ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ Seria: ENERGETYKA z. 31
_______ 1969 Nr kol. 253
ANDRZEJ WITKOWSKI
Katedra Cieplnych Maszyn Wirnikowych
OSIOWO-SYMETRYCZNE POLE PRĘDKOŚCI I CIŚNIEŃ W OSIOWYM WIElfcU SPRĘŻAJĄCYM Z MERYDIONALNYM PRZYSPIESZENIEM STRUMIENIA
Streszczenie. Przedstawiono program oraz wy
niki obliczeń osiowo-symetrycznego pola pręd
kości i ciśnień w modelowym wieńcu sprężają
cym z merydionalnym przyspieszeniem strumie
nia i przestrzennie ukształtowanymi łopatkami [15]» [16]. Założono ustalony i izentropowy przepływ czynnika ściśliwego. Przyjmując, że obliczony rozkład prędkości i ciśnień wystę
puje na uśrednionej w kierunku obwodowym po
wierzchni prądu, umiejscowionej między są
siednimi łopatkami, wyznaczono następnie w sposób przybliżony [10] rozkład prędkości względnych wzdłuż powierzchni łopatek. Wy
ciągnięto wnioski odnośnie doskonałości aero
dynamicznej przekroju merydionalnego oraz ka
nałów międzyłopatkowych badanego wieńca mode
lowego. Obliczenia przeprowadzono na elektro
nowej maszynie cyfrowej UMC-1.
1» Wstęp
Analiza nielicznych opublikowanych materiałów na temat wień
ców sprężających z merydionalnym przyspieszeniem strumienia wy
kazała brak informacji na temat własności aerodynamicznych pa
lisad rozmieszczonych na niecylindrycznych powierzchniach obro
towych. Przewidywane i częściowo potwierdzone badaniami [2], [4], [5] korzystne własności przepływowe tego typu wieńców skłoniły autora do podjęcia badań nad nimi.
Zagadnienie jest skomplikowane zarówno przez trójwymiarowość zjawisk aerodynamicznych zachodzących w przepływie jak i przez dużą liczbę zmiennych geometrycznych mających wpływ na osta
teczny efekt pracy wieńców z ukośnym kierunkiem przepływu czyn
nika. Na szczególną uwagę zasługuje w tych wieńcach analiza doboru kształtu merydionalnego wirnika oraz przebiegu szkiele
towej profili poprzez określenie ich wzajemnego wpływu na kształtowanie się warunków przepływu w kanałach międzyłopatko- wych.
Rozwiązanie postawionego problemu można uzyskać na drodze wyznaczenia pola prędkości i ciśnień w kanałach sprężających wirnika i analizę rozkładu tych parametrów na wszystkich po
wierzchniach omywanych przez czynnik. W aerodynamicznych bada
niach układów łopatkowych maszyn przepływowych istnieje sze
reg metod umożliwiających określenie pola parametrów przepływu.
Do metod tych należą metody eksperymentalne polegające na ba
daniu własności aerodynamicznych nieruchomych palisad płaskich i pierścieniowych i wykorzystaniu tych badań w wieńcach wiru
jących, metody bezpośredniego pomiaru parametrów przepływu w wieńcach wirujących, metody analityczne oraz numeryczne.
Występowanie w rozpatrywanych wieńcach sił Coriolisa powo
duje, że badania przepływowe zarówno w nieruchomych palisadach płaskich jak i pierścieniowych byłyby całkowicie nieprzydatne.
Badania przepływu w kanałach wirujących nie wchodzą w ra
chubę z uwagi na konieczność budowy kosztownego i skomplikowa
nego stanowiska badawczego oraz wykonania dużej liczby modeli.
Metody analityczne wymagają daleko idącej idealizacji para
metrów rzeczywistych co w konsekwencji powoduje, że otrzymane wyniki znacznie odbiegają od rozwiązania problemu rzeczywiste
go.
Powyższe trudności skłoniły autora do szukania rozwiązania na drodze obliczeń numerycznych.
Zważywszy trudności związane z matematycznym określeniem rzeczywistego charakteru przepływu w maszynach przepływowych wprowadza się za szeregiem autorów [6], [7]» [8^, [10J, [l2]t
uproszczenia polegające na założeniu, że przepływ przez wieniec wirnikowy lub kierowniczy odbywa się wzdłuż osiowo- symetrycznych powierzchni prądu oraz,że przepływ na tych po
wierzchniach może być traktowany jako dwuwymiarowy. Przybliżo
ny obraz trójwymiarowego pola prędkości i ciśnień uzyskuje się po kolejnym rozwiązaniu dwu dwuwymiarowych przybliżeń izentro- powego przepływu płynu nielepkiego wzdłuż dwu wzajemnie orto
gonalnych obrotowych powierzchni prądu. Założenie osiowej sy
metrii przepływu jest równoznaczne z założeniem fikcyjnego wirnika o nieskończonej ilości łopatek. W rzeczywistości po
wierzchnie prądu są powierzchniami przestrzennymi, co wynika z nierównomiernego rozkładu prędkości merydionalnych w kierunku obwodowym.
