Barbara K O S Anita M U T W IL
MOŻLIWOŚCI ZASTO SO W AN IA KONCEPCJI LO G ISTYC ZN EJ W TRAN SPO RC IE K OLEJOW YM
S tr e sz c z e n ie . T ran sp o rt z p u n k tu w id z e n ia p o trzeb lo g isty k i o d zn acza się k o m p le t
n o ścią, z in te g ro w a n ie m tech n iczn o -tech n o lo g iczn y m i o rg a n iz a c y jn y m , k o o rd y n a c ją w e w n ętrzn ą, term in o w o śc ią , p ew n o ścią, bezp ie czeń stw em i elasty czn o ścią. D la p o d m io tó w z a jm u ją c y c h się p rzem ieszczan iem d ó b r w ażn y m ele m e n te m o b słu g i k lien ta je s t o fe rta u słu g o w a (p ro ces tra n sp o rto w y ). O rg an izacja teg o p ro cesu , w y k o rzy sty w an e środki te c h n ic z n e o ra z sto so w an e te c h n o lo g ie d e c y d u ją o je g o sp raw n o ści, a ty m sam y m o p o z io m ie o b słu g i klien ta. W zględy ek o lo g iczn e, zatło czen ie d róg k o ło w y ch , rozw ój k o n ten ery zacji w p ły n ęły n a zain tereso w an ie ro zw o jem tra n sp o rtu k o m b in o w a n e g o (s zy n o w o -d ro g o w eg o ).
POSSIBILITIES OF USING LOGISTICS IN RAILW AY TRANSPORT
S u m m a r y . F rom th e p o in t o f v iew o f lo g istic req u irem en ts tra n sp o rt can b e c h a ra c te rise d as c o m p le te , in teg rated in term s o f tech n iq u es and te ch n o lo g y , o rg a n isa tio n , in ternal c o -o rd in a tio n , tim e lin e ss, safety and flex ib ility .F o r co m p an ies d e a lin g w ith sh ip m e n t o f g o o d s a n im p o rtan t facto r o f su ccessfu l c u sto m er serv ice is a c o m p lex service o ffer (tra n sp o rt p ro cess). O rg an isatio n o f th is pro cess, use o f tech n ical fa c ilitie s as w ell as tra n sp o rt te c h n o lo g ie s e m p lo y ed in it d eterm in e its efficien cy a n d at th e sam e tim e th e lev el o f c u sto m e r serv ice q uality. E co lo g ical co n sid eratio n s, the ro ad c o n g e stio n and th e d e v e lo p m e n t o f c o n ta in e r sh ip m en t in flu en ced the p ro g re ss o f m u ltim o d a l tran sp o rt (co m b in e d ra ilw a y -ro a d transport).
1. W STĘP
T ran sfo rm acja p rz e strz e n n o -c z a so w a , łącz ąc sy stem y w y tw a rz a n ia z sy ste m a m i k o n sumpcji, sta n o w i n ie ro z łą c z n y ele m e n t k oncepcji logistycznej p o p rzez m a k sy m a liz a c ję uży teczności m ie js c a i czasu. U stala fizyczny k o n tak t w ielu p o d m io tó w w p ro c e s ie g o sp o d a ro wania.
T ra n sp o rt z p u n k tu w id z e n ia p o trzeb logistyki o d zn acza się k o m p letn o ścią, zintegrow a
n iem te c h n ic z n o -te c h n o lo g ic z n y m i o rg an izacy jn y m , k o o rd y n acją w ew nętrzną, term inow o
ścią, p e w n o śc ią , b ezp ie czeń stw em i e la sty c z n o śc ią [l,s ,1 8 ]. D zięki ty m cech o m m o ż n a do
k ład n ie o k re ś lić p o trzeb y p rzew o zo w e, a w efek cie zo p ty m alizo w ać p ro ces transportow y.
O p ty m a liz a c ja w y m a g a je d n a k ż e m in im alizacji k o sztó w przew o zu , któ re sta n o w ią istotny elem en t (ok. 4 0 -5 0 % ) g lo b aln y ch k o sztó w d ziałan ia w sferze w ym iany.
D z ia ła n ia z w iązan e z p rzem ieszczan iem d ó b r p om iędzy punktam i n ad an ia i o d b io ru reali
z o w a n e w p ro c e sie tran sp o rto w y m m o g ą w y w o łać korzyści d o ty czące [2,s.40]:
• z m n ie js z e n ia re z e rw to w aro w y ch w efek cie pop raw y term inow ości,
• p o p ra w y w zak resie g o sp o d ark i zapasam i (obniżenie w ielkości zapasów , zm niejszenie z a a n g a ż o w a n ia k ap itału , m niejsze zap o trzeb o w an ie na p ow ierzchnię m ag az y n o w ą) w e- fek cie z w ię k sz e n ia często tliw o ści d o sta w i ró w n o czesn eg o zm n iejszen iau jed n o razo w y ch partii d o staw ,
• p o p ra w y te c h n o lo g ii przew ozów ,
• z m n ie js z e n ia u szk o d zeń tran sp o rto w y ch i reklam acji jak o ścio w y ch ,
• z w ię k sz e n ia szy b k o ści d o sta w i zap ew n ien ia w artości użytkow ej tow aru.
U d z ia ł p o sz c z e g ó ln y c h g ałęzi tran sp o rtu w o b słu d ze pro cesu w y m ian y je s t zróżnicow any (tab. 1).
T abela 1
P rzew o zy ład u n k ó w różnym i g ałęziam i tran sp o rtu (w tys. ton)
L ata G ałęzie transportu
T ran sp o rt k olejow y n o rm aln o to ro w y
T ran sp o rt sam ochodow y
T ran sp o rt w odny śródlądow y
T ran sp o rt m orski
1992 199 799 1 1 2 1 6 8 6 7 875 26 953
1993 212 665 1 071 221 8 720 23 869
1994 213 559 1 06 0 709 1 0 115 23 168
1995 2 24 346 1 086 762 9 306 24 968
Ź ró d ło : R o c z n ik S taty sty czn y G U S 1992-1995, W arszaw a, R ocznik S taty sty czn y P K P 1996, C IK , W a rszaw a 1996
T ra n sp o rt k o lejo w y w y k o n u jący 14,73% p rzew o zó w to w aró w zajm u je d ru g ie m iejsce po tra n sp o rc ie sa m o c h o d o w y m (8 2 ,7 0 % ) po d w zg lęd em w ielkości p rzew ożonej m asy towarowej.
