ŚWIATOWY DZIEŃ WCZEŚNIAKA
17 LISTOPADA
„Niektóre dzieci przychodzą na świat wcześniej niż było to planowane, ponieważ mają światu więcej do zaoferowania!”
prof. Ryszard Lauterbach, neonatolog
Termin wcześniactwa został wprowadzony w 1950 r przez Komitet Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia. Mianem
wcześniaka określamy dziecko urodzone przed
37 tygodniem.
W obecnej sytuacji epidemiologicznej nie możemy spotkać się z Wami osobiście, jednak pragniemy
złożyć wszystkim naszym „Małym Wojownikom i Wojowniczkom” najserdeczniejsze życzenia!!!
Pamiętamy o Was i mamy nadzieję, że spotkamy się
za rok!
Tak świętowaliśmy w 2018 roku….
A tak w 2019 roku…….
W sytuacji niepełnosprawności dziecka rodzic może ubiegać się o dwa dokumenty na podstawie których dziecko będzie objęte zajęciami terapeutycznymi w ramach systemu oświaty są to:
Zajęcia organizowane są w ramach: Wczesnego wspomagania rozwoju (organizowane są dla dzieci od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole).
Zajęcia organizowane w ramach kształcenia specjalnego (od czasu objęcia dziecka kształceniem i wychowaniem przedszkolnym/szkolnym zajęcia rewalidacyjne dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Kształcenie specjalne może być realizowane we wszystkich typach przedszkoli/ szkół zgodnie z decyzją rodziców/opiekunów).
Rodzice, którzy podjęli już decyzję o tym, że chcą, by ich dziecko zostało objęte
wczesnym wspomaganiem rozwoju/kształceniem specjalnym mogą zapoznać się z kolejnymi krokami formalnymi.
1. Koniecznie należy udać się do Poradni Psychologiczno– Pedagogicznej. Poradnie
psychologiczno-pedagogiczne obowiązuje rejonizacja ze względu na placówkę,
do której uczęszcza dziecko (przedszkole) . Trzeba zatem skontaktować się z poradnią, do której „należy” dana placówka. Jeżeli dziecko jest małe i nie uczęszcza
jeszcze do żadnej placówki, rejonizacja obejmuje miejsce zamieszkania dziecka z rodzicami.
2. Kiedy dana poradnia zostanie już wytypowana, rodzic powinien złożyć tam wniosek o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju/kształcenia specjalnego. Poradnie mają
gotowe wzory dokumentów, które należy wypełnić i złożyć w poradni. Oprócz wniosku konieczne jest zaświadczenie lekarskie wskazujące na niepełnosprawność dziecka.
Ów wniosek zostanie następnie rozpatrzony przez Zespół Orzekający danej poradni, który to wydaje opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju
3. Po złożeniu wniosku dziecko zwykle jest umawiane na wizytę lub kilka spotkań w poradni, mających na celu obserwację i diagnozę dziecka. Zwykle są to spotkania z psychologiem, pedagogiem, logopedą.
4. Następnie na podstawie wcześniejszych badań i obserwacji, podjęta zostaje decyzja, która należy do Zespołu Orzekającego, podczas spotkania którego, mogą również uczestniczyć rodzice, jeśli wyrażają taką chęć.
5. Po uzyskaniu opinii/orzeczenia z poradni, rodzic może wybrać placówkę w której chciałby realizować wczesne wspomaganie rozwoju swojego dziecka i kształcenie specjalne.
Rodzice dzieci niepełnosprawnych mogą korzystać z grup wsparcia:
„każdy z nas ma coś co pomaga mu w życiu, a czym mógłby się podzielić z innymi „
Co daje udział w grupach wsparcia:
Stałe kontakty z grupami wparcia dają poczucie więzi i oparcia, a oprócz tego pozwalają one odnaleźć nowe, sprawdzone przez innych, wartościowe sposoby radzenia sobie w różnych sytuacjach. Wymiana doświadczeń, emocji i spostrzeżeń może pomóc spojrzeć na dane wydarzenia z zupełnie innej strony. Informacja dotycząca tego, że ktoś ma podobne problemy zmniejsza także poczucie osamotnienia, daje możliwość kontaktów towarzyskich. Wśród czynników leczących w grupie można wymienić także stworzenie i podtrzymywanie nadziei, możliwość odreagowania emocji (katharsis), altruizm – korzysta nie tylko ten kto uzyskuje pomoc i wsparcie, lecz także ten kto potrafi udzielać skutecznej pomocy.