W wieńcach łopatkowych o ukośnym kierunku przepływu stosu
je się zazwyczaj dużą liczbę łopatek i dlatego można założyć nieznaczną zmianę prędkości merydionalnych w kierunku obwodo
wym i wynikającą stąd osiową symetrię powierzchni prądu.
W oparciu o powyższe założenia wyprowadzono w pracy [15] równanie równowagi przepływu względnego w kierunku normalnym do rzutu linii prądu na płaszczyznę merydionalną dla ogólnego przypadku wieńca sprężającego z ukośnym kierunkiem przepływu czynnika i przestrzennie ukształtowanymi łopatkami. Równanie powyższe umożliwia łącznie z równaniem ciągłości wyznaczenie pierwszego przybliżenia dwuwymiarowego przepływu w wirniku.
Wyniki obliczeń pierwszego przybliżenia dwuwymiarowego prze
pływu wykorzystano następnie do wyznaczenia rozkładu prędkości względnych i ciśnień wzdłuż powierzchni łopatek*
Osiowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień.»»______________ 81
2. Badany model
Przyjęta metoda umożliwia określenie racjonalnego kształtu wirnika po uprzednim wyznaczeniu podstawowych parametrów geo
metrycznych jak stosunek średnic u wlotu i wylotu, zarys kra
wędzi wlotowej i wylotowej, kąty łopatkowe podziałka łopatek itp. na podstawie konwencjonalnych metod obliczenio
wych.
Dla zbadania charakteru przepływu w wieńcu sprężającym z merydionalnym przyspieszeniem strumienia zaprojektowano wieniec modelowy MWM 600/75/12 [i 5] z piastą o tworzącej krzywolinio
wej i cylindryczną osłoną zewnętrzną. Bliższe dane przedstawio
no w tablicy 1.
Tablica 1 Parametry geometryczne i termodynamiczne wirnika
Średnica zewnętrzna 600 mm
Stosunek średnic na wlocie 0,46
Stosunek średnic na wylocie 0,75
Liczba łopatek 12
Liczba obrotów 3000 obr/min
Prędkość obwodowa wirnika 94,2 m/s
C zynnik powietrze
Natężenie przepływu czynnika 9,248 kg/s Całkowita temperatura na wlocie 15°C
Ciśnienie całkowite na wlocie 1 bar Ciśnienie końcowe sprężania 4293 N/m2
Oslowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień.»« 83
Kształt powierzchni łopatek wyznaczono po przybliżonym okre
śleniu rozkładu prędkości merydionalnych według zasad przepły
wu potencjalnego oraz przy założeniu jednakowych przyrostów ciśnienia całkowitego w każdej strudze elementarnej. Szkieleto
we łopatek i ich profile określono na ośmiu osiowo-symetrycz- nych powierzchniach prądu po uprzednim konforemnym odwzorowaniu ich na płaszczyźnie pomocniczej m, $ (rys. 1) korzystając z wykreśłnej metody Kapłana [li]. W płaszczyźnie tej wyznaczono uprzednio kąty odchylenia strug czynnika od powierzchni łopa
tek w obszarze krawędzi wlotowej i wylotowej adoptując znane metody w teorii palisad sprężarek i wentylatorów osiowych nor
malnego typu. W szczególności zastosowano metody opracowane przez Pfleiderera i Howella najlepiej uwzględniające charakter przepływu przestrzennego w rozpatrywanym wieńcu. Przyjęto ko
łowy kształt szkieletowych profili w płaszczyźnie odwzorowania.
Ze względów wytrzymałościowych łopatki wykonano jako profilo
wane w oparciu o profil laminarny NACA 65-010. Parametry geo
metryczne profili zestawiono w tablicy 2.