Jest o n p re d y s p o n o w a n y do p rzew o zó w m aso w y ch n a średnie i d alek ie odległości. C echuje go p o n a d to d o ść ro z le g ła sieć p o łącz eń k o lejo w y ch , stosunkow o d u ża p ręd k o ść tech n iczn a, regu
larn o ść i n iez a w o d n o ść p rzew o zó w . W p o ró w n an iu z transportem sam o ch o d o w y m , transport k o lejo w y o d z n a c z a się g o rs z ą d o stę p n o śc ią do p u n k tó w tran sp o rto w y ch i in frastru k tu ry linio
w ej. W p ły w a to n a w y d łu żen ie czasu d ostaw y to w aró w , w y n ik ające z k o n ieczn o ści dow ozu i o d w o z u to w a ró w ze stacji k olejow ej o raz ich p rzeład u n k u w relacji sam o ch ó d -w ag o n i od
w ro tn ie. O b słu g a n ad aw cy i o d biorcy w sy stem ie b ezp o śred n ich p rzew o zó w je s t możliwa ty lk o w sy tu a c ji, g d y obaj kon trah en ci w y m ian y p o sia d a ją w łasn e bocznice.
O b se rw o w a n e w e w sp ó łczesn ej g o sp o d arce tendencje do po g łęb ian ia się p o d ziału pracy, in te n sy fik a c ji h a n d lu i g e o g raficzn eg o rozszerzan ia się rynków , p rzem ian y stru k tu raln e, kon
k u re n c y jn a w a lk a o k lien ta p rz y n o s z ą w efek cie zm ian y w d ziałalności p rz e d się b io rstw prze
m y sło w y c h , h a n d lo w y c h i u słu g o w y ch , w ty m ró w n ież firm tran sp o rto w y ch i spedycyjnych z m u s z a ją c je do z m ia n w zak resie p o d ejścia do trad y cy jn y ch k o n tak tó w i w y m ian y handlowej (p ro c e só w d y stry b u c y jn y c h ).
2. C H A R A K T E R Y S T Y K A O B S Ł U G I K L IE N T A
W sp ó łczesn y o d b io rc a u słu g tran sp o rto w y ch o czek u je od ich realizato ra z a p e w n ie n ia w pierwszej k o lejn o ści:
• n ie z a w o d n o śc i realizacji zlecenia,
• e la s ty c z n o ś c i re a g o w a n ia n a zm ian y zachodzące w w ielk o ści je g o p ro d u k cji,
• sz y b k o śc i realizacji zlecen ia,
• ja k o ś c i w y k o n y w a n y c h usług,
• k o n k u re n c y jn e g o p o z io m u staw ek za realizo w an e usługi.
W iele p o d m io tó w w sek to rze tra n sp o rtu zw ró ciło uw agę na o b słu g ę klienta. D la n ie k tó ry c h podm iotów g o sp o d a rc z y c h o czy w isty staje się fakt, że k o n k u ren cja z w iązan a je s t nie ty lk o z własnym p ro d u k te m i je g o cen ą, ale także z p o zio m em ob słu g i k lienta. S ta n d a rd ob słu g i klienta d e c y d u je b o w ie m o p rzy w iązan iu do firm y d o ty ch cz aso w y ch k lien tó w , o m o ż liw o ściach p o z y sk a n ia n o w y ch k lie n tó w o raz w p ły w a na w izeru n ek p rz ed sięb io rstw a w oto czen iu . Rzutuje p o n a d to n a w ielk o ść sp rzed aży i zyski o ra z u d ział danej firm y w rynku. R ealizo w an y przez p rz e d s ię b io rstw o p o zio m ob słu g i m o żn a uznać za w ażny e le m e n t p ro w a d z o n y c h d z ia łań k o n k u re n c y jn y c h n a ry n k u .
W s p o s ó b b a rd z o o g ó ln y o b słu g ę k lien ta m o żn a o k reślić jak o : „cało ść p rz y jm o w a n ia za
mówień, c a ło ś ć p ro c e s ó w p o ro z u m ie w a n ia się z k lien tam i, w szy stk ie z a ła d u n k i, p rzew o zy , całe fa k tu ro w a n ie o ra z p e łn ą k o n tro lę p ro d u k tó w i realizacji re k la m a c ji” [3 ,s.4 8 j. O b słu g a klienta m o ż e w y stę p o w a ć w ró żn y ch form ach. M o żn a do niej zaliczy ć [4,s.77, 3 ,s .4 9 ]:
• z a o fe ro w a n ie k o rz y stn y c h w aru n k ó w finansow ych i k red y to w y ch ,
• z a g w a ra n to w a n ie d o staw y d ó b r w o k reślo n y m czasie,
• u n o w o c z e śn ie n ie tech n ik i fak tu ro w an ia,
• p o sta w ie n ie d o d y sp o z y c ji k lien tó w k o m p eten tn y ch p rzed staw icieli p io n u sp rzed aży ,
• cykl re alizacji za m ó w ie n ia (w ielk o ść zam ó w ien ia, w y g o d a z am a w ian ia, in fo rm a c je d o ty czą ce sta n u zam ó w ie ń ),
• sz y b k o ść i e la s ty c z n o ś ć dostaw ,
• p ro c e d u rę sk a rg i zażaleń,
• stan p ro d u k tó w w m o m en cie odbioru.
O b słu g a k lie n ta z w iązan a je s t zatem z w ielo m a d ziałan iam i w ró żn y ch sferach p rz e d s ię biorstw a (np. m a rk e tin g u , finansów ). C o raz częściej, w zak resie ob słu g i klien ta, p o d n o sz o n e jest zn a c z e n ie d z ia ła ń lo g isty czn y ch , dzięki którym z ap ew n io n a z o staje n a le ż y ta o b słu g a klienta. Is to tą d z ia ła ń lo g isty czn y ch je s t bo w iem zag w aran to w an ie k lien to w i w ła śc iw e g o d o bra (pod w z g lę d e m a so rty m e n tu i ja k o ś c i), w e w łaściw y m m iejscu, w e w ła śc iw y m czasie i po w łaściw ych k o sz ta c h . C h o d zi zate m o o b słu g ę k lien ta na w y m ag an y m p rz e z n ieg o p o zio m ie przy p o n o sz e n iu m o ż liw ie n a jn iższy ch kosztów .
