Renata Tanajewska
Charakter prawny zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w
przepisach kodeksu spółek
handlowych
Studia Prawnoustrojowe nr 20, 77-88
2013
R e n a ta T an ajew sk a
Wydział P raw a
U niw ersytet w B iałym stoku
Charakter prawny zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w przepisach kodeksu
spółek handlowych
W p ro w a d zen ie
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością m a c h a ra k te r kapitałowy, co oznacza iż jej cechą ch arak tery sty czn ą je s t łączenie się kapitałów. Zrzeszenie się osób, jako w arun ek zaw iązania czy istn ien ia spółki, trak to w an y je s t d ru goplanowo. W konsekw encji rola i pozycja wspólników, ich u p raw nien ia i obowiązki uzależnione są od ilości (czy też wartości) posiadanych udziałów, inaczej - zaangażow ania kapitałow ego1. A. Kidyba podkreśla, że pomimo nazw y pozornie w skazującej n a ograniczenie odpow iedzialności (spółka z o.o.), w rzeczywistości spółka odpowiadać będzie całym m ajątkiem bez ograniczeń, a wspólnicy ponoszą ryzyko do w artości wkładów wniesionych do spółki2. Powyższe stanow isko poparł także Sąd Najwyższy w w yroku z dnia 5 m arca 1996 r. (II CRN 25/96), w którym stw ierdził, że „spółka z ograniczo n ą odpowiedzialnością, uregulow ana w przepisach art. 158-306 i częściowo art. 491-497 k.h., stanow i wspólnotę kapitałów , a nie tylko zrzeszenie wspól ników skupionych wokół obranego celu gospodarczego”3. Tym sam ym p riory te t otrzym ał kapitałow y c h a ra k te r spółki. Podobne zdanie w yraził Sąd N aj wyższy w w yroku z d n ia 20 g ru d n ia 1996 r. (II CKU 38/96): „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością m a w prawdzie c h a ra k te r osobowo-kapita- łowy, je s t jed n a k przede w szystkim spółką kapitałow ą. Form alnym tego wy razem je s t zarówno insty tu cja k a p ita łu zakładowego, ja k i możliwość utw o
1 R. P a b is, [w:] J . B ie n ia k , M. B ien ia k , G. N ita -J a g ie ls k i, K. O p lu stil, R. P a b is, A. R a- chw ał, M. S p y ra, G. S u liń sk i, M. Tofel, R. Zaw łocki, K o d eks spółek h a n d lo w ych . K o m e n ta rz, C .H . B eck, W arsz a w a 2012, a r t. 151, N b 3, s. 576.
2 A. K idyba, K o d eks spółek h a n d lo w yc h . K o m e n ta rz do art. 1 -3 0 0 k .s.h ., W o lters K luw er, W arsz a w a 2011, s. 604.
3 A k t p ra w n y p ow ołany w o rz ec ze n iu j e s t n ie a k tu a ln y , a le w y ra żo n e sta n o w isk o p rz ez S ąd N ajw y ższy w d a lszy m cią g u j e s t u trz y m a n e .
rzen ia jednoosobowej spółki z o.o.”. W zw iązku z powyższym wspólnicy m ają ograniczony wpływ n a bezpośrednie kierow anie działalnością spółki. O grani czenie przejaw ia się nie tylko w odpowiedzialności za zobowiązania spółki, ale przede w szystkim w ustaw owych u praw nieniach zarządczych. Zgrom a dzenie wspólników podejm uje uchw ały w kw estiach ważnych ze względu n a istn ienie czy cel działalności spółki, jed n a k nie w spraw ach bieżących, co dziennych, w prost związanych z prow adzoną działalnością gospodarczą. Te spraw y spółki z o.o. są bowiem prowadzone przez organ spółki, jak im je st zarząd. O rgan te n posiada pełne kom petencje do jej reprezentow ania. Należy uznać, że zarząd m a bezpośredni wpływ n a funkcjonowanie spółki, a w od n iesieniu do stosunków gospodarczych odgrywa rolę strateg iczn ą w praw idło wym funkcjonow aniu podmiotu.
Postaw ioną tezę m ożna udowodnić w oparciu o niektóre tylko przepisy kodeksu spółek handlow ych (dalej jako k.s.h.).
