PRACE Nr 807
NAUKOWE AKADEMII EKONOMICZNEJ Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce
WE WROCŁAWIU 1999
Elżbieta Sobczak
Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu
PRÓBA OCENY EFEKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ REGIONÓW POLSKI1
1. Wprowadzenie
Efektywność ekonomiczna regionu jest agregatem skupiającym efekty i nakłady ponoszone we wszystkich ogniwach i obszarach gospodarowania. Poziom i dy- namika wzrostu gospodarczego regionu zależą od sprawności całego systemu gospodarującego, funkcjonującego na danym terytorium. Wzrost efektywności ekonomicznej regionu stał się jednym z kryteriów oceny jego zdolności restruktury- zacyjnych. Zagadnienie efektywności funkcjonowania regionów jest niezwykle skomplikowane ze względu na jej wielowarstwowość i wielowymiarowość [1].
Analizę efektywności ekonomicznej regionów można prowadzić, stosując po- dejście agregatowe, uwzględniające szerokie spektrum charakterystyk ilustrują- cych różnorakie aspekty efektywności regionów, lub przez stosowanie uniwersal- nych mierników umożliwiających porównania międzyregionalne na płaszczyźnie krajowej i międzynarodowej. Takim miernikiem, choć nie bez wad, jest niewątpliwie poziom produktu krajowego brutto. Dezagregując go na sektory ekonomiczne go- spodarki narodowej i relatywizując jego poziom do zatrudnienia w analogicznym ujęciu, umożliwiamy penetrację wielu wymiarów ekonomicznej efektywności regio- nów.
Procesy transformacji gospodarki muszą prowadzić do uruchamiania trwałych mechanizmów generujących poprawę efektywności ekonomicznej. Stąd też w pra- cy podjęto próbę analizy efektywności ekonomicznej regionów (województw) Polski w latach 1992 i 1994. Zakres czasowy badań został zdeterminowany dostępnością informacji statystycznych. Podstawą oceny efektywności ekonomicznej regionów były następujące cechy statystyczne:
Xi - wartość produktu krajowego brutto (PKB) wytworzonego w sektorze rol- nictwa (sektor I) na pracującego w tym sektorze w zł (ceny bieżące);
' Artykuł opracowano na podstawie projektu pt. „Taksonomia struktur w badaniach regionalnych", zrealizowanego w ramach grantu KBN.
X2 - wartość produktu krajowego brutto (PKB) wytworzonego w sektorze prze
mysłu (sektor II) na pracującego w tym sektorze w zł (ceny bieżące);
X3 - wartość produktu krajowego brutto (PKB) wytworzonego w sektorze usług (sektor III) na pracującego w tym sektorze w zł (ceny bieżące).
Analiza efektywności ekonomicznej regionów Polski została przeprowadzona według następujących etapów:
1. Uporządkowanie liniowe województw Polski odrębnie ze względu na każdą z cech opisujących efektywność ekonomiczną ( Xi, X2, > (3) w 1992 i 1994 r.;
2. Klasyfikacja województw Polski ze względu na sektorową strukturę PKB na pracującego w 1992 i 1994 r.;
Procedura badawcza przedstawiona w tym artykule wykorzystuje metody wie
lowymiarowej analizy porównawczej prezentowane m.in. w pracach [2; 3; 4; 5; 6; 7;
8; 9; 10; 11; 12; 13; 14; 15; 16],
2. Uporządkowanie liniowe województw Polski ze względu na wartość produktu krajowego brutto na pracującego
w poszczególnych sektorach ekonomicznych
Uszeregowanie liniowe województw ze względu na poziom produktu krajowego brutto wygenerowanego w sektorze rolniczym, przypadającego na pracującego w tym sektorze, przedstawia tab. 1.
Uporządkowanie województw wskazuje, że w 1992 r. największą efektywnością sektora rolniczego cechowały się: leszczyńskie, elbląskie, pilskie, poznańskie, szczecińskie, koszalińskie, opolskie i warszawskie. Natomiast najniższą efektyw
ność odnotowano w województwach: nowosądeckim, bielskim, krośnieńskim, rze
szowskim i krakowskim.
Rozpiętość wartości produktu krajowego brutto wytworzonego w sektorze rolni
czym, przypadającego na pracującego w tym sektorze, między najefektywniejszym leszczyńskim a najmniej efektywnym nowosądeckim wynosiła w 1992 r. 3678,1 zł.
W 1994 r. najwyższą efektywnością w sektorze rolniczym charakteryzowały się: koszalińskie i pilskie oraz szczecińskie, elbląskie, poznańskie, zielonogórskie, gorzowskie, olsztyńskie i leszczyńskie. Do województw o najniższej efektywności zaliczono nowosądeckie, tarnowskie, rzeszowskie, krośnieńskie, bielskie, krakow
skie, tarnobrzeskie i kieleckie.
W badanym roku rozpiętość wartości wytworzonego w sektorze I produktu kra
jowego brutto, przypadającego na pracującego w tym sektorze, między woje
wództwami, które ulokowały się na skrajnych lokatach była równa 6710,7 zł.
Województwo
Sektor I
PKB/pracującego Lokata
Sektor I
PKB/pracującego Lokata
Zmiana lokaty
1992 1994
1 2 3 4 5 6
Warszawskie 3 220,0 8 5 852,3 11 -3
Bialskopodlaskie 1 703,7 29 3 673,5 23 6
Białostockie 1 515,6 33 3 626,9 24 9
Bielskie 647,9 48 1 629,5 45 3
Bydgoskie 2 712,7 14 5 896,4 10 4
Chełmskie 1 840,0 22 3 237,2 28 -6
Ciechanowskie 2 552,4 18 4 055,9 20 -2
Częstochowskie 1 209,9 39 2 451,3 37 2
Elbląskie 3 973,7 2 6 923,1 4 -2
Gdańskie 1 827,7 23 4 271,4 19 4
Gorzowskie 2 829,0 12 6 496,0 7 5
Jeleniogórskie 1 924,2 20 4 410,4 18 2
Kaliskie 1 892,5 21 3 938,8 21 0
Katowickie 1 396,6 35 2 970,9 31 4
Kieleckie 1 190,6 40 1 908,1 42 -2
Konińskie 1 394,0 36 3 324,2 26 10
Koszalińskie 3 308,2 6 7 891,3 1 5
Krakowskie 964,8 45 1 695,2 44 1
Krośnieńskie 832,0 47 1 545,3 46 1
Legnickie 2 852,4 10 5 167,6 13 -3
Leszczyńskie 4 258,1 1 6 449,3 9 -8
Lubelskie 1 814,8 24 2 384,3 39 -15
Łomżyńskie 1 577,5 32 3 723,3 22 10
Łódzkie 1 406,2 34 2 837,8 33 1
Nowosądeckie 580,0 49 1 180,6 49 0
Olsztyńskie 2 987,2 9 6 495,0 8 1
Opolskie 3 223,4 7 4 831,3 14 -7
Ostrołęckie 1 172,8 42 3 027,6 29 13
Pilskie 3 904,1 3 7 647,5 2 1
Piotrkowskie 1 252,0 38 2 510,2 36 2
Płockie 2 364,6 19 3 271,4 27 -8
Poznańskie 3 848,0 4 6 538,9 5 -1
Przemyskie 1 274,7 37 2 080,9 41 -4
Radomskie 1 657,8 30 2 197,4 40 -10
Rzeszowskie 904,6 46 1 477,8 47 -1
Siedleckie 1 810,6 25 2 855,5 32 -7
Sieradzkie 1 166,1 43 2 557,3 35 8
Skierniewickie 1 623,8 31 2 736,6 34 -3
Słupskie 2 588,7 16 4 528,6 17 -1
Suwalskie 1 711,6 28 3 000,0 30 -2
Szczecińskie 3 410,0 5 6 961,2 3 2
1 2 3 4 5 6
Tarnobrzeskie 1 150,9 44 1 770,6 43 1
Tarnowskie 1 188,0 41 1 451,5 48 -7
Toruńskie 2 835,2 11 5 501,6 12 -1
Wałbrzyskie 2 566,4 17 4 661,8 15 2
Włocławskie 1 740,2 27 3 520,1 25 2
Wrocławskie 2 788,6 13 4 593,9 16 -3
Zamojskie 1 741,0 26 2 393,7 38 -12
Zielonogórskie 2 591,1 15 6 514,7 6 9
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Korzystne zmiany w uporządkowaniu, dokonanym ze względu na efektywność sektora rolniczego w 1994 roku w stosunku do 1992 roku, nastąpiły w 25 woje
wództwach. Największymi zmianami wyróżniły się województwa: ostrołęckie (zmiana lokaty z 42 na 29), konińskie i łomżyńskie (zmiana lokaty o 10 pozycji), oraz białostockie i zielonogórskie (zmiana lokaty o 9 pozycji). Nie zmieniły swojej pozycji w uszeregowaniu województwa: kaliskie i nowosądeckie. W 22 wojewódz
twach nastąpiły niekorzystne zmiany w uporządkowaniu. Najbardziej pogorszyły swoją lokatę województwa: lubelskie (o 15 pozycji), zamojskie (o 12 pozycji) i ra
domskie (o 10 pozycji).
Zgodność uporządkowania województw według efektywności ekonomicznej sektora rolniczego w latach 1992 i 1994, mierzona współczynnikiem korelacji rang Spearmana, wynosi 0,917. Wskazuje to na bardzo wysokie podobieństwo otrzy
manych uszeregowań.
Uporządkowanie liniowe województw ze względu na poziom produktu krajowe
go brutto wytworzonego w sektorze przemysłowym, przypadającego na pracujące
go w tym sektorze, przedstawia tab. 2.
W 1992 r. zdecydowanie największą efektywnością sektora przemysłowego ce
chowało się województwo płockie. Wśród województw, o największej efektywności sektora przemysłowego znalazły się także: zielonogórskie, piotrkowskie, krakow
skie, poznańskie, gdańskie i warszawskie. Do województw o najniższej efektyw
ności badanego sektora zaliczały się: wałbrzyskie, bialskopodlaskie, przemyskie, słupskie, leszczyńskie i nowosądeckie.
Rozpiętość wartości produktu krajowego brutto wytworzonego w sektorze II, przypadającego na pracującego w tym sektorze, między najefektywniejszym płoc
kim a najmniej efektywnym wałbrzyskim wynosiła w 1992 r. 38055,8 zł.
W 1994 r., podobnie jak w 1992 r., największą efektywnością ekonomiczną sektora przemysłowego wyróżniało się województwo płockie. Wśród województw o wysokiej efektywności znalazły się: białostockie, piotrkowskie, poznańskie, legnic
kie i zielonogórskie. Najmniej korzystnie prezentowały się w 1994 r. województwa wałbrzyskie, kieleckie, leszczyńskie, zamojskie, sieradzkie, pilskie i bialskopodla
skie.
Skala rozpiętości wartości produktu krajowego brutto na pracującego w sekto
rze przemysłowym wynosiła 64142,7 zł.
Województwo
Sektor II
PKB/pracującego Lokata
Sektor II
PKB/pracującego Lokata
Zmiana lokaty
1992 1994
1 2 3 4 5 6
Warszawskie 13 199,9 7 16 916,7 19 -12
Bialskopodlaskie 6 703,5 48 13 253,1 43 5
Białostockie 12 599,4 8 22 240,2 2 6
Bielskie 10 526,1 17 18 452,2 10 7
Bydgoskie 10 525,3 18 16 951,5 18 0
Chełmskie 8 049,8 38 16 833,3 20 18
Ciechanowskie 8 820,6 28 14 320,1 37 -9
Częstochowskie 7 902,8 40 15 682,7 26 14
Elbląskie 12 359,6 10 18 571,7 9 1
Gdańskie 13 392,0 6 16 812,7 21 -15
Gorzowskie 8 592,1 30 15 560,8 28 2
Jeleniogórskie 9 367,4 23 17 995,5 13 10
Kaliskie 8 067,9 37 14 665,1 33 4
Katowickie 9 145,2 24 14 987,5 30 -6
Kieleckie 7 606,8 43 11 637,6 48 -5
Konińskie 8 563,6 32 18 716,9 8 24
Koszalińskie 8 566,5 31 15 601,3 27 4
Krakowskie 14 396,5 4 17 902,1 14 -10
Krośnieńskie 8 339,3 33 17 117,8 16 17
Legnickie 11 425,8 14 21 156,1 5 9
Leszczyńskie 7 374,4 45 12 533,2 47 -2
Lubelskie 8 930,3 26 14 200,2 39 -13
Łomżyńskie 11 515,8 12 15 452,1 29 -17
Łódzkie 10 209,9 19 15 906,2 24 -5
Nowosądeckie 7 383,6 44 13 989,6 41 3
Olsztyńskie 10 813,2 16 14 695,1 32 -16
Opolskie 9 142,9 25 19 167,6 7 18
Ostrołęckie 9 939,0 21 16 200,0 23 -2
Pilskie 7 659,2 42 13 230,8 44 -2
Piotrkowskie 14 812,0 3 21 767,8 3 0
Płockie 44 327,4 1 74 594,9 1 0
Poznańskie 13 963,7 5 21 707,5 4 1
Przemyskie 7 019,6 47 14 719,2 31 16
Radomskie 9 984,6 20 15 847,7 25 -5
Rzeszowskie 11 503,9 13 17 086,5 17 -4
Siedleckie 9 369,3 22 14 081,1 40 -18
Sieradzkie 8 886,6 27 13 187,9 45 -18
Skierniewickie 7 942,0 39 14 477,3 35 4
Słupskie 7 274,3 46 14 448,3 36 10
Suwalskie 8 240,1 34 13 646,7 42 -8
Szczecińskie 12 416,3 9 18 178,0 12 -3
Tarnobrzeskie 8 676,0 29 14 259,4 38 -9
Tarnowskie 11 412,8 15 17 870,4 15 0
Toruńskie 8 086,1 36 14 589,5 34 2
Wałbrzyskie 6 271.6 49 10 452,2 49 0
Włocławskie 7 818,8 41 18 383,7 11 30
Wrocławskie 12 176,6 11 16515,1 22 -11
Zamojskie 8 200,0 35 12 835,4 46 -11
Zielonogórskie 14 846,2 2 20 387,9 6 -4
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Dwadzieścia jeden województw poprawiło swoją lokatę w uporządkowaniu ze względu na efektywność sektora przemysłowego. Do województw, w których na
stąpiła najkorzystniejsza zmiana w uszeregowaniu, należą: włocławskie (o 30 po
zycji), konińskie (o 24 pozycje), chełmskie i opolskie (o 18 pozycji). Do regionów, których pozycja pogorszyła się, zaliczono: siedleckie i sieradzkie (spadek o 18 pozycji), łomżyńskie (o 17 pozycji), olsztyńskie (o 16 miejsc) oraz gdańskie (o 15 pozycji).
Pięć województw w 1994 r. nie zmieniło swojej lokaty w stosunku do 1992 r.
(bydgoskie, piotrkowskie, płockie, tarnowskie i wałbrzyskie).
Zgodność uporządkowania województw według efektywności sektora przemy
słowego w latach 1992 i 1994, mierzona współczynnikiem korelacji rang Spearma- na, wynosi 0,705. Oznacza to umiarkowanie duże podobieństwo uzyskanych usze- regowań, szczególnie w porównaniu z sektorem rolniczym.
Informacje o wartościach PKB sektora usługowego na pracującego w tym sektorze według województw w latach 1992 i 1994 zawiera tab. 3.
Najwyższą wartość PKB wytworzonego w sektorze usług na pracującego zaob
serwowano w 1992 r. w województwach: warszawskim, płockim, szczecińskim, chełmskim, łomżyńskim, poznańskim, toruńskim i bydgoskim, natomiast najniższą w województwach: leszczyńskim, wałbrzyskim, gorzowskim, kaliskim, białostockim, rzeszowskim, słupskim i pilskim.
Rozpiętość efektywności sektora usług w 1992 r., wyrażona różnicą wartości PKB na pracującego w tym sektorze, ustalona dla województw „najlepszego" war
szawskiego i „najgorszego” leszczyńskiego, wynosiła 4305,2 zł.
Do 10 województw o najniższej efektywności sektora usług w 1994 r. zaliczają się: katowickie, krakowskie, wrocławskie, legnickie, wałbrzyskie, lubelskie, jelenio
górskie, gdańskie, słupskie i olsztyńskie. Trzeba tu podkreślić, że oprócz woje
wództwa legnickiego i jeleniogórskiego, wszystkie pozostałe zanotowały w roku 1994 znaczący przyrost zatrudnienia w sektorze usług, co spowodowało z pewno
ścią obniżenie relacji między PKB a zatrudnieniem. Efekty tego zjawiska pojawią się niewątpliwie z pewnym opóźnieniem.
W otrzymanym uporządkowaniu wśród województw o bardzo wysokiej efek
tywności w opisywanym sektorze znalazły się: warszawskie, płockie, chełmskie, łomżyńskie, bialskopodlaskie, zamojskie, konińskie, opolskie.
Województwo
Sektor III PKB/pracującego
Lokata
Sektor III PKB/pracującego
Lokata
Zmiana lokaty
’ +■,
1992 1994
1 2 3 4 5 6
Warszawskie 11 651.6 1 19 150,1 1 0
Bialskopodlaskie 9 022,6 11 17 036,5 5 6
Białostockie 7 870,3 45 14 078,8 38 7
Bielskie 8 402,2 25 15 114,2 22 3
Bydgoskie 9 222,0 8 15 800,0 11 -3
Chełmskie 9 522,5 4 18 748,5 3 1
Ciechanowskie 8 716,2 18 15 790,7 12 6
Częstochowskie 8 133,5 31 14 678,8 28 3
Elbląskie 8 080,4 33 15 102,7 23 10
Gdańskie 8 456,9 21 13 884,0 42 -21
Gorzowskie 7 488,8 47 15 652,0 16 31
Jeleniogórskie 8 477,3 20 13 856,8 43 -23
Kaliskie 7 801,5 46 14 443,9 33 13
Katowickie 8310,1 28 12 922,9 49 -21
Kieleckie 8 055,5 36 14 554,2 29 7
Konińskie 8 729,3 17 16 020,1 7 10
Koszalińskie 8 224,7 29 15 053,3 25 4
Krakowskie 8 218,2 30 13 467,4 48 -18
Krośnieńskie 7 988,9 41 15221,2 20 21
Legnickie 8 358,9 27 13 528,1 46 -19
Leszczyńskie 7 346,4 49 14 535,6 30 19
Lubelskie 8 019,0 37 13 574,9 44 -7
Łomżyńskie 9 431,6 5 18 179,6 4 1
Łódzkie 8 385,8 26 14 902,7 27 -1
Nowosądeckie 8 434,3 23 14 332,7 35 -12
Olsztyńskie 8 011,2 38 13 971,2 40 -2
Opolskie 8 927,0 14 16 005,5 8 6
Ostrołęckie 8 857,5 15 15 657,1 14 1
Pilskie 7 960,5 42 14 015,0 39 3
Piotrkowskie 9 000,0 13 14 274,9 37 -24
Płockie 10 552,3 2 18 811,0 2 0
Poznańskie 9 333,0 6 15 657,0 15 -9
Przemyskie 8 123,6 32 15 012,7 26 6
Radomskie 8 711,7 19 15 081,7 24 -5
Rzeszowskie 7 912,9 44 14 511,6 32 12
Siedleckie 8412,1 24 15 422,7 18 6
Sieradzkie 7 994,5 39 15 807,8 10 29
Skierniewickie 9 000,0 12 15 724,5 13 -1
Słupskie 7 929,5 43 13 937,6 41 2
Suwalskie 9 094,8 10 15 409,5 19 -9
1 2 3 4 5 6
Szczecińskie 10 142,7 3 15 474,8 17 -14
Tarnobrzeskie 7 992,9 40 15 863,6 9 31
Tarnowskie 8 741,1 16 14 361,3 34 -18
Toruńskie 9 332,2 7 14 288,2 36 -29
Wałbrzyskie 7 429,8 48 13 573,1 45 3
Włocławskie 8 062,8 35 14 530,0 31 4
Wrocławskie 8 076,2 34 13 513,0 47 -13
Zamojskie 8 435,2 22 16 724,8 6 16
Zielonoaórskie 9 107.8 9 15 191.2 21 -12
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Rozpiętość wartości PKB na pracującego w usługach między województwami, które uplasowały się na krańcowych pozycjach w uszeregowaniu, wynosiła w ba
danym roku 6227,3 zł.
W opisywanym okresie poprawiła się lokata 27 województw. Najistotniejsze zmiany w uporządkowaniu dotyczyły województw: gorzowskiego i tarnobrzeskiego (o 31 pozycji), sieradzkiego (o 29 pozycji), krośnieńskiego (o 21 pozycji) i lesz
czyńskiego (o 19 pozycji). Dwa województwa w 1994 r. nie zmieniły zajmowanych lokat: płockie i warszawskie. Były to województwa cechujące się najwyższą efek
tywnością sektora usług w obu badanych okresach. Do województw, których pozy
cja pogorszyła się, należy zaliczyć: toruńskie (spadek o 29 pozycji), piotrkowskie (o 24 pozycje), jeleniogórskie (o 23 pozycje) oraz katowickie i gdańskie (spadek o 21 pozycji).
Podobieństwo uszeregowania województw według efektywności sektora usłu
gowego w latach 1992 i 1994, mierzone współczynnikiem korelacji rang Spearma- na wynosiło 0,519. Wskazuje to, w relacji do innych sektorów, na niedużą zgod
ność uzyskanych uporządkowań.
Z analizy wyznaczonych współczynników korelacji rang Spearmana wynika, że największe zmiany w uporządkowaniach województw w latach 1992 i 1994, doko
nanych ze względu na efektywność poszczególnych sektorów ekonomicznych, wystąpiły w sektorze usług. Mniejsze zmiany wystąpiły w badanym okresie w sek
torze przemysłu, a zdecydowanie najmniejsze w sektorze rolnictwa. Oznacza to, że w najmniejszym stopniu zmieniły się relacje między województwami ze względu na efektywność ekonomiczną sektora rolniczego.
Charakterystyki wartości produktu krajowego brutto na jednego pracującego w sektorach ekonomicznych w obu badanych okresach umieszczono w tab. 4.
W obu badanych okresach największą rozpiętością cechowała się efektywność sektora przemysłowego. Najmniejsza rozpiętość efektywności ekonomicznej wy
stąpiła w 1992 r. w sektorze rolniczym, a w 1994 roku w sektorze usługowym.
Zarówno w 1992, jak i w 1994 r. zdecydowanie największą przeciętną efektyw
nością charakteryzował się sektor przemysłowy. Natomiast wyraźnie najmniejsza przeciętna efektywność w obu badanych okresach wystąpiła w sektorze rolniczym.
Zdecydowanie największe przeciętne odchylenie od średniej efektywności wystą
piło zarowno w 1992, jak i w 1994 r. w sektorze przemysłu, a najmniejsze w sek
torze usług.
Tabela 4. Charakterystyki wartości PKB/1 pracującego PKB/1 prac.
Rozstęp (w zł) Średnia arytmetyczna (w zł)
Odchylenie standar
dowe (w złt
Współczynnik zmienności (%}
1992 1994 1992 1994 1992 1994 1992 1994
Sektor I 3 678,1 6 710,7 2 059,71 3891,14 937,05 1 831,55 45,5 47,07
Sektor II 38 055,8 64 142,7 10 496,87 17 342,58 5 375,78 8 670,89 51,21 50,00
Sektor III 4 305,2 6 227,3 8 561,02 15 152,03 787,03 1 384,80 9,19 9,14 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Największą zmiennością w obu analizowanych okresach cechowała się efek
tywność sektora przemysłowego, a wyraźnie najmniejszą - sektora usługowego.
Oznacza to, że w największym stopniu różnicowała województwa efektywność sektora przemysłowego, a w najmniejszym efektywność sektora usług.
3. Klasyfikacja województw ze względu wartość produktu krajowego brutto na pracującego w sektorach
ekonomicznych
Wyniki podziału województw na grupy, o odmiennym poziomie sektorowej efektywności ekonomicznej w 1992 r., przedstawiono w tab. 5. Klasyfikację prze
prowadzono, stosując metodę k-średnich [9, 15], W tabeli tej umieszczono również środki ciężkości i miary jednorodności wyodrębnionych grup.
Optymalny podział uzyskany metodą k-średnich 8 grup województw. Wyodręb
niono jedną grupę jednoelementową, zawierającą województwo płockie, jedną grupę trzyelementową (warszawskie, poznańskie i szczecińskie) i pozostałe bar
dziej liczne grupy. Każda z grup wydzielonych w 1992 r., cechowała się najmniej
szą, w stosunku do innych sektorów, przeciętną efektywnością sektora rolniczego.
Najwyższa przeciętna efektywność w sektorze rolniczym charakterystyczna jest kolejno dla grup 1, 6 i 7. Największą średnią efektywność sektora przemysłowego, w relacji do innych sektorów, odnotowano w większości grup (1, 3, 4, 5 i 7 oraz 8). Przy czym zdecydowanie największą efektywnością cechowała się jednoele- mentowa grupa zawierająca województwo płockie. Natomiast największą przecięt
ną efektywność sektora usług, w porównaniu z innymi sektorami, zanotowano je
dynie w 2 i 6 grupie. Największa efektywność ekonomiczna sektora usług, w rela
cji do innych grup, wystąpiła w grupach 8 i 1.
Najbardziej jednorodną (poza jednoelementową) okazała się grupa 7, zawiera
jąca województwa: elbląskie, legnickie, olsztyńskie i wrocławskie. Najmniej homo
geniczną była grupa 1 składająca się z województw: warszawskiego, poznańskie
go i szczecińskiego.
Tabela 5. Klasyfikacja województw ze względu na sektorową efektywność ekonomiczną w 1992 r.
Numer Grupy
Liczba województw
w grupie
Województwa
Środki ciężkości grup
d sektory d
I II III
1 2 3 4 5 6 7 8
warszawskie 1 304,66
1 3 poznańskie 1 344,30 3 492,67 13 193,30 10 375,77 1 154,79 szczecińskie 815,40
bialskopodlaskie 1 422,96 chełmskie 1 183,52 częstochowskie 355,45
kaliskie 800,63
kieleckie 554,45
konińskie 675,50
2 15 krośnieńskie 813,34 1 403,40 7 960,03 8 426,13 802,19
nowosądeckie 1 005,15
przemyskie 966,24
sieradzkie 1 049,36 skierniewickie 615,01
suwalskie 787,75
tarnobrzeskie 874,10 włocławskie 515,16
zamojskie 414,30
gdańskie 1 012,82
3 4 krakowskie 843,22 1 658,90 14 361,68 8 695,73 915,87
piotrkowskie 678,93 zielonogórskie 1 128,52 białostockie 1 660,93
bielskie 806,17
łomżyńskie 1 074,39
4 7 łódzkie 923,24 1 201,80 11 100,99 8 514,49 977,86
ostrołęckie 1 211,90 rzeszowskie 782,67
tarnowskie 385,71
bydgoskie 1 586,42 ciechanowskie 411,33 gorzowskie 1 263,54 jeleniogórskie 503,31
katowickie 977,72
5 11 koszalińskie 1 141,41 2 369,54 9 139,12 8 531,01 976,99
lubelskie 783,2£
1 2 3 4 5 6 7 8
opolskie 941,27
radomskie 1 119,85
siedleckie 616,06
toruńskie 1 402,71 leszczyńskie 1 008,86
6 4 pilskie 825,41 3 329,33 7 144,88 7 666,55 953,57
słupskie 796,50
wałbrzyskie 1 183,52 elbląskie 1 060,01
7 4 legnickie 460,76 3 150,48 11 693,80 8 131,68 757,59
olsztyńskie 903,68 wrocławskie 605,91
8 1 płockie 0,00 2 364,60 44 327,40 10 552,30 0,00
gdzie: d - odległość województwa od środka ciężkości grupy; d - średnia odległość województw od środka ciężkości grupy.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Odległości między środkami ciężkości grup województw, ustalone ze względu na wartości produktu krajowego brutto na jednego pracującego w sektorach eko
nomicznych w 1992 r. umieszczono w tab. 6.
Tabela 6. Odległości między środkami ciężkości grup województw wyodrębnionych ze względu na wartości PKB/pracującego w sektorach ekonomicznych w 1992 r.
Numer grupy
1 2 3 4 5 6 7 8
1 5 962,66 2 747,79 3 618,04 4 593,58 6 629,48 2 720,58 31 155,03 2 5 962,66 6 412,42 3 148,66 1 527,97 2 224,99 4132,8 36 442,15 3 2 747,79 6 412,42 3 297,56 5 273,28 7 478,75 3 108,14 30 031,48 4 3 618,04 3 148,66 3 297,56 2283,16 4 571,23 2 072,51 33 309,15 5 4 593,58 1 527,97 5 273,28 2 283,16 2 376,03 2 701,06 35 246,29 6 6 629,48 2 224,99 7 478,75 4 571,23 2 376,03 4 576,14 37 306,82 7 2 720,58 4132,8 3 108,14 2 072,51 2 701,06 4 576,14 3 2732,6 8 31 155,03 36 442,15 30 031,48 33 309,15 35 246,29 37 306,82 3 2732,6
Źródło: Opracowanie własne.
Specyfika grupy 8 (zawierającej województwo płockie) spowodowała jej zdecy
dowanie największe oddalenie od wszystkich wyodrębnionych grup. Najmniej róż
niły się w badanym okresie grupy 2 i 5.
Podział województw Polski na grupy o podobnym poziomie sektorowej efektyw
ności ekonomicznej w 1994 r., środki ciężkości i miary jednorodności grup przed
stawiono w tab. 7.
W wyniku zastosowania procedury klasyfikacyjnej otrzymano podział woje
wództw na 8 grup. Wydzielono jedną grupę jednoelementową zawierającą woje
wództwo płockie, dwie grupy trzyelementowe i pięć bardziej licznych grup.
W 1994 r. wszystkie otrzymane grupy cechowała najmniejsza, w relacji do in
nych sektorów, przeciętna efektywność sektora rolniczego. Najwyższa przeciętna efektywność sektora rolniczego wystąpiła kolejno w grupie 5, 7 i 1. Największą średnią efektywność sektora przemysłowego (w stosunku do innych sektorów) odnotowano w grupach 2, 3, 4, 7 oraz 8. Jednak zdecydowanie największą efek
tywnością (w relacji do innych grup) cechowała się jednoelementową grupa zawie
rająca województwo płockie.
Tabela 7. Klasyfikacja województw ze względu na sektorową efektywność ekonomiczną w 1994 r.
Numer grupy
Liczba województw
w grupie
Województwa
Środki ciężkości grupy
d sektory d
I II III
1 2 3 4 5 6 7 8
warszawskie 1 725,16
1 3 chełmskie 1 121,99 4 270,93 16 400,70 18 692,73 1 352,24 łomżyńskie 1 209,57
2 1 płockie 0,00 3 271,40 74 594,90 18 811,00 0,00
białostockie 550,58
3 3 legnickie 1 569,97 3 768,23 21 721,37 13 960,6 1 139,36 piotrkowskie 1 297,53
bielskie 786,64
konińskie 1 937,84 krakowskie 1 339,61
4 7 krośnieńskie 1 090,11 2 091,94 17 932,80 14 746,54 1 212,73 rzeszowskie 1 071,72
tarnowskie 749,98
włocławskie 1 513,22 gorzowskie 2 130,05 koszalińskie 2 380,65 leszczyńskie 1 279,27
5 7 olsztyńskie 1 004,10 6 448,93 13 808,99 14 441,20 1 904,15 pilskie 1 397,33
toruńskie 1 236,95 wałbrzyskie 3 900,70 bialskopodla- 1 857,06 ciechanowskie 1 635,63 kieleckie 2 384,25 nowosądeckie 1 907,99
6 11 przemyskie 1 296,66 2 564,79 13 673,40 15 607,25 1 261,52 siedleckie 533,66
sieradzkie 525,35 skierniewickie 830,38
1
I 2
3 4 5 6 7 8suwalskie 478,77
tarnobrzeskie 1 019,73 zamojskie 1 407,28 bydgoskie 2 106,57 elbląskie 1 024,20 jeleniogórskie 2 374,20
7 7 opolskie 1 386,20 6 010,86 18 994,24 15 298,29 1 775,63 poznańskie 2 787,34
szczecińskie 1 265,13 zielonogórskie 1 485,80 częstochowskie 977,27 gdańskie 1 643,19 kaliskie 1 076,43 katowickie 1 483,08
8 10 lubelskie 1 761,82 3 320,20 15 526,55 14 259,66 1 426,56
łódzkie 889,01
ostrołęckie 1 578,60 radomskie 1 428,13 słupskie 1 651,24 wrocławskie 1 776,81
gdzie: d - odległość województwa od środka ciężkości grupy; d - średnia odległość województw od środka ciężkości grupy.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Największą przeciętną efektywność sektora usług, w relacji do innych sekto
rów, zaobserwowano w 1, 5 i 6 grupie. Natomiast największą efektywność eko
nomiczną sektora usług, w porównaniu z innymi grupami, zauważono w grupach 1 i 2.
Najbardziej homogeniczną grupą, poza jednoelementową, była grupa 3 (w któ
rej skład weszły województwa: białostockie, legnickie i piotrkowskie). Najmniej jednorodne były grupy 5 i 7.
Dystanse między środkami ciężkości grup województw, wyznaczonych ze względu na wartości produktu krajowego brutto na jednego pracującego w sekto
rach ekonomicznych w 1994 r. zaprezentowano w tab. 8.
Ze względu na specyfikę grupy 2 (zawierającej województwo płockie), zaob
serwowano zdecydowanie największe jej oddalenie od wszystkich wyodrębnionych grup. Najmniej różniły się w 1994 r. grupy 4 i 8 oraz 6 i 8.
Zarówno w 1992, jak i w 1994 r. we wszystkich wyodrębnionych grupach naj
mniejszą przeciętną sektorową efektywnością ekonomiczną cechowało się rolnic
two. W obu uzyskanych klasyfikacjach w większości wyodrębnionych grup (w 1992 r. w 1, 3, 4, 5, 7 i 8; w 1994 r. w 2, 3, 4, 7 i 8) dominowała przeciętna efek
tywność sektora przemysłowego. W 1992 r. dwie (2 i 6), a w 1994 r. trzy wydzielo-
ne grupy (1, 5 i 6) cechowały się największą, w relacji do innych sektorów, prze
ciętną efektywnością sektora usługowego.
Tabela 8. Odległości między środkami ciężkości grup województw wyodrębnionych ze względu na wartości PKB/1 pracującego w sektorach ekonomicznych w 1994 r.
Numer
grupy 1 2 3 4 5 6 7 8
1 58 202,90 7 138,30 4 761,07 5 434,72 4 457,50 4 612,60 4 617,38 2 58 202,90 53 097,87 56 819,93 61 025,56 61 009,77 55 778,82 59 243,46 3 7 138,30 53 097,87 4 216,74 8 367,97 8 302,38 3 775,71 6218,19 4 4 761,07 56 819,93 4 216,74 6 006,86 4371,14 4 097,44 2 745,13 5 5 434,72 61 025,56 8 367,97 6 006,86 4 057,66 5 273,84 3 573,78 6 4 457,50 61 009,77 8 302,39 4371,14 4 057,66 6 346,83 2 412,63 7 4 612,60 55 778,82 3 775,71 4 097,44 5 273,84 6 346,83 4 510,35 8 4 617,38 59 243,46 6218,19 2 745,13 3 573,78 2 412,63 4 510,35
Źródło: Opracowanie własne.
W obu badanych okresach województwo płockie stanowiło charakterystyczną grupę jednoelementową o zdecydowanie największej efektywności sektora prze
mysłowego (w stosunku zarówno do innych sektorów, jak i do innych grup).
Oceny zmian sektorowych struktur efektywności ekonomicznej województw do
konano, posługując się wskaźnikiem zgodności wyników podziałów E. Nowaka [8], Wskaźnik ten wyniósł 0,448, co informuje o występowaniu raczej słabego podo
bieństwa między klasyfikacjami województw otrzymanymi w 1992 i 1994 r. Można zatem wnioskować, że w badanym okresie zaszły znaczne zmiany sektorowej struktury efektywności ekonomicznej regionów Polski.
Charakterystyki odległości taksonomicznych między środkami ciężkości grup województw wyodrębnionych ze względu na sektorową efektywność ekonomiczną zamieszczono w tab. 9.
Tabela 9. Charakterystyki odległości taksonomicznych miedzy środkami ciężkości grup województw wyodrębnionych ze względu na wartości
PKB/1 pracującego w sektorach ekonomicznych
Lata D S V,(%)
1992 11 345,73 13 071,05 86,8
1994 18 231,00 22 970,85 79,3
gdzie: D - średnia odległość między środkami ciężkości grup,
S - odchylenie standardowe odległości między środkami ciężkości grup, Vz - współczynnik zmienności odległości między środkami ciężkości grup.
Źródło: Opracowanie własne.
Średnia odległość między środkami ciężkości grup województw w 1992 r. wy
nosiła 11 345,73 zł, a przeciętne odchylenie odległości od średniej wynosiło 13 071,05 zł. Zmienność odległości między środkami ciężkości otrzymanych grup była bardzo duża, równa 86,8%.
W 1994 r. średnia odległość między środkami ciężkości grup województw, wyod
rębnionych ze względu na sektorową efektywność ekonomiczną, wynosiła 18 231 zł, a jej odchylenie standardowe 22 970,85 zł. Zmienność odległości między środ
kami ciężkości grup nieco się zmniejszyła, w stosunku do 1994 r., jednak nadal utrzymywała się na bardzo wysokim poziomie (79,3%). Oznacza to, że grupy wo
jewództw wyodrębnione ze względu na sektorową efektywność ekonomiczną w obu badanych okresach były bardzo zróżnicowane.
LITERATURA
[1] Balicki L , Strahl D.: Ekonomiczna efektywność regionów i sposoby je j m ie
rzenia, „Gospodarka Narodowa" 1993 nr 2.
[2] Globalne prognozy rozwoju społeczno-gospodarczego. Red. A. Zeliaś. PWN, Warszawa 1983.
[3] Grabiński T.: Metody taksonometrii. Kraków: AE 1992.
[4] Grabiński T., Wydymus S., Zeliaś A.: Metody taksonomii numerycznej w mo
delowaniu zjawisk społeczno-gospodarczych. PWN, Warszawa 1989.
[5] Jajuga K.: Statystyczna teoria rozpoznawania obrazów. PWN, Warszawa 1990.
[6] Jajuga K.: Statystyczna analiza wielowymiarowa. PWN, Warszawa 1993.
[7] Kolonko J.: Analiza dyskryminacyjna i je j zastosowania w ekonomii. PWN, Warszawa 1980.
[8] Nowak E.: Wskaźniki podobieństwa wyników podziałów. „Przegląd Staty
styczny" 1985 nr 1.
[9] Nowak E.: Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno- -gospodarczych. PWE, Warszawa 1990.
[10] Pluta W.: Wielowymiarowa analiza porównawcza w badaniach ekonomicz
nych. PWE, Warszawa 1977.
[11] Pociecha J., Podolec B., Sokołowski A., Zając K.: Metody taksonomiczne w badaniach społeczno-ekonomicznych. PWN, Warszawa 1988.
[12] Podolec B., Zając K.: Ekonometryczne metody ustalania rejonów konsumpcji.
PWE, Warszawa 1978.
[13] Sneath P.H.A., Sokal R.R.: Numerical Taxonomy. The Principles and Practice of Numerical Classification. San Francisco: W.H.Freeman and Co. 1973.
[14] Strahl D.: Metody programowania rozwoju społeczno-gospodarczego. PWE, Warszawa 1990.
[15] Walesiak M.: Metody klasyfikacji w badaniach strukturalnych. Rozprawa dok
torska. AE, Wrocław 1985 (maszynopis).
[16] Wydymus S.: Analiza porównawcza struktur gospodarczych. W: Metody sta
tystyki międzynarodowej. Red. A. Zeliaś. PWE, Warszawa 1988.
