Roma" OSIKA
Mapa mineralogeniczna Polski
WSTĘP
Mapa mineralogemiczna Polski ilustruje występowanie złóż surowców mineralnych na tle oIbra:zu tektonicznego, strukturalnego i facJalnego . . Przed..,tawiono na mej wszys1lkie surowce min€1'alne z wyjąJtkiem surow-
cóW materJiaMw !budioiwllanych. Nazy,wam ją lW1i.ęc m"lP'l mmeralogemiczlną.
Marpę opraC()CWlano !Z .ilIlicjatywy Komisji MaIpy Geologicznej Świata,
w której uczestniczy również Instytrut Geologiczny. Komisja posiada kHka podkomisji zajmujących ,się opraoowamiem mapy goologi=ej, tek- tonic27l1ej, złóż węgli, Ziłóż rud żelaza oraz mapy. metal~cznej.
W każdej podkomisji działają komitety :redakcyjll1e opraoowujące wy- mlenione mapy 'POSzczególnych kontynentów. Komitet Reda:kcyjll1Y Mapy
Metałogenic:zmej Europy zaapelował do wszystkich Ikrajów Europy (} wy- danie drukiem mapy metalogenicznej (m1neralogenic27l1ej) 'Jta.żdego kraju.
Mapę dla lPolski opracował R. Osika na podstawie najnowszych ma-
·.teriał&w syntety=yoh Imstytutu Goolo~ 1.
Mapa ~zyrgotowana' jest w manierze ilrolO'l'Owej, przy czym tło geo- logiczne (telGtonika, struktury, litologia) przedstawione jest kolorami bladymi, złoża natarrriast ibarwami intensywnymi.
W niniejsz~ artY'kule pragnę Iprzedstawić w skrócie przyjęty <libraz
t~niC27l1y, strukturalny i litologiczny oraz zi1ustrować obraz mineralo- gemiczny złóż wedłUJg najnowszych .poglądów.
Pragnę podziękować doc. drowi J. Znooce i drowi J. CzermińBkiemu
·OTaZ ~of. drow'i W. lPożary$:iemru za życzliwe uwagi i ilronstruiktywną
dySkusję nad niektórym. te:rminami, co wpłynęło na jaśńIej:Sze i 'popraw<- niejsze przedstawienie m)"Śli.
OBRAZ TEKTONTCZNY
W obrazie te'ktoni=~ Polski . wyrómia się ohszary sfa'ldowane i obszaory platd'ormowe.
·1 Z uwagi
na
charakter artykułu nie na wszystkie wykorzystane prace udało się autorowipowołać w tekście. (B. O.).
Kwartalnik Geologiczny, t. 9, nr 3, 1965 r.
\
670 Roman Osika
OBISZARY SF AŁDIJW AiN'E
Do Obszarów sfałdowanych naJeży masyw Sudet6.w wraz z blolkiem przedsud.iclrim, Obszar paleozoiczny Gónneigo$ląska i Gór $więto!kr~
skich oraz orogen karpacki (fig. 1). W obszaI1ach tych wydziela Się oro- geny .prekambryjskie, kaledońskie, ,hercyńskie i aLpejskie oraz towarzy-
szący im ml>gmatyzm. Wewnątrz poszczeg6lmych O1'Ogenów wydzielono
,piętra strilktuxalne, przy czym na abszarze Sudetów i ,bloku przed-
Fig. 1. Mapa anmeralqgenilc.Zl1Ja, Po1Slki - obraz 'tektoniczny MmeraJ'ogenic 'IDIIp <ił ,poland - _ " ",l piotuT.
Obszary sfałdowane odkryte oraz występujące pod trzeciorzędem: g b r o t w 6 r p r e- k a m b ryj s k l: 1 - obszar fałdowań prekambryjskich; % - obszar intruzji prekam- bryjskich: a - skały ultraz8sadowe 1 zasadowe, b - skały kwaline; o b s z a r f a ł d o-
wań kaledońskich: 3 - piętro prekarnbryjsk~karnbry,skkle. 4 _ pi~tro ordo- wlcko-.sylurskie. :) - obszar nie rozdzielony na piętra; g 6 r o t w (I r h e r c y ń s k t:- S - piętro dewońskie, 7 - piętro dolnokarbońskic, 8 - piętro g6rnokarbońskie (zapa- dliska śrÓdgórskie), 9 - obszar nie rozdzielony, 10 - pOkrywa epikaled.ollska. 11 - obszar intruzji hercyńskich, 12 - obszar wulkanitów hercyńskich: a - skały kwaśne, b - skały u.sadowe; górotwór alpeJ ski: tS - piętro trias - kreda, 1 4 - piętro kreda - paleogen, 15 - piętro paleogen - neogen (zapadliska śr6dg6rsltie)~
sudeclrlego wyro21IUt8. się p<madto .g6rotwocy regenerowane· w c~sie ip6źniejszych fałdowań .(5. Sollrorowski, J. Znosko, 1'9158).
O roge n y 'pr·ekalmbr y j'sik. i e wchodzą w skład Sudetów i Iblo-·
l1ru iprzed:sude'dldego Oll"az występują we wschodniej części regionu świę-·
tokrzyskiego i w podłOlŻu osadów trzeciorzędowych ~liska przed_o ka:r1packiego. Pośród nichmOŻina wydzielić masywy nie fałdowane w czasie późniejszy,ch olrogenez OIOOZ masywy regenerowalIle.
W SudetaJch do masywów prekam'bryjskicll nie sfałdO!Wanych w cza-·
sie oro~nez paloozoicznydh zal}iCZ()lIlO z~ie z lpoglądarrni S. Soikioiłow-·
skielgO i J. Znoski (19'5:8') ooc-az: J. Oberoo (19610) archaiczny masyw SOIWio-- gómlci, mylOłIlfty sbrefy Niemczy, proteroiZOicme iniVrU'zje ul1IDazasadk:>we
(Ząlbkiowic Śląskich i Solbótlki) i zasadowe (galbro Sobótki, -Zą:1llrowic ŚląSkich i NOIWej Rudy). Masywy te wczasie fałdowań kaledońskich i hercyńskich staJIliOwiły sztywny górotwór, nie podlegający przebudowie ..
Trzeba jOOtn.ak podkreślić, że skały te uległy miejscami przeolbTażeniu
wskutek metamorfi!ZIIl'U mechanicznegO', kontaktowego i metasamattycz--
n~go.
Do masywów 'Prekamlbryjskich regenerowanych w czasie fa9:dowań
!kaledO'ńSkich i heTCyń:Skichzalicza się: metamm!fi!k Śnie2mib i Kamieńca Zą'blrowiClldego, Gór Bystrzyclm-Orlicldclh, metamoI'lfik wschodnich !Kar-- lronoszy, 'bloku irerskiego, metamorfi!k: KoipUły Desny i KO!pernika oraz metamorfik na bLoku przedsudecltim.
Eokamlbryjski masyw przedgól'za Karpat zaUC2lQIl() do oro,genu !kale--
dońSkiego.
M a 8 y W. Y k al l e d o ń s (k: i e wchodzą w skład budowy Sudetów, bloku iprzedsudeclkie,gc> OTaz regionu świętoikrzyskiego. W m:asywaclh tych
wyróżnia się pię/tro .starsze i młodsze.