Z a k o ń c z e n ie e p o k i, w której d o m in o w ał ry n ek p rzew o źn ik a, zm u siło kolej do zm ian y o- rientacji d z ia ła n ia . W ra z z p o w stan iem rynku k lien ta, a co za tym idzie - z c o ra z w y ższy m i w ym aganiam i sta w ia n y m i p rzez k lien tó w , p rzed sięb io rstw o PK P stan ęło p rzed k o n ie c z n o śc ią dostosow ania sw o jej o ferty p rzew o zo w ej do ty ch w arunków .
Dla p rz e d s ię b io rstw z a jm u ją c y c h się przem ieszczan iem d ó b r w ażn y m sk ła d n ik ie m o b słu g i klienta je s t o fe rta u słu g o w a (p ro ces tran sp o rto w y ). O rg an izacja teg o p ro cesu , w y k o rzy sty w an e środki te c h n ic z n e o ra z sto so w an e te c h n o lo g ie p rzew o zu d e c y d u ją o je g o sp raw n o ści, a ty m samym o p o z io m ie o b słu g i klienta.
3. T R A N S P O R T K O M B IN O W A N Y (S Z Y N O W O -D R O G O W Y ) W P O L S C E JA K O E L E M E N T Ł A Ń C U C H A L O G IS T Y C Z N E G O
N a ra sta ją c e n acisk i n a o ch ro n ę śro d o w isk a natu raln eg o sp o w o d o w ały , że k o lej, będąca
"p rzy jazn y m " śro d k iem tran sp o rtu , przeży w a sw ój renesans. W łaśn ie w zg lęd y ekologiczne, z a tło c z e n ie d ró g sa m o c h o d o w y c h i rozw ój konteneryzacji w p ły n ęły na rozw ój transportu k o m b in o w a n e g o (szy n o w o -d ro g o w eg o ).
B rak sieci a u to stra d i d ró g szy b k ieg o ruchu w kieru n k ach W sch ó d -Z ach ó d i Północ- P o łu d n ie, w y c z e rp u ją c a się zd o ln o ść p rzep u sto w a istn iejący ch d róg o zn aczen iu m iędzynaro
d o w y m , p rz e c ią ż e n ie d ro g o w y c h p rzejść g ranicznych, a zarazem sto su n k o w o d o b rze rozwi
n ię ta sieć m ię d z y n a ro d o w y c h linii k o lejo w y ch , które obecnie p o sia d a ją rezerw y zdolności p rz e w o z o w e j, i w zg lęd y ek o lo g iczn e to pod staw o w e przesłan k i ro zw o ju tra n sp o rtu kom bino
w a n e g o w P o lsce.
W łąc zen ie p rz e z kolej do sw ojej oferty p rzew o zó w k o m b in o w an y ch , realizo w an y ch w trz e c h sy stem ach :
• p rzew o zy k o n ten ero w e,
• p rzew o zy h ucke pack,
• p rzew o zy R o llen d e L an d strasse,
s tw a rz a m o ż liw o ść u w z g lę d n ie n ia tego p rzew o źn ik a w ła ń c u c h u transportow o- rn agazy n o w ym .
B y p rz e w o z y k o m b in o w a n e m ogły w pełni zaspokoić o czek iw an ia a k tu aln y ch i potencjal
nych k lien tó w , w y m a g a ją zin teg ro w an y ch d ziałań w zakresie [5,s.29J:
• z b a d a n ia i o k re ś le n ia relacji i w ielk o ści p o to k ó w je d n o s te k sa m o c h o d o w y c h możliw ych d o o b ję c ia teg o ty p u przew ozam i;
• p o z a w sk a z a n ie m lin ii k o lejo w y ch do o b sługi p rzew o zó w k o m b in o w an y ch , w ytypow a
nia stacji k o le jo w y c h o b słu g u jący ch p rzew ozy k o m b in o w an e i p rz y g o to w a n ia ich do z a ła d u n k u i w y ła d u n k u je d n o s te k tran sp o rtu d rogow ego, w raz z o d p o w ied n im w yposa
ż e n ie m ich w te rm in a le i n o w o czesn e u rząd zen ia p rzeład u n k o w e, łączn ie z p lacam i po
sto jo w y m i i m an ew ro w y m i p ow iązanym i d o g o d n ie z układem dro g o w y m ;
• o k re ś le n ia w ielk o ści i ilości sk ład ó w p o ciąg ó w o b słu g u jący ch przew o zy kom binow ane ró ż n e g o ty p u w raz z relacjam i k ursow ania;
• stw o rz e n ia d o g o d n y c h w aru n k ó w d la zak u p u lub produkcji śro d k ó w tra n sp o rtu obsługu
ją c y c h p rzew o zy k o m b in o w an e;
• w p ro w a d z e n ia e k o n o m iczn y ch i praw nych in stru m en tó w p ro m u jący ch p rzew o zy kombi
n o w a n e , j a k np. sp ecjaln e taryfy d la p rzew o zó w k o m b in o w an y ch stw arzające konku
ren cję d la p rzew o zu d ro g o w eg o , ulgi podatkow e, dotacje celow e, o g ra n ic z e n ia porusza
n ia się p o ja z d ó w c ięż aro w y ch w o k reślo n y ch porach itp. P rzy n ajm n iej w początkow ym o k re s ie w d ra ż a n ia tej tech n o lo g ii.
R e a liz a c ja ty ch w y m a g a ń po zw o li zw ięk szy ć b ezp ieczeń stw o p rzew o żo n y ch ładunków, sk ró c ić cz a s p rz e w o z u , zw ięk szy ć p ew n o ść i term in o w o ść d o staw , a w ięc p o d n ie ść konkuren
cy jn o ść k lie n tó w tra n sp o rtu na rynku, zm n iejszy ć zużycie energii i p a liw w sto su n k u do masy p rz e w o ż o n y c h ła d u n k ó w , zm n iejszy ć zag ro żen ie dla śro d o w isk a n atu raln eg o , o d c ią ż y ć przej
ścia g ra n iczn e i z w ięk szy ć zain tereso w an ie przew ozam i tran zy to w y m i p rzez n asz kraj.