W naszym ośrodku funkcjonują grupy wsparcia :
GRUPA WSPARCIA „TĘCZA”- przeznaczona dla rodziców dzieci ze spektrum Autyzmu
GRUPA WSPARCIA „SŁONECZKO”- przeznaczona dla rodziców dzieci z niepełnosprawnością ruchową, afazją oraz innymi zaburzeniami mowy
I wiele interesujących punktów konsultacyjnych:
http://www.osw.dabrowa.pl/osrodek/grupy-wsparcia/
Program „Za życiem”
20 grudnia 2016 r. rząd przyjął uchwałę w sprawie przyjęcia Programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”,
który również będzie dotyczył rodzin, wychowujących dziecko
z niepełnosprawnością.
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej w Dąbrowie Górniczej, pełni rolę wiodącego ośrodka koordynacyjno-
rehabilitacyjno- opiekuńczego, w ramach kompleksowego wsparcia rodzin programem
„ Za życiem”.
Program obejmuje następujące formy wsparcia dla Uczestników Programu:
a. udzielanie rodzicom specjalistycznej informacji dotyczącej problemów rozwojowych dziecka;
- wskazywanie jednostek udzielających specjalistycznej pomocy dzieciom; - prowadzenie akcji informacyjnych;
b. wskazywanie i organizowanie właściwych dla dziecka i jego rodziny form kompleksowej, specjalistycznej pomocy, w szczególności rehabilitacyjnej, terapeutycznej, fizjoterapeutycznej, psychologicznej, pedagogicznej i logopedycznej oraz innych specjalności;
c. koordynowanie korzystania z usług specjalistów dostępnych na obszarze powiatu, w tym:
zbieranie i upowszechnianie informacji o usługach i świadczących je specjalistach, monitorowanie działań związanych z udzielaniem pomocy dzieciom i ich rodzinom.
http://www.osw.dabrowa.pl/wczesne-wspomaganie-rozwoju/za-zyciem/
Świadczenia dla opiekunów
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2018 poz. 2220, z późn. zm.), ustawa z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz. U. z 2017 r.
poz. 2092), Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2018 r.
w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny i specjalny zasiłek opiekuńczy, wysokości świadczeń rodzinnych oraz wysokości zasiłku dla opiekuna (Dz. U. 2018 poz. 1497).
Specjalny zasiłek opiekuńczy
– przysługuje osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, jeżeli:
1) nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub 2) rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej
– w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności
łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej
egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty
kryterium dochodowego wynoszącego 764 zł netto.
Za dochód osoby sprawującej opiekę uważa się dochód następujących członków rodziny:
małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25 roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25 rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy;
do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.
Za dochód rodziny osoby wymagającej opieki uważa się dochód następujących członków 1) w przypadku gdy osoba wymagająca opieki jest małoletnia:
a) osoby wymagającej opieki,
b) rodziców osoby wymagającej opieki, c) małżonka rodzica osoby wymagającej opieki,
d) osoby, z którą rodzic osoby wymagającej opieki wychowuje wspólne dziecko,
e) pozostających na utrzymaniu osób, o których mowa w lit. a–d, dzieci w wieku do 25. roku życia – z tym że do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko, a także rodzica osoby wymagającej opieki zobowiązanego tytułem wykonawczym pochodzącym lub zatwierdzonym przez sąd do alimentów na jej rzecz;
2) w przypadku gdy osoba wymagająca opieki jest pełnoletnia:
a) osoby wymagającej opieki,
b) małżonka osoby wymagającej opieki,
c) osoby, z którą osoba wymagająca opieki wychowuje wspólne dziecko,
d) pozostających na utrzymaniu osób, o których mowa w lit. a–c, dzieci w wieku do 25. roku życia – z tym że do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.
Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje obecnie w kwocie 620 zł miesięcznie.
Specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli:
1) osoba sprawująca opiekę:
a) ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia
emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia
przedemerytalnego, lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu
uzupełniającym
b) ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia
pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów,
c) legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
2) osoba wymagająca opieki została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, w rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;
3) na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury;
4) na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla
opiekunów;
5) na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Świadczenie pielęgnacyjne
– z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka,
3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną,
4) innym osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności
– jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami:
konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze
znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego
współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Osobom, o których mowa w pkt 4) powyżej, innym niż spokrewnione w pierwszym
stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
a) rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
b) nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
c) nie ma osób, o których mowa pkt 2) i 3), lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki
1) nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub 2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.
