią zu jąc e j reg u la cji je s t fa k t, że o św ia d c ze n ia w oli o u zy sk an iu sk u tk ó w cywil nych n u p tu rie n c i sk ła d a ją u s tn ie w o b e c d u c h o w n e g o o ra z to , że p ra w o d a w c a nie ustali! ro ty tych o św ia d c ze ń . Z u p e łn ie n ie z ro z u m ia ła , z d a n ie m a u to ró w p ra c y , je s t te ż p ra k ty k a o d m a w ia n ia m a łż o n k o m p ra w a d o w y s tę p o w a n ia d o k iero w n ik a U S C z w n io sk ie m o d o k o n a n ie re je stra c ji z a w a rte g o m a łż e ń stw a (s. 219).
K o n s e k w e n tn ie a u to rz y p o s tu lu ją p o trz e b ę z m ia n i p rz e d sta w ia ją ich k o n k r e t n e p ro p o z y cje (s. 220-222). Ten fa k t m ięd zy in n y m i p o d n o s i w a lo r pracy, gdyż nie p o p rz e s ta je się n a krytyce, a le p rz e d sta w ia się p o s tu la ty d e lege feren d a . N ie k tó re z n ich w y d ają się co n a jm n iej d y skusyjne, a le s a m a p r ó b a ro z w ią z an ia p ro b le m u , a jeszc ze w cześn iej d o s trz e ż e n ie o je g o is tn ie n iu , z as łu g u je n a p o d k re ś le n ie .
N a leż y z g o d zić się z z a ło ż e n ie m a u to ró w , ż e k sią żk a p rz y d a tn a b ę d z ie w szyst kim z ain te re s o w a n y m tą te m a ty k ą , w szc ze g ó ln o ści o so b o m d u ch o w n y m o ra z u rz ę d n ik o m s ta n u cyw ilnego. P o k a z u je o n a d ro b ia z g o w o u p ra w n ie n ia z a ró w n o d u c h o w n y ch , ja k i k iero w n ik a U S C . T akże n a p ię tn u je się n ie k tó re ich d z ia ła n ia , np. n ie d o p u s z c z a ln o ś ć p ra k ty k i re je s tro w a n ia p rz e z k ie ro w n ik a U S C m ałż eń stw b e z w ied zy m ałż o n k ó w n a p o d sta w ie z a ś w iad c z e n ia , k tó re d o s ta rc z o n e z o sta ło p rz e z d u c h o w n e g o p o te rm in ie . P o za tym z w rac a się u w a g ę n a ich o d p o w ie d z ia l no ść za u c h y b ie n ia zw iąz an e z z aw ie ra n ie m m a łż eń stw a . Z u c h y b ie ń d u c h o w n e g o i k ie ro w n ik a U S C m o g ą w ynikać szkody n p . z k o sz tam i zw iązanym i z p o n o w n y m z aw a rc ie m m a łż e ń stw a cyw ilnego, cyw ilnego b ra k u w s p ó ln e g o o p o d a tk o w a n ia , b ra k u m ożliw ości u sta w o w e g o d z ie d z ic z e n ia itp. O b e c n ie o d p o w ie d z ia ln o ść za sz k o d ę w y rz ąd z o n ą p rzy w ykon y w an iu w ładzy p u b lic z n ej z o s ta ła o d p e rs o n a liz o - w a n a i o b c ią ż a stru k tu ry , a n ie o so b y (w y ro k T K z 4.12.2001 d o ty czący a rt. 77 ust.
1 K o n sty tu cji R P ). W zw iązk u z tym o d p o w ie d z ia ln o ść za sz k o d ę w y rz ąd z o n ą p rz e z u rz ę d n ik a U S C p o n o s i „ s tr u k tu r a ” w ra m a c h k tó re j d ziała. P o d o b n ie tak ż e za n ie s p e łn ie n ie o b o w iązk ó w p rz e z d u c h o w n e g o p rz y z a w ie ra n iu m ałż e ń stw a o d p o w ie d zialn o ść p o n o s i o rg a n je d n o s tk i a d m in istrac y jn e j k o śc io ła alb o in n e g o zw iązk u w y z n an io w eg o , w k tó re g o im ie n iu d z ia ła d u c h o w n y (a rt. 417 §1 K C ).
