Z
Zn na acczzeen niiee o osstteeo op po orro ozzyy w
w p prra ak kttyyccee o orrtto op peed dyycczzn neejj
O
Osstteeooppoorroossiiss iinn tthhee oorrtthhooppaaeeddiicc pprraaccttiiccee
T
Toommaasszz BBaarraa,, MMaarreekk SSyynnddeerr
Osteoporoza, wystêpuj¹ca u 10% populacji jest stwierdzana u ponad 30% kobiet w wie- ku powy¿ej 50. roku ¿ycia. Problem osteoporozy stwarza problem z³amañ osteoporotycznych.
Najczêstszymi z³amaniami osteoporotycznymi s¹ z³amania bli¿szego koñca koœci udowej, krêgos³upa, dalszej nasady koœci promieniowej. Najczêstszym i najbardziej niebezpiecznym z³amaniem jest z³amanie bli¿szego koñca koœci udowej. Ten typ z³amania stwarza zarówno problemy socjalne, jak i terapeutyczne. Wiêkszoœæ pacjentów z tymi z³amaniami ma schorze- nia towarzysz¹ce, które komplikuj¹ leczenie z³amania. Zaleca siê, aby leczenie chirurgiczne z³amania bli¿szego koñca koœci udowej rozpoczynaæ w dniu z³amania, a nastêpnie wdro¿yæ wczesne uruchomienie i indywidualny program rehabilitacji. Innymi czêstymi z³amaniami osteoporotycznymi s¹ z³amania krêgos³upa. S¹ one najczêœciej z³amaniami kompresyjnymi krêgów i bardzo rzadko wymagaj¹ interwencji chirurgicznej. Z³amania dalszej nasady koœci promieniowej s¹ tak¿e czêstymi z³amaniami osteoporotycznymi. W s³abej koœci osteoporo- tycznej interwencja chirurgiczna jest czasem konieczna, ale najczêœciej stosuje siê unieru- chomienie. Leczenie z³amania osteoporotycznego musi byæ prowadzone razem z leczeniem osteoporozy jako choroby. Bisfosfoniany, kalcytonina, wapñ s¹ stosowane w leczeniu oste- oporozy obok leczenia z³amañ osteoporotycznych.
S³owa kluczowe: osteoporoza, leczenie operacyjne, z³amania osteoporotyczne
(Przegl¹d Menopauzalny 2003; 2:62–67)
Osteoporoza, wystêpuj¹ca u 10% populacji jest jed- n¹ z najczêstszych chorób cywilizacyjnych. Stwierdza siê j¹ u ponad 30% kobiet w wieku powy¿ej 50. roku
¿ycia [1]. Czêstoœæ z³amañ osteoporotycznych, których leczenie spada na barki ortopedów, narasta lawinowo przede wszystkim w krajach wysoko rozwiniêtych z powodu wzrostu d³ugoœci ¿ycia. W 2000 r. w USA rozpoznano osteoporozê u 10 mln kobiet, a u 500 tys.
zanotowano z³amanie bli¿szego koñca koœci udowej.