Po pierwsze art. 163 k.s.h. w skazuje, jak ie czynności są konieczne do pow stania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, tj. zaw arcie umowy spół ki, w niesienie przez wspólników wkładów n a pokrycie całego k a p ita łu zak ła dowego, a w razie objęcia u działu za cenę wyższą od w artości nom inalnej - także w niesienie nadwyżki, z uw zględnieniem art. 158 § 11 k.s.h., powoła nie zarządu, ustanow ienie rad y nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wy m aga tego u staw a lub um owa spółki, w pisu do rejestru . Do rejestracji spółki konieczne je s t powołanie zarząd u spółki (także ustanow ienie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wym aga tego u sta w a lub um owa spółki). Wy móg te n dotyczy jedynie obligatoryjnych organów. Niezbędne je st powołanie zarządu, gdyż organ ten, obok zgrom adzenia wspólników, je s t ustawowo wy m agany. W pisanie w treść umowy członków zarządu bez faktycznego obsa dzenia członków, tj. fikcyjnie ustanow ienie zarządu, je s t niekom pletne. Wów czas tra k tu je się ta k ą sytuację jako b ra k prawidłowo ustanow ionego organu. Zgrom adzenie wspólników, w przeciw ieństw ie do zarządu, nie m a przew i dzianego w ustaw ie szczególnego sposobu powoływania ani czasu, w jakim powołanie powinno nastąpić. Zarząd, aby mógł zostać uznany za prawidłowo ustanowiony, m usi być obsadzony konkretnym i osobami fizycznymi. Osoby te nie m ogą być skazane prawomocnym i w yrokam i za przestępstw a, które zo stały wym ienione w art. 18 § 2 k.s.h., np. ogłoszenie niepraw dziw ych danych odnośnie rejestracji i działalności spółki4. W myśl przepisów k.s.h. zarząd obligatoryjnie obsadzany je st przez osoby fizyczne, zaś w spólnikam i mogą być także osoby praw ne. W ynika to z faktu, iż co do zasady zarząd ponosi odpowiedzialność za działalność spółki, zatem ustaw owe um ożliwienie obsa dzania osobami praw nym i zarząd u mogłoby doprowadzić do sytuacji, w któ rej dochodzenie roszczeń z ty tu łu w yrządzenia spółce szkody byłoby znacznie u tru d nio ne lub naw et niemożliwe.
Po drugie, w m yśl art. 201 § 1 k.s.h. zarząd prowadzi spraw y spółki i rep rezen tuje spółkę. Zatem także do głównych zadań zarząd u należy gospo darow anie m ajątkiem spółki w ta k i sposób, aby wypracować zysk, a przynaj mniej nie spowodować straty. Z arząd prowadzi poza tym negocjacje z k o n tra hen tam i, przygotowuje plany biznesowe, bada w ah ania rynku, wykonuje konieczne analizy ekonomiczne, podejmuje decyzje o ch arak terze logistycz nym.
Po trzecie, zgodnie z art. 20 u st. 2 p k t 2 ustaw y z dnia 28 lutego 2003 r. - Praw o upadłościowe i napraw cze, wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić w sto su nku do osób praw nych oraz jedn ostek organizacyjnych niepo- siadających osobowości praw nej, którym odrębna u staw a przyznaje zdolność praw ną, każdy, kto m a praw o je reprezentow ać sam lub łącznie z innym i osobami. W p rzypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zarząd bę dzie zobowiązany do złożenia w odpowiednim term inie w niosku o ogłoszenie upadłości5. Tym sam ym jeśli nie wykona swego obowiązku, może liczyć się z koniecznością poniesienia odpowiedzialności za niezłożenie w niosku o ogło szenie upadłości w ustaw ow ym term inie. Przy tym zarządowi grozi odpowie dzialność za poniesioną s tra tę przez spółkę, jeśli wniosek o ogłoszenie u p a dłości zostanie oddalony z powodu niedotrzym ania term in u bądź braków form alnych wniosku.
Po czw arte art. 276 § 1 k.s.h. stanow i, że likw idatoram i spółki są człon kowie zarządu, chyba że umowa spółki lub uchw ała wspólników przew iduje inne w arunki. W raz z otw arciem likwidacji zarząd jako organ spółki z ogra niczoną odpowiedzialnością ustaje, a m andaty członków zarząd u wygasają. Nie powoduje to je d n a k w ygaśnięcia u p raw n ień w ynikających z umowy o pracę bądź innego stosu n k u praw nego będącego podstaw ą pełnienia funkcji członka zarządu. Szczególną sytuację stanow i umowa o pracę zaw arta na czas nieokreślony, gdyż rozw iązanie sto su nku pracy wym aga wypowiedzenia, a otw arcie likwidacji nie powoduje wypowiedzenia umowy o pracę6. Zgodnie z wyrokiem S ądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 1984 r. (I PRN 111/84), „oświadczenie woli pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę je st złożone pracownikowi wówczas, gdy doszło do niego w sposób um ożliwiający m u zapoznanie się z treścią tego oświadczenia”. A nalizując zagadnienie rozw ią zania umowy o pracę z członkami zarządu, należy uznać, że do chwili otrzy m ania przez członków zarząd u spółki pisem nego oświadczenia o rozw iązaniu z nim i sto su n ku pracy pełn ią oni swoje funkcje w dalszym ciągu7. W związku z tym i n a podstaw ie dyspozycji zaw artej w art. 276 § 1 k.s.h. członkowie zarządu m ogą po otw arciu likw idacji działać jako likw idatorzy działający
5 S. O ciessa, [w:] A. W itosz, A .J. W itosz (red.), P ra w o u padłościow e i n a praw cze. K o m e n
ta rz, L exisN exis, W arsz a w a 2012, a r t. 20, N b 10, s. 121.