Na olbszarze Sudetów do piętra starszego zaliczO!D.o preka:m:lbryjslro-
-kam!bryjską strefę metamo!I'tfiku kłoo.z!kiego, kalecLo!IliJk.u !kaczawskieigO
i~użyClkiego, \IlI8. oIbsmrze świętokrzySkim !ZaŚ - !kambryjską strefę
+---
16 - północny zasięg neogeńskiego zapadliska przedgórskiego, 17 - wulkanity alpej- skie; 18 - obszary regenerowane w czasie późniejszych fałdowań, a - kaledońskich,
b - hercyńskich. Obszary platformowe: 19 - prekambryjska platforma wschodnio- -europejska: a - z pokrywą osadów paleozoiczno-mezozoiczno-kenozoicznych, b _ ..
z pokryWą osadów cechsztyńsko-mezozoiczno-kenozoicznych, 20 - platforma kaledońska
z pokrywą osadów cechsztyńsko-mezozoiczno-kenozoicznych, 21 - platforma hercyńska
z pokrywą osadów cechsztyńsko-mezozoiczno-kęnozoicznych; 22 - platforma paleo- zoiczna nie rozdzielona; 23 - rozłamy tektoniczne. w prekambryjskim podłożu krysta_·
licznym; 24 - ważniejsze nasunięcia tektoniczne
Folded uncovered areas and those .occurring underthe Tertiary: p re - C a m br i a n. m a s s i f: 1 - area of Pre-Cambrian foldings, 2 - area of Pre-Cambrian intrusions:
a - ultrabasic and basic rocks, b - acid rocks; a r e a o f C a 1 e d o n i a n f 01-·
d i n g s: 3 - Eocambrian-Cambrian stage, 4":" Ordovician-Silurian stage, 5 - area non-subdivided into stages; H e r c y n i a n m as s i f: 6 - Devonian stage, 7 - Lower Carboniferous stage, 8· - Upper Carboniferous stage (intramountainous basins), 9 - non-subdivided area, 10 - Epi-Caledonian cover, 11 - area of Hercynian intrusions, 12 - area of Hercynian volcanites; a. - acid rocks, b - basic rocks; A l p i n e m a s s i f: 13 - Triassic - Cretaceous stage, 14 - Cretaceous - palaeogene stage, 15 - Palaeogene - Neogene stage (intramountainous basins), 16 - northem extent. of the Neogene fore-deep, 17 - Alpine volcanites; 18 - areas regenerated at the time of later foldings, a - Caledonian foldings, b - Hercynian foldings. Platform areas:
19 - Pre-Cambrian, East-European platform: a - with a cover of Palaeozoic-Mesozoic- -Cainozoic deposits, b - with a cover of Zechstein-Mesozoic-Cainozoic deposits, 20 _ . Caledonian platform with a cover of Zechstein-Mesozoic-Cainozoic deposits, 21 - Hercynian platform with a cover of Zechstein-Mesozoic-Cainozoic deposits;
22 - Palaeozoic non-subdivided platform; 23 - tectonical fractures in Pre-Cambrian_
crystalline basement; 24 - more important tectonical overthrusts .
672 'aónian' 'Osika
:regionu kie!eckiE\go oraz eo'Irnmbryjslko-'kambryjskie utWory występU'jące :pod trzeciorzędem. w zapadlislou !pr2!ed'karpackim. Do piętra m:ładszew>
,zaliczono w !Sudetach ordowic'k0-\Sylwrskie strefy kaloo<XIJ.iku· kaczaw-
skiego i łu!żydkiego oraa: ord<l'Wicko--syhtrskie strefy .. kadOOanilru Iblolknl przedsJlJdE\ckiego (8. SokołowskI,. J .. Znoako, 1958; J. 000rc, 1960). PoW-
stała część .kalOOoniilm 'bloku !przoosudec'kiE\!jO ,.budowanego. z u~ów prekambryjsk~Hkam'bryjsk<>-<>l'dowici<O'-Sylurslkich jest słalbo po:z:n.alIl8;~
.obecnłe nie ma lpodstaw do Ipcdziału .tego obszaru na piętra strukturaJne.
Cały obszar kalOOoOlilku sudec'kie,go i 'bldku przedsudeclciego ..-..oiStał prze- budowa!ny
w
oikTesie fałdowań ihereyńBkich.W Górach Swię1:olkrzyskich do kaledonillru ~zego zalicza się:
.strefy ardowici<<r-syJ'\Il'Skie ,występujące w regionie ikieleckim oraz !pOd
trzeci~em wzapadlis1w przed!karpadlcim. 0I:maxy tebyły.,babo :rege- nerowane w orogooezie hercyńskiej (J. Znosko, 196'2,). Magmatyzm ka'le_
<JońSki ,zannacza się tylko w Sud&chw postaci geosynklinaJn.ego wuI- ,!kanizmu. W Ikambrre Gór KaczawSkich rutwary te reiprezent.;Jwam.e są :przez serię ~litow<r-keratofiTową, w ocdowi'ku i sylurze zaś przez tufy.
dialbazowe i diaJbazy. . . . ' . .
W o r o g
e
n i e wary
s c Y' j II .ki m Sudetów wyTóżnia się 3 pię1ira'stN1'kturalne: dolne, śrtJdkowe i górne. Do piętra dolnego zalicWnO
dewońskie masywy Sudetów WsChodnich oraź dewoński masyw Gór Xaczawskich. Piętro środkowe repreientują utwary dolnego ka.rbcmu.
W Skład tego piętra wchodzą utworya.:u1mru Sjldet6w Wschodnich;'kniilm sowiogórski oraz kulm niecki Ślr6dsudedkiej. Do górnE\go piętra zaliczollW utwory zapad! isk śród,górski<lh górne:go lImlbanu oraz dolne ogniwa ,czer- wonego SlPągo:wca na oIbszarze Sudetów. W skład tegO' !piętra WC'hodzi
karbon produktywny rejonu Wal'brzyoha i Nowej Rudy oraz Gór:no.
:śląskiego ~ębia Węglowego (S. Sdkołowski; J. 2IDooko, 1.958).
Fałdowaniom' waryscyjskim ',towarzyszą kwaśne ia>truzje magmowe
'01'11'" lWIUIl!kaJni:mn. Doserogen''CZ!llych ł głóW!nie ijlOSborogellldmlydh mti:uzjd
waryscyjskich kwaśnych w Sudetach llależyma.syw karlk.anoslki, Strze- -gom - Sobótka, Strzelin - ZulJOlwa, intruzje Ni~czy, intruzja kŁodzko..:
-złotostoci<a, intruzje Kudowy oraz intruzje na · blolku przedsudec'kim.
Intruzje kwaŚllle występują również w Tatrach, joonakże wiek tych
utworów jest dySkusyjny. .
W Sudetach wulikantty są reprezentowane przez ,~e i dolno- permskie fPO'l'firy oraz !przez lamprofiry i melaifiry występujące w niecce
.śródsud~ej i p6łn0cno.sudedkiej. W<U:likanitami hercyńSkimi są również
-porfiry i melafiry oraz diaJhazy występujące na dhszaNe ś!~w
.,gkim oraz lamprofiry i dialba,zy w Górach Świętokrzyskicb.
Do o b s 'z a ([' lU "-l P ,e j 8 k' 'i eg Q należą 'KaJrpaJty ,l Tatry iOll1aZ !przOO- .'górze Ka11pat. W KaI1patachwyr6:illlia się tTzy piętra strulkturallne: dolne,
środlkowe i górne.