Tablica 2 Parametry geometryczne profili w płaszczyźnie odwzorowania
Profil *1 M
fi 2
[o]
fim [«]
1 [mm]
R s [mm]
m [mm]
1 2 3 4 . 5 6 7
1-1 24,38 60,84 42,6 342,57 547,94 232,0 2-2 25,22 64,4 44,8 329,79 491,64 232,5 3-3 26,5 68,8 47,65 314,99 436,52 232,8 4-4 27,7 73,72 50,7 300,93 385,12 233,0 5-5 29,25 78,15 53,75 292,62 352,81 237,0
Rys.
m
odwzorowane na płaszczyźnie pomocni
czej (m, <&) LlL
2zŁ
3-3
4-4
5-5
£ £
1=L
8-B
1 . P r o f i l e łopatkowe
Oslowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień».. 85
cd. tablicy 2
1 2 3 4 5 6 7
6-6 31,08 83,35 57,22 281,84 319,92 237,0 7-7 33,37 88,55 60,95 273,18 295,34 239,2 8-8 35,5 90,33 62,92 271,83 295,15 242,0
Ze względu na przestrzenne ukształtowanie układu łopatkowego palisadę łopatkową przedstawiany w trzech przekrojach.
Przekrój merydionalny określający kształt merydionalny wir
nika oraz przebieg linii prądu i ortogonalnych (rys. 2a).
W przekroju tym wyznaczamy wektory osiowej, promieniowej i me- rydionalnej prędkości oraz krzywiznę i kąt nachylenia linii prądu do osi wirnika.
Przekroje modelowe łopatki płaszczyznami prostopadłymi do osi (rys. 2b). W płaszczyznach tych wyznaczamy kąty odchylenia powierzchni łopatek od kierunku promieniowego £ .
Konforemne odwzorowanie na płaszczyznę przekrojów łopatek powierzchniami prądu (rys. 2c) umożliwia określenie geometrii palisady łopatek w układzie współrzędnych m i . W płasz
czyźnie tej wykreślamy trójkąty prędkości w rozpatrywanych punktach przepływu oraz wyznaczany kąty strumienia , łopatek jg- * & , &-.I zmianę podziałki t i grubości tA w kierun-
i sr o z d ^
ku przepływu. Ponadto ustala się zależność między kątem łopat
kowym f& mierzonym na płaszczyźnie stycznej do powierzchni prądu w rozpatrywanym punkcie oraz kątem R stanowiącym kąt
* c
łopatkowy w przecięciu cylindrycznym na promieniu rj t g £ = tg ySc cos i + tg £ sin S
232.5 Rys.2a.PrzekrójmerydionalnywirnikaRys.2b.Przekrojemodelowełopatkiwirnika
Osiowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień«.
tll|H‘ Htiiwn* m i-i
Rya. 2c. Palisada profili odwzorowana na płaszczyźnie (m,$)
3. Metoda analizy przepływa
3.1. Pierwsze przybliżenie dwuwymiarowe
W pierwszym przybliżeniu dwuwymiarowym rozpatrujemy warunki równowagi przepływu na założonych powierzchniach prądu stano
wiących miejsce geometryczne punktów równoodległych w kierunku obwodowym od średnich powierzchni sąsiednich łopatek. Powierz
chnie te przyjmują kształt średnich powierzchni łopatek za wy
jątkiem obszaru w płaszczyźnie krawędzi wlotowej i wylotowej^
gdzie występują znaczne różnice między średnim kątem łopatek, a średnim kątem strug. Dla ułatwienia dalszych rozważań po
wierzchnie te rzutujemy na płaszczyznę merydionalną.
Założenie średniej powierzchni prądu w kanale międzyłopatko- wym jest równoznaczne z przyjęciem do rozważań wirnika o nie
skończenie wielkiej liczbie nieskończenie cienkich łopatek i osiowej symetrii przepływu. Utrzymanie w wirniku charakteru przepływu osiowo-symetrycznego wymaga zrównoważenia gradientu ciśnienia w kierunku obwodowym przez wprowadzenie do równań równowagi przepływu fikcyjnych sił masowych. Idea zastąpienia różnicy ciśnień występującej po obu stronach łopatek przez rozkład sił działających w kierunku normalnym do ich powierz
chni została przedstawiona po raz pierwszy przez Lorenza w 1907 r.