Świadczenie pielęgnacyjne wynosi obecnie 1830 zł miesięcznie, a jego kwota (uzależniona od wartości płacy minimalnej) podlega corocznej waloryzacji od dnia 1 stycznia.
Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli:
1) osoba sprawująca opiekę:
a) ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego,
nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego,
świadczenia przedemerytalnego, lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym,
b) ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia
pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
2) osoba wymagająca opieki:
a) pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
b) została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej,
rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-
wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;
3) na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury;
4) na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, prawo do specjalnego
zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla
opiekunów;
5) na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Zarejestrowanie w powiatowym urzędzie pracy jako osoba poszukująca pracy lub posiadanie statusu bezrobotnego nie ma wpływu na uprawnienie do specjalnego zasiłku opiekuńczego albo świadczenia pielęgnacyjnego.
W przypadku, gdy o specjalny zasiłek opiekuńczy lub świadczenie pielęgnacyjne ubiegają się rolnicy, małżonkowie rolników bądź domownicy, świadczenia te
przysługują odpowiednio:
1) rolnikom w przypadku zaprzestania prowadzenia przez nich gospodarstwa rolnego;
2) małżonkom rolników lub domownikom w przypadku zaprzestania
prowadzenia przez nich gospodarstwa rolnego albo wykonywania przez nich pracy w gospodarstwie rolnym.
Dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego
Wysokość dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego wynosi miesięcznie:
1) 90,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia;
2) 110,00 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 24 roku życia.
Dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka przysługuje:
– matce lub ojcu dziecka;
– opiekunowi faktycznemu dziecka (osoba faktycznie opiekująca się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka) albo opiekunowi prawnemu dziecka, a także
– osobie uczącej się (osoba pełnoletnia ucząca się, niepozostająca na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub w związku z ustaleniem wyrokiem sądowym lub ugodą sądową prawa do
alimentów z ich strony)
na pokrycie zwiększonych wydatków związanych z rehabilitacją lub kształceniem dziecka w wieku:
1) do ukończenia 16 roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności,
2) powyżej 16 roku życia do ukończenia 24 roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Prawo do korzystania z elastycznych form organizacji czasu pracy. Kto skorzysta?
W Programie wymieniono trzy grupy odbiorców tego rodzaju wsparcia, wśród których znaleźli się pracownicy-rodzice dziecka z niepełnosprawnością lub ze szczególnymi
potrzebami edukacyjnymi.
W jaki sposób?
Poprzez planowane zmiany w prawie, pracodawcy mieliby obowiązek stworzyć rodzicom możliwość m.in. korzystania z indywidualnego rozkładu czasu pracy czy ruchomego lub przerywanego czasu pracy. Rodzicom dzieci z niepełnosprawnością miałaby przysługiwać także możliwość zatrudnienia w formie telepracy. Pracodawca mógłby jednak odmówić
złożonego przez pracownika wniosku w sprawie bardziej elastycznego czasu pracy, jeśli nie byłoby to możliwe ze względu na organizację lub rodzaj wykonywanej pracy.
Od kiedy?
Od 1 stycznia 2018 r
Dofinansowanie zapewnienia funkcjonowania miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 posiadających orzeczenie o niepełnosprawności lub wymagających szczególnej opieki
Celem ma być zapewnienie miejsc opieki w żłobkach lub klubach dziecięcych dostosowanych do objęcia opieką dzieci posiadających orzeczenie o niepełnosprawności lub wymagających szczególnej opieki.
Kto skorzysta?
Podano dwie grupy:
dzieci od 1. roku życia do ukończenia 3. roku życia lub 4. roku życia, w przypadku gdy
niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym, posiadające orzeczenie o niepełnosprawności lub
dzieci posiadające zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo
nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu.
W jaki sposób?
Będzie to rozszerzenie w 2017 r. „Resortowego programu rozwoju instytucji
opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 Maluch plus”, ogłoszonego 21 listopada 2016 r., o moduł skierowany do podmiotów tworzących lub posiadających miejsca
opieki nad ww. dziećmi.
Podmioty tworzące lub zamierzające tworzyć żłobki i kluby dziecięce,
dostosowane do potrzeb dzieci z niepełnosprawnością lub wymagających
szczególnej opieki, będą mogły ubiegać się o dofinansowanie funkcjonowania miejsc opieki w wysokości do 500 zł miesięcznie na dziecko.
Od kiedy?
Zaplanowane na lata 2017-2021
Uprawnienia osób ubezpieczonych chorobowo do zasiłku opiekuńczego w przypadku choroby dziecka do 18. roku życia
Kto skorzysta?