Do dolnegO' piętra należą Tatry reprooentOwame przez serię wierdho-
-ową i reglową wieku triarowQo-krooowego. Piętro środkowe' obejmuje
,serię fliszową Karpat (dolna kreda - paJeogen), !psJeogeńSką strefę pod,-
halańską, Pieniński Pas Skałkowy (jura - !p>iJ.eogen) oraz nie'kJtóre
.części neogenu !!la ibrzegu KaIlPat. Do piętra górnegO' zalic2lO'110 flisz .brzegu 'karpaClkiegO' pod noogenem nies:fałdorwanym, neogeńskie za.padli-
iM'apa mineT,a:]iOgen~czila iPohski 6'13
~ ś:ródg6rskie oraz neogeńskie zapadliSko przed!kaTpaokie (S. Sokołow
ski, J. blosko, 1958). Orogenezie alpejskiej na ohszarze Polskitowarzy- szy ma@Ilatyzm wyrażony subsekwentnym, Zlasadowym wuil.k.anizmem.
N a OIbsza!l"Z€ KaTpat między Ci~em i And:rychowem występują cie- szynity; lIla Dolnym Śląsilw olbecne są licZlne trzeciorzędowe bazalty,
a w PieninaCh - ande·zyty.
OBSz:ARY lPLAlTFORilVIOWE
Na óbszarze PolSki wyróżnia się platformę prekambryjską" ika!ledoń
ską i hercyńSką.
p la: t f o r m .a p r·e k a mi ib ryj ska. KrystaHni!k: plart:foiI'my pre- kambryjskiej wystwuje w !pÓłnocno-wschod:niej IPOIl:sce pod !pO':kTy.wą
()Sadów paJoowicZIIlo-mezoZlOiczno-kenozoicznycll., ZaSięg p1aJtfOll'my pre-:- kamlbryjskiej od strony południowo-zachodniej j.es1; ogr.aJIliczony wielkim'
rozłamem w podłożu lkrystaUcznym, przebiegającym mnie1j 'więcej na liJnii Koszalin - Toouń - Płock - Warszawa - Zamość. W ikierunk.u poru.dJniOlWOi-zachodnim od tej linii występuje platfOll'ma ipaleoroiczna.
Obec:nJOść tego rozłamu jestzn:alIlJa od dawna, jednak jego przebieg i cha ..
rakter ZIOiStał ·ust,a:l.ony ściślej w ostatnich latach. (J. ZnoSko, 19162; W. IP.o-
żaryski 1'964; J. Skorupa, 1962). Oprócz tego w podłożu !krystaliC7IDym
zaznacza
się !To~ałęzienie rozłamu w kieromiku południowOoo'Wschod!nim na lilIlii Płock - Zychlin - NOIWe Miasto. Dalej w kierU!I1ku południowo-wschodnim rozłam ten nie' 'był śledZOllly metodami ' geo!fizycznymi.
Obszar tpOIłOŻOI1y między głównym: rozłamem a jego rozgałęzieniem jest
.sŁalbo Z'badany. Na prekam1bryjskiIm, krystalicznym podłożuwystEH>ują
utwo!ry paIleoroicmej pdk:rywy.
P la t forma !kail edo ń sk a występuje w foTmie dwóch pasm, tj~
pól;noonego i !POłudniowego. ;Pasmo północne przylega od półrrocnego
wschodu do plait:fiormy w.SC'ootdinioeuropejSkiej, od. !południa zaś Igraniczy z o/bszaxem platformy wa!l"Yscyjsldej. Gra!Ilica między·· tymi platifOiTIllami nie jest ściśle 'UStailana ze wZględU! na małą ilośćdainych. Przyjmuję ją
za J. Znoską (19612), ikrt;óry wYJZlTha'czył tę ,granicę na podstawie oIbraru gOO!fizycznego oraz danyldh geologkznychz oIOOzaru lPoilsld i Skanii. Gra.-:- nica ta prze'biega od o1rolic Kost:rzynia przez Gorzów Wl!k!p., Pozmń do Tomaszowa: Mazowieckiego. WedłUig J. Znoski pasmo to łączy się z kale- domkiem św:iętolkr,zyISkim
W.
Poża!l"yski (19641) nat.omiast pooŁud!niową część oibsmru zalicza do podłOOa hercyńskiego. VII zwią:zJku z Itym do mOi- menrfm uzySik.aJnia odpowiednich materiałów chai"alkter podłoża poik:rywy pl.attfarmowej lIla ,tym dbszarze pozostanie dySkusyjny. lPołudniowe pas- mo !k:aledońSlcie staarotw.i ~zedłwż.E!nJi.le Jru zachodowi KiellCyjd6w, na lZIaIdhiot- dzie zaś przedłużenie !kU! północy i wschodowi kaledoniku kaczawSki~o'i lka:ledlOlniku Ibloilru przedsudeckiego. Strefy tych olTogenów łączą· się
przy:puszczalnie w oIkolicach połOlŻOnych m.a pofudnie od Wielunia i R,a~
domska. A więc pół!noona ,~anica południowego pasma platfO!I'my !ka[e-
d~iej przEfuiega.od oikolic Cybinki przez Zieloną Górę, Wieluń, RadOlID- slro do ił.awy Rru.Skiej. PołudlI1"iorwa .granica przelbie-ga łukiem od nasuJpdę
cia rarozorwSkiego w rejonie OŁawy przez Krzepice do oikolic . Pilzna;
Oprócz tego podłoże ~aledOi:ni1ru zaznacza ,się między Krak.owem a
omza-
rem G.Z.W.
Kwartalnik Geologiczny - 14
674 iRJoIm.an .Osika
P l at f órlm' a h e r c y ńs ik a ·żarysowuje się rÓWlIlież dwoma pasma- mi: (J; 'ZnoBko, 19(2). Półnoone pasmo /POIłoŻOIle jest między pasmami {>Latfo~ykaledo~kiej, południOWIe . zaś ogr~zają Ołbs~ sfa~e Sląska l ,K:aa':paJt (fLg. l). Ma,gmaty2lIll staro- l młodo!paileoZ01cmy stwier- dwoo w p6łinoorw-wschodnlm OIbrzeilenhu Gólin~ląSkiego Zagłębia Wę
glowegO', lIla obszarze Zawiercie - KTalków. Wśród utwoców k.aTboilBko- -sylurskiCh, wy'stępujących pod mew2JOiczną polkrywą platfOTIOOWą,
stwierdZOlllo diabazy, tulfy wulkaniczne oraz milIleraliza,cję siare7l,loowo-
-!hemartytową zwią'mną z tymiwruJkanitami 'eS. BUJkowy, 1963).
POKRYWA PLATFORMOWA
Po1k.rywę platf()ll"IIlJ()Wąrozdziela się na trzy piętra struktUl'lalne:
paleozoiczne,. permsko-aneoozodczne i kenozoiczne.
U !j; w o r Y' p al e o z o i' c z' n e poikIrywają kTystaliczną plaUfO!l"IIlę prekambryjską, w której zaz:naczają się strefy o!bnioone i wyniesiom.e.
Osietyoh stref przelbiegają mniej więcej prostopadle dQ lilIlii rozłamu.
MOŻ1lJa og6lntie stwierdzić,że w strsfach . wyniesiOlIlym osad'Y paleo- zoiczne zostały w :różnym stopniu zerodOlwaJIle przed osadzeniem się:
utwcxrów piętra permsko-·mezoooicznego. W l2lWią'Zklu z ;tym w strefach
\vyIIliesiOlIlYch, Ibe2pOŚrednio lIla prekam'hry'jskiCh utwarach Ik:rysta'licz- nyCh, występują osady mezozoicznej poikrywy platfoomowej (!fig. 1) ..