Rys. 3» Współrzędne naturalne, składowe prędkości
Równanie równowagi przepływu wyprowadzone w układzie współ
rzędnych naturalnych m, n, $ (rys. 3) ma postać:
9w— • + Pw + Q » 0
da O )
Osiowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień.. 89
gdziet
2 2
p s coś fi + sin ft cos S t rk
+ (tg£ c o s <5 - tgjsc sini) cosyg + JŁ sin^g) (2a) 9 m
Q * 2a)£sin£ cos i + cos£ sini (tg£ cos i - tgpc sini)J + a
+ (tg£ cos i - tg« sin£)cosyg sin^g— - (2b) dm
Jest to równanie różniczkowe liniowe pierwszego rzędu i po«
siada rozwiązanie ogólne o postaci:
w = exp ( ^n ) [ - / ( Q exp^? dn)dn + cj (3) Dla n rosnącego od piasty do osłony przyjmujemy dla n « 0 w « w , gdzie w prędkość względna przy piaście:
P P
n n n
w . exp (- / P dn)[wp - / (Q exp
J
P dn)dnj (3a)O 0 0
Jeżeli przyjmiemy, że sąsiednie linie prądu są oddalone od siebie o skończoną małą wartość An, dla której można przyjąć stałość parametrów P i Q wówczas rozwiązanie równania (1) przyjmie postać dogodną do obliczeń numerycznych na maszynie matematycznej:
w *« w exp(- PJn) + -|jexp( - Edn) - i] (4)
Tę postać równania wykorzystano następnie do obliczenia rozkładu prędkości względnych dla każdego kolejnego przedziału An. Niezależnie od równania równowagi w postaci (4) winno być
spełnione równanie ciągłości dla każdej strugi. Zakłada się przy tym, że pomiędzy sąsiednimi liniami prądu przepływają równe ilości czynnika:
Aa. » 25Tr/jn?'w (5)
ł m
Znajomość rozkładu prędkości względnych umożliwia następnie wyznaczenie rozkładu ciśnień statycznych. W przypadku czynnika nieściśliwego korzystany z równania:
p “ po1 + y2 "
natomiast dla czynnika ściśliwego z równania:
^ ’ (?)
gdzie:
1
#-1 2a ,
o1
Przy rozpatrywaniu przepływu w kanele dolotowym lub wyloto
wym równanie różniczkowe równowagi (1) znacznie się upraszcza zważywszy, że prędkość kątowa W . 0 oraz kąt fi » 0.
Wówczas:
Osiowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień. 91
oraz
ć?w ' w
(
8)
n X* .
a - r
3.2. Rozkład prędkości względnych wzdłuż powierzchni łopatki Znajomość rozkładu prędkości na średniej międzyłopatkowej powierzchni prądu umożliwia określenie rozkładu prędkości wzdłuż powierzchni łopatek. W pracy zastosowano przybliżoną metodę opracowaną przez Stanitza i dającą zadowalające rezulta
ty w porównaniu z metodą relaksacji zastosowaną do rozwiązania równań przepływu potencjalnego na obrotowych powierzchniach prądu [10]. Metoda Stanitza może być zastosowana do wirników o dowolnym kształcie łopatek ze zmienną grubością i kątami /i profili łopatkowych rozmieszczonych na obrotowych powierzch
niach prądu o dowolnej krzywiźnie. Wychodzimy tu z warunku ze
rowej cyrkulacji przepływu bezwzględnego wokół dowolnego ob
szaru zamkniętego nie obejmującego profilu łopatki (rys. 4).
Zakłada się ponadto, że czynnik jest doskonale prowadzony przez łopatki za wyjątkiem obszaru w pobliżu szczeliny nadło- patkowej oraz w płaszczyźnie krawędzi wlotowej i wylotowej.
Warunek zerowej cyrkulacji przepływu bezwzględnego wzdłuż kon
turu A, B, C, D (rys. 4)»
m % r [ tri . _ . cL
(wcB + u s i n Ą j - (wb + u.sin^) — — +
+ f - k [ (u + *śr 3 i n /3śr) * r * ^ dm " 0 (9) stąd:
7 ^ 1 “ TZźfc + + dl [<U + Wśr sin^ ś r ) ^ r r ]= 0
Rys. 4.
Jeżeli założymy liniowy rozkład prędkości względnych w kierun
ku obwodowym wówczas:
"oz ■ 2 % r - "b <10>
oraz ostatecznie:
cos£b . cosy8c£ ił . wśr
w b “ c o s ^ + C0SPCZ (cosAsz + U(tS^cz " t8^ b) +
+ §5 [(u + wśr sinAśr) *ą^ £ i - ] j <11>
4. Program obliczeń
Farametry przepływu w wirniku i kanale dolotowym określa się z równań prędkości (4)» (8) i ciągłości (5) metodą kolej
nych przybliżeń podobnie jak w pracach [6], [7], [8], [14J rozpatrujących pole przepływu w wieńcach z płaskimi, ściśle promieniowymi łopatkami i promieniowym i ukośnym kierunkiem
Cyrkulacja czynnika w przepływie bezwzględnym
Osiowo-sygetryczne pole prędkości i ciśnień,,.______________ 93
¿
3ys«5.Rozkładliniiprądui ortogonalnychw przekrojumerydionalnymwirnikai kanału lotowego
przepływu czynnika. W pierwszej kolejności wykreślamy w dwu
krotnym powiększeniu wstępny rozkład linii prądu i ortogonal
nych w przekroju merydionalnym badanego wirnika i kanału do
lotowego (rys. 5) wykorzystując wykreślno analityczną metodę podaną przez Broszkę [1] . Punkt początkowy obliczeń obieramy na wybranej linii ortogonalnej w przecięciu z tworzącą piasty traktowaną jako pierwsza linia prądu. W punkcie tym przyjmu
jemy prędkość początkową wp oraz wstępnie odczytaną z wykre
su linii prądu (rys. 5) odległość An mierzoną wzdłuż ortogo
nalnej. Korzystamy z równań (4) i (5) dla iteracyjnego obli
czenia nowej wartości A n oraz współrzędnych i prędkości w punkcie przecięcia się kolejnej linii prądu z ortogonalną.