Aktywni zawodowo, podlegający ubezpieczeniu chorobowemu opiekunowie dzieci ze znacznym stopniem niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami:
konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
W jaki sposób?
Zmiana macierzyństwa ma wydłużyć zasiłek opiekuńczy z 14 do 30 dni w przypadku opieki nad ww. dziećmi.
Od kiedy?
Od 1 stycznia 2018 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i r.
Opieka wytchnieniowa dla rodziców lub opiekunów osób z niepełnosprawnością
Celem jest zabezpieczenie opieki dla osób z niepełnosprawnością oraz wsparcie członków rodziny w opiece nad dzieckiem z niepełnosprawnością poprzez możliwość uzyskania pomocy rodzinie, w formie opieki wytchnieniowej w związku:
ze zdarzeniem losowym,
z pomocą w załatwieniu codziennych spraw lub potrzebą odpoczynku opiekuna,
z uczestnictwem członka rodziny w aktywizacji zawodowej organizowanej przez powiatowy urząd pracy,
z podjęciem przez członka rodziny zatrudnienia w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy.
Kto skorzysta?
Opiekunowie (o dochodzie nieprzekraczającym miesięcznie 1200 zł netto na osobę w rodzinie) dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze
wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz
konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji oraz osób niepełnosprawnych ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
Opieka wytchnieniowa realizowana będzie poprzez zapewnienie usług w dziennych
ośrodkach wsparcia, placówkach całodobowych, jednostkach systemu oświaty lub poprzez zawarcie umowy z organizacją pozarządową na usługi, w tym indywidualne.
Opieka ta może być realizowana także poprzez uczestnictwo osoby z niepełnosprawnością w różnorodnych formach wypoczynku zorganizowanego.
Usługi świadczone będą całodobowo lub w zależności od potrzeb usługi – przez kilka godzin dziennie. Decyzję co do wyboru formy opieki wytchnieniowej pozostawia się rodzinie. Opieka nad osobą z niepełnosprawnością ma być zapewniona w wymiarze do 120 godzin rocznie.
Koszt jednej godziny usługi – maksymalnie 20 zł.
Jak zapisano w Programie, „samorząd powiatowy ma obowiązek zapewnić opiekę
wytchnieniową we wszystkich wskazanych formach”. Samorząd lub organizacja pozarządowa będą mogły ubiegać się o uzyskanie wsparcia kadrowego, w formie subsydiowanego
zatrudnienia osób bezrobotnych (o odpowiednich kwalifikacjach lub po przeszkoleniu) skierowanych przez powiatowy urząd pracy. Zadaniem tych osób będzie stała lub doraźna pomoc rodzinie z dzieckiem z niepełnosprawnością.
Od kiedy?
Od 1 lipca 2017 r.
Rozwój sieci ŚDS, w tym rozwój bazy całodobowej w jednostkach już funkcjonujących i rozszerzenie typów ŚDS – sprzężone niepełnosprawności oraz osoby ze spektrum autyzmu
Celem jest ułatwienie dostępu do tej formy wsparcia większej grupie osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym z niepełnosprawnościami sprzężonymi, rozwój bazy całodobowej umożliwiającej pobyt całodobowy z przyczyn losowych lub na czas odpoczynku opiekuna.
Kto skorzysta?
Osoby dorosłe z zaburzeniami psychicznymi, w tym z niepełnosprawnościami sprzężonymi i osoby ze spektrum autyzmu.
W jaki sposób?
Konieczna będzie zmiana ustawy o pomocy społecznej dotycząca finansowania uczestników nowego typu ŚDS, a także nowelizacja rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie środowiskowych domów samopomocy w zakresie rozszerzenia typu ŚDS, wskaźnika zatrudnienia, nowych usług, ewentualnie standardów lokalowych. Jako formę realizacji podano
„dostosowanie ŚDS do potrzeb osób z niepełnosprawnościami sprzężonymi oraz spektrum autyzmu”.
Od kiedy?
Od 1 lipca 2017 r.
Wsparcie osób z niepełnosprawnością, które opuściły WTZ, w celu podjęcia zatrudnienia na otwartym rynku pracy
Kto skorzysta?
Byli uczestnicy WTZ, którzy podjęli zatrudnienie na otwartym rynku pracy.
W jaki sposób?
Powstanie klubu rehabilitacji działającego przy WTZ. Zakres usług świadczonych w klubach oraz ich wymiar godzinowy ustalałaby jednostka prowadząca warsztat w uzgodnieniu z powiatem.
Od kiedy?
Od 1 stycznia 2018 r.