Jak do tej p o ry tra n sp o rt k o m b in o w an y w P olsce o g ran icza się do p rzew o zu kontenerów śro d k a m i tra n sp o rtu k o lejo w eg o , d ro g o w eg o i m orskiego. P rzew ó z nadw ozi w ym iennych i n aczep o d b y w a się ty lk o w n iek tó ry ch relacjach. W y n ik a to z b raku o d p o w ied n ieg o taboru.
N ajb ard ziej e fek ty w n ie ro z w ija ją się przew ozy lądow e w ielkich k o n ten eró w organizow ane przez firm ę P o lz u g w relacji N iem cy - P olska - N iem cy , u ru ch o m io n e w 1992 ro k u z inicja
ty w y n iem ieck iej przy w sp ó łp racy z PK P. P o czątk o w o po ciąg i k u rso w ały d w a razy w tygo
dniu i po stro n ie p o lsk iej o b ejm o w ały 3 lub 4 term inale. N a p o czątk u 1997 ro k u k u rso w ały już cztery razy w ty g o d n iu , o b słu g u jąc po stro n ie niem ieckiej term in ale p o rto w e w H a m b u rg u (Burchardkai i E u ro k ai) i B rem erh av en , a po stro n ie polskiej - term in ale w K ato w icach (Sławków ), W ro c ła w iu , G d ań sk u , P ru szk o w ie, G liw icach , Ł odzi i G ądkach k. P o zn an ia. Po
łączenia P o lz u g c ie s z ą się d użym p o w o d zen iem , stanow iąc k o n k u ren cję n ie ty lk o d la tra n s
portu sa m o c h o d o w e g o , ale także d la p o łącz eń d o w o zo w o -o d w o zo w y ch , łą cz ący ch p o rt g d y ń ski z H a m b u rg ie m i B rem erh av en . W 1997 roku fu n k cjo n o w ały ró w n ież i inne re g u la rn e p o łączenia, ja k d w a razy w ty g o d n iu po ciąg łączący po stronie n iem ieck iej D u isb u rg i H an n o v er, a po stro n ie p o lsk ie j G ąd k i, P ru szk ó w , G liw ice i M ałaszew icze (na stacji P o zn ań F ran o w o dokonuje się d z ie le n ia lub łą c z e n ia g rup w ago n o w y ch ). Pięć razy w ty g o d n iu p o łą c z e n ie w relacji K o lo n ia N e u ss - P ru szk ó w dla p rzew o zu g łó w n ie nadw ozi w y m ien n y ch . O p ró c z tego przewozy k o n te n e ró w , n ad w o zi w y m ien n y ch i naczep sio d ło w y ch realizo w an e były grupam i w agonów lub p o je d y n c z y m i w ag o n am i w ró żn y ch relacjach. N p. p iętn aście w a g o n ó w z je d nostkami ła d u n k o w y m i p rzew o żo n o c o d zie n n ie na trasie G liw ice - U d in e w p ó łn o c n y c h W ło szech (w a g o n y by ły d o łącz an e do p o ciąg u m ięd zy n aro d o w eg o w Z e b rz y d o w ic a c h ), p o z a tym były o fe ro w a n e p o łą c z e n ia z ró żn y ch term inali w P olsce do term in ali n iem ieck ich , w ło sk ich , austriackich, b e lg ijs k ic h i h o len d ersk ic h . D zięki w sp ó łp racy z U IR R i In te rco n tain erem m o ż liwe s ą p rz e w o z y je d n o s te k ład u n k o w y ch po sieci kolejow ej całej E uropy. O sto p n iu w y k o rzystania ty ch m o ż liw o śc i d ecy d u je je d n a k istn iejąca p odaż ład u n k ó w , o k re ślo n a k o n k re tn ą liczba je d n o s te k ła d u n k o w y c h [6,s.247-248].
R ealizacja p ro c e su tra n sp o rto w e g o o ch arak terze k o m b in o w an y m z d e te rm in o w a n a je s t czynnikam i n a tu ry w ew n ętrzn ej i zew n ętrzn ej. D o ty c z ą one czterech p ła szczy zn [7,s.5-6]:
1. te c h n ic z n o -e k s p lo a ta c y jn e j,
2. o rg a n iz a c y jn e j i p raw n ej, 3. p o lity k i tra n sp o rto w e j, 4. ry n k u tra n sp o rto w e g o .
A spekt te c h n ic z n o -e k s p lo a ta c y jn y w p ły w a ham u jąco na rozw ój tran sp o rtu k o m b in o w a n e g o ze w zg lęd u na brak sp e c jalisty czn y ch w ag o n ó w , do p rzew o zu je d n o s te k ład u n k o w y c h inn y ch niż k o n ten ery . P o n ad to ek sp lo a ta c ja w ag o n ó w n isk o p o d w o zio w y ch m o że się o d b y w ać je d y nie po to rach b ę d ą c y c h w b ard zo d o b ry m stan ie tech n iczn y m .
U m ow y A G C (o g łó w n y c h m ięd zy n aro d o w y ch liniach k o lejo w y ch ) i A G T C (o g łó w n y ch liniach tra n s p o rtu k o m b in o w a n e g o ) z a k ła d a ją stw o rzen ie na tery to riu m P o lsk i 4 linii o z n a czeniu e u ro p e jsk im :
• E -2 0 : K u n o w ic e -P o z n a ń -W a rsz a w a -T e re sp o l,
• E -30 : Z g o rz e le c -W ro c ła w -K a to w ic e -P rz e m y śl-M e d y k a ,
• E -59 : Ś w in o u jśc ie -S z c z e c in -P o z n a ń -W ro c ła w -O p o le -C h a łu p k i,
• E -65 : G d y n ia -G d a ń sk -W a rsz a w a -K a to w ic e -Z e b rz y d o w ic e . P o lsk a z g ło s iła do P o ro z u m ie n ia A G T C następ u jące linie kolejow e:
• C -3 0 : Z g o rz e le c -W ro c ła w -O p o le -K a to w ic e -K ra k ó w -M e d y k a ,
• C -5 9 : Ś w in o u jśc ie -S z c z e c in -P o z n a ń -W ro c ła w -O p o le -K a to w ic e -C h a łu p k i (dla tra n sp o r
tu k o m b in o w a n e g o p rzejście g ran iczn e Z eb rzy d o w ice),
• C -6 5 : G d y n ia -G d a ń sk -T c z e w -W a rsz a w a -Z a w ie rc ie -K a to w ic e -Z e b rz y d o w ic e ,
• C -6 5 : G d y n ia -G d a ń sk -T c z e w -B y d g o sz c z -K a to w ic e -Z e b rz y do w ice (lin ia altern aty w n a).