Proces iteracji kończymy po uzyskaniu założonej zgodności ob
liczeń dwóch ostatnich przybliżeń An. Parametry P i Q wy
stępujące w równaniu (4) obliczamy z rówpari (2a) i (2b) jako średnie dla rozpatrywanego przedziału An. Występujące w tych parametrach wartości krzywizny 1/r^ i kąta nachylenia linii prądu S określamy z wstępnego rozkładu linii prądu. Pochodne dm/dm oraz d Blnfijd m wyznaczamy odpowiednio z wstępnego
rozkładu prędkości względnych obliczonych z zasad przepływu potencjalnego [i] oraz po wykreśleniu kształtu szkieletowych profili na powierzchni odwzorowania. Przedstawiony tok obli
czeń powtarzamy dla następnego odcinka A n wykorzystując ob
liczoną w trakcie poprzedniej iteracji prędkość w jako w w równaniu (4)» Przechodząc kolejno od odcinka do odcinka znajdujemy nowy poprawiony rozkład linii prądu i prędkości względnych wzdłuż przyjętej ortogonalnej.
Proces obliczeń opiera się na założonej wstępnie prędkości
*p przy piaście. Jeżeli suma wszystkich obliczonych przedzia
łów UjAn jest równa z określoną dokładnością f 2 długości całkowitej ortogonalnej n^ wówczas uznajemy,że prędkość wp
Oslowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień« 95
została założona prawidłowo i obliczenia rozkładu linii prądu i prędkości wzdłuż danej ortogonalnej uważamy za zakończone*
W rzeczywistości w celu uzyskania założonej dokładności obli
czeń należy przeprowadzić szereg przybliżeń prędkości w^ i sumy odcinków A u będącej w efekcie funkcją tej prędkości.
Właściwą prędkość w^ uzyskuje się przy pomocy liniowej in
terpolacji lub ekstrapolacji.
Podobnie powtarzamy obliczenia dla wszystkich ortogonalnych uzyskując rozkład prędkości względnych i linii prądu w całym przekroju merydionalnym wirnika. Obliczony rozkład prędkości względnych umożliwia wyznaczenie z równania (7a) rozkładu gę
stości czynnika w przypadku występowania ściśliwości oraz no
wego przybliżenia pochodnej ć?w/9m. Po uzyskaniu tych danych cały tok obliczeń powtarzamy od początku.
Drugie i następne przybliżenia uzyskujemy po wykreśleniu poprawionej siatki linii prądu i ortogonalnych i wprowadzeniu do obliczeń nowych wartości krzywizny i kąta nachylenia linii prądu. Z uwagi na stabilność obliczeń w każdym kolejnym przy
bliżeniu uwzględnia się jedynie pewne ułamki przyrostu krzy
wizny*
Kilkakrotne aż do uzyskania żądanej dokładności obliczeń powtórzenie podanej procedury daje w rezultacie rozwiązanie pierwszego przybliżenia dwuwymiarowego. Z rozkładu prędkości względnych wyznaczamy następnie z równań (6) lub (7) w zależ
ności od tego czy many do czynienia z czynnikiem ściśliwym lub nieściśliwym rozkład ciśnień statycznych w przekroju merydio
nalnym wirnika.
Pewną trudność sprawia określenie rozkładu prędkości wzdłuż krawędzi wlotowej wirnika, z uwagi na to, że jej kształt znacz
nie odbiega od kształtu sąsiednich ortogonalnych oraz występu
jącą wzdłuż krawędzi nieciągłość warunków przepływu. Zagadnie
nie to rozwiązuje się przez wykreślenie w obrębie krawędzi wlotowej szeregu normalnych między wyznaczonymi uprzednio li
niami prądu (rys* 5) i iteracyjne obliczenie rozkładu prędkości wzdłuż krawędzi z równań (4) i (5) przy założeniu An * const*
Traktując obliczone w pierwszym przybliżeniu dwuwymiarowym prędkości względne jako średnie dla kierunku obwodowego obli
czamy z równań (10), (11) rozkład prędkości i ciśnień wzdłuż strony czynnej i biernej łopatki.