„Pomoc w domu” – w ramach prac społecznie użytecznych
Po pierwsze, chodzi tu o wsparcie rodziców i opiekunów osób z niepełnosprawnością
w realizacji codziennych obowiązków domowych, a po drugie – aktywizację osób bezrobotnych w ramach prac społecznie użytecznych.
Kto skorzysta?
Rodzice i opiekunowie dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami:
konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji oraz osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
W jaki sposób?
Rodzina lub opiekun dziecka z niepełnosprawnością będzie mógł wystąpić do MOPS o udzielenie wsparcia w realizacji domowych obowiązków w wymiarze nie więcej niż 10 godzin tygodniowo.
MOPS, we współpracy z powiatowym urzędem pracy, dobierze odpowiednią osobę wspierającą.
Jej wynagrodzenie to minimum 8,10 zł za godzinę.
Od kiedy?
Od 1 lipca 2017 r.
Wspieranie aktywizacji zawodowej opiekunów osób z Niepełnosprawnością
Kto skorzysta?
Z kilku poniższych rodzajów działań będą mogli korzystać członkowie rodzin opiekujący się dziećmi z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji oraz osobą ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
Wspieranie zatrudnienia członków rodzin opiekujących się osobą z niepełnosprawnością (od 1 stycznia 2018 r.)
Celem jest umożliwienie opiekunom osób z niepełnosprawnością łączenia pracy ze sprawowaniem opieki nad osobą z niepełnosprawnością. Wsparcie zatrudnienia osób bezrobotnych opiekujących się ww. osobą z niepełnosprawnością odbywać się będzie poprzez:
- zatrudnienie subsydiowane – pracodawca zatrudniający osobę opiekującą się ww.
osobą z niepełnosprawnością, może otrzymać refundację części kosztów poniesionych na wynagrodzenie, w wysokości nieprzekraczającej kwoty 50 proc.
minimalnego wynagrodzenia za pracę, tj. do 1 tys. zł miesięcznie,
-umożliwienie bezrobotnym opiekunom wyżej wymienionych osób z niepełnosprawnością podjęcie pracy w domu, w ramach telepracy: pracodawca
opiekuna będzie mógł otrzymać grant na utworzenie stanowiska pracy w formie telepracy w wysokości do 12-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę brutto, - umożliwienie wykonywania pracy w formie telepracy, na wniosek pracownika- opiekuna, także w przypadkach, gdy taka forma wykonywania pracy nie jest stosowana u pracodawcy na podstawie porozumienia.
Dostęp do usług i instrumentów rynku pracy członków rodzin opiekujących się osobą z niepełnosprawnością (od 1 lipca 2017 r.)
Celem jest godzenie opieki nad osobą z niepełnosprawnością z pracą zawodową poprzez umożliwienie członkom rodziny, z wyłączeniem opiekunów pobierających świadczenie lub zasiłek opiekuńczy, nabycia umiejętności, jakich potrzebują (poprzez udział w szkoleniu), lub podjęcia zatrudnienia w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, o ile opiekun lub opiekunowie tego chcą.
Opiekunowie będą mogli uzyskać status poszukującego pracy niepozostającego w zatrudnieniu, co umożliwi im m.in. dostęp do:
pośrednictwa pracy, szkoleń czy zatrudnienia subsydiowanego, np.: w formie prac interwencyjnych.
Stworzenie preferencyjnych warunków do zakładania działalności gospodarczej przez członków rodzin opiekujących się osobą z niepełnosprawnością, na zakładanie
żłobków lub klubów dziecięcych z miejscami dla dzieci z niepełnosprawnością lub świadczenie dla nich usług rehabilitacyjnych w miejscu zamieszkania, w tym usług mobilnych (od 1 lipca 2017 r.)
Dostępne mają być dofinansowanie oraz pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej.
W ramach istniejących obecnie przepisów osoba bezrobotna może otrzymać na założenie firmy nawet 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia. W przypadku osób bezrobotnych opiekujących się osobą z niepełnosprawnością, które zdecydują się na podjęcie działalności gospodarczej oraz innych bezrobotnych, którzy zdecydują się na zakładanie działalności polegającej na prowadzeniu żłobków lub klubów dziecięcych z miejscami dla
dzieci z niepełnosprawnością lub świadczeniu usług rehabilitacyjnych dla dzieci z niepełnosprawnością w miejscu zamieszkania, wprowadzone zostaną dodatkowe
ułatwienia.