Utwory p e T m s 'k: Ol - m e z (li z o i c z n e pokrywają cały Obszar Pol- ski z wyjątkiem części połJudiniowej oraz centralnej części regiO/IllU świę
tokrzySkiego. Obsmr poIkrywy permo-anezoroicmej i kenozoicznej lIllJ()żna podzielić lIla dWie części, tj. część ,północno.-wschodnią i część południo
wo-zachoonią wra;z z centralną Polską. Obszary te Tóim.ią się tektonicz- nie. Obszar jpOiludni.owo-zaohodniej części pokrywy jest bardzie'j mbu- rrony i pocięty d!Y'.sl()lkaojami:, na obsZaa.-·ze platfO'tIny iprek.ambryj~j
mtomdast osady ;pokrywy pe:rtJ:l:liO-<mezoZlOiCZll1ej 'leżą praJWli;e ~.
Pl atformow eUlt WOT y . k e ill OOZ Ol i c z n e występują na ca-
łym dbszarze Po1s1ki oZ wyjątkiem Sudetów oraz nietk:tórych części Gór ŚwiętokrzySkich.
OBRAZ STRUKTURALNY I STRATYGHAFICZNY
. Obra!Z str:U'k:tUL·alny PO'lski ,prredstawiom.o dla trzech polW'ie1'lZiC!l:mi, tj.
przedtrzeciorzędOlwej, przedpermskiej i przedpaleozoicmej.
POWIERZCHNIA PRZEDTRZECIORZĘDOWA
Główne jednostki tekto..1.iczne przed.stawiOlIlo :na fig. 2, wazmeJsze strefy dyslOikacyjne natomiast na fig. 5. WedłUJgnajnOlWszych poglądów
(S. Solrołowskd, J. Zmlosloo, 1958; W. lPożaTyski, 1964) cały obszar PolskJi podzielOlIlo na kilka jednostek tektonicznych (liig. 2): anty!klinO!I'ilUIn
śląs'kWs, antyklinorium lkarrpaclrie, mondk1inę przedJSudooką, ruedkę szcz.e-
cińSlro-rudzia:ńską, paranty1illnn:riU!J!l !lrujawsko-,pomOlI"skie, anty!lclinarium
świętoklrzyskie i Obszar dolnego Sanu, niedkę brzeżną; platforrmę wschod-
nioeuropejską·
ANTYKLINORIUM SLĄSKIE (I)
Anty'klinoiI'ium ŚląSkie obejmuje Sudety i hlok przedsudecki otraz zapadliiSko śródgórSkie Górnego Śląska. PółnolCllo-wsehodnią ,granicę tej jedmosWti wyZlOO:cza zasięg permo-mewroicznych utworów platformo- wych.
Olb:S2Ja:r sudecki podzielono na trzy ,główne jednostki, tj. Su- dety Zachodnie, Sudety WsChodnie i iblok przedsudecki (H. Teisseyre, 11957). Sudety Zachodnie oddziel~e są od iblolku pr2ledsudeclkiego lUiSlro- kiem brzeżnym, Sudety Wschodnie zaś nasunięciem mmwwskim.
W Sudetach Zachodnich IprZlebiega drugi 00 do wielkości uslrok, tzw.
,sudecki. Dzieli on ohszarr Sudetów Zachbdn.ich na dwie 'CZęŚCi, tj. oIbszar p61mocno-zachod:nii, w !którym dominującą rolę odig:rywta nieCka pó1moc- nosudeCka ocaz OIbs~ar połud:niOlWOl-wschod:ni, w iktóxym centralne poło
renie zajmuje ndecka śródsudecka. Wiek U;Sikoku sudeclkiego jest również
h ercyńksi , przy c'2JYffi jego ~ałoOżenia mstały utf.otrmOW'ane w m'Qgenezie
kaledońskiej. Uskok ten był również odnawiany w czasie tfałdotwań ;alJpej- sldch {.T. Oberc, 1960). Oprócz te~ występują tu liczne uskoki 'sty'czne lu!b poprzeczne, iprzecina'ją'ce masyw SuJderow ~chodJnich, z 'kttóTymi nie rzadkoO związana jest ihydrotermałna mrinexalizacja utworów.
Obszar Sudetów WsChodnich dz!ieli się na dwie części: masyw krysta- liczny. W:sdłrodlni'Ch Sudetów [. IOibszalr kru.:lmu ~go.
Obszary te oddziela ,bliżej nie poznana stTefa dyslolkatcyjna, która w ikie- I'Iunku południowym od miejscowości Glluchołazy przechodzl w nasunię-
cie (J. Obe1"c, 119160). .
B l Q k p r z e d:s U d e te k i ma cha:raikter antyklim.mialny, ofbctięty jest z północnego wsc!hodu i południowego zaohodu podł1U1żnymi dyslolkacjami (fiJg. 5). Od strony ;połudjIlJio'WlO~zachodniiej bloik ogtrarrlioza uskok brzetim.y, od północnegoo wschodu dysloikacj,a północna wiek!u: alpejskiego, jaklkOil- wiek nie wyiklucza się Jej wcześniejgzy;chzaro,żeń: Mniej więcej proiSto~
padle" do ,tej dyslokacji pr:Zie'biegają uSkoki tego samego wieku I(J. 'Wyży
kowsikii, 1962~.
Blok przedsudecki (pOd.ofbnie jak Sudety pocięty j"est Z81Pewne licmy:- mi uSkolkarili, Jednak ich natura nie została dotychczas po'Z!IlJB.na. Na obszarze !tym występują IPl"zyJpUSzcza1nie intruzje hexcyńSk:ie, które do- ty,ch'cza8 stwierdrono tylko w połru.dJniowej części Iblokiu (Jawor - 80- bótlka) i w północno-wschodniej !k:M.rwędzi. Wzwiązilru z tym m,eusta:IOllle dotyChczas uskokJ. mogą być drogami mim.era'lizacji, podobnie jak to stwierdzonO' 100 obszarze Sudetów.
Gór n Q śJ. ą' oS Ik: i, e Z a,g ł ę b i, e W ę .g 1 Ot
w
e jest zapadl:iSkiemśródgórskim. Strulkturalnie oIbszar ten przedstawia nieckę sfa:łdowaną
i rO'Zbitą illSkoktami na szereg mniejszych element1:ów. Spośród licznych uskoków hercyń,Skich lIla podlkreślenie zasługuje !llIaiSU!n.ięcie ocłiOwskie
i miOOałowi<!kie ocaz dY'slolkacje Rybnik - MiIkołórw - Trze/binia.
Oprócz tektonilki her.cyńsk.iej wiele uskd.ków porwsta-łO' lub zostało pog-łę'bioillych w O'mgenezie alpejski,ej, 'ZW·Msreza w:ystępującycl1 IW poIbli-
żu brzegu Kar,pat.
676 /RIoma.n Osika
~1,,2
~3
1::=:=::=::1
4 c=J51"" .... 1
61"",1
7 ! S ] 81 ...