6 J . B ien ia k , M. B ien ia k , G. N ita -J a g ie ls k i i in., op. cit., a r t. 276, N b 1, L egalis.
z mocy ustawy. N ależy jed n a k podkreślić, że po otw arciu likw idacji zarząd jako organ spółki traci upraw n ien ia zarządcze, w tym też zakresie członko wie nie są kom petentni do podejm owania działań. Dotychczasowi członkowie zarządu m ogą działać dalej, ale jako likwidatorzy, jeśli u sta w a albo umowa nie stanow i inaczej8. Do działalności likw idatorów stosuje się wówczas co do zasady przepisy określające zasady funkcjonow ania zarządu. Tym sam ym likw idator m a tak ie sam e praw a, ja k członek zarządu9.
W litera tu rz e wykazano, że początki podziału n a osoby fizyczne i osoby p raw ne pojawiły się już państw ie rzym skim . Obecnie sporne jest, czy popu-
lus R om anus był uw ażany za osobę praw ną. Państw o stanow iło zbiorowość
w szystkich obywateli, rozporządzało w łasnym m ajątkiem - res publicae R o
m a n i - oraz prowadziło działalność gospodarczą, ale wydaje się, że bazowano
n a norm ach praw a publicznego. P rzystępnym przykładem osoby praw nej w praw ie rzym skim były fisci, które w ykształciły się w początkach pryncypa- tu i stanow iły m ają te k państw ow y pozostaw iony do dyspozycji cesarza. Funkcjonowały przy tym oddzielne fisci jako skarby poszczególnych prow in cji. Fiscus realizow ał swoje roszczenia n a drodze adm inistracyjnej. Jednakże odkąd zaczął realizować swoje praw a n a drodze cywilnoprawnej, zaczęto trak tow ać go jako osobę p raw n ą wyposażoną w szereg przywilejów. Prawo rzym skie rozdzieliło osoby wchodzące w skład osób praw nych od p raw m a ją t kowych osób praw nych (stow arzyszeń, fundacji, kościołów). Oznaczało to, że m ajątek n ależał do osoby praw nej, a osoby wchodzące w skład osób p raw nych nie ponosiły odpowiedzialności za działalność osób praw nych10. Wyod rębnienie się organów m ożna zaobserwować w działalności stowarzyszeń. Praw o rzym skie nie regulowało praw nie stosunków w ew nętrznych w tych osobach praw nych. N ajwyższa w ładza spraw ow ana była przez zgrom adzenie członków, które wybierało funkcjonariuszy pełniących funkcję organów sto w arzyszenia. Zasady funkcjonowania, zadania organów i rola organów, p ra w a i obowiązki członków określone były w statu cie stow arzyszenia - lex
collegii11.
W racając do obecnej rzeczywistości praw nej, w m yśl art. 38 ustaw y z dnia 23 kw ietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, osoba praw n a działa przez swoje organy w sposób przew idziany w ustaw ie i zgodnie z opartym n a niej sta tu te m . M echanizm działan ia osoby praw nej oparty je s t n a teorii organów. D oktryna odrzuca teorię przedstaw icielstw a, zgodnie z k tó rą organ osoby praw nej porównywany był do przedstaw iciela osoby fizycznej ograniczonej
8 J.A . S trz ę p k a (red.), K o d e ks spółek h a n d lo w y c h . K o m e n ta rz, C .H . B eck, W a rsz a w a 2012, a r t. 274, N b 4, s. 664.
9 Ib id em , a r t. 275, N b 1, s. 666.
10 M. Z abłocka, W. W ołodkiew icz, P ra w o rzym sk ie . In sty tu c je , C .H . B eck, W a rsz a w a 2009, s. 88.
w zdolności do czynności praw nych lub pozbawionej zdolności do czynności prawnych. W edług teorii organów, do kreacji i urzeczyw istniania woli osoby praw nej ustanow ione są jed no stki będące osobami fizycznymi i wchodzące w skład tych organów. C h a ra k te r org anu jednostce lub zespołowi ludzi n a d a ją przepisy wyznaczające ustrój osoby praw nej12.
Powyższe w prow adzenie miało n a celu nakreślenie niezbędnej roli z arzą du w prow adzeniu spraw spółki i reprezentacji spółki. J a k wykazano, zarząd n ad aje bezpośredni k ieru n e k d ziałań spółce w każdej sytuacji praw nej, w której spółka się znajduje. Czy w zw iązku z w ażną, w sensie sem antycz nym, pozycją zarządu, zasady funkcjonow ania tego organu zostały w pełni przew idziane przez ustaw odaw cę, czy ustaw odaw ca pozostaw ił swobodę w k ształto w an iu reguł działalności zarządu wspólnikom spółki, którzy mogą sam odzielnie je ustanow ić? W m yśl rzym skiej zasady ubi ius incertum, ibi
ius n u llu m - gdzie prawo, ta m obowiązek13 , jeżeli zagadnienie faktyczne nie
je s t uregulow ane praw nie, nie m a obowiązku dostosow ania swojego działania do ustawowego wzorca, gdyż takow y nie istnieje. J a k i związek m a przytoczo n a zasada z zarządem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością? Zam iarem niniejszej pracy je s t u k azan ie b ra k u zupełności regulacji praw nej k.s.h. w zakresie zwoływania posiedzeń zarząd u i podejm owania uchw ał przez za rząd oraz przedstaw ienie praktycznych m etod uzupełnienia luk praw nych zaproponow anych przez doktrynę.