W Finlandii stwierdzono wzrost czêstoœci z³amañ miednicy u osób ponadszeœædziesiêcioletnich w tempie 23% rocznie miêdzy rokiem 1970 a 1997, czego nie mo¿na wyt³umaczyæ tylko zmianami demograficznymi [2]. Z pewnoœci¹ gra rolê zmniejszenie aktywnoœci fi-
zycznej i zmiana nawyków ¿ywieniowych. Ryzyko wy- st¹pienia z³amania osteoporotycznego u kobiety w wie- ku powy¿ej 50 lat wynosi prawie 40%, co czwarta ko- bieta dozna z³amania koœci udowej [3]. W USA koszty leczenia z³amañ osteoporotycznych szacuje siê na 10 mld dolarów rocznie. Stan ten okreœla siê mianem pe³- zaj¹cej epidemii [4]. W chwili obecnej na œwiecie ¿yje 325 mln osób w wieku powy¿ej 65 lat, natomiast w ro- ku 2050 bêdzie ich 1,55 mld. Stanowi to istotne wy- zwanie dla lekarzy, zajmuj¹cych siê leczeniem oste- oporozy i jednoczeœnie dla ortopedów, zajmuj¹cych siê leczeniem z³amañ. Nale¿y tak¿e pamiêtaæ, ¿e wg staty- styk WHO w roku 2050 mo¿na bêdzie siê spodziewaæ z³amañ osteoporotycznych o ró¿nym umiejscowieniu K
Klliinniikkaa OOrrttooppeeddiiii ii OOrrttooppeeddiiii DDzziieecciiêêcceejj UUMM ww ££ooddzzii;; kkiieerroowwnniikk KKlliinniikkii:: pprrooff.. ddrr hhaabb.. mmeedd.. MMaarreekk SSyynnddeerr
u ok. 6,25 mln chorych. Wartym uwzglêdnienia jest tak¿e fakt, ¿e wraz ze z³amaniami osteoporotycznymi wzrasta ryzyko zgonu pacjenta – w przypadku z³ama- nia szyjki koœci udowej prawie 7-krotnie, a w przypad- ku z³amania krêgos³upa a¿ 9-krotnie w ci¹gu roku.
Dla stawienia czo³a temu zagro¿eniu konieczne s¹ wysi³ki na wielu szczeblach. Wychowanie fizyczne m³odzie¿y i racjonalne od¿ywianie powinny zapew- niaæ uzyskanie optymalnej szczytowej masy kostnej.
Programy zdrowotne musz¹ zwiêkszaæ aktywnoœæ ru- chow¹ ca³ych spo³eczeñstw [5]. Wczesne wykrywanie osób zagro¿onych osteoporoz¹ w okresie meno- lub andropauzy i wdro¿enie odpowiedniego leczenia sta- nowi jedno z g³ównych zadañ podstawowej opieki zdrowotnej. Osoby starsze, czêsto obarczone schorze- niami dodatkowymi, powinny znaleŸæ siê w zespole z³o¿onym z lekarza, kinezyterapeuty i grupy terapeu- tycznej. System ten okaza³ siê w Niemczech bardzo skutecznym podejœciem do problemów zwi¹zanych z osteoporoz¹ [6]. Zdjêcia prasowe ukaza³y kiedyœ ksiêcia Karola, wizytuj¹cego oœrodek leczenia osteopo- rozy w Anglii w chwili powitania dworskim uk³onem przez starsz¹ pani¹ w kostiumie gimnastycznym. Dzia-
³alnoœæ takich oœrodków nie mo¿e ograniczaæ siê do wypisywania recept. Nowoczesne leki, jak estrogeny, bisfosfoniany i kalcytonina obiecuj¹ znacz¹c¹ redukcjê czêstoœci z³amañ [7, 8], jednak stosowane wraz z wap- niem i witamin¹ D, u osób nale¿ycie uœwiadomionych, a wiêc zapewne dbaj¹cych o w³aœciwe od¿ywianie i sprawnoœæ fizyczn¹. Ka¿dy rok przynosi nowe donie- sienia. Obecnie najwiêksze nadzieje wi¹¿e siê z okre- sowo podawanymi bisfosfonianami, wybiórczymi mo- dulatorami receptorów estragenowych i preparatami strontu. Trwaj¹ prace nad genetycznymi aspektami osteoporozy. Do rozwi¹zania problemu w skali spo-
³ecznej jest jednak daleko. Problem osteoporozy jest w ostatnich latach bardzo nag³oœniony. Du¿a czêœæ pa- cjentów ortopedycznych wi¹¿e swe dolegliwoœci kost- no-stawowe z osteoporoz¹, choæ spowodowane s¹ czê- œciej innymi zmianami, np. zwyrodnieniowymi. Oste- oporoza to cichy z³odziej koœci, dolegliwoœci pojawiaj¹ siê dopiero po z³amaniach. Istnieje te¿ powa¿na barie- ra ekonomiczna. Wielu pacjentów nie staæ na wykona- nie badañ densytometrycznych, a tym bardziej na d³u- gotrwa³e stosowanie drogich leków. Tych wydatków nie jest w stanie tak¿e udŸwign¹æ pañstwo. Nie mo¿na zatem spodziewaæ siê rych³ej poprawy.