.19 I~r .... · ... !to 1 ... 111k2:j12 [ZJIJ I/-'jt:
Fi'g. 2. Mapa .mi'Ile!I'&lOgenU'CZI!l'Cl PIolsllci - OIbrta'z strukr1umallllo-.stratygrafi·c:zm.y pOi- iW!ierZiC'oo'i przeld1lrz.ecilOrzędlowej
Miner,a[Qgendc majp of Pola·m - 'st.ru!c'l:uraa-SlbratigraphLcal piature of the IPre-TeItiary iS'unliace
l' - obszary sfałdowane odsłonięte lub występuj ące pod trzeciorzędem: o b r a z s t r a- t :y g r a f i c z n y m e z o z o i c z n e j p o kry w y p l a t f o r m o w ej: 2 - obszar osad6w permskich, 3 - obszar osad6w triasowych, 4 - obszar osad6w jurajskich, 5 - obszar osad6w kredowych: 6 - granice między gł6wnymi jednostkami struktural- nymi; 7 - osie antyklinori6w i parantykllnori6w; 8' - osie niecek: 9 - osie antekliz;
10 - osie synekliz; 11 - osie antyklin; 12 - nasunięcia; 13 -, uskoki: 14 - p6łnocna
granica zapadliska przedkarpackiego. I-XI - waźniejsze jednostki strukturalne:
a n t y k l i n o r i u m ślą s k i e: la - blok przedsudecki, Ib - Sudety Wschodnie, Ic -, niecka g6rnośląska, Id - Sudety Zachodnie, Ie - niecka p6łnocnosudecka,
If - niecka śr6dsudecka; a n t y k l i n o r i u m kar p a c k i e: IIa - Karpaty we-
wnętrzne, IIb - Karpaty zew;nętrzne; III - m o n o k l i n a p r z e d s u d e c k a:
lIla - monoklina śląska: n i e c k a s z c z e c i ń s k o - n i d z i a ń s k a: IVa - niecka szczecińska, IVb - niecka mogUeruko-ł6dzka, IVc - niecka nidziańska: p a r- a n t y k l i n o r i u m kuj a w s k o -P o m o r s k i e: Va - parantyklinorium po- morskie, Vb - parantyklinorium kujawsko-gielniowskie, Vc - antyklinorium święto
krZYSkie, Vd - obszar dolnego Sanu; VI - synklina brzeźna: VII - antekliza Łeby;
VIII - synekliza perybałtycka; IX - antekliza mazursko-suwalska; x ' - synekliza pod- laska; XI - wyniesienie zrębowe podlasko-lubelskie
1 - folded areas, uncovered or occurring under the Tertiary; s t r a t i g r a'p h i c a l plicture of the Mesozoic patform cover: 2 - area of Permian-+
deposits, 3 - area of Triassic deposits, 4 - area of Jurassic deposits, 5 - area of
677
ANTYKLINORIUM KARPACKIE WRAZ Z ZĄPADLISKIEM PRZEDGORSKIM (II)
Obszar ten od !pÓłnocy ogranicza 'brzeg nasumięcia Ikm'packiego. !Po-
czynając od połnidnia można tu wyró~ić następujące walŻniej,gze jedno- stki strukturaJne: ,gtre:fę tatrzańską - staIlJOlWiącą dolne :piętro Btru!k.tu- raJne oraz' ,strefę podhJa:lańską, ipieniń:s1ci Pas S!kaNrowy, strefę magur.ską
i strefę !krośnieńSką - m.aleŻą'ce do środkowego. piętra struktr.aJlnego (S. Sokołowski, J. lmoslw, 1'958). Reprezentantem piętra :górnego jest zapadlisko przedkaxpactkie O!I'az zapadliSka, ŚTódgórskie: sądeckie i Ol1aw-
~~
.
S t l' e i a t a! t l' Z a ń s k a 2lbudowama jest .głóW1Ilie z osadów triaso- wy,eh i jurajsldCh. ~ektomcznie wyróżnia się dwteserie: reglo!Wą i wier-
chową', przy czym seria reglowa nasunięta jest n:a serię wiercll.owq.
Ze strefą nasunięcia związa!1lla jest słalba działalność hyd!I'oterma,lna O!I'az powstanie ,droilmych żył ikru:szoowych.
S t l' ,e f ,a !P o d h a: l ,a: ń s k a: wyJStępuje między ibrzegiem Tatr i !Pie-
nińSkim Pasem SkIałlrowym. Zbudowana j'est z osadów wieku pa1eogeń
Skiego. Stre!fa. ta jest SłaJbo sfałdowana.
PienińSki !Pas ,sk.ad1kowy oddzie'IOiIlY jest od strefy podhalańskiej po-
dłu2mą dyslolkaC'ją. AlnalO!giczna! dyslokacja występuje iprzy{puszczalnie
cw2l<Muiż ipółlnOcnej kJrtajwędzi pasa: ~:wego. e; ltylJll1il s1IDefam'i dys11Jdkacyj- nymi związany jest słaby magmatyzm alPejski O!I'az mineralizacja hydro- termaLna w rejolnie Pienin.
S t T e f a m a ,g u r s k a Zbudow:a!Ila jest z osadów górno'kxedoWlO-
-pal€OłgeńSkich. Na ,swej całej długości jest ona nasunięta na strefę ikoośnieńSką. WieNrość nasunięcia waha: się od paru do lkilk1llIl:aStu km.
NasuJnięciu nie towarzyszy magmatyzm, ,ani też nie są notowane prze- jawy mine!I'alizacji hydroterm:aJnej.
S tref a k 1'10 Ś 1Jl: i e ń s k a Składa się z kilku jednostek struktUll'al- nych niższego' Tzędtu, przy czym centralna depresja karpacka ma dominu-
jące .zna'czenie.
Z 8lipadl iska 'pl' zed!lkall"iP ack i e IOIrtaz za:!plao'1Iislk1a Ś ró d- gór s k i e (sądeckie i-mOlrawskie) wype1n~one są· osadami mioceńSkimi.
reprezentują,cymi nliOlasę. Utwory mioceńSkie zajpad1is1ka przedka:ripacltiego
,w2Jdłu:ż brzegu Kaa'Ipa,t wyfkszaltłoone są w facji salinarnej. W tej strefie
są one sf:aMowane w ZlWią'ziku z na.suwarniem się iK:a.rpat lru północy. Wiel-
kOlŚć nasunięcia karpackiego dbllicza się dbecnie na kilkadziesią~
+---~--- Cretaceous deposits; 6 - boundaries between the main structural units; 7 - axes ot anticlinoriums and of paranticlinorium; 8 - axes of troughs; 9 - axes of anteclises;
10 - altes ot syneclises; 11 - axes of anticlines; l2 - overthrusts; 13 - faults; 14 - northern boundary of the Carpathian fore-deep, I-XI - names of more iriiportant structural units: S i I e s i a n a n t i c I i n o r i u m: la - Fore-Sudetic block, I b - East ,gudetes, Ic - Upper Silesian basin, Id - West SUdetes, Ie - North-Sudetic trough, If - Intra-Sudetic trough; C a r p a t h i a n a n t i c I i n o r i u m: l r a - Internal Carpathians, IIb - External Carpathians; lU - F o r e - S u d e t i c m o n o- c I i n e: Ula - Silesian monocline; S z c z e c i n - N i d a t r o u g h: IVa - szczecin trough, IVb - Mogilno-Ł6dź trough, IVc - Nida trough; Kuj a v i a n - P o m e- r a n i a n p a r a n t i c I i n o r i u m: Va - Pomeranian paranticlinorium, Vb - Ku- javian-Gielni6w paranticlinorium; Vc - Swięty Krzyż anticlinorium, Vd - area of Lower San River; VI - marginal syncline; VII - Łeba anteclise; VIII - Peribalt1c syneclise; IX - Mazury-Suwałki anteclise; X - Pod1asie syneclise; XI - Podlasie-
-Lublin horst-like elevation .
678 rR!oma:n Osika
przeszło. stu ikro (inf. usbna S. Wdowiaxza). Miocen saImarn.y dzieli się te'ktonicznie!Il:a strefę autodhtoniczną i allochtoniczną, przy czym miocen a'llochtoniczny jest nasunięty na .strefę autochtoniczną (J.lPdbo:rs1ci, 1963).
MONOKLINA PRZEDSUDECKA (III)
'Strulk:tura ta stanoiW'i południQwo-zachodnią część lIlie~ki szc~iń.S1ro
-nidziańskiej. Na tym dbszar.ze 'Utwory są sła'bo zalbuxZOlIle telktonicznie.