L inie te u m o ż liw ią p ro w a d z e n ie p o ciąg ó w p asażersk ich z p rę d k o ś c ią 160km /h i p o ciąg ó w tow arow ych z p rę d k o ś c ią 100km /h przy nacisku na o ś 22,5 tony. Z o s ta n ą w y p o sa ż o n e w a u to m aty czn ą sy g n a liz a c ję , sy stem y in fo rm aty czn e i sp raw n ie fu n k cjo n u jące z a p le cze o b słu g o - w o-napraw cze. O b e jm u ją one odcin k i o łącznej długości 2742 km [8,s.50], W y m o g i te p o winny b y ć sp e łn io n e do lat 2 0 0 0 -2 0 0 5 , d lateg o że zakres prac je s t bardzo duży, w y m a g a n ie
ty lk o k o rek ty p lan u i p ro filu linii, ale ró w n ież w ym iany i w zm o cn ie n ia n aw ierzch n i przy za
sto so w a n iu n o w y c h tech n o lo g ii do w y k o n an ia tych p rac o raz n o w o czesn y ch m eto d utrzyma
n ia n aw ierzch n i.
P o n a d to w zak resie tech n iczn o -ek sp lo atacy jn y m ja k o bariery m o żn a w sk azać istniejący p o te n c ja ł n a c z e p i n ad w o zi w y m ien n y ch . P olscy p rzew oźnicy o raz o p erato rzy transportu k o m b in o w a n e g o n ie d y sp o n u ją w y starczający m p o d w zg lęd em ilości p o ten cjałem .
P o d o b n e braki w y stę p u ją tak że w odn iesien iu do p o ten cjału p rzeład u n k o w eg o . Funkcjonu
ją c y p o te n c ja ł je s t w znacznej m ierze p rzestarzały , a n o w o czesn e u rząd zen ia p rzeładunkow e o c h a ra k te rz e u n iw ersaln y m sta n o w ią nikły je g o odsetek. W zw iązku z ty m p rzew id u je się ko
n ie c z n o ść z a in s ta lo w a n ia do 2 0 1 0 roku now o czesn y ch suw nic to ro w y ch i je z d n io w y c h na w s z y stk ic h (istn ie ją c y c h i m ający ch p o w stać) term in alach w Polsce. W 1997 ro k u funkcjono
w ało 12 te rm in a li ląd o w y ch , z teg o w szy stk ie z w y jątk iem Ł o d zi u sy tu o w an e są przy liniach k o le jo w y c h p ro p o n o w a n y c h p rz e z P olskę do w łączen ia do p o ro zu m ien ia A G T C . Ponadto o k o ło 1 0 0 stacji k o lejo w y ch było d o p u szczo n y ch do obsługi k o n ten eró w b e z zd ejm o w a n ia ich z w a g o n ó w . T e rm in a le ląd o w e n a le ż ą do różnych w łaścicieli PK P, S p ed co n t, S p ed p o l, Pol- zug. P la n u je się b u d o w ę 10 no w y ch term inali lądow ych do obsługi p rzew o zó w szynowo- d ro g o w y c h . U zależn io n e to je d n a k b ęd zie od rzeczyw istych ro zm iaró w pop y tu .
C zy n n ik i u tru d n ia ją c e rozw ój tran sp o rtu kom b in o w an eg o na płaszczy źn ie organizacyjnej i praw n ej d o ty c z ą m .in . sy stem u in fo rm ac y jn eg o - je g o n iek o m p letn o ści. D ziałający system nie u m o ż liw ia d o stę p u z aró w n o klien to m , ja k i uczestn ik o m łań cu c h a tran sp o rtu kom binow ane
go. K o n ieczn e je s t z a stąp ien ie sy stem u in form acyjnego, który w znacznej części o p iera się na sz ta fe to w y m p rz e k a z y w a n iu inform acji, system em d w u k ieru n k o w y m z w y d zielo n y m centrum g ro m a d z e n ia , p rz e tw arzan ia i p rzek azy w an ia danych. D ane o p rzesy łce d o c ie ra ją do wszyst
k ich u c z e stn ik ó w d a n e g o pro cesu tran sp o rto w eg o z w y p rzed zen iem w sto su n k u do fizycznego p rz e m ie s z c z e n ia ład u n k ó w . Jest to je d n o c z e śn ie spełnieniem je d n e g o z isto tn y ch warunków w d ro ż e n ia k o n cep cji lo g isty czn ej. W iększość realizo w an y ch p rzew o zó w k o m b in o w an y ch do c h w ili o b ecn ej na teren ie P olski m a ch arak ter przew ozów m ięd zy n aro d o w y ch , stąd też z w ła sz c z a n ad a w c y i o d b io rcy z E uropy Z achodniej d u żą w agę p rz y w ią z u ją do śledzenia przesy łk i w tra k c ie p ro c e su p rzem ieszczan ia i u zy sk an ia w razie potrzeb y sto so w n y c h infor
m acji o je g o p rzeb ieg u . D lateg o te ż system inform acyjny o b słu g u jący p rzew o zy kom binow a
ne m u si sp e łn ia ć te w y m ag an ia .