Najczêstsze z³amania osteoporotyczne:
Z³amania bli¿szego koñca koœci udowej (zbkku) s¹ najwiêkszym problemem, zarówno w wymiarze in- dywidualnym, jak i spo³ecznym. Gro¿¹ zawsze utrat¹ samodzielnoœci, a czêsto ¿ycia pacjenta. Leczenie wy- maga z regu³y du¿ego zabiegu operacyjnego i d³ugo- trwa³ej rehabilitacji. W 1995 r. hospitalizowano w Pol- sce 11 tys. pacjentów ze z³amaniem szyjki koœci udo-
wej, œmiertelnoœæ szpitalna wynosi³a 12,7% [9]. Nie- znana jest liczba z³amañ przezkrêtarzowych i osób nie- przyjêtych do szpitala. Zbkku poch³aniaj¹ 90% wszyst- kich kosztów leczenia osteoporozy, z tego 60% przypa- da na pocz¹tkowy pobyt w szpitalu [10].
Rozpoznanie jest zwykle proste. Po upadku pacjent nie mo¿e wykonywaæ ruchów koñczyn¹, która jest skrêcona na zewn¹trz, przywiedziona i skrócona. Przy z³amaniu zaklinowanym objawy te mog¹ jednak nie wystêpowaæ. Podejrzenie musi budziæ zawsze bole- snoœæ biodra, nawet przy niejasnym wywiadzie. Uraz powoduj¹cy z³amanie mo¿e byæ niewielki, jak np. osu- niêcie siê z krzes³a lub z ³ó¿ka. Zdjêcie rentgenowskie mo¿e wykazaæ obecnoœæ szczeliny z³amania dopiero po kilkunastu dniach. Nie wolno w tym czasie zezwa- laæ na chodzenie, gdy¿ mo¿e dojœæ do nag³ego prze- mieszczenia od³amów kostnych.
Zbkku dziel¹ siê na z³amania szyjki koœci udowej – wewn¹trzstawowe i z³amania przezkrêtarzowe (rza- dziej miêdzy- lub podkrêtarzowe), po³o¿one zewn¹trz- stawowo. Z³amanie szyjki stwarza zagro¿enie dla na- czyñ krwionoœnych biegn¹cych po jej powierzchni do g³owy koœci udowej. Ryzyko martwicy g³owy koœci udowej zale¿y przede wszystkim od stopnia przemiesz- czenia od³amów. Drugim problemem jest niestabilnoœæ od³amów, na które si³a miêœni i grawitacja oddzia³uj¹ tym bardziej œcinaj¹co, im bardziej pionowo przebiega szczelina z³amania. Czêsto dochodzi do wywa¿ania wkrêtów lub gwoŸdzi z kruchej, osteoporotycznej tkanki kostnej. W pionowych z³amaniach brak zrostu, tj. staw rzekomy mo¿e powstaæ nawet u 40% pacjen- tów [11]. Leczenie z³amañ szyjki jest wiêc trudnym problemem chirurgicznym. W razie powik³añ po ze- spoleniu istnieje mo¿liwoœæ implantacji endoprotezy stawu biodrowego. Rozwi¹zanie to stosuje siê te¿ co- raz czêœciej pierwotnie po z³amaniu. Nie trzeba wów- czas oczekiwaæ na zrost, pacjent mo¿e ju¿ po kilku dniach stopniowo obci¹¿aæ koñczynê. U osób w pode- sz³ym wieku, ma³o aktywnych, implantuje siê endo- protezê czêœciow¹, tj. sztuczn¹ g³owê koœci udowej osadzon¹ na trzpieniu w kanale szpikowym. Metalowa g³owa mo¿e jednak z czasem zag³êbiaæ siê w panewkê kostn¹, powoduj¹c bolesnoœæ biodra. Endoprotezy czê- œciowe, stosowane doœæ powszechnie w naszym kraju, zastêpowane s¹ stopniowo przez endoprotezy bipolar- ne, które maj¹ przegub kulisty w obrêbie sztucznej g³o- wy, przejmuj¹cy czêœciowo ruchomoœæ z panewki na- turalnej. U pacjentów m³odszych, bardziej aktywnych konieczna jest endoproteza ca³kowita, sk³adaj¹ca siê ze sztucznej g³owy i panewki. Endoprotezoplastyka nie mo¿e byæ jednak traktowana jako optymalne rozwi¹za- nie problemu z³amañ szyjki koœci udowej. Jest to nie- odwracalny zabieg, oznaczaj¹cy wszczepienie du¿ego, sztucznego tworu, obarczony tak¿e szeregiem mo¿li- wych powik³añ, przede wszystkim aseptycznym oblu- zowaniem. Dlatego nale¿y d¹¿yæ do zachowania
w³asnej koœci udowej, przede wszystkim o pacjentów m³odszych, których z³amanie rokuje zrost.