Tworzenie preferencyjnych warunków dla przedsiębiorców będących członkami rodzin opiekujących się osobami z niepełnosprawnością w pozyskaniu środków na nowe miejsce pracy (od 1 lipca 2017 r.)
Rozwijanie działalności gospodarczej przez opiekunów osób z niepełnosprawnością ma być ułatwione poprzez stworzenie preferencyjnych warunków refundacji kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy oraz warunków udzielania pożyczek na utworzenie miejsca pracy.
Dodatkowe programy aktywizacji zawodowej powracających na rynek pracy bezrobotnych rodziców i opiekunów osób z niepełnosprawnością (od 1 stycznia 2017 r. – nowe formy wsparcia od dnia wejścia w życie zmienionych przepisów)
Chodzi o przekazanie urzędom pracy dodatkowych środków na aktywizację zawodową
bezrobotnych rodziców i opiekunów prawnych lub faktycznych osób z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki
lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji oraz osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
Zwiększenie dostępności mieszkań dla rodzin wychowujących dzieci z
niepełnosprawnością – budowa mieszkań na wynajem, w tym z możliwością docelowego uzyskania własności, m.in. z wykorzystaniem gruntów publicznych (I filar Programu
Mieszkanie+)
Kto skorzysta?
Gospodarstwa domowe o dochodach uniemożliwiających zakup lub wynajem
mieszkania na zasadach rynkowych, w tym rodziny z dziećmi z niepełnosprawnością.
W jaki sposób?
O najem mieszkania wybudowanego w ramach I filaru Programu Mieszkanie+ będą się mogły ubiegać wszystkie zainteresowane gospodarstwa domowe. Zakłada się, że gdy będzie więcej chętnych niż mieszkań w danej lokalizacji brane pod uwagę będą kryteria pierwszeństwa, zapewniające pierwszeństwo w zawarciu umowy najmu m.in. dla rodzin wychowujących dzieci z niepełnosprawnością.
Od kiedy?
Program rozpoczęty.
Wsparcie oszczędzania na cele mieszkaniowe rodzin wychowujących dzieci z niepełnosprawnością (III filar Programu Mieszkanie+)
Kto skorzysta?
Gospodarstwa domowe oszczędzające na realizację celów mieszkaniowych,
obejmujących zarówno uzyskanie samodzielnego mieszkania, jak i poprawę stanu technicznego zamieszkiwanego mieszkania, w tym rodziny z dziećmi z
niepełnosprawnością.
W jaki sposób?
Wśród osób, które oszczędzają na specjalnych Indywidualnych Kontach
Mieszkaniowych, wprowadzone będą specjalne preferencje dla gospodarstw domowych wychowujących dzieci z niepełnosprawnością.
Od kiedy?
Rozpoczęcie możliwości zakładania Indywidualnych Kont Mieszkaniowych w 2018 r., wypłaty premii od 2019 r.
Zwiększenie dostępności mieszkań dla rodzin wychowujących dzieci z niepełnosprawnością – najem mieszkania z mieszkaniowego zasobu gminy
Kto skorzysta?
Rodziny z osobami z niepełnosprawnością osiągające dochody nieprzekraczające kryteriów dochodowych ustalonych przez daną gminę.
W jaki sposób?
Gminy zostaną zobligowane do uregulowania w uchwałach, dotyczących zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy, warunków, jakie musi spełniać lokal wskazywany dla osób z niepełnosprawnością, z uwzględnieniem ich potrzeb. Rada gminy będzie mogła zawrzeć w uchwale również preferencje dla rodzin z dziećmi z niepełnosprawnością.
Utworzenie bazy danych i portalu o formach wsparcia dla rodziny, osób z niepełnosprawnością i ich opiekunów
Kto skorzysta?
Rodziny, osoby z niepełnosprawnością i ich opiekunowie.
W jaki sposób?
Centrum Informacyjne Rządu (KPRM CIR) zapewni informacje o dostępnych formach wsparcia. Powstanie stale aktualizowana baza danych, pozyskiwana od koordynatorów powiatowych.
Od kiedy?
Od 1 stycznia 2018 r.
Wspieranie inicjatyw na rzecz rodziny i rodzin wychowujących dzieci z niepełnosprawnością w ramach konkursu FIO 2017
Kto skorzysta?
Rodziny, w tym rodziny wychowujące dzieci z niepełnosprawnością, osoby (głównie dzieci i młodzież) z niepełnosprawnością, organizacje pozarządowe.
W jaki sposób?
W konkursie FIO 2017 premiowane będą zadania na rzecz rodzin, w tym wychowujących dzieci z niepełnosprawnością. Wyodrębniono komponent tematyczny „Działania na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa”, na który przeznaczono milion złotych.