W budowie ffiionok,liny przedsudeokiej 'biOTą udział osady, permu, triasu i jury, :a tylko w północnej cz'ęści i w rejOlIlie Opola występują również
osady !kredowe (fig. 2).
NIECKA SZCZEcmSKO-NIDZI~SKA (IV)
StruiktUTa ta przebiega pasem o kieTUIIlk:u NW - SE od !Pomorza Zachodniego dOI okolic Krakowa i Tarnowa, ,gdzie następnie zalIlUTza się
pod ,górotwór: kar.packi. W niecce zazna!czają się dwde wyraźne eleWJaCje pojprzeczne, tj. struktura Szamotuł i Kodrąbi:a, dzielące nieckę na tr.zy
części: nieck'ę s7JCzecińSką, nie'dkę mogHeńSko-ł6dziką i nieckę mieclww-
ską. iW niecce szczecińskiej i mogHeńSko-ł6dz1kiej występują antYllcliny utworzone w wyIIlitku tektoniki ,solnej.,
PARANTYKLINORIDM KUJAWSKO-POMORSKIE (V)
Jednostka ta ma dominujące znaczenie w Oibrazie strukturalnym: Pol- ski. PrZJelbiega w lkieruIlllruSW - SE od ,pomorza Zachodm.ie,glO dlO Gór ŚwiętOlkr:zyskich. Dzieli się na 2 części: lparantylklinorium IPOmocskJe, pal'anty'klinorium !kujawsko-.gieln1owSkie ,(S. SoIlrołQwski, J. ZnOiSko., 1958).
Parantyklilnorium pO!IllOrSkie staJIlJOWi element zaburzony tetktotniicz- nie. Składa się z wielu antyklin i synikliJn pOiWstałych w wynilku fałdo
wania cechsztyńsko-merowiJCznej poIkrywy platfQmowej. PooOlbniezJbu- dowane j,est iparantyiklinorium ikujawsko-gielniowskie. '
W~ększość .aIIltyklin na OIbszar.re Kujaw powstało w wyniku działal
ności wysadów solny'ch. Wiele z nich przebiło. ,ceC'ooztyńsko-mewzoiczm.ą poikrYlwę osadową tworząc wysady solne.
ANTYKLINORIUM SWIĘTOKRZYSKlE (Va)
Antyklinorium świ.ętokrzyskie zbudo'wane jest z mio.geosyn'klin'alnych' utworów paleo.ooi,amych. J!aIk /Wiadomo, paleo.ooik Gór Świętolkirzy$kioh
dzieli się ma dwa regiony: półnQcny: - łySOłgÓTSki i po~udniowy - ikie- lecki (J. Czarnoclti:, 19571). Re,giOlIly te oddzi'e'la melika. lPodłu:źma dyslolka- cja, w2Jdruż Iktórej region łysogórSki został :n:asunięty na region połu-
dniowy. ,
W regionie południowym w okresie ka'ledolńSkich l'luchów górotwór- czych powstało wiele ,struktm anty!k1inalnych, i symkUnal:nyC'h. Wśród
nich dominujące znaczenie ma anty'klinorium dymińsk,o-klwOIntowSkie
i synlklinorium kieleckie. St.vefy te pocięte są lPodłrużnymi dyslolkacjami, które zrzucają fPOSzczegól:ne elementy IW ,kierunku nieclci, !Nidy. Oprócz dyslolkacji podłU!Żnych powstały 'USkok!i poiprzeczru:!, związane z elewa- cjami transwersalnymi (Z. KOIW'alczewski, 1963).
M!l!Pa minera!1ogeni,ema ~i 679
Obszar północm.y podl,egał tylko f.ałidowam.i.om hercyńSkim. W oIbrazie struktuxa:lnym tego l"egionu uwy:pUJkla się element łysogórski, oddzielamy -od fałdu Ibroinllwwiclriego syn!kliną bodzentyńską. PodOłbnie jak: w regio- nie połUdnwwym większość poprz·ecznych dyslolkacji zw.iązana je.st z po- przecznymi', transwersalnymi elewacjami, które dzielą dbsżar na !bloki.
Niektóre uskoki hereyńSkie stęgają ,gł~bdko, np. dySldokacjra Rudek lub ,dyslokaeja pSaTska. Istmiejep:rzypusz.czenie, że uskoki mają założenie kaledolńSkie, Iprzy czym. w OI'kre.sie hercyńskim zostały pogłębione. Jak -wd,adomo, w .strefie te!k!toniczne'j Psarr występują dajki diabawwe, ipl":re- .cinIające ,gćiIrotwór !k!annJbry1jSko-delWlOńsiki. Z da!jkami:zWl1ą·zana jest mi- 'neraltzacja: hydrotermalna
w
Rrudkach i we 'Wzdo,le Kamteńcu.Obraz strukturra'lny :pokrywy cechsz:tyńSlw-mero.ooi.cznej mia swoje -odbicie w olbrazie powierwhni prmdpermskiej. W Oibszarze południoiWylID
pokrywa cedhsZ'tyńskor-merozoilczna tworr:zyła si.ę wedłujg kaledońSkich założeń tekiolndcznyCh, w zwią:zJku z czym ipl'z,eważają tu uSkoiki poclł:użm.e,
-w
Oibsrzarze północmym ,dominuje natomi.:ast dbraz tekrtOll1ilki iblokOlWrO- --UiSlooRrowej ,(Starachowice - 'Szydłowiec - Gielniów).OBSZAR DOLNEGO SANU (Vb)
Obszar dolnego Sanu jest sła'bo poznany ze względu na polk:rycie tej .strU!ktu.ry osadami noogeńSkJ.mi z·apadliska przedkarpaokiego. Jądro tej struktury 'zbwcloWlalIle jest z IlltworóW ·prekaiIl1!bryjskrQ.-Jpalooroicz:nydh,
-w
oIbrzeżeniu zaś występują mewzoirczme utwary lplalt:fiol".mowe. PodoIbni.ejak w ipdłudniiowym regionie Gór 'Święto!k:rzy:skioh prrewa'Żają tu 'dys1o- 'kia'Cj1e podłu:2m1e. Tan kd!e:runek iStir:ulktux ;.zatmacza: się róIwinli,eż w IpoikryfvWe :platfoII'mOWlej.
NIECKA BRZE:l:NA (VI)
Nieclka Ibrzeżna oddziela paranty!klinOlTium pomorSlko-kujawSkiie od :nie m'buxzo:nej strefy pokrywy platfOl!'!rllowej. Oś tej s~tury ipOcfuy-
lona j'est w ikierunllru połUJdniowor-zacood:nim.
Niecka :brzeŻIl.a wypełnilO!Ila jest osadami cechszyńSko-meooooiczny
mi, przy czym utwory ikredoWle mają tu dOłIn!inJująoe ~aczem.ie.
W pr~trzeciorzędowym' oIbrazi,e platformy wscihod:nioeurOlpejSkiej .struktury zaznaczają się w małym ,sto!pIliu. Cały obszar tej ,powierzdhni jest rep.re'zenltowany przez rÓŻIJJe ogniWIa środlrowej :i :gOOnej Ikredy. !D0- piero w oIbrarie powi.errehni przredpermskiej zazna,czają się wyraźne
,struktury. .
Obraz strukturalny powierzchini przedpe:rmSkd.ej poznany jest 'W oIbsm.- rze platfo!I"1llY wschodnioeuropejskiej ora'z w póIm.oano-wschodnim oIbrz;e-
żeniu GÓ:rnrOŚ1ąSkiego Zarglęlbia Węglowe.go (if~g. 3).