W z³amaniach przezkrêtarzowych ukrwienie bli¿- szej nasady koœci udowej nie jest zagro¿one. Staw rze- komy nastêpuje rzadko, gdy¿ w du¿ej masie koœci g¹b- czastej zrost nastêpuje ³atwo. Mo¿e dojœæ natomiast do zagiêcia osi i skrócenia koñczyny. Do zespolenia nie wystarczaj¹ same wkrêty lub gwoŸdzie. Klasyczna me- toda AO, szwajcarskiej grupy, która opracowa³a tech- nikê zespoleñ kostnych w latach 60., opiera siê na k¹- towych p³ytkach, wbijanych w szyjkê koœci udowej i przykrêcanych wkrêtami do trzonu. W doskonalszej odmianie DHS (dynamic hip screw), w szyjkê wprowa- dza siê wkrêt osadzony teleskopowo na p³ytce. Nawet osiadanie kruchych od³amów nie powoduje tu destabi- lizacji zespolenia. Metoda ta jest obecnie szeroko u¿y- wana tak¿e w z³amaniach szyjki, wymaga jednak nadal d³ugiego dojœcia operacyjnego, a wiêc rozleg³ego i krwawego zabiegu. Prêtami Endera zespala siê z³a- mania przezkrêtarzowe œródszpikowo pod monitorem rentgenowskim. Dziêki swej sprê¿ystoœci rozpieraj¹ siê w jamie szpikowej daj¹c wystarczaj¹c¹ stabilnoœæ ze- spolenia. Du¿¹ zalet¹ jest minimalizacja zabiegu, wad¹ – mo¿liwoœæ migracji prêtów w obu kierunkach. Roz- leg³e z³amania czêsto nie daj¹ siê zadowalaj¹co zaopa- trzyæ t¹ metod¹. Dalszym postêpem jest gwoŸdŸ gam- ma, zak³adany tak¿e z niewielkich ciêæ skórnych, umo¿liwiaj¹cy uzyskanie sztywnej konstrukcji o ko- rzystnych w³aœciwoœciach biomechanicznych.
Postêp techniki pozwala zatem na coraz lepsze za- opatrywanie operacyjne zbkku. Leczenie operacyjne ma na celu jak najwczeœniejsze uruchomienie pacjenta, zapobiega powik³aniom ogólnym i daje szanse na po- wrót do poprzedniej sprawnoœci. Zachowawczo leczy siê pacjentów niechodz¹cych samodzielnie przed z³a- maniem oraz niewyra¿aj¹cych zgody na zabieg opera- cyjny. Przeciwwskazaniem do operacji mog¹ byæ to- warzysz¹ce choroby, uniemo¿liwiaj¹ce znieczulenie ogólne b¹dŸ przewodowe. W naszym kraju pacjenci z zbkku zbyt czêsto dyskwalifikowani s¹ od zabiegu z tego powodu. Wynika to czêœciowo z zaniedbañ pod- stawowej opieki medycznej. Nieleczone latami scho- rzenia przewlek³e ujawniaj¹ siê z ca³¹ moc¹ po z³ama- niu i szybko pogarszaj¹ stan pacjenta. Miar¹ jakoœci dzia³ania s³u¿by zdrowia jest odsetek pacjentów ze zbkku leczonych operacyjnie i odstêp czasu od z³ama- nia do operacji. Po przyjêciu do szpitala pacjent powi- nien byæ jak najszybciej wyrównany i przygotowany do zabiegu. Ka¿dy dzieñ zw³oki pogarsza rokowanie.