N a k o lei tr w a ją p ra c e n ad w d ro żen iem „S y stem u K iero w an ia P rzew o zam i i Zarządzania P rz e d s ię b io rstw e m P K P ” (S K P Z ). Jest to ko m p lek so w y system in fo rm ac y jn y wspierający p o d sta w o w e o b sz a ry d ziałaln o ści: finanse i ad m in istrację, m arketing, sp rzed aż u słu g transpor
to w y ch , o rg a n iz o w a n ie p rzew o zó w , o rg an izo w an ie ruchu pociąg ó w , o b słu g ę trak cy jn ą, go
sp o d ark ę w a g o n a m i i p rzy b o ram i, realizację przew o zu , zarząd zan ie in fra stru k tu rą i utrzym a
nie tab o ru . U m ie sz c z o n e w S K P Z ap lik acje u m o żliw iają realizację fu n k cji zw ią z a n y c h m.in.
ze w sp o m a g a n ie m p ro c e su zaw ieran ia i ro zw iązy w an ia u m ó w p rzew o zo w y ch , o b słu g ą zda
rzeń p ro c e s u p rz e w o z o w e g o o raz e le k tro n ic z n ą w y m ia n ą dan y ch z k lien tam i, zarząd am i kole
jo w y m i i innym i o rg an izacjam i [9,s. 177-178]. W y m ian a danych o p arta je s t n a obow iązują
cy ch stan d a rd a c h E D IF A K C T i H E R M E S . D o celo w y m stan d ard em w y m ian y m a być E D IF A C T . S y ste m S K P Z zak ład a k o m p aty b iln o ść z o g ó ln o eu ro p ejsk im i systemami D O C IM E L (s y ste m elek tro n iczn eg o listu p rzew o zo w eg o ) oraz H1PPS (sy stem planow ania i ste ro w a n ia p rz e w o z a m i). D O C IM E L m a stw orzyć łań cu ch in fo rm ac y jn y p rzeb ieg ający od n ad aw cy do o d b io rc y . C iąg ły p rzep ły w inform acji p o zw o li b o w iem n a sk ró cen ie czasu proce
d u r o b słu g i p rz e sy łe k , ułatw i o rg an izacje pracy u o d b io rcó w p o p rzez w czesn e informowanie u ż y tk o w n ik ó w tra n sp o rtu o n ad ejściu p rzesyłki. Z adaniem sy stem u H IP P S je s t informowanie o h a rm o n o g ra m ie p rzew o zu d la p o ten cjaln y ch przesyłek, tw o rzen ie planu p rzew o zu , śledze
nie p rz e w o z u w czasie rzeczy w isty m , k o ry g o w an ie n iep raw id ło w o ści w p rzew o zie (odchyleń
od p lan u ) o raz p o w ia d a m ia n ie o ty m klienta. U ru ch o m ien ie tego sy stem u stw a rz a p rz e d s ię biorstw u P K P m o ż liw o ść o p arcia sw ojej d ziałaln o ści na k oncepcji lo gistycznej.
W sferze praw nej d eterm in an ty istotny fak t stanow i brak u reg u lo w ań , u m o ż liw ia ją c y c h dokonyw anie o d p ra w celn y c h i fito san itarn y ch w m iejscach n ad an ia lub o d b io ru p rzesy łek p rzem ieszczanych w sy ste m ie tran sp o rtu k o m b in o w an eg o . R zutuje to na czas p rz e m ie sz c z a nia ła d u n k u , ja k ró w n ie ż na m o żliw o ść w y k o rzy stan ia tej form y p rzew o zó w d la realizacji dostaw „ d o k ła d n ie n a c z a s” (JIT).
M in isterstw o T ra n sp o rtu i G o sp o d ark i M orskiej w sp ó ln ie z innym i in sty tu cjam i p o d ejm u je szereg d z iałań m ający ch n a celu u łatw ien ie realizacji p rzew o zó w k o m b in o w an y ch . P rz e w id u je się u p ro sz c z e n ie p ro ced u ry celnej (d o k o n y w an ie o d p raw celn y ch n a stacji fo rm o w a n ia p o ciągu), z w o ln ie n ie z o p ła t za k o n cesję p o jazd ó w u ży w an y ch w p rzew o zach k o m b in o w a n y c h , m ożliw ość u zy sk a n ia g w aran cji rząd o w y ch na k redyty d la in w esto ró w w ty m ro d zaju tra n s portu, w sp ie ra n ie in w esty cji k o lejo w y ch , ud ział w ła d z lo k aln y ch w su b sy d io w a n iu bud o w y term inali.
O g ran iczen ia d la realizacji tra n sp o rtu k o m b in o w an eg o w y n ik ają także z p o lity k i tra n sp o r
towej. D o ty c z ą o n e n iew y ró w n a n y c h w a ru n k ó w k o nkurencji m ięd zy g ałęz io w ej. T ran sp o rt drogow y nie je s t o b ciąż o n y k o sztam i zew n ętrzn y m i i kosztam i u trzy m an ia in fra stru k tu ry , co zdecydow anie p rz e m a w ia za b e zp o śred n im i p rzew o zam i d ro g o w y m i w sto su n k u do tra n sp o r
tu k o m b in o w an eg o . F ak t ten w p ły w a na z n ik o m e zain tereso w an ie p rz e w o ź n ik ó w d ro g o w y c h transportem k o m b in o w a n y m . N iek o rzy stn ie na p ro m o w an ie tran sp o rtu k o m b in o w a n e g o o d działuje brak in stru m e n tó w o ch arak terze ek o n o m iczn o -fin an so w y m (ulgi p o d atk o w e, z w o l
nienia z o p ła t z a zez w o le n ia i k o n cesje), któ re w w y raźny sp o só b p ro m o w a ły b y rozw ój tra n s portu k o m b in o w a n e g o . Z a sto so w a n ie tak ich in stru m en tó w m oże w p ły n ąć n a w z ro st z a in te re sow ania (ze stro n y p rz e w o ź n ik ó w d ro g o w y ch ) tą fo rm ą p rzew ozów .