ks. H enryk S taw niak SD B
M a rc in B ider, Wydalenie fakultatyw ne z instytutu zakonnego według Kodeksu P ra
wa Kanonicznego,W ydaw nictw o K U L, L u b lin 2006, ss. 246
W y d alen ie z in sty tu tu z a k o n n e g o je s t p rz y m u so w y m sp o s o b e m d e fin ity w n eg o o p u s z c z e n ia in sty tu tu , k a rn y m w y k lu c ze n ie m d o k o n a n y m p rz e z w łaściw ego p r z e ło ż o n e g o , z przyczyn i w sp o s ó b p rz e w id z ia n y p rz ez p ra w o . In sty tu ty z a k o n n e , p o d o b n ie ja k k a ż d a sp o łe cz n o ść , p o s ia d a ją p ra w o u su w a n ia ze sw ego g ro n a o só b n ie p o p ra w n y c h i szkodliw ych.
Ju ż w p o c z ą tk a c h życia k o n s e k ro w a n e g o w sp ó ln o to w e g o z a in icjo w a n eg o p rz e z św. P a c h o m iu sz a ( t3 4 6 ) , p ra k ty k o w a n o w y d a le n ie z a k o n n ik a ze w s p ó ln o ty ze w zg lęd u n a d o b r o p o z o stały ch jej czło n k ó w . T w órca życia c e n o b ic k ie g o (w s p ó ln o to w e g o ) u s u n ą ł cały pierw szy n o w icjat (o k . 30 o s ó b ) p o w s ta jąc eg o z ak o n u , kied y stw ie rd ził, ż e n o w icju sze n ie ch cą p ro w a d z ić życia w s p ó ln e g o w e d łu g je g o id ei, lecz s k ła n ia ją się ku in d y w id u alizm o w i w ła ściw em u p u ste ln ik o m . N a s tę p n ie , w czasie w izytacji z a ło żo n e j p rz e z sie b ie w sp ó ln o ty , w y d alił ok. 100 m n ich ó w , w i d ząc, że c e lib a t j e s t d la n ich zbyt tru d n y i że p rz y ję to ich p rz e z p o m y łk ę.
W ed łu g o b e c n ie o b o w ią zu jąc y ch n o rm K o d e k su P ra w a K a n o n ic z n e g o z 1983 r. istn ie ją cztery sp o so b y w y d a len ia z in sty tu tu z ak o n n e g o : w y d alen ie z m ocy sa m e g o p ra w a , w y d a len ie o b o w iązk o w e, w y d a len ie fa k u ltaty w n e o ra z n a ty c h m ia sto w e w y d a le n ie z d o m u z ak o n n e g o .
W re c e n z o w a n e j pozycji książk o w ej, k tó r a je s t ro z p ra w ą d o k to rs k ą n a p is a n ą i o b r o n io n ą n a W y d ziale P raw a , P ra w a K a n o n ic z n e g o i A d m in is tra c ji K a to lic k ie g o U n iw e rs y te tu L u b elsk ie g o A u to r p o d ją ł się o p ra c o w a n ia tr u d n e g o z a g a d n ie n ia w y d a len ia fa k u lta ty w n e g o i d o k o n a ł je g o an alizy w a sp e k c ie przyczyn, p ro c e d u ry i sk u tk ó w . S a m a n a zw a „ fa k u lta ty w n e ” , n ieo b o w ią zk o w e , w sk az u je n a fa k t, że p rzy z a is tn ie n iu o k re ślo n y ch przyczyn, w y d a le n ie z a k o n n ik a m o że n a stą p ić , ale n ie zaw sze je s t o n o k o n iec z n e . S tą d w y n ik a tru d n o ś ć p o d ję c ia w łaściw ej decyzji p rz e z o d p o w ie d n ie g o p rz e ło ż o n e g o . Z p e w n o śc ią p e w n ej p o m o cy w tym w zg lęd zie d o sta rcz y le k tu r a re c e n z o w a n e j pozycji książkow ej.