Od kiedy?
Od 2 lutego 2017 r.
Spółdzielczość socjalna na rzecz opiekunów osób z niepełnosprawnością oraz ich rodzin Celem jest aktywizacja zawodowa i społeczna osób z niepełnosprawnością w ramach
spółdzielczości socjalnej, w tym ułatwienie powrotu na rynek pracy bezrobotnym opiekunom dzieci z niepełnosprawnością poprzez zachęcanie do tworzenia spółdzielni socjalnych świadczących usługi w ramach
żłobków lub klubów dziecięcych z miejscami dla dzieci z niepełnosprawnością lub usługi rehabilitacyjne dla nich w miejscu zamieszkania.
Kto skorzysta?
Osoby z niepełnosprawnością oraz ich rodziny, rodzice i opiekunowie dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej
osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji oraz osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
W jaki sposób?
Do katalogu osób uprawnionych do założenia, przystąpienia i zatrudnienia w spółdzielni socjalnej wprowadzone będą osoby z zaburzeniami psychicznymi. Jednocześnie obniżony zostanie obecny limit 50 proc. osób posiadających ww. uprawnienia do 30 proc. dla osób o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności oraz osób z zaburzeniami psychicznymi.
Będzie też większa dotacja (do 6-krotności przeciętnego wynagrodzenia) dla osób, które założą spółdzielnię socjalną lub przystąpią do niej, o ile spółdzielnia świadczyć będzie usługi w ramach żłobków lub klubów dziecięcych z miejscami dla dzieci z niepełnosprawnością lub usługi rehabilitacyjne dla nich.
Od kiedy?
Od 1 lipca 2017 r.
Pakiet alimentacyjny” – przeciwdziałanie zjawisku niealimentacji, które w znacznej mierze dotyka rodziców samotnie wychowujących dziecko z niepełnosprawnością
Kto skorzysta?
Osoby uprawnione do alimentów, które ich nie otrzymują przede wszystkim z powodu uchylania się od ich płacenia przez dłużników alimentacyjnych (zjawisko
niealimentacji w sposób szczególny dotyka samotnych rodziców wychowujących dzieci z niepełnosprawnością).
W jaki sposób?
Zapowiadane jest wprowadzenie szeregu rozwiązań prawnych mających na celu poprawienie ściągalności alimentów i poprawę sytuacji dzieci, które ich nie otrzymują od zobowiązanego do tego rodzica.
Od kiedy?
Od 1 lipca 2017 r.
Podstawowym warunkiem przyznania zasiłku rodzinnego i dodatków do zasiłku jest uprawnienie do pobierania zasiłku – tj. krąg podmiotów, który może ubiegać się o zasiłek oraz nieprzekroczenie kryterium dochodowego.
Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków z tego tytułu przysługuje:
- rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka, - opiekunowi faktycznemu dziecka,
- osobie uczącej się.
Zasiłek rodzinny przysługuje osobom do ukończenia przez dziecko:
- 18 roku życia lub
- nauki w szkole, ale nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia, albo
- 24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.
Kryterium dochodowe
Podstawowym warunkiem ubiegania się o przyznanie prawa do zasiłku rodzinnego jest kryterium dochodowe. Obecnie zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli dochód rodziny w
przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 674 zł. Od 1 listopada 2018 r.
do 31 października 2019 r. nie zmieni się kryterium dochodowe uprawniające do otrzymania zasiłku rodzinnego.
W przypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu
niepełnoprawności, zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764 zł.
Wysokość zasiłku
Obecnie zasiłek rodzinny wynosi:
95,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia,
124,00 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia, 135,00 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia.
Od dnia 1 listopada 2018 r. do 31 października 2019 roku wysokość zasiłku rodzinnego pozostaje na obecnie obowiązującym poziomie.
Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Wysokość dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka wynosi 193,00 zł miesięcznie na dziecko, nie więcej
jednak niż 386,00 zł na wszystkie dzieci.
Dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej
Dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej przysługuje:
- matce lub ojcu,
- opiekunowi faktycznemu dziecka albo - opiekunowi prawnemu dziecka.
Wysokość dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej wynosi 95,00 zł miesięcznie na trzecie i na następne dzieci uprawnione do zasiłku rodzinnego.
