Widok Recenzja: Polskie pogranicza w procesie przemian. Tom III pod redakcją Zbigniewa Kurcza

(1)

Sprawozdania i recenzje

346

czania siebie i otaczającego świata pozwalają spojrzeć na ciało jako na podmiot aktywnie odnoszący się do samego siebie i świata.

Ewa Banaszak Paweł Czajkowski Robert Florkowski Dorota Majka-Rostek

Polskie pogranicza w procesie przemian. Tom III pod redakcją Zbigniewa Kurcza. Wrocław 2014. s. 377

Przedstawiony zbiór tekstów jest niezwykle ciekawy i, jak słusznie zauważa we wstę- pie redaktor Z. Kurcz, stanowi kontynuację wydawniczą badań prowadzonych na pogra- niczach. To bardzo istotne, że powstaje seria książek poświęconych jednemu zagadnieniu badawczemu, i że redaktor potrafi zmobilizować grupę badaczy wokół jednego proble- mu społecznego. Początkowo seria poświęcona była pograniczu polsko-niemieckiemu (1999), a stopniowo w kręgu zainteresowań znalazły się i inne odcinki polskiego pogranicza (2008, 2011, 2014). Kolejne tomy były już poświęcone przemianom całego obszaru pogranicza i nowym jego funkcjom. Było to niewątpliwie związane ze zmianą funkcji granic (strefa Schengen).

Wydawanie tomów poświęconych badaniom pogranicza jest niezwykle inspirujące analitycznie. Widać nie tylko zmianę stosunku do granicy, ale i interakcje w jej obrębie.

Można powiedzieć, że jest to obserwacja modelowa tworzenia się społeczności lokalnej.

Długa jest też tradycja takich badań. Wystarczy wspomnieć Fredrika Bartha i jego syn- tezę badań pograniczy w Azji¹. Podobnie wiele można się nauczyć z badań pograniczy prowadzonych przez H. Donnana i Th omasa M. Wilsona². Tomy pod redakcją Z. Kurcza zmierzają w tym kierunku. Widać dynamikę zarówno pogranicza, jak i zmianę społecz- nego stosunku do tego terenu.

W ostatnim omawianym tu tomie ciekawi są autorzy, którzy wiele lat swojej działal- ności zawodowej poświęcili pograniczom. Można przeczytać o wynikach badań Haliny Rusek, Františka Zicha, Marcina Dębickiego. Zajęli się oni głównie dynamiką przemian pogranicza polsko-czeskiego, od czasu transformacji. Zauważają zmiany wieloaspek- towe: sieci komunikacyjnej (M. Dębicki), obserwują, jak poszczególne tereny przygra- niczne budują nową tożsamość regionalną (ziemia hulczyńska wg Zicha), jak zanikający na pograniczu przemysł zmienia jego charakter (H. Rusek). Pogranicze ze wschodnimi sąsiadami też jest przedstawiane inaczej niż poprzednio, również pod wpływem zacho- dzących tam zmian. A. Sakson, pisząc o pograniczu z Rosją, analizuje kontakty między krajami po wprowadzeniu małego ruchu granicznego w 2012 roku. W tej samej perspek- tywie Krzysztof Prendecki patrzy na relacje polsko-ukraińskie. Novum analiz w tym to- mie stanowi badanie pograniczy kulturowych, a nie tylko pasa przygranicznego. Zatem

1 F. Barth, Introduction, [w:] Ethnic Groups and Boundaries, red. F. Barth, Boston 1969.

2 H. Donnan, T.M. Wilson, Granice tożsamości, narodu, państwa, przeł. M. Głowacka-Graj- per, Kraków 2007.

forum_socjologiczne6.indd 346

forum_socjologiczne6.indd 346 2016-09-12 10:45:482016-09-12 10:45:48

Forum Socjologiczne 6, 2015

(2)

Sprawozdania i recenzje 347

pojawiają się rozważania o kulturze Ukraińców przesiedlonych w ramach Akcji Wisła na Warmię i Mazury (J. Poniedziałek) i badania świadomości studentów z regionu lubel- skiego (L. Gołdyka).

Analizy pogranicza polsko-niemieckiego są najobszerniej prezentowane w tym i po- przednich tomach. Piszą o nim zarówno polscy, jak i niemieccy badacze. Jedne z tych tekstów zawierają bardziej pogłębione refl eksje, inne tylko przedstawiają wyniki badań, jeszcze inne prezentują zarys koncepcji. Do niewątpliwie najciekawszych należą rozwa- żania nad atrakcyjnością miasta przedzielonego granicą (K. Dolińska, N. Niedźwiecka- -Iwańczak), wizerunek Niemca wśród mieszkańców zachodniego pogranicza (Ż. Leszko- wicz-Baczyńska), poszukiwanie efektu pogranicza (M. Zielińska, B. Trzop). Ciekawe, acz kontrowersyjne, są rozważania o kondycji młodej sztuki w Görlitz-Zgorzelcu (M. Vogt, G. Th iele) czy badania wzajemnych stereotypów polsko-niemieckich (D. Szaban, K. Li- sowski). Jak zawsze w zbiorze tekstów jedne są bardziej dopracowane, inne mniej. Znaw- cy znajdą analizy bardzo szczegółowe, jak te poświęcone funduszom europejskim (A.

Sorys, J. Tutaj, R. Przybyła).

Dlaczego o tym piszę? Otóż, czytając kolejno tomy redagowane przez Zbigniewa Kurcza, widzimy dynamikę myślenia o pograniczu. Obecnie coraz częściej mówi się o transgraniczności, a nie granicy będącej linią demarkacyjną. Wzajemne kontakty, żywa współpraca czy zmiana wzajemnej percepcji są teraz opisywane częściej niż przed laty. Tom jest dobrym zwieńczeniem długoletnich badań i pokazuje rozwój myśli socjo- logicznej.

Maria Szmeja

Bibliografi a

Barth F., Introduction, [w:] Ethnic Groups and Boundaries, red. F. Barth, Boston 1969.

Donnan H., Wilson T.M., Granice tożsamości, narodu, państwa, przeł. M. Głowacka-Grajper, Kraków 2007.

Pogranicze z Niemcami a inne pogranicza Polski, red. Z. Kurcz, Wrocław 1999.

Polskie pogranicza w procesie przemian, red. Z. Kurcz, t. II, Wałbrzych 2011.

Polskie pogranicza w procesie przemian, red Z. Kurcz, t. III, Wrocław 2014.

forum_socjologiczne6.indd 347

forum_socjologiczne6.indd 347 2016-09-12 10:45:482016-09-12 10:45:48

Forum Socjologiczne 6, 2015