Z a w ia d o m ie n ie o p o s ie d z e n iu za rzą d u
Zarządowi przypisuje się rolę wykonawczą bądź zarządzająco-reprezen- tacyjną. W ynika to z faktu, że z jednej strony realizuje on decyzje i uchwały wspólników oraz zam ierzenia określone um ową spółki, z drugiej - kieruje bieżącą działalnością spółki. Dlatego też organ te n posiada u praw nienia we w nętrznej sfery zarządzania, ja k też reprezentacji n a zew n ątrz14. U stano wienie zarząd u pozwala n a oddzielenie, przynajm niej form alne, wspólników od zarządzania k ap itałem i m ajątk iem spółki. Tym sam ym ze względu na odrębność spółki od wspólników niedopuszczalne je s t władcze wpływanie udziałowców n a bieżące zarządzanie spraw am i spółki przez zarząd. Jed nak że zarząd nie je s t w pełni autonomiczny. Chociaż przy w ykonyw aniu swoich u p raw nień je s t niezależny zarówno od wspólników jako właścicieli spółki, ja k
12 M. P a z d a n , [w:] K. P ie trz y k o w s k i (red.), K o d e ks cyw ilny. K o m e n ta r z do a rty k u łó w
1 -4 4 9 10, C .H . B eck, W arsz a w a 2011, t. I, a r t. 38, N b 1, s. 199.
13 I. K a m iń s k a -S z m a j (red.), S ło w n ik W yrazów O bcych, cz. 2: S en ten cje, P o w ied zen ia ,
Z w ro ty, E u ro p a 2001.
14 A. Koch, J . N a p ie ra ła (red.), P ra w o spółek h a n d lo w yc h . P o d ręczn ik a k a d e m ic k i, W olters K luw er, W arsz a w a 2011, s. 3 1 3 -3 1 4 .
i od zgrom adzenia, każdy członek zarząd u może być odwołany uchw ałą w spólników1 5. W myśl art. 203 § 1 k.s.h. członkowie zarządu m ogą być
odwołani w każdym czasie uchw ałą wspólników, co więcej - nie je s t koniecz ne u zasadnienie odwołania członka1 6. W zw iązku z powyższym odwołanie może mieć podstaw y niezw iązane z niepraw idłow ościam i przy wykonyw aniu funkcji członka zarządu, ale wynikać z b ra k u aprobaty dla prowadzonej polityki przedsiębiorstw a.
A. Koch, posługując się teo rią organów, w yjaśnia działania podejmowane przez zarząd, tj. prow adzenie spraw spółki i jej reprezentację, jako działania w łasne spółki i wywołujące dla niej bezpośrednie sk u tk i p raw ne1 7. Wchodząc
w polemikę z ustaw odaw cą, należy postaw ić dwa pytania: J a k działa zarząd? Gdzie zaw arte są regulacje szczególne w stosu nk u do sposobu działalności zarządu jako organu (zespołu ludzi)?
Odpow iadając n a p ytanie pierwsze, zw raca się szczególną uwagę n a za k res czynności możliwych do podjęcia przez zarząd. N a podstawowe zasady d ziałania zarządu wpływają reguły obowiązujące osobę praw ną, czasem m a jące norm aty w n ą podstaw ę, czasem w ynikające ze stosowanej praktyki. Po rządek kom petencji w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością bazuje na rozdzieleniu u p raw nień m iędzy organy, którym konkretnie i szczegółowo określono kom petencje, tj. zgrom adzenie wspólników, rad ę nadzorczą czy komisję rew izyjną i organ, którego kom petencje określono ogólnie, czyli za- rz ą d18. W lite ra tu rz e wyodrębniono czynności o charak terze porządkowym,
ale są to rów nież czynności m ieszczące się w k a te g o rii p ro w a d z en ia sp ra w1 9. Z arząd spółki z o.o. oprócz regulow ania w ew nętrznych stosunków
p rzedsiębio rstw a, np. zaw ieran ia um ów o pracę z pracow nikam i czy u s ta la n ia reg u la m in u pracy i bhp, m a w zak resie swoich kom petencji szereg z ad ań zew nętrznych, m .in.. zaw ieranie umów z ko n trah en tam i, promowanie przedsiębiorstw a, składanie oświadczeń woli, podejmowanie czynności proce sowych. F u n d a m en ta ln a różnica w zakresie kom petencji zarządu, rep rezen tacji i prow adzenia spraw w ynika z ochrony bezpieczeństw a obrotu p raw ne go. O ile w zakresie prow adzenia spraw zarząd może podlegać ograniczeniom ustaw owym , um ownym czy ustalonym w drodze uchw ały n a rzecz kom peten cji innych organów, o czym mowa w art. 207 k.s.h., o tyle w przypadku reprezentacji jego kom petencje są wyłączne i nie m ogą być ograniczone ze sku tk iem praw nym wobec osób trzecich Sfera stosunków w ew nętrznych obej m uje w szystkie sytuacje m ające związek ze relacjam i m iędzy w spólnikam i
15 R. P a b is, [w:] J . B ie n ia k , M. B ie n ia k , G. N ita -J a g ie ls k i i in., op. cit., a r t. 201, N b 7, s. 764.