Na; oIbsmrze plaitionny w:schod'llioeU!TOpejSkiej zaznaczają się strefy
o!bniżone i' wyniesiOlIle. Osie ty;cIh stref przebie.gają mniej więcej !prosto- }laIdle do linii rozłamu tektomcznelgo i osi lIliec\ki p.r~ej {fig. 2). .
Poczynając od !północnego zachodu wyróżnia się wyJniesi'elIlie Łeby, .synek:lizę pery.bałtycką, :wyniesi·enie ma,7lUTSko-suwalSkie, .gynelcl.izę pod-
RIc>man' Osika
Flig., 3; ~ minerałogenicm .. 1Po1Sk. - cbraz s1rUldruraJl>O-lilbolog:iazny [Xlwi_Chind pm,qpemn!ddej
M.iberalllgemc <IlIIIP od' ·PolaruI - .bluorurel-:iiltholx>giool pietu." od' thelE're-
~ermlan SUTtare
1 - obszary sfałdowane, O'dsłonlęte 1 wystąpulące pod trzeciorzędem; p re k a m- bryjskie i paleozoiczne podłoze pokrywy cechsztyńsko
-m ez oz o i e zn 0 -k en oz o i c z n e j: :.I - pOdłate prekBmbrY1skte. 3 - podłoże kaledońskie, 4 - pod.ło~e hercyńskie; p a le oz
o,
cz na p o kr y w a p l a t t o r- m o w a: 5 - piętro kambryjskie, 8 - pi~tro .ordowlcko--sylurskle, 7 - piętro dewońsko-karbońskie; 8 - obszar nie rozdzielony; 11-1zopachyły powierzchnl przed.perDlSkiej;
10 - rozłamy tektoniczne w krystaliniku prekambryjs]dDl; 11 - struktury W podlotu paleozoicznym występującym pod mezozoiczną pOkrywą platformową: a - antykliny, b-uskak1; obraz litologiczny powierzchni przedpermskiej:
osady morskie: 12 - serie piaskowców, 13 - serie łupkowo-piaskowcowe. 14 - serie ilasto-tUfltowe. 15 - tulity i skały wylewne. 18 - serie węglanowe: 11 - osady konty- nentalne (serie łupkowo-piaskowcowe); 18 - seria spUitowo-kerato:tlrowa; Ul - zasięg:
ordowiku platformowego
1 - folded arens, uncovered and occurring under tbe TerUary: P r e -C a ID b r 1 a n and Palaeozofc substratum of, the Zechsteln-Mesozolc- -e a 1 n o z o i c c o v er: 2 - Pre-Cambrian basement, 3 - Caledonian substratum, 4 - Hercynian substratum; Pa l a e o z o i c pla tf or m c ov e r: 5 _ Cambrian atage, 8 - Ol'dovician-Silurian stage, 7 - Devonian-Carboniteróus stage: 8 _ non-sub- divlded ares; 9;- iBopachytes ol the Pre-Perm.1an surtace: 10 - tectonic lractures in Pre-Cambrian crystalline basement; 11 - structures In the Palaeozoic basement~
occurring under the Mesozoic platform. cover, a - antlcllnes. b - faults; l i t h o-
Mapa mineratLogenLczna PolSki 681
laSką i wym.le&enie zrębOiwe :podlasko-lwbelskie (W. PożarySki, 1962).
W stire:fiaJch wytniesionyc'h osady pa,leozoic2lIle są w rÓŻlnym stQpniu zero-o dowaJnJe. W nJiektórycll strefach srezyWwycli ty'ch wyniesi'eń, jak IIlp •.
iIlla wytn!iemenlilU maiZur~lJSlci~ i 'na lWYIIl'iJesi~u 'Sławaltycz, ułtw10Iry
ipaleozoiczne wstały ~O'Wicie zerodowane. W .związkuz tym WJpOOSt, na utwocaoh krystaliczny,ch prekambru leżą osady mewzoicme (fig. 3) ..
Podłoże mezozoicznej !pOIkrywy platformowej w oIbrzeżeniu G.Z.W.
2Jbudowane jest z iałdowarnych utworów paleozoicznych oo:a,z.skał W!Ui1ka-·
:nicznyoh. Zaznaczają 'Się OIIle na tym o'bszrar7Je wykszJtałceni'en1 'litolOig:Lcz-
1I1y'l!l, oddziela:ne podłużnymi dysldka'cjami o ikierunilru NW - SE I~S. Bu-·
kawy, t'963). W strefa,cIh tych zaznacza się kiJka strulktur antyklimaJnych isynklinaJnych, jak a:n:tyklina Dębnika., By'lllklina Bolesławca., antylklina.
Kraków - Siewiierz, synkliJn:a Wofulik, antyiklina Mrzygłodu ~ syiIllklina.
S1omnik, antylklin:aWi,er'h'ki i synklina Lelowa.
~O~CHfflIA iPRZEDIPA'I.1E02JruC2JNA
!P!LATmOBlMY fWSCHICIDN~~iSK:IEJ
Uklształtowanie tej powier2JCIhni przedstawiono lIlIa :f.Lg. 4. IW oIbIra'z,ie struiktur.ailnym można wyo:óŻIlić analogi'czne struktury jak na powtierzch-·
ni tpr2ledpe:rmsikiej.
no
!l1ajwi~:rej strwk'tlUry 1Ilależy ,wyniesienie mazur-o slro-suwalslde, stanowiące wscoodn:ią część więlkiego wyniesieni'a ma:ZllIl"- Sko-'białorr:uSkiego. Dotyc!hczas Ibrak jest danych odnoś:nd.e do te!krton1lki dysj'Ulllktywnej platformy !k:ry,gtaliczmej. NaleŻYlPl"zypuszczać, że po- szczególne wyniesienia są oddzielone od stref oIbni!żornych większymistrefami dyslokacyjnymi.
OBRAZ LfI10LOGICZINY I ISTRATYGR:A:FLC.ZNY
Obraz litologicmly Iprzedstawiono w odniesieniu do. 'trzech pawieo:zchni"
tj. przedtrzeciorzędolWej, przedpeI"1IllSkiej (iig. 3) i ipl"zedk.am/bryljskiej
,Cfig. 4'.
Wsz1'st!kie skały podzi!e1óno na trzy zasadn!icze ,grupy, tj. ,Skały·osadowe, ma:gmowe i metamorlkzne.
SKAlŁ y OSADOfWiE
Skały osadowe !podzielono. ma ,goosynkbinalne, osady zapadliSk śród
górskich i utwlory :platfol'lInlOlWe.