Przedstawiony program obliczeń przystosowano do obliczeń na elektronowej maszynie cyfrowej UIC-1* Sieć działań progra
mu obliczeń przedstawiono na rys. 6.
5. Przygotowanie danych
Obliczenie parametrów P i Q z zależności (2a) i (2b) dla każdego przedziału An wymaga przygotowania danych okre
ślających geometrie kanałów międzyłopatkowych oraz przybliżony rozkład prędkości względnych we wszystkich punktach przecięcia siatki linii prądu i ortogonalnych. Dane r, r^, j8 , 8 , € , d/dm s i n £ , -g- mw dd>/dnt wo , ¿In, ? » Q tablicuje się z po
daniem numeru linii prądu (0, 1, ...., 13) oraz ortogonalnej (0, I, II, .... XIX) 1* wprowadza do maszyny. Parametry rfc, Ó\ fi wyznaczamy z kształtu linii prądu i szkieletowych profi
li korzystając z zależności:
d r
(
12)
6 - arc tg af (13)
Osiowo-syaetryczne pole prędkości i ciśnień. 97
( START )
CZYTANIE DANYCH p , . t . . m . x u cz
W. /. O. W '**. *•«*,
Oto ort i A 1 ^ . ¡ u , m¥ £y fiu. *"u. "*.WH__________
jUMfcr u,j
OBLCZENIA POMOCNICZE aJtmr6*m(13), róumlW.filry, mu I
fbsr.p/dml^ ' fb w ftm )"
Wfc lm Tm y„ J t;
3 tin fi 7im, Iw /im
QBUCZ:
Qu riwniZbJ
1 W* 1
^71
lOflUCZ: 7. n>ww/<^
| | jOflŁ/CTlrrtwn/frj
(oflUCZ.jn r«m n(s\
n .
[ITERACJA] {DRUKOWANIE WYNIKOw\
■
4 .-J ll!p^ 1
k * t j p . / > ł 1
I>'**to
Uii' "fa r
r^h
)pBUCZ:<4wMm)M \w t s t~
OSTATECZNE NIE | TAK
i - J
NOWE DANE: t^.r^ Prnptrw hc*r«r N it | tAK
x
{offowowLff pw j
\ KONIEC OBLICZEŃ |
Rys. 6. Sieć działań programu obliczeń rozkładu prędkości względnych i ciśnień w przekroju merydionalnym wirnika
Średnią powierzchnię prądu między łopatkami określamy przez wyznaczenie zależności d-3/dr i d&fdz w szeregu punktach tej powierzchni?
d$ ,dd> dr dd> dz, / 1 - r di - p <3i d S ł Si <14>
» sini + ^ c osi )
Szczególnej dokładności wymaga określenie krzywizny linii prą
du, której wartość ma decydujący wpływ na obliczenie parame
tru P i dalej na wynik końcowy obliczeń An i w.
Wyznaczenie przedstawionych parametrów wymaga zastosowania numerycznych metod interpolacji gwarantujących uzyskanie pier
wszych i drugich pochodnych o dużej dokładności. W oblicze
niach wykorzystano dwie metody, tzw. w języku angielskim meto
dę "cubic spline fit" [13] oraz metodę najmniejszych kwadratów [3j, w której szukaną funkcję aproksymowano wielomianem trze
ciego stopnia przechodzącym przez pięć danych punktów. W meto
dzie "cubic spline fit" szukaną funkcję interpoluje się przy pomocy szeregu wielomianów trzeciego stopnia łączących dane sąsiednie punkty krzywej i spełniających warunek ciągłości po
chodnych pierwszego i drugiego rzędu w tych punktach. W celu uzyskania koniecznej liczby równań określa się dodatkowe wa
runki brzegowe na krańcach interpolowanej krzywej. W pracy przyjęto przybliżoną wartość pierwszych pochodnych w punktach początkowym i końcowym krzywej. Zgodnie z autorami [13] metoda ta daje szereg istotnych korzyści:
a) uzyskujemy pojedynczą gładką krzywą,
b) duża prędkość obliczeń. Obliczenia przeprowadza się roz
wiązując jeden zestaw równań określony dla całej krzy
wej,
Osiowo-symetryczne pole prędkości 1 ciśnień» 99
c) umożliwia obliczenie wartości pierwszej i drugiej po
chodnej, interpolację funkcji oraz całkowanie numeryczne*
W praktycznych obliczeniach okazało 3ię, że zgodnie z inten
cją autorów [13] metoda ta daje dokładne wartości pierwszej po
chodnej. Natomiast w obliczeniach krzywizny linii prądu gdzie wymagana jest również duża dokładność określenia drugiej po
chodnej metoda ta okazała się nieprzydatna dla linii prądu o promieniu krzywizny większym niż około 150 mm. Do obliczeń krzywizny linii prądu zastosowano więc metodę najmniejszych kwadratów bardziej pracochłonną ale dającą gładszą krzywą.
Z uwagi na małą dokładność obliczeń na krańcach kolejnych krzy
wych sąsiednie krzywe nakładano na siebie w dwu skrajnych punk
tach. Krzywiznę linii prądu oraz pozostałe parametry obliczono t
w programie pomocniczym na maszynie cyfrowej. W programie głów
nym obliczeń ustalono dokładność iteracji Zln oraz2Mn. Przy
jęto odpowiednio £ = 0,01 i £ 2 3
6. Wyniki obliczeń
6.1. Rozkład prędkości i ciśnień w przekroju merydionalnym wirnika
W przekroju merydionalnym wirnika i kanału wlotowego wykre
ślono siatkę 14 linii prądu (i * 0, 1, 2, ... 13) oraz 19 ortogonalnych (k - I, II, ... XIX) (rys. 5) stanowiącą przybliżenie wstępne w procesie obliczeń. Parametry geome
tryczne kanału międzyłopatkowego oraz wstępny rozkład prędko
ści względnych określono w 167 punktach siatki linii prądu i ortogonalnych i ujęto w tablicach.
Krzywiznę i kąty nachylenia linii prądu obliczono po zdję
ciu współrzędnych punktów przecięcia linii prądu i ortogonal-
Tablica 3 Krzywizna i kąt nachylenia 0 linii prądu
1. Metoda "spline fit curve" [13}.
2. Metoda najmniejszych kwadratów [3]:
2 3
r =* a + az + az + az , dla pięciu punktów krzywej.
Linia prądu "0"
Nr ort.
1 2
1/*k 8 1/*k 8
kr - 1,204 + 0,921 + 3,250 + 0,908 X + 6,435 + 0,747 + 6,450 + 0,725 XI + 5,960 + 0,604 + 6,580 + 0,616 XII + 6,700 + 0,474 + 6,340 + 0,479 XIII + 3,936 + 0,358 + 4,740 + 0,470 XIV + 1,744 + 0,294 + 1,990 + 0,285 XV + 3,860 + 0,231 + 2,660 + 0,222 XVI + 3,118 + 0,157 + 2,570 + 0,167 XVII + 2,093 + 0,101 + 2,440 + 0,112 XVIII + 2,537 + 0,046 + 2,260 + 0,057 XIX + 1,226 + 0,000 + 2,050 + 0,005
nych w układzie współrzędnych r t z* W tablicy 3 przedstawiono przykładowo wyniki obliczeń krzywizny i kątów nachylenia 0 linii prądu przeprowadzonych dla porównania wyników metodą
"spline fit curve" i najmniejszych kwadratów.
Poprawiony rozkład linii prądu uzyskany w trzecim przybli
żeniu przedstawiono na rysunku 5 linią przerywaną. Wyraźne różnice w rozkładzie linii prądu występują w obrębie krawędzi wlotowej wirnika. Wynika to z silnego w tym obszarze wpływu krzywizny linii prądu na rozkład prędkości względnych. Bardzo
Osiowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień.. 101
nieznacznym zmianom ulega natomiast przebieg i długość ortogo
nalnych co ułatwia przebieg obliczeń.
Linie stałych prędkości względnych odniesionych do prędko
ści obwodowej u wykreślone w przekroju merydionalnym wirni- Z
ka przedstawiono na rys. 7« Szczególnie interesujący z punktu widzenia analizy warunków sprzyjających wystąpieniu zjawiska oderwania strug jest rozkład prędkości wzdłuż powierzchni ograniczających przekrój merydionalny wirnika (rys. 8). Pręd
kość względna czynnika wzdłuż konturu piasty początkowo szyb
ko rośnie w obrębie krawędzi wlotowej do punktu A (rys. 7)?
po czym prawie liniowo maleje. Opóźnienie przepływu może wywo
łać oderwanie warstwy przyściennej, której grubość przy krawę
dzi wylotowej jest znaczna. Niewątpliwą poprawę warunków prze
pływu można by uzyskać przez modyfikację kształtu piasty prze
nosząc jej największą krzywiznę od punktu A w kierunku czę
ści środkowej i wylotowej. Spowodowałoby to bardziej równomier
ny rozkład przyspieszeń czynnika wzdłuż piasty przy jednoczes
nym zmniejszeniu nadmiernego przyspieszenia w obrębie krawędzi wlotowej. Niezależnie od tego przewiduje się pewne wyrównanie rozkładu prędkości wzdłuż ortogonalnych. Wzdłuż osłony zew
nętrznej wirnika zachodzi równomierny spadek prędkości od 94,83 m/s na wlocie do 75,8 m/s na wylocie. Uwzględniając po
czynione uwagi rozkład prędkości względnych w przekroju mery
dionalnym badanego wirnika można uznać za korzystny.
Rozkład ciśnień statycznych p przedstawiono na rys. 9 w postaci linii stałego ciśnienia odniesionego do ciśnienia cał
kowitego na wlocie P 0-j* w całym obszarze wirnika za wyjątkiem obszaru wlotowego przy piaście zachodzi równomierny przyrost ciśnienia statycznego w kierunku krawędzi wylotowej.
i>-
Liniestałychprędkościwzględnychw przekrojumerydionalnymwirnika(w/u,
Osiowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień». 103
9
00
m•
>>
K Rozkładprędkościwzględnychwzdłużpowierzchniograniczającychkanałprzepływo wywirnika
Ostens21twrmtrzna wirnika Liniestałychciśnieństatycznych(p/p
Oaiowo-aymetryczne pole prędkości i ciśnień.» 105
6.2. Rozkłady obciążeń wzdłuż powierzchni łopatek
Szczególne znaczenie dla oceny aerodynamicznej wieńców wi
rujących ma rozkład prędkości i ciśnień po obu stronach po
wierzchni łopatek. Zdaje się nie ulegać wątpliwości, że to właśnie profil krzywej obciążenia wiąże się ściśle ze sprawno
ścią hydrauliczną. Rozkład ten powinien spełniać konkretne żą
dania:
- stopniowe narastanie obciążenia na krawędzi wlotowej od zera,
- unikanie pulsacji ciśnienia na całej przestrzeni między wlotem a wylotem,
- unikanie nadmiernych ujemnych gradientów prędkości w ob
szarze krawędzi wylotowej szczególnie po stronie biernej łopa
tek.
Na rys. 10 przedstawiono wykresy rozkładów prędkości względ
nych wzdłuż profili łopatkowych przy piaście (a), na powierz
chni prądu 5-5 (b) oraz przy osłonie zewnętrznej wirnika (c).
Najbardziej obciążony jest profil przy piaście. Wykres obcią
żenia (rys. 10a) spełnia warunek stopniowego narastania obcią
żenia w kierunku centralnych części profilu. Niepokoi nadmier
ny ujemny gradient prędkości po stronie podciśnieniowej łopat
ki w obrębie krawędzi wylotowej. Opóźnienie przepływu prowadzi do wzrostu grubości warstwy przyściennej i w wyniku do wzrostu strat przepływu. Z wykresów na rys. 10 wynika, że obciążenie łopatki maleje w kierunku od piasty do osłony zewnętrznej. Ob
ciążenie profili łopatkowych 5-5 (rys. 10b) i przy osłonie zew
nętrznej (rys. 10c) jest równomiernie rozłożone na całej dłu
gości łopatki. Zmiany obciążeń łopatki wzdłuż profili można przeprowadzać zarówno przez odpowiednią korekcję kształtu szkieletowych profili jak i przez zmiany kształtu przekroju merydionalnego wirnika.
Rys. I0a. Rozkład prędkości względnych wzdłuż profilu łopatki przy piaście. Profil 8-8
n-Strona podciśnieniowa o-Średnia powierzchnia
0 . 5--- --- --- --- --- ---
' 0 10 20 30 40 50 50 70 80 90 100
Odległość w zd łu ż lin ii prądu m '/ . «—
Rys. I0b. Rozkład prędkości względnych wzdłuż profilu łopatki na powierzchni prądu 5-5. Profil 5-5
Osiowo-symetryczpe pole prędkości i ciśnień.. 107
Rys. 10c. Rozkład prędkości względnych wzdłuś profilu łopatki przy osłonie zewnętrznej. Profil 1-1
Rys. 11. Rozkład prędkości bezwzględnych przy osłonie zewnę
trznej wirnika
Rozkład prędkości bezwzględnych wzdłuż osłony zewnętrznej (rys. 11). Ponieważ osłona zewnętrzna jest nieruchoma wobec tego dla analizy przepływu wzdłuż jej powierzchni miarodajny jest rozkład prędkości bezwzględnej. Analiza przepływu wzdłuż osłony zewnętrznej jest o tyle interesująca, że najczęściej na tej powierzchni, w pierwszym rzędzie, zachodzi oderwanie strug w momencie wejścia sprężarki w obszar parametrów pracy niesta
bilnej. Przedstawiony na rys. 11 rozkład prędkości bezwzględ
nej nie budzi zastrzeżeń z uwagi na równomiernie rozłożony do
datni gradient prędkości zarówno po stronie biernej i czynnej łopatki.
7. