Sz. W. Ślaga
"Systemy sprawnego działania", Jan
L. Frąckiewicz,
Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk
1980 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 17/2, 241-243
choćby w obszernej, d o prow adzonej do bieżącej chw ili, b ib lio g ra fii o raz w szeroko ro zw in ię ty ch p rzypisach, co dla p ra c u ją c y c h w dzie dzinie filozofii p rzy ro d y stanowii p raw d ziw ą k o p aln ię inform acji.
N a p o d k reśle n ie za słu g u je p rz e jrz y sty sch em at małości pracy , p rec y zja języka, ścisłość analiz, kokluzyw ność w niosków . T rz eb a je d n a k zaznaczyć, że m o n o g rafia n ie je st ła tw a w odbiorze, w y m ag a znacz nego w y siłk u in te le k tu aln eg o oraz znajom ości elem entów filozofii p rz y rody. Niie je st k sią żk ą dla p oczątkujących.
P odobnie ja k ro zp raw y w cześniej p u b lik o w a n e o m aw ian a p ra c a z n a j dzie n ie w ą tp liw ie szerokie w y k o rz y sta n ie i p rzyczyni się do k ry ty c z n ej a u to re fle k sji u tych, k tó rzy u p ra w ia ją p rzedm iotow o szczegółowe dziedziny filozofii przyrody.
Sz. W. Slag a M. L u b a ń ski
J à n L. F rąckiew icz: S y s tm y spraw nego działania, W rocław —W a rsza w a—K ra k ó w —G d ań sk . Z akład N arodow y im. O ssolińskich, 1980, s. 224. K ażda p ra c a czy działanie, jeżeli m a być skuteczne i ekonom iczne, w ym aga znajom ości w a ru n k ó w i odpow iednich m etod. U w idacznia się to szczególnie w w y p a d k u d ziała ń b ard z iej złożonych czy d ługofalo w ych, k tó ry c h e fe k t końcow y u zależniony je st od dobrego z a p la n o w a nia oraz o rg an izacji środków , n a rz ę d z i i sam ego przebiegu. .1 chociaż
z tego fa k tu zaw sze zdaw ano sobie sp ra w ę w sposób m niej lu b b ard z iej św iadom y, to je d n a k o po czątk ach re fle k s ji n a u k o w e j i o d ręb n e j n a u k i o sp raw n o śc i i efe k ty w n o ści różnych d ziała ń celow ych i o o rg a n i zacji p rac y m ów i się dopiero od czasów A. E sp in a sa (1890) i F. T ay lo ra (1898). T ak n aro d z iła się prakseologia, ściśle zw iązana z n a u k ą o r g an izacji i k iero w n ictw a, o p rac o w u jąca od stro n y te o re ty cz n ej d y re k ty w y ogólne, p ew n e p raw idłow ości, re g u ły i m etody, k tó ry c h sto so w a nie i p rze strzeg a n ie pozw ala n a u n ik a n ie błędów p rak ty c zn y c h i osią ganie w ynik ó w k o rzy stn y c h w sto su n k u do n a k ła d u sił i czasu. P o l skie b a d a n ia prakseologiczne, m a jąc e u z n a n ą dziś w św iecie renom ę, w iążą się n ie ro z erw aln ie z n azw isk iem prof. T adeusza K o tarb iń sk ieg o , tw ó rcy h asła „do b rej ro b o ty ”, w y ra ża jąc eg o skró to w o te o rię i zasady spraw nego działania.
P u b lik a c ja J a n a L eona F rą ck ie w icz a S y s te m y spraw nego działania należy do z a k resu n a u k o p rac y , w szczególności do prkseologii oraz te o rii o rg an iz ac ji i te o rii k iero w an ia. W śród ty c h n a u k i im p o k re w n ych z a jm u je m iejsce szczególne, a m ów iąc d o k ła d n iej, w y k ra c z a po^a ich ra m y a k tu a ln e stw a rz a ją c teo re ty cz n o -em p łry cz n e p o d sta w y n ow ej w iedzy o sy stem ach spraw nego d ziałania. P od ty m pojęciem ty tu ło w ym a u to r rozum ie „kom pleks, spójny zbiór u k ład ó w elem entów w szystkich i ty lk o tych, k tó re m a ją zw iązek ze św iadom ie lu b n ie r św iadom ie zam ierzonym i w y n ik a m i za chow ania tw órców biologicznych i biologiczno-techndcznych, u k sz ta łto w a n y w sposób o p ty m a ln y , tj. ta k i, k tó ry w zasadzie pow in ien zabzpieczyć m ożliw ie n ajlep sze — z u w agi n a określone w a ru n k i d k ry te ria —· osiągnięcie po d staw o w y ch celów ” (s. 12). W ty m ok reślen iu działan ie oznacza szereg czynności p o w iąza n y ch ze sobą w spólnym celem (s. 10; 33—34).
Całość sw oich dociekań A u to r za w a rł w ośm iu rozd ziałach z g ru p o w an y ch w dwie' części, z k tó ry c h p ierw sza tr a k t u je o teo rety czn y ch p o d sta w ac h system ów sp raw n eg o działan ia, a d ru g a dotyczy szczgó- łow ej m eto d y k i k sz ta łto w a n ia rac jo n aln e g o system u d ziałania.
Mówiiąc o p o d sta w ac h te o re ty cz n y ch F rąck iew icz o k reśla głów ne p o jęcia, założenia, p rze d m io t i m eto d y k ę w iedzy o sy stem ach spraw nego d ziała n ia (rozdz. 1) oraz ich sto su n ek do ró żn y ch ty p ó w system ów ogól
n ych (rozdz. 2). N astęp n ie c h ra k te ry z u je sk ła d n ik i i s tr u k tu r ę sy ste m u d ziała n ia oraz o rg an izację d ziała n ia (rozdz. 3). Część pie rw sz ą zam yka p re z e n ta c ja przedm iotu, celu, z a k resu i ogólnych zasad k sz ta ł to w a n ia ra c jo n a ln y c h system ów d ziałania. U szczegółow ienie i k o n k re ty z a c ja ty c h zasad ogólnych i re g u ł m ieści się w części d ru g iej, gdzie po p o d an iu w sk az ań m etodologicznych dla początkow ych faz cyklu rac jo n aln e g o d ziała n ia (rozdz. 5) sc h a ra k te ry z o w a n o tr y b p ro je k to w a n ia system ów działan ia, m etody i te c h n ik i o p rac o w y w a n ia m odeli u k ła dów , m etody p o d ejm o w an ia decyzji, p rognozow ania oraz b a d a ń ope ra c y jn y c h (rozdz. 6). W rozdz. 7 p o d an e zostały zasady, reg u ły i m tody
p ro je k to w a n ia u k ła d u kiero w n iczo -o rg an izacy jn eg o oraz m odeli inn y ch układów , np. u k ła d u rzeczow ego, p rzestrzennego, czasowego, u k ła d u pobudzania, u k ła d u p o w iązań z otoczeniem itp. R o zw ażania końcow e (rozdz. 8) dotyczą re a liz a c ji p ra k ty c z n e j rac jo n aln e g o sy stem u d z ia ła
nia, a w ięc przy g o to w y w an ia działan ia, sposobów p o b u d za n ia do d z ia ła n ia, zasad ste ro w n ia w y k o n an ie m zasadniczym oraz k o n tro li w yników . T en k ró tk i p rzeg ląd tre śc i w sk a z u je w y ra ź n ie zarów no n a donios łość, ja k i bogactw o i złożoność a n a liz o w a n e j-p rz e z F rą ck ie w icz a p ro b le m a ty k i działnia. N a ty m te re n ie A utor,, znany z w ielu sw ych p u b lik a cji, p orusza się z w ielk im znaw stw em , w y k o rz y stu je osiągnięcia i m eto d y w ielu dziedzin w iedzy, p o czy n ając od c y b e rn ety k i, p ra k se o logii, te o rii o rg an iz ac ji i k ie ro w n ic tw a, ogólnej te o rii system ów , aż do biologii te o re ty cz n ej 1 filozofa biologii, m etodologii n a u k i i an a liz lo-
g iczno-sem antycznych. Z njom ość ty c h dziedzin p ozw ala A u to ro w i — p rzy zachow aniu w całej rozciągłości ścisłości n a u k o w e j — n a jasne o k reśla n ie pojęć i p rec y zy jn e ·— a p rzy ty m zro zu m iałe ta k ż e d la n ie - sp e cja listó w w te j dziedzinie —г fo rm u ło w a n ie tw ierdzeń.
Ż ałow ać jed y n ie należy, że n ie sporządzono in d e k su rzeczow ego oraz że nie w ydzielono osobno b ib lio g ra fii, k tó ra um ieszczona je st w p rz y pisach,. O ssolineum w y d ało k siążk ę sta ra n n ie , a d ro b n e po m y łk i ze cersk ie (np. n a s. 113, w ierz 13 od góry zam iast: m etoda an a lity ę z - n o -m ed y to ry c zn a w in n o być: an ality cz n o -m e ry sty cz n a) m ożna będzie z łatw ością u su n ąć w n a s tę p n y m w yd an iu .
G łów ną zasługą A u to ra, u w id a c z n ia ją c ą się ju ż w jego w cześniejszej p u b lik a c ji O rganizacja pracy i k ie ro w n ic tw a (W arszaw a 1967), je st u d a n a p ró b a połączenia prakseologii, cy b e rn ety k i, te o rii o rg an izacji i k ie ro w n ic tw a z te c h n ik ą o rg an iz o w an ia i b a d a n ia , pracy , w szero k im n aw ią z a n iu do analizy i te c h n ik i system ow ej. Tego ro d z a ju b a d an ie o w y ra źn ie in te rd y sc y p lin a rn y m c h a ra k te rz e , „sk o n ce n tro w a n e n a fo rm ie zjaw isk o w ej procesów , w k tó ry c h b io rą u d ział isto ty żyw e i ew e n tu a ln ie rzeczy nieożyw ione, w sp ó łd z iałają ce dla osiągnięcia o k re ślonego pożądanego sk u tk u , k tó ry m ożna n azw ać Celem” (s. 6), m a nie
ty lk o doniosłe znaczenie p ra k ty c z n o -o p e ra c y jn e , ale rów n ież w y ra źn ie teo rety czn e, ta k ż e dla dalszego ro z w ija n ia p rec y zo w an ia system ow o- -in fo rm a ty c z n e j te o rii k sz ta łto w a n ia ra c jo n a ln y c h system ów sp raw n eg o i efektyw nego działania. Z ty c h w zględów p ra c a F rą ck ie w icz a może
okazać się pom ocna ta k ż e dla ty c h —· k tó rzy in te re s u ją się m etodolo gicznym i ogólnofilozoficznym i a sp e k ta m i te o rii in fo rm a c ji czy ogólnej teo rii system ów .
Sz. W. Slaga
A. K eller: Sprachphilosophie, 'F re ib u r g —M ünchen 1979, ss. 190, V erlag K a rl A lber.
Je śli się szuka pow odów w y w o łu jąc y ch żyw e za in te re so w an ie ję zy kiem u w ielu w spółczesnych filozofów, nleży zw rócić u w ag ę n a trz y co n a jm n ie j czynniki.
Po pierw sze, język p rz e sta ł być sam ozrozum iałym u posażeniem lub w y tw o re m ra c jo n a ln e j n a tu ry człow ieka. B a d an ia n ad zachow aniem się zw ierząt oraz te o ria ew o lu cji podw ażyła d a w n ą o pinię głoszącą, że ju ż p ie rw si ludzie p o sługiw ali się językiem w p ełn i u form ow anym . Na in try g u ją c e p y ta n ie „w ja k i sposób język p o w sta ł? ” n ie znaleziono do daiś żadnej n ie k o n tro w e rs y jn e j odpow iedzi, Do d o strzeżen ia zag ad k o w ej n a tu ry języka p rzyczyniły się od in n e j stro n y p orów naw cze b a d a n ia różnych k u ltu r z a w ierając y ch w łaściw e sobie języki. N asu n ęły one m. in. pro b lem w ielości języków i /ich w za jem n y ch relacji. P o drugie, g w ałto w n y p rz y ro st in fo rm a c ji w e w szy stk ich dziedzinach, koniecz ność ich p o rząd k o w an ia, p rze ch o w y w an ia i p rzesy łan ia, m ożliw ość w y k o rz y sta n ia ich do ro zm a ity c h celów w zm ogły sp ecjalisty czn e b a d a n ia n a d językiem , a te n asu n ę ły liczne pro b lem y b ard z iej p o d sta w o w e i ogólne, dotyczące sam ej n a tu ry języka. Po trzecie, do ro z w ija n ia filozofii języka sk ła n ia k ryzysow a sy tu a c ja n asze j k u ltu ry , a w szczególności —■ d y sk u sje dotyczące p odstaw , m etod i w zajem n y ch stosunków ta k licznych ju ż dyscyplin n aukow ych.
O dpow iednio do o d m iennych pow odów w y w o łu jąc y ch z a in te re so w an ie językiem oraz o d m iennych tr a d y c ji ogólnofilozoficznych i stoso w an y c h m etod badaw czy ch m am y ju ż dziś w iele k ie ru n k ó w w filozo fii języka (niektórzy w o lą m ów ić w p ro s t o różn y ch filozofiach języka). W szybkim te m p ie n a r a s ta też lite r a tu r a z z a k resu te j dyscypliny. P o noć w o sta tn im czasie jed y n ie w e u ro p e jsk ic h języ k ach u k azyw ało się p onad dw ieście pozycji rocznie, z tego około je d n a trz e c ia to k sią ż ki. W ta k ie j sy tu a c ji p o trze b n e są ju ż p u b lik a c je encyklopedycznie p re z e n tu ją c e dotychczasow y d o robek filozofii języka. P o trz e b n e p rz e de w szy stk im dla laików w te j dziedzinie, z ja k ich ś m otyw ów in te r e su ją cy c h się jej osiągnięciam i.
O m aw ian a tu k siążk a Sprachp h ilo so p h ie A lb e rta K e lle ra S J należy do pozycji ty p u przeglądow ego. A u to r (ur. 1932) w y k ła d a te o rię po zn a n ia oraz filozofię języ k a w p ro w a d zo n e j przez jezuitów H och
schule iiir P hilosophie M ünchen. D otychczasow e w iększe jego p rac e
to: Sein oder E xistenz?, A u fsä tz e z u r E rke n n tn isth eo rie, S p ra c h p h ilo
sophie u n d O ntologie.
S p rachphilosophie m a być z zam ierzenia a u to ra zw ięzłym przeglądem
n ajw a żn iejsz y ch p rąd ó w w e w spółczesnej filozofii języka. Za ta k ie a u to r u w aża: k ie ru n e k a n a lity cz n y w d w u o dm ianach: zw iązanej z lo giką języka id ealnego oraz zw iązanej z p o szu k iw an iem logiki języka