Wiśród
o s
.a d ó w ge
(lis
y n k l i n a l n yc h wytróiimiOlIlO' serie lfli- BZOwe i ikulmowe, seo:ie szaxogłarowo-.kwarcyto'Wo..-piaSkowoowo-:łupftmwe 0l'I8.Z serie iSkał węglaInowyoh :(fiJg. 5~. Do serii 'f1iszJotwej i ~U'limowej
zalicZOIllo tflisz ik.arpac1ci, utwmy dolnego k:aTIboinu występującego. 'W Su-- detadh ~ !llia Górnym Ś14s'lru. Serie szarogłaZlOWtlo.jkwarcyto~
wo-łupkowe reprezentują nie zmetamorfizowane utwory ipaleoooiiku sudedkiego. i świętokrzysldego. Do serii węgla:nowych zaliczono wapienie
~--- log i c a l p i c t u r e o t t h e P re - P·e r m i a n s u r t a c e: marine deposits:, 12 - series of sandstones, 13 - shale-sandstone series, 14 - clay-tuffite series, 15 - tuffites and eftusive rocks, 16 - carbonate series; 17 - continental deposits (shale- -sandstone series); 18 - spilite-keratophyre series; 19 - extent ot the platform Ordo-- vician
Rioonan Osika
o l.l 4lJ , 60 80 IOOI<m , ,
~1
LZJ:
C]J [S]4
~5c:::::J6
[: : :) c=3
9 c:;;]~Fig. 4. Mapa mi.n'er,al{)lgen~Clzn,a !PolSIki - obraz ,SltrUrktulraJnlO-litologiJczny ik:rystaJd- iIl'imiku premmlbrY'OS1kiego
Mi:nemllOgei!li.cmalp of Pola:n.d -Sltruct'u'ral-l'tthollogi,Cta,l plictu!re ol the Pre- --CalIIllbri:an crys.ta!lliille lbaL'lemenrb '
l - obszary sfałdowane odsłonięte; 2 - podłoże paleozoiczne pod pokrywą platformową
osadów cechsztyńsko-mezozoiczno-kenozoicznych; 3 - krystalinik prekambryjski pod
pokrywą osadów paleozoiczno-mezozoiczno-kenozoicznych; 4 - izopachyty powierzchni przedkambryjskiej ; 5 - rozłamy tektoniczne w prekambryjskim krystaliniku; o b r a z 11 t o log i c z n y p l a t f o r m y p re k a m b ryj s kle j wYinterpretowany na podstawie zdjęć geofizYcznych, częściowo potwierdzony wierceniami: 6 - granitoidy metamorficzne i intruzywne nie rozdzielone, 7 - migmatyty i kompleksy paragnejsów zmigmatytyzowanych, 8 - gabro i anortozYty, 9 - sjenity; 10 - nasunięcia
l - folded uncovered areas; 2 - Palaeozoic substratum under the platform cover of the Zechstein-Mesozoic-Cainozoic deposits; 3 - Pre-Cambrian crystalline basement under the cover of the Palaeozoic-Mesozoic-Cainozoic deposits; 4 - isopachytes of the Pre-Cambrian surface; 5 - tectonical fractures in the Pre-Cambrian .. crystalllne
·basement; l i t h o l o g i c a l picture of the Pre-Cambrian plat- f o r m interpreted on the basis of geophysical surveys, partly evidenced by bore holes: 6 - metamorphic and intrusive granitoids, non-subdivided, 7 - migmatites and complexes of migmatized paragneisses, 8 - gabbro and anorthosites, 9 - syenites;
10 - overthrusts
W1ojciesziOwkki,e (Sudety), Wią'Pienie i dolomity dewonu śW1iętoikrzyskiego
,ora'z 'WIaIPienie i IDal'lgle fliszu kaI1pa:ckiego.
!Ma.pa mineralogenkzna PolS'ki
D9 utwlOrów zapadlisk śródgórskich zaliczono mola- sy ,nieCki śródsudeckiej, niec1ci półn.ocnosudeokiej, zapadliska Górno-
,śl~kiego Zagłębia Węglowego oraz molasy zapadHSk śród.górSkioh
Karpat. W nieakacll su.dec!kich typowymi molasami są 1};twory <górnego karlxmu, a zwłaszcza zlepień,ce z ,Białego. Kamienia o.raz utwory p.iaszczy-
sto-ZlepieńQOwe czerwonego spągowca. W Górnośląskim Zagłę.biu mo~
.reprezentują wart:swy libiąlSikie i arkom, krwaczalska .górnego. !k:a!rIboin!u .oraz zlepi,eńce myślachow~eckie czerwon€!glO ~gowca.
O s a' d y 'p l a II; f Q II' m 10 w e podzielono na dwie facje, tj. mOTSką
i kontynentalną, wydzielono też osady :zmienne marsko,...;kOlIl'tynent.aJne.
,W osadach mO!I'Skich wydzie101Ili0 serię :piaszczystC>-łupkową, serię pia- skowców i zlepieńców, serię tuf.QgenicZIW i serię węgla:nową z wyróżnie
niem dolomitów. ISer.ię ~ia:Skowcow()o-łUiplrową reprezentują osady ordo- wilku i syluru iplart:lformy wącOOdni.oeuxOlpejskiej, utwory jury brun:atlIlej i dolnej .kredy wytstępU!jące na param:tyklinorium pomorsko-kU'jawskim i moIllOlklinie przedsudec!kiej oraz osady 'pomorskiego. pl'ieIliSlbachu
w
il'ejo-nie ŁoIbezu. Serie pias1roWiców i z1ęień<!ÓW ,wchodzą w skład fkam!bryj~
,Skiej poIkrywy pl:a1lf<>mliOlWej - na wyniesieniu mazUTsko-suwalskim, ()raz iW Skład doggeru - :na o!bsza:rze częstoc!hOlWSkim (warstwy kOlŚCieli
.s1de) i świętolk!r,zyl9kilm (;piaSki '~ell:aziJSbe). Serie tuoflogemczme' występują
w ,si.nii:alnie 'W oIbIlliżeniu podlaskim i w obrębie wyiIliesdenii,a SłaJwatycz (J. Znosk!o, 1'962; W. PożaryS'kii, 1964). Serie węglamowe występują w sy- lUTZe na iPlatiOłI'mie wschodnioeuropejSkiej (fi-g. 3) OiI"az wchodzą 'W. skład
;permsko-mewwicznej pokrywy platlormowej. W tej ostatni,ej skały węglanowe występują ,głównie w cechsztynie, triasie oraz reprezentują
w całości IOddziały malmu i Ikredy górnej (fig. 5)naparantyklinocium 'kujaWlSlro-pomorskim, w oIbrzeżeniu Gór Świętolkrzyskich i na monoikli- nie przedsudecki,ej.
Największe o'b;;zary zajmują utwory węglanowe ,górnej !kredy, !które
występują w całym obszarze !pOkrywy platformowej, z wyjąrtkiem cen- tralnej części pa!l'antyiklinorium pOInlorSko-kujawSkiego. i północno-za
,chodniej części m~okli!ny 'Przedsudeclciej.
Wśród osadów ikontynentalnydh wyróżniono serię pi:askowcowo-łu;p-,
KOWą i serię' piaSkowców [zlepieńców.' Do serii piaSkowoow(}-};u,pkoWej zalk:zono utwory 'górnego kaXibo'llu na 9ibsza!l'ze nadbużańskim, ,u,twory liasu świę1;olkrz~i,ego, mOłnokliny ,przedsudeckiej i ,antyklinorium środ-
1rowIOIpoIskiego.
Do serii osadów mocskio-looiIlt;ynenJflalnych zaUc7JOno utwary lą&we 'z wkladlkami IOsadów m()lrsilrich łuJb odwrotnIe, \któryCh ze wollględu na
skalę 'maipy nie mo,żna: wydzielić, O'l'azserie przejściowe między UJtwo- :r.ami ląd.owymi i mO'l'.Skimi. Do. serii tej zalicrooo utWlory permu i, cech- ,sztynu oraz piaszczysto-ilaste utwory triasU' na monolklin:ie przed.- .sudec'ldej i w Góra-ch Świętorzyskkh. Do IOsadów tychzalicwno również
utwory HalSU środlrowego na anrtyklinorinmn :pomorskim lO!l'az utwo'ry
"kredy lŚrod!k.owej na monoddlilllie pr:zedsudeckiej i w antylklinorium ŚJ'IOd
, :lrowo'PO'ISkim.
SKAŁY MAlGlMOWlE
Slka;ły magmowe podZielo.no. na dwie zasadnicze :gru'PY, tj. na skały pl'lloton~czne i WlUllkaniczne.