16 T. M róz, M. Stec, P ra w o gosp o d a rcze p r y w a tn e , C .H . B eck, W arsz a w a 2012, s. 220. 17 A. Koch, J . N a p ie ra ła (red.), op. cit., s. 316.
18 A. K idyba, S p ó łk a z o g ra n iczo n ą o d p o w ied zia ln o ścią . K o m e n ta rz. C .H . B eck, W arszaw a 2009, s. 461.
lub m iędzy w spólnikam i a spółką, nie m ogą one jed n a k dotyczyć stosunków z osobami trzecim i20. Jed n ak że przyjm ując sta n faktyczny, w którym um owa spółki nie reguluje szczegółowo kw estii organizacyjnych zarządu, tj. nie wy znacza ram praw nych funkcjonow ania zarządu i zasad w ew nętrznych sto sunków m iędzy członkam i zarządu, w ja k i sposób m ożna ustalić prawidłowe zachow ania członków zarządu?
Z arząd je st organem kolegialnym oraz - ja k wcześniej wykazano - pełni najw ażniejszą rolę w funkcjonow aniu spółki. W m yśl art. 208 § 2 i 3 k.s.h. każdy członek zarząd u m a prawo i obowiązek prow adzenia spraw spółki oraz każdy członek zarząd u może prowadzić bez uprzedniej uchw ały zarządu spraw y nieprzekraczające zak resu zwykłych czynności spółki. Jed n ak że już § 4 wymienionego a rty k u łu k.s.h. stw ierdza, że jeżeli przed załatw ieniem spraw y nieprzekraczającej zak resu zwykłych czynności spółki choćby jeden z pozostałych członków zarząd u sprzeciwi się jej przeprow adzeniu lub jeżeli spraw a przekracza zakres zwykłych czynności spółki, w ym agana je s t u p rzed nia uchw ała zarządu. W przypadku, gdy członkowie zarządu nie mogą dojść do porozum ienia w kw estii podjęcia wspólnej decyzji, są zobowiązani posiłko wać się podjęciem uchwały. Art. 208 § 5 k.s.h. stw ierdza jednoznacznie, że uchw ały zarządu mogą być powzięte, jeżeli wszyscy członkowie zostali p raw i dłowo zaw iadom ieni o posiedzeniu zarządu. Pojawia się tu pierw sza poważ niejsza lu ka praw na, k tó rą prawdopodobnie ustaw odaw ca celowo pozostawił zgrom adzeniu wspólników do u zupełnienia zgodnie z ich wolą. J a k powinno wyglądać zaw iadom ienie o posiedzeniu zarządu, n a którym uchw ała m iałaby być powzięta? Kodeks spółek handlow ych nie reguluje kw estii zw iązanych z posiedzeniem zarządu. Zatem we w skazanym zakresie obowiązuje wspo m n ian a we w prow adzeniu zasad a ubi ius incertum, ibi ius nullum . W związ ku z powyższym, gdzie należy poszukiw ać możliwych rozw iązań powyższych zagadnień? Je śli u sta w a nie wyznacza w arunków prawidłowego zwołania posiedzenia zarządu, n a jakiej podstaw ie m ożna uznać, że posiedzenie zosta ło zwołane prawidłowo?
Ustawowym w arunkiem powzięcia uchw ały je s t prawidłowe zawiadom ie nie w szystkich członków zarząd u o posiedzeniu. W zw iązku z powyższym, jak ich czynności pow inien dokonać członek zarządu (lub członkowie zarządu) w celu zaw iadom ienia o posiedzeniu? Kodeks spółek handlow ych nie uściśla treści, zgodnie z k tó rą zawiadom ienie członka zarządu będzie m ożna uznać za prawidłowe. Podobnie u sta w a nie określa sposobu zaw iadom ienia, ponad to nie znajduje tu zastosow ania p er analogiam art. 238 k.s.h. J . Bieniak wskazuje, że w przypadku b ra k u szczególnych unorm ow ań (ustawow ych czy umownych) zaw iadom ienia m ożna dokonać w dowolny sposób gw arantujący niezawodne i term inow e dotarcie do członka zarządu. Zawiadom ienie może
n astąp ić przez kom unikację telefoniczną, m ailową, pocztą tradycyjną czy oso bistą. A utor te n stw ierdza, że p rak ty k ą w większych spółkach je s t określenie z góry stałego te rm in u posiedzeń zarządu, np. w każdy poniedziałek o godzi nie 10.002 1.
Zaleca się jed n a k uregulow anie kw estii posiedzeń zarządu, gdyż podej m owane n a nich uchwały m ają isto tn e znaczenie dla działalności spółki, a od prawidłowości zaw iadom ienia o posiedzeniu zarządu zależy ważność uchwał zarządu. Zasady prawidłowego zaw iadam iania o posiedzeniu zarząd u okre ślone są z reguły przez uchwały wspólników, ale także w umowie spółki, regulam inie pracy zarządu, regulam inie organizacyjnym2 2. Wówczas stosuje się akty praw a wew nętrznego, gdyż stanow ią one uzupełnienie luki praw nej w kodeksie spółek handlowych. Wówczas u sta le n ia tak ie m ają moc bez względnie wiążącą. Wspólnicy mogą dowolnie określić sposób zaw iadam iania o posiedzeniach zarządu. Przykładowo, jeżeli wspólnicy przyjm ą w reg ulam i nie pracy zarządu, że sposobem zaw iadom ienia o posiedzeniach zarząd u je st list polecony wysłany n a czternaście dni przed planow anym posiedzeniem zarządu, posiedzenie zwołane bez takiego zaw iadom ienia nie będzie zwołane prawidłowo, a w zw iązku z powyższym uchwały podejm owane n a takim posiedzeniu będą niew ażne. Z drugiej strony, jeśli nie m a szczególnych reg u lacji odnośnie do zaw iadom ienia o posiedzeniu zarządu, a członek zarządu wyśle drogą elektroniczną inform ację o planow anym posiedzeniu zarządu, czynność ta k a tra k to w a n a je s t jako prawidłowe zawiadom ienie o posiedzeniu zarządu.
K w orum w y m a g a n e do p o d ję c ia u c h w a ły
Podobnie ja k w przypadku zaw iadom ienia o posiedzeniu zarządu, kodeks spółek handlow ych nie przew iduje szczególnych zasad w spraw ie kw orum wym aganego do podejm owania uchwał. W myśl art. 208 § 5 k.s.h. w prow a dza się wymóg, że uchwały m ogą być powzięte, jeżeli wszyscy członkowie zostali prawidłowo zaw iadom ieni o posiedzeniu zarządu2 3. W zw iązku z po
wyższym ustaw odaw ca nie uzależnił ważności podejm owanych uchw ał od kworum . W konsekwencji dopuszczono możliwość podejm owania uchw ał pod czas nieobecności niektórych członków zarządu. Może zatem pojawić się p a rad o k saln a sytuacja, gdy uchw ała zostanie podjęta w obecności tylko jednego członka zarządu przy zarządzie składającym się z trzech członków. Jed nak że zgodnie ze stanow iskiem S ąd u Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Spo
21 J . B ien ia k , M. B ien ia k , G. N ita -J a g ie ls k i i in., op. cit.
22 J . S trz ę p k a (red.), K o d eks spółek h a n d lo w yc h . K o m e n ta rz, C .H . B eck, W a rsz a w a 2012, L egalis.
łecznych i Spraw Publicznych, wyrażonym w wyroku z dnia 10 stycznia 2006 r. (I UK 121/05), „udział w posiedzeniach zarządu spółki z ograniczoną odpo wiedzialnością należy do pracowniczych obowiązków członka zarządu z a tru d nionego na stanow isku w iceprezesa zarządu”. Wobec tego uznaje się, że członkowie zarząd u m ają obowiązek brać udział w posiedzeniach zarządu w celu pełnego zarządzania i w pływ ania n a działalność spółki, gdyż wchodzi to w zakres ich czynności.
K w estia wym aganego kw orum do podjęcia uchw ały prezentuje się analo gicznie do zaw iadom ienia o posiedzeniu zarządu. Z powodu b ra k u regulacji nie m a obowiązku przestrzeg ania konkretnych zasad, gdyż te nie obowiązu ją. W spólnicy mogą jed n a k wyznaczyć reguły podejm owania uchwał, m.in. przez określenie wym aganego kw orum w umowie spółki. Wówczas uchw ała będzie mogła być podjęta tylko wtedy, gdy oprócz prawidłowego zaw iadom ie nia o posiedzeniu zarządu, zarząd będzie obradow ał w składzie odpow iadają cym w arunkom kw orum zapisanym w umowie spółki24.
W pisanie w tre ść um owy spółki w ym aganego kw orum do podjęcia uchw ały gw arantuje racjonalizm w podejm owaniu uchwał. Jeżeli w umowie nie zapisano takiego wymogu, to wystarczy, że członek zarządu, który pojawi się na posiedzeniu, zagłosuje „za” uchw ałą podczas nieobecności pozostałych i ta k a uchw ała będzie w ażna. Jed n ak że zarząd, będąc organem kolegialnym , o czym świadczy wymóg koniecznej większości przy podejm owaniu uchwał, powinien uchw ały podejmować w obecności pełnego składu zarządu, nie jed y nie w obecności poszczególnych członków. Dopiero wówczas, gdy pełen skład będzie obecny na posiedzeniu, w pełni zrealizuje się teoria organów. Zarząd jako organ kieruje działaniem spółki. Je śli w konkretnym przypadku decydu je o konieczności podjęcia uchwały, uchw ała ta pow inna być podjęta kolegial nie. N ieustalenie wym aganego kw orum powoduje n aru szenie n a tu ry art. 208 § 5 k.s.h., gdyż uchw ała może zostać podjęta przez jedynego obecnego na posiedzeniu członka zarządu. Tym sam ym n a mocy sam ych rozw ażań nie m ożna przyjąć, że do podjęcia uchw ały konieczny je s t udział w szystkich członków zarządu, ponieważ kodeks spółek handlow ych o tym nie stanow i. Do oceny ważności podjętej uchw ały bierze się pod uwagę w szystkie głosy oddane, a nie osoby obecne n a posiedzeniu25. W przypadku b ra k u uregulo w ania kw estii kw orum przez wspólników zagadnienie to przy uchw ałach zarządu nie m a znaczenia dla ważności podejmowanych uchwał.
24 A. S z u m a ń s k i, [w:] S. S o łty siń sk i (red.), P ra w o spółek k a p ita ło w yc h , C .H . B eck, W ar sz a w a 2010, t. 17A, s. 4 7 6 -4 7 7 .
W ięk szo ść w y m a g a n a do p o d ję c ia u c h w a ły
Zgodnie z treścią art. 208 § 5 k.s.h. zdanie drugie, uchw ały zarządu zap ad ają bezw zględną większością głosów, co m usi być rozum iane zgodnie z art. 4 § 1 p kt 10 k.s.h. jako więcej niż połowa głosów oddanych, a nie obecnych. Przy liczeniu głosów bierze się pod uwagę głosy „za”, „przeciw” i „wstrzym ujące się”. Oznacza to, że za uchw ałą m usi być oddanych więcej niż 50% głosów, a nie 50% głosów + 1. Uchw ały zarządu dotyczą w szystkich spraw , w których przepisy i um ow a spółki w ym agają podjęcia uchw ał. W umowie spółki istnieje możliwość zm iany zasad odnoszących się do wymo gu bezwzględnej większości głosów. R adykalnym przykładem podejm owania uchw ał je s t w ym agana jednom yślność26. Jeżeli um owa zastrzega dla w ażno ści podjętej uchw ały jednom yślność, wówczas wszyscy członkowie zarządu m uszą głosować „za” uchw ałą, gdyż jedynie tak ie rozm ieszczenie głosów gw a ra n tu je podjęcie uchw ały27. Jednom yślność zaw iera w sobie konieczne kwo ru m do skutecznego podjęcia uchwały. Jednom yślność często m ylona je st z jednogłośnością, przez k tó rą należy rozum ieć sytuację, w której wszyscy obecni głosowali „za” podjęciem uchwały, nie zaś wszyscy upraw nieni. Zatem jeśli um owa spółki wym aga jednogłośności, uchw ała nie może być podjęta
podczas nieobecności członka zarządu.
W iększość w ym agana do podjęcia uchw ały stanow i w ażny elem ent nie tylko przy ocenie skuteczności podejmowanej uchwały, ale także przy ocenie dalszych czynności, których podjęta uchw ała dotyczy. Przykładowo, zgodnie z art. 235 § 1 k.s.h. zgrom adzenie wspólników zwołuje zarząd. Jeżeli umowa spółki stanow i, iż zarząd podejm uje uchw ały jednom yślnie, uchw ała o zwoła n iu zgrom adzenia wspólników pow inna być podjęta przez cały skład zarządu głosujący „za” uchw ałą. W w yroku z dnia 28 m aja 1991 r. (I CR 410/90) Sąd Najwyższy przyjął, że „zwołanie zgrom adzenia przez zarząd niem ający sk ła du odpowiadającego statu to w i albo pominięcie jednego z członków powoduje, że tak ie zgrom adzenie wspólników nie je s t upraw nione do podejm owania jakichkolw iek uchwał, wobec czego ak ty uchw alone w tak im w ypadku są bezskuteczne i m uszą być trak to w an e jako nieistniejące (actus non existens)”. Podobnie orzekł Sąd A dm inistracyjny Katowicach w w yroku z dnia 15 listo p ada 1996 r. (I ACr 598/96): „jeżeli zgrom adzenie wspólników n astąpiło przez zarząd niem ający sk ład u odpowiadającego statutow i, to zgodnie ze stanow i skiem panującym w doktrynie, ja k i w orzecznictwie, nie było to zgrom adze nie w ładne podejmować jakiekolw iek uchw ały”.
Jed n ak że zdarza się, że um owa spółki nie reguluje kw estii wym aganej większości do podjęcia uchwały, wówczas zastosowanie m ają przepisy kodeksu
26 A. K idyba, S p ó łk a ..., a r t. 208, N b 10, L egalis. 27 J . B ien ia k , M. B ien ia k , G. N ita -J a g ie ls k i i in., op. cit.
spółek handlowych, np. 208 § 5 k.s.h. N a szczególną uwagę zasługuje fakt uregulow ania kw estii wym aganej większości do podjęcia uchwały ze względu n a sk u tk i n aru szen ia praw a, ważności uchw ały i dalszych konsekwencji, w tym także w yrządzenia spółce szkody.
K o n k lu zje
Podsum ow ując, spółka z ograniczoną odpow iedzialnością je s t osobą p raw n ą działającą przez swoje organy, w tym przede w szystkim przez za rząd. P ra k ty k a ta została zapoczątkow ana jeszcze w praw ie rzym skim . Wów czas regulacje funkcjonowania osób praw nych były niesprecyzowane i oparte n a zwyczaju. Dzisiejsza rzeczywistość praw na odbiega od ówczesnej, przede wszystkim w związku ze szczegółowością ustawodawczą, jako że szybkie zm ia ny gospodarczo-ekonomiczne zm uszają do ciągłej m odernizacji przestrzeni norm prawnych. Niemniej jed n ak n a uwagę zasługuje fakt b rak u regulacji praw nych w sytuacjach, gdzie wyznaczenie m inim alnych ram praw nych mo głoby spowodować uspraw nienie funkcjonowania podmiotów gospodarczych.
N a przykładzie posiedzenia i uchw ał zarządu spółki z ograniczoną odpo wiedzialnością m ożna zauważyć, iż w przypadku b ra k u m inim alnej regulacji praw nej trudn o określić, jak ie działanie je s t prawidłowe. U zależnienie w aż ności uchw ał od prawidłowego zaw iadom ienia członków zarządu o planow a nym posiedzeniu bez w yznaczenia m inim alnej treści zaw iadom ienia m ija się z celem, gdyż zawiadom ienie w każdej dostępnej formie może być uznane za prawidłowe poinformowanie.
Biorąc pod uwagę kw estie kw orum i ustawowo wym aganej do podjęcia uchwały zarządu bezwzględnej większości głosów, uw idacznia się paradoks prawny, gdyż bezwzględna większość głosów liczona je s t w oparciu o obec nych członków zarząd u podczas posiedzenia, nie zaś o pełen skład. W związ ku z powyższym uchw ała może zostać podjęta przez jednego członka w przy padk u nieobecności pozostałych.
Zrozumiałe je s t pozostawienie swobodnej dyspozycji powyższych kw estii wspólnikom, jednakże wyznaczenie m inim alnych norm ustaw ow ych pozwoli łoby n a kształtow anie przestrzeni praw nej w sytuacji b ra k u um ownych reg u lacji, gdy udowodnienie nieprawidłowego zaw iadom ienia członków zarządu o posiedzeniu je s t znacznie u trudnione. Zawiadom ienie może być dokonane w każdy przystępny sposób, także słownie. D ecydującą rolę m a zwyczaj funk cjonujący w poszczególnych spółkach. J e s t to o tyle ciekawe zagadnienie, że zarząd będący najw ażniejszym organem spółki z o.o. i pełni przede w szyst kim funkcję zarządczą nie je s t w pełni uregulow any przez ustaw ę. Pozosta wiona swoboda kształto w ania w ew nętrznych stosunków w spółce je s t w rze czywistości lu k ą praw ną, k tó rą p rak ty k a wypełnia.
S u m m a ry
The le g a l n a tu re th e B o a rd o f L im ite d L ia b ility C om pany in th e reg u la tio n s o f th e C om m ercial Code
K ey w ords: L im ited L iability Com pany, board, b o ard m eeting, resolution, v a lid ity of th e resolution
The Lim ited L iability Com pany h as a capital n a tu re , which m eans th a t it is characterized by connection of capitals. As a resu lt, th e role and position of m em bers, th e ir rig h ts and obligations are dependent on q u a n tity (or v a lue) of its shares, or capital com m itm ent. The shareholders have a lim ited influence on the direct m anagem ent of th e com pany’s operations. The cases of Lim ited L iability Com pany shall be conducted by th e Board, which has a direct im pact on th e business and economic relations perform a strategic role in the proper functioning of th e entity.
The in ten tio n of th is article is to show the lack of com pleteness of legal reg u latio n of th e polish comm ercial code for convening board m eetings and resolutions adopted by th e Board, also to p resen t practical m ethods offered by the doctrine to supplem ent th e loopholes.