R o zp atru jąc p ro b le m a ty k ę tran sp o rtu k o m b in o w an eg o w k o n tek ście ry n k u tra n sp o rto w e g o daje się z a u w aży ć ro z p ro sz e n ie p rzew o źn ik ó w i o p erato ró w tej form y p rz e w o z ó w , ja k ró w nież w z ra sta ją c ą k o n k u re n c ję p o m ięd zy ro d zim y m i p rzew o źn ik am i i o p e ra to ra m i, którzy działają n a p ła sz c z y ź n ie m ię d zy n aro d o w eg o ry n k u p rzew o zó w k o m b in o w an y ch . W zak resie organizacji p rz e w o z ó w sz y n o w o -d ro g o w y c h is tn ie ją w P o lsce m .in. d w a g łó w n e p o d m io ty zajm ujące się k o m p le k so w ą o rg a n iz a c ją ty ch p rzew o zó w . P ow stałe 17 listo p ad a 1992 roku T ow arzystw o T ra n sp o rtu K o m b in o w an eg o P o lco m b i S.A ., k tó reg o p rz e d m io te m d ziałan ia jest ro z w ija n ie i o rg a n iz o w a n ie p rzew o zó w tran sp o rtem k o lejo w y m k o n te n e ró w , naczep, nadw ozi w y m ie n n y c h i p o ja z d ó w dro g o w y ch w o b słu d ze tranzytu, e k sp o rtu i im p o rtu . P o l
combi S .A . ro zp o częło d zia ła ln o ść h an d lo w ą w sierp n iu 1993 roku. P rzed sięb io rstw o to o p ie ra sw o ją w sp ó łp ra c ę z k o n trah en tam i zag ran iczn y m i na O g ó ln y ch P o stan o w ien iach d la M ię d zynarodow ego T ra n sp o rtu K o m b in o w an eg o , o p raco w an y ch p rzez U 1RR (P o lco m b i je s t członkiem U IR R od 1993 roku). N ajw ażn iejszy m i partneram i P o lco m b i S.A . s ą n astęp u jący operatorzy: C cm at, T R W , Ó k o m b i i K o m b iv erk eh r. L iczb a je d n o s te k ła d u n k o w y ch o b słu ż o nych p rz e z to w a rz y stw o P o lco m b i S.A . stale się zw iększa. W 1993 roku o b słu ż y ło 766 je d nostek ła d u n k o w y c h , 1994 roku - 3540 je d n o s te k , 1995 ro k u - 5893 je d n o s te k , a w 1996 roku 12616 je d n o s te k (w ty m im p o rt - 6179 je d n o s te k , e k sp o rt - 60 6 0 je d n o s te k o ra z p rzew o zy w ew nętrzne 377 je d n o s te k ). W 1996 roku n a jw ię k sz ą ilość stanow iły k o n ten ery (5 6 % ) i n a d w ozia w y m ie n n e (43% ). N ajm n iej o b słu żo n o naczep sa m o ch o d o w y ch . B io rąc p o d uw agę strukturę k ie ru n k o w ą , n ajw ięcej je d n o s te k o b słu żo n o w relacjach z N iem ca m i i W ło ch a m i [6,s.254-255],
D ru g im p o d m io te m je s t zare je stro w a n a 7 g ru d n ia 1991 roku sp ó łk a P o lco n t, k tó ra zaczęła działalność od p o czątk u ro k u 1992. P o lco n t pełni funkcję re p rezen tan ta In terco n tain er- Interfrigo (IC F ) w P o lsc e i je g o ag en ta lokalnego. P o lc o n t o b słu g u je g łó w n ie k o n te n e ry i nadw ozia w y m ien n e. Isto tn y m elem en tem d ziałaln o ści je s t o b słu g a p rzesy łek tra n z y to w y c h w
relacji E u ro p a Z a c h o d n ia - kraje W PN . W 1997 roku m iędzy E u ro p ą Z a c h o d n ią a krajami W P N k u rso w a ły reg u larn ie d w a pociągi w sy stem ie IC F - „ S trzała” z A n tw erp ii i „ O stw in d ” z B erlin a [6 ,s.2 5 3 -2 5 7 ],
D o d atk o w y m c z y n n ik iem , sp rzy jają cy m rozw ojow i p rzew o zó w k o m b in o w an y ch , którego ran g a p rz y b ie ra na zn aczen iu , je s t a sp ek t ekologiczny.
P o m im o w ielo letn ich zan ie d b ań w ro zw o ju infrastruktury tran sp o rtu , n iew ielk ieg o wciąż z a in te re s o w a n ia k lie n tó w tą te c h n o lo g ią p rzew ozu, co w ynika z nieró w n y ch w aru n k ó w kon
kuren cji p o m ię d z y k o le ją i tran sp o rtem sam o ch o d o w y m , przew ozy k o m b in o w an e w Polsce są d z ie d z in ą ro zw o jo w ą.
N a le ż y b o w ie m p o d k reślić fakt, że przew ozy k o m b in o w an e zap e w n ia ją korzyści w postaci p o ró w n y w a ln e g o z przew ozam i d ro g o w y m i czasu tran sp o rtu , lecz w iększej term inow ości, w y ższej n ieza w o d n o ści. D a ją m o żliw o ść tran sp o rtu dom -dom . P on ad to p o z w a la ją na efek
ty w n ie jsz e w y k o rz y sta n ie śro d k ó w tran sp o rto w y ch , o szczęd n o ść siły roboczej (m niej kierow
có w ) i u m o ż liw ia ją sk ró cen ie czasu ob ro tu w ag o n ó w przy p rzew o zach cało p o c iąg o w y ch . Nie b ez z n a c z e n ia są ró w n ie ż k o rzy ści d la śro d o w isk a natu raln eg o - m niejsze n atężen ie ruchu, a w re z u ltacie w ięk sze b ezp ie czeń stw o , m niejsze zanieczyszczenie p o w ietrza i h ałas o raz mniej
sza te re n o c h ło n n o ść .
R ozw ój tra n sp o rtu k o m b in o w an eg o m usi być traktow any sy stem o w o w asp ek cie równo
c z e sn e g o ro zw o ju :
• in fra stru k tu ry drogow ej i sieci kolejow ej w raz z pu n k tam i styku, czyli term in alam i kole
jo w y m i,
• śro d k ó w tra n sp o rtu k o lejo w eg o i d ro g o w eg o przew ożących je d n o stk i ładunkow e,
• je d n o s te k ład u n k o w y c h ty p u naczepy sam o ch o d o w e i kontenery,
• sy ste m u in fo rm aty czn eg o o b słu g u jąceg o te przew ozy.
P o n a d to o p ra c o w a n e na zlec en ie B anku Ś w iato w eg o „S tu d iu m tran sp o rtu kom binow anego w P o ls c e ” w sk a z u je na celo w o ść ro zw o ju tych przew o zó w zarów no w skali krajo w ej, ja k i w p rz e w o z a c h m ięd zy n aro d o w y ch .
W d ro ż e n ie p rz e w o z ó w k o m b in o w an y ch po zw o li na o siąg n ięcie n astęp u jący ch korzyści:
• sk ró c e n ie czasu przew o zu , zw ięk szen ie p ew ności i term inow ości dostaw , czyli podnie
sie n ie k o n k u ren cy jn o ści k lien tó w tran sp o rtu na rynku,
• z w ię k sz e n ie b e zp ie czeń stw a p rzew o żo n y ch ła d u n k ó w w zak resie u szk o d zen ia, zaginię
c ia itp.,
• z m n ie js z e n ie zu ż y c ia energii i p aliw p ły n n y ch w sto sunku do m asy p rzew o żo n y ch ła
d u n k ó w ,
• o d c ią ż e n ie u k ład u d ro g o w eg o , przejść gran iczn y ch - zw ięk szen ie ich przep u sto w o ści,
• o c h ro n a śro d o w isk a n atu raln eg o - zm n iejszo n a em isja sp alin , o g ran iczen ie hałasu, z m n ie js z e n ie za p o trz e b o w a n ia na teren p od bu d o w ę now ych dróg kołow ych,
• w ię k sz e za in te re so w a n ie p rzew o zam i tran zy to w y m i ob cy ch ła d u n k ó w p rzez n asz kraj.
L IT E R A T U R A
1. R y d z k o w sk i, W o jew ó d zk a-K ró l K .|re d .]: T ran sp o rt. PW N , W arszaw a 1997.
2. S z c z e p a n k ie w ic z W .: L o g isty k a m ark etin g o w a. A E, K rak ó w 1994.
3. C h ris to p h e r M .: S trateg ia zarząd zan ia d y stry b u cją. P raktyka logistyki b iznesu. Agencja W y d a w n ic z a P lacet, W arszaw a 1996.
4 . P eren c L : P o d staw y m y ślen ia i d ziałan ia m a rk etin g o w eg o w tran sp o rcie. K O W , Warszawa 1995.
5. Kos B ., M u tw il A ., L ip iń sk a-S lo ta A .: U w aru n k o w an ia realizacji n o w o czesn y ch te c h n o logii w tran sp o rcie. W : K o n feren cja N au k o w a „N o w o czesn e te c h n o lo g ie w tra n sp o rc ie ” , R adom 2 6 .0 9 .1 9 9 7 , s. 21-31.
6. N eid er J., M a rc in ia k -N e id e r D.: P rzew ozy interm odalne. PW E , W arszaw a 1997
7. W ronka J.: P ro m o w a n ie ro zw o ju tran sp o rtu k o m b in o w an eg o p o p rzez in tern alizację k o sz
tów z e w n ę trz n y c h tran sp o rtu . „P rzeg ląd K o lejo w y ” 1996, nr 5.
8. P olityka tra n sp o rto w a . M T iG M , W arszaw a 1995.
9. M ich ało w sk a M .: S tero w an ie p ro cesam i p odaży k o lejo w y ch u słu g p rzew o zo w y ch . P race naukow e A E , K ato w ice 1997.
R ecenzent: Prof. d r inż. W iesław B ajo n
Abstract
From th e p o in t o f v ie w o f lo g istic req u irem en ts tran sp o rt can be c h aracterised as co m p lete, integrated in te rm s o f te c h n iq u e s an d tech n o lo g y , o rg an isatio n , internal co -o rd in a tio n , tim e li
ness, safety an d flex ib ility .
For c o m p a n ie s d e alin g w ith sh ip m en t o f g o o d s an im p o rtan t facto r o f su ccessfu l c u sto m e r service is a c o m p le x serv ice o ffer (tran sp o rt process). O rg an isatio n o f th is p ro cess, u se o f technical fa c ilitie s as w ell as tra n sp o rt tech n o lo g ies e m p lo y ed in it d eterm in e its efficien cy and at th e sa m e tim e th e level o f c u sto m e r serv ice quality.
P erm an en tly in c re a sin g p ressu re on the issu e o f natural e n v iro n m e n t p ro tectio n m a d e th at railway; ‘an e n v iro n m e n t frie n d ly ’ m ean s o f tra n sp o rt ex p erien ces its rev iv al. E co lo g ical considerations, th e ro ad c o n g e stio n and the d ev elo p m en t o f c o n ta in e r sh ip m en t in flu en ced the progress o f m u ltim o d a l tra n sp o rt (c o m b in ed railw ay -ro ad transport).
U ntil n o w , th is k in d o f tra n sp o rt in P oland is lim ited to tra n sp o rtin g co n tain ers by m ean s o f railway, ro ad an d sea tran sp o rt. T h e tran sp o rt o f rep laceab le ca r b o d ies an d se m i-tra ile rs tak es place on a few ro u tes only. T h is lim itation resu lts from th e lack o f a su itab le ro llin g stock.
Realisation o f a tra n sp o rt p ro cess o f a m u ltim o d al ch aracter is d eterm in ed by the facto rs o f external and in tern al o rig in , in clu d in g the four m ajo r aspects: tech n ical and o p e ra tio n a l; o r
ganisational an d legal; tran sp o rt p olicy; the m ark et for tran sp o rt services.
D espite a long lastin g neg lig en ce in th e tran sp o rt in frastru ctu re and still lo w c u s to m e rs ’ interest in th is tra n sp o rt te c h n o lo g y , resu ltin g from u nequal c o m p etin g c o n d itio n s betw een road and ra ilw a y tra n sp o rt, m u ltim o d al sh ip m e n t is a truly p ro m isin g bran ch . It sh o u ld be stressed th a t su ch m u ltim o d a l tran sp o rt en su res b en efits in the form o f c o m p arab le tran sp o rt duration, b u t a t b e tte r tim e lin e ss and h ig h er reliab ility . It en ab le s h o u se-to -h o u se tran sp o rt. In addition, it a llo w s m ore effectiv e u se o f m eans o f tran sp o rt, red u ctio n s in w o rk fo rce (sm aller number o f d riv e rs) as w ell as h elps to shorten th e tim e o f railw ay cars tu rn o v e r a t all-train deliveries. N o t less im p o rtan t are ad v an ta g es to the natural e n v iro n m en t, nam ely lo w er traffic intensity re s u ltin g in b etter safety , less air p o llu tio n , noise red u ctio n an d sm aller land co n sum ption.