Tylko nieca³kowite z³amania szyjki mog¹ zadowala- j¹co zrosn¹æ siê bez operacji. G³ówn¹ przes³ank¹ na korzyœæ operacji jest jednak to, ¿e leczenie zachowaw- cze wi¹¿e siê z d³ugotrwa³ym le¿eniem w ³ó¿ku, co grozi u starszych osób d³ug¹ list¹ powik³añ ogólnych, jak zapalenia p³uc, niewydolnoœæ kr¹¿enia, odle¿yny okolicy krzy¿owej i piêt, zaleganie moczu z zaka¿e-
niem, zaparcia, zaburzenia psychiczne i ogólne os³a- bienie z trwa³¹ utrat¹ mo¿liwoœci samodzielnego cho- dzenia. Konieczna jest zatem wszechstronna i troskli- wa opieka medyczna. Dla uzyskania zrostu w popraw- nym ustawieniu zak³ada siê zwykle tzw. derotator na stopê, tj. gips z poprzeczk¹, która zabezpiecza przed skrêcaniem siê koñczyny na zewn¹trz. Le¿enie trwa zwykle przez 6 tyg., nastêpnie po kontroli rentgenow- skiej rozpoczyna siê stopniow¹ mobilizacjê.
Istnieje te¿ opcja leczenia czynnoœciowego. Polega ono na jak najwczeœniejszym uruchamianiu pacjentów, ju¿ po kilku dniach od z³amania, po ust¹pieniu pierw- szych, ostrych dolegliwoœci bólowych. Podaje siê œrod- ki przeciwbólowe ogólnie i ewentualnie miejscowo w postaci blokad, a kinezyterapeuta pionizuje pacjen- tów i zachêca do chodzenia z pomoc¹ odpowiednich podpórek – balkoników, trójnogów lub kul. Takim po- stêpowaniem mo¿na uzyskaæ zadowalaj¹c¹ sprawnoœæ i czêœciow¹ samodzielnoœæ nawet u bardzo niedo³ê¿- nych pacjentów, mimo braku zrostu z³amania i skróce- niu koñczyny.
Po zespoleniu zbkku operowana koñczyna musi byæ tak¿e odci¹¿ana do czasu uzyskania zrostu, zwykle przez co najmniej 3 mies. Pacjent mo¿e wówczas cho- dziæ o kulach lub o balkoniku, wymaga intensywnej re- habilitacji ruchowej dla utrzymania si³y miêœni i sprawnoœci pozosta³ych koñczyn. Wskazany jest okresowy pobyt w oœrodku rehabilitacji. Rodziny czê- sto nie s¹ w stanie zapewniæ odpowiedniej opieki. Wie- lu pacjentów mieszka samotnie, licz¹c na opiekê leka- rza POZ, siostry spo³ecznej, PCK i s¹siadów. Niezbêd- ne mo¿e byæ przeniesienie ich do domu opieki, np.
w Belgii trafia tam 19% pacjentów po zbkku [12]. Wg statystyk œwiatowych po zbkku, nazywanym jeszcze czasem ostatnim z³amaniem w ¿yciu umiera w ci¹gu ro- ku od 12 do 20% pacjentów, a tylko po³owa odzyskuje mo¿liwoœæ samodzielnego chodzenia [3].
Z³amania krêgos³upa nale¿¹ do najczêstszych w oste- oporozie. Typow¹ postaci¹ s¹ z³amania kompresyjne.
Stwierdza siê je u 21% wszystkich kobiet po 50. roku ¿y- cia i a¿ u po³owy kobiet ponadosiemdziesiêcioletnich.
Z³amania osteoporotyczne krêgów na ogó³ przebiegaj¹ bezobjawowo. Dopiero w póŸniejszym okresie s¹ przy- czyn¹ dolegliwoœci bólowych. Postêpuj¹ca deformacja krêgos³upa, czêsto zwi¹zana ze z³amaniem kolejnych krê- gów powoduje zaburzenia i zmiany sylwetki cia³a, a tak-
¿e zmniejszenie pojemnoœci ¿yciowej p³uc. Zwiêkszona kifoza krêgos³upa prowadzi do zmian w konfiguracji klatki piersiowej, zmniejszaj¹c jej d³ug¹ oœ oraz zwiêk- szaj¹c wymiar przednio-tylny. Prowadzi to do zmian po-
³o¿enia serca na bardziej poziome i do utraty elastyczno- œci klatki piersiowej. Wszystkie te zaburzenia doprowa- dzaj¹ do upoœledzenia funkcji uk³adu kr¹¿enia i odde- chowego. Czynniki te w znacz¹cy sposób wp³ywaj¹ na czas prze¿ycia chorych na osteoporozê.
Ok. 20–30% z³amañ krêgos³upa objawia siê nag³ym bólem pleców przy niewielkim urazie, np. pochyleniu siê do przodu, kichniêciu lub upadku na poœladki. Ze wzglêdu na stabilny charakter z³amañ krêgos³upa prak- tycznie nie wymagaj¹ one interwencji chirurgicznej, objawy neurologiczne notuje siê bardzo rzadko [13,14]. Przy du¿ym nasileniu dolegliwoœci zalecana jest hospitalizacja. Leczenie polega na stosowaniu œrodków przeciwbólowych, zaopatrzeniu w gorset orto- pedyczny i szybkim postêpowaniu usprawniaj¹cym [15]. Pionizacja nastêpuje w miarê mo¿liwoœci ju¿ od drugiej doby po urazie. Oprócz zabiegów fizykalnych wdra¿a siê æwiczenia czynne miêœni pleców, g³ównie izometryczne i antykifotyczne. Zwykle bóle ustêpuj¹ w ci¹gu kilku dni lub tygodni, u czêœci pacjentów utrzymuj¹ siê jednak d³ugotrwale. Leczenie przeciwbó- lowe powinno byæ dostosowane indywidualnie dla ka¿- dego pacjenta i uwzglêdniaæ nasilenie dolegliwoœci oraz charakter bólu. W szczególnych przypadkach uza- sadnione s¹ narkotyczne œrodki doustne. Form¹ terapii przeciwbólowej jest te¿ znieczulenie dokana³owe lub dzia³ania bodŸcowe, jak akupunktura lub TENS.
W ostatnich latach wprowadzono zabieg vertebropla- styki, polegaj¹cy na wprowadzeniu p³ynnego cementu do z³amanych trzonów krêgów. Po stwardnieniu ce- ment stabilizuje i wzmacnia krêg. W modyfikacj¹ tej metody zwanej kifoplastyk¹ przed podaniem cementu rozprê¿a siê krêg za pomoc¹ balonu do rozmiarów sprzed z³amania. Opisano ponadziewiêædziesiêciopro- centow¹ skutecznoœæ przejawiaj¹c¹ siê ust¹pieniem bó- lów, które spowodowane s¹ czêsto brakiem zrostu z³a- mania [16,17]. W USA wykonuje siê ju¿ ok. 30 tys. ta- kich zabiegów rocznie [18].
Z³amania dalszej nasady koœci promieniowej, zwane z³amaniami typu Collesa, nale¿¹ w ka¿dym wie- ku do najczêstszych obra¿eñ narz¹du ruchu i s¹ zarazem jednym z najczêstszych z³amañ osteoporotycznych.
U ludzi starszych mog¹ powstaæ przy banalnym upadku
na rêkê. Mniej skomplikowane z³amania dalszej nasady koœci promieniowej z powodzeniem leczy siê bezopera- cyjnie w opatrunku gipsowym. W zwi¹zku ze znacznym os³abieniem koœci promieniowej uraz nierzadko powo- duje ciê¿kie, wielood³amowe, œródstawowe z³amania.
Unieruchomienie gipsowe nie jest wówczas w stanie za- pobiec skróceniu koœci promieniowej i deformacji nad- garstka. Coraz czêœciej stosuje siê zatem przezskórne zespolenie od³amów drutami lub stabilizatory zewnêtrz- ne. Leczenie operacyjne tych przypadków wybiera siê rzadko, poniewa¿ osteoporotyczn¹ koœæ jest stosunko- wo trudno zespoliæ wewnêtrznie. Ostatnio opracowano cement hydroksyapatytowy, którym bêdzie mo¿na wy- pe³niæ ubytek zmia¿d¿onej koœci i który w póŸniejszym okresie ulegnie przebudowie w tkankê kostn¹. Technika ta jest ju¿ w fazie prób klinicznych [19].
Leczenie z³amañ osteoporotycznych powinno byæ skojarzone z leczeniem choroby podstawowej, jak¹ jest osteoporoza. Trzeba pamiêtaæ, ¿e niemal co pi¹ta ko- bieta dozna kolejnego z³amania krêgu w ci¹gu roku od poprzedniego [20]. Z³amanie bli¿szego koñca koœci udowej wyst¹pi 2–3 razy czêœciej u kobiety, która prze- by³a je ju¿ po jednej stronie. Z³amanie Collesa po 50. roku ¿ycia jest czêsto pierwszym objawem osteopo- rozy i stanowi czynnik ryzyka kolejnych z³amañ [21, 22]. Przystêpuj¹c do leczenia farmakologicznego nale-
¿y rozwa¿yæ bezpieczeñstwo i skutecznoœæ terapii, a tak¿e wygodê podawania leku i koszty leczenia. Wa¿- nym elementem leczenia chorych ze z³amaniami oste- oporotycznymi jest monitorowanie wyników leczenia z³amañ osteoporotycznych. Monitorowanie takie pole- ga na okresowej ocenie wyników leczenia ortopedycz- nego i usprawniaj¹cego, co wi¹¿e siê z ocen¹ ogólnej sprawnoœci ruchowej chorych. Nale¿y tak¿e zwracaæ uwagê na ocenê rehabilitacji spo³ecznej oraz œrodowi- skowej, ocenê jakoœci ¿ycia, a tak¿e braæ pod uwagê subiektywn¹ ocenê chorego. Osi¹gniêty cel leczenia to unikniêcie pierwszego i kolejnych z³amañ osteoporo- tycznych.
Summary
Osteoporosis is diagnosed in 10% of whole human population in the world and in about 30% of women at the age over 50 years. Problem of osteoporosis cause the other problem of osteoporotic fractures. Most common osteoporotic fracture are proximal femur fractures, spine fractures as well as distal radius fracture. Most common and most dangerous osteopo- rotic fracture are the fracture around the hip. This type of fracture leads to social as well as to the treatment problems. Most of patients suffered from the hip fracture have other diseases which could complicate the treatment of the fracture. It is strongly recommended to treat sur- gically all hip fracture at the day of injury followed by early mobilization and individual PT program as soon as possible after the surgery. Other common osteoporotic fracture is spine fracture. There are mostly compressive vertebral fractures and very rare required surgical intervention. The distal radius fracture are also one of the frequent osteoporotic fracture. In a weak osteoporotic bone, the surgical treatment is sometimes indicated, but most of this ty- pe of fracture could be successfully treated by cast immobilization. The treatment of osteopo-
rotic fracture must be performed together with a treatment of osteoporosis as a disease. Bi- sphosphonians, calcitonin and calcium are the method of treatment of osteoporosis together with treatment of the bone fractures.
Key words: osteoporosis, surgical treatment, osteoporotic fractures
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Czerwiñski E. Z³amania w osteoporozie. Przyczyny i znaczenie kliniczne. Ortopedia i traumatologia u progu nowego milenium. Bydgoszcz 2002, 111.
2. Kannus P, et al. Epidemiology of osteoporotic pelvic fractures in elderly people in Finland: sharp increase in 1970-1997 and alarming projections for the new millenium. Osteoporosis Int 2000; 11 (5): 443-8.
3. Linville DA. Osteoporotic fractures. Southern Med J 2002; 95: 588-92.
4. Europäische Stiftung für Osteoporose und Knochenerkrankungen: Die schleichende Epidemie. Die postme- nopausale Osteoporose. Vedbaek, 1990.
5. US Department of Health and Human Services. Healthy people 2010 (conference ed in 2 vols). Wa- shington, DC, 2000.
6. Kiesling G. Osteoporose-Team. In: Osteoporose. Klinik-Diagnostik-Therapie. Keck E, Kruse H-P, G.
Fischer Verlag, 1994.
7. Black DM, et al. Randomised trial of effect of alendronate on risk of fracture in women with existing ver- tebral fractures. Lancet 1996; 348: 1535-41.
8. Fleurence R, Torgerson DJ, Reid DM. Cost-Effectiveness of hormone replacement therapy for fractu- re prevention in young postmenopausal women: An economic analysis based on a prospective cohort study.
Osteoporosis Int 2002; 13: 637-43.
9. Roszkowska H, Goryñski P, Wojtyniak B. Hospitalizacja z powodu z³amañ szyjki koœci udowej w Pol- sce w latach 1979–1995 wg p³ci, wieku i miejsca zamieszkania. Postêpy Osteoartrologii 1998; 10:
150-6.
10. Zethraeus N. Osteoporosis – impact on health economics. Postêpy Osteoartrologii 1997; 9: 16.
11. Hammer AJ. Non union of subcapital femoral neck fractures. J Orthop Trauma 1992; 6: 73-7.
12. Autier P. Costs induced by hip fractures: A prospective controlled study in Belgium. Osteoporosis Int 2000; 11: 373-80.
13. Baba H, et al. Osteoporotic vertebral collapse with late neurological complications. Paraplegia 1995;
33: 281-9.
14. Heggeness MH. Spine fracture with neurological deficit in osteoporosis. Osteoporos Int 1993; 3: 215-1.
15. Górecki A, Chmielewski D. Z³amania krêgos³upa na tle osteoporozy. Ortopedia i traumatologia u progu nowego milenium. Bydgoszcz 2002, 116-8.
16. Hasegawa K, et al. Vertebral pseudarthrosis in the osteoporotic spine. Spine 1998; 15: 2201-6.
17. Watts NB, Harris ST, Genant HK. Treatment of painful osteoporotic vertebral fractures with percuta- neous vertebroplasty or kyphoplasty. Osteoporos Int 2001; 12: 429-37.
18. Leong JCY, Cheung KMC. Treatment of osteoporotic fractures of the spine by vertebroplasty. Ortope- dia i traumatologia u progu nowego milenium. Bydgoszcz 2002, 192.
19. Sanchez-Sotelo J, Munuera L, Madero R. Treatment of fractures of the distal radius with a remodel- lable bone cement: a prospective, randomised study using Norian SRS. J Bone Joint Surg 2000; 82-B:
856-63.
20. Lindsay R, et al. Risk of new vertebral fracture in the year following a fracture. JAMA 2001; t. 285:
320-3.
21. Freedman KB, et al. Treatment of osteoporosis: Are physicians missing an opportunity? J Bone Joint Surg 2000; 80-A: 1063-70.
22. Mallmin H, et al. Fracture of the distal forearm as a forecaster of subsequent hip-fracture: a population- -based cohort study with 24 years of follow-up. Calcif Tissue Internat 1993; 52: 269-72.
A
Addrreess ddoo kkoorreessppoonnddeennccjjii
dr n. med. Tomasz Bara
Klinika Ortopedii i Ortopedii Dzieciêcej UM w£odzi
ul. Drewnowska 75 91-002 £ódŸ