Dodatki do zasiłku
Rząd zdecydował, aby kwoty dodatków do zasiłku rodzinnego pozostały na obecnie obowiązującym poziomie i od 1 listopada 2018 r. wynosiły:
dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka – 1 000 zł,
Dodatek z tytułu urodzenia dziecka zwany jest potocznie becikowym i przysługuje jednorazowo:
matce lub ojcu albo opiekunowi prawnemu dziecka;
opiekunowi faktycznemu dziecka w wieku do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia, jeżeli nie został przyznany rodzicom lub opiekunowi prawnemu dziecka.
Urlopy wychowawcze
Rodzicom dziecka z niepełnosprawnością, zatrudnionym na podstawie umowy o prac´, nie przysługuje z samego tego tytułu szczególna ochrona przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy. Nie nabywają oni także uprawnienia do urlopu wypoczynkowego w zwiększonym wymiarze (dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku
kalendarzowym przysługuje natomiast zasadniczo osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności).
Rodzicom dziecka z niepełnosprawnością przysługują jednak dodatkowe uprawnienia w zakresie urlopu wychowawczego. Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma
prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej
opieki nad dzieckiem, ale nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 4. roku życia.
Do tego 6-miesicznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia, przy czym nie ma znaczenia np. długość przerw między tymi okresami ani wymiar czasu pracy. Ponadto w przypadku rodzica (matki lub ojca) dziecka z niepełnosprawnością, który ma wymagany 6-miesięnycz okres zatrudnienia – jeżeli z powodu stanu zdrowia, potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności,
dziecko wymaga jego osobistej opieki – to taki rodzic może skorzystać dodatkowo z urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, ale nie dłużej niż do ukończenia przez
dziecko 18. roku życia. Uprawnienie to przysługuje bez względu na to, czy dana osoba korzystała z „podstawowego” urlopu wychowawczego. W przypadku matki lub ojca dziecka, będących pracownikami, maksymalny łączny wymiar urlopu wychowawczego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością może zatem wynieść 6 lat.
Ulgowe przejazdy koleją i autobusami
Szczególne uprawnienia dzieci z niepełnosprawnością (i ich rodziców) do
ulgowych przejazdów autobusami i koleją określają przepisy Ustawy o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu
zbiorowego. Przepisów ustawy nie stosuje się do komunikacji miejskiej (ulgi w tym zakresie ustalają samorządy).
Wydawanie kart parkingowych
Zgodnie z Ustawą – Prawo o ruchu drogowym, osoba z niepełnosprawnością o obniżonej sprawności ruchowej, kierująca pojazdem samochodowym oznaczonym kartą parkingową, może nie stosować się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju.
Uprawnienie to przysługuje także osobie, która kieruje pojazdem przewożącym osobę o obniżonej sprawności ruchowej. Kartę parkingową osobie z niepełnosprawnością wydaje starosta.
Ulgi podatkowe
Przy ustalaniu podstawy obliczenia podatku dochodowego, od dochodu można odliczyć m.in. kwoty wydatków na cele rehabilitacyjne oraz wydatków
związanych z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych, poniesionych w roku podatkowym przez podatnika będącego osobą z niepełnosprawnością
albo przez podatnika, na którego utrzymaniu są osoby z niepełnosprawnością – np. dziecko (jeżeli w roku podatkowym dochody osób z niepełnosprawnością będących na jego utrzymaniu nie przekraczają kwoty 9120 z).
„Niezbędnik rodzica wcześniaka” – na naszej stronie dostępny w wersji online: Fundacja Wcześniak Rodzice-Rodzicom
Strona www.JestemWczesniej.pl – najnowsza w tym zestawieniu. Portal dla
rodziców wcześniaków, w którym znajdziecie informacje o rozwoju wcześniaka, jego pobycie w szpitalu, filmy z instruktażem od rehabilitanta oraz informacje o Covid-19 ważne z perspektywy rodzica.
Strona Fundacji Przed Czasem: http://www.przedczasem.org/blog/ – Fundacja została założona przez rodziców wcześniaków, a współpracuje ze specjalistami. Blog, który tam znajdziecie, pokazuje perspektywę rodzica wcześniaka.
Blog Matkowelove: www.matkowelove.com – strona dedykowana rodzicom
wcześniaków, prowadzona przez mamę 3-letniej teraz córki- wcześniaczki.
Autorka bloga prowadzi również w Łodzi grupę wsparcia dla rodziców pod nazwą
“Wcześniak po łódzku”.
Dziękujemy za uwagę
Koordynator Światowego Dnia Wcześniaka: mgr Emilia Dudek Treści merytoryczne: mgr Beata Pakuła
Oprawa graficzna: mgr Patrycja Niekrasz- Bagnicka
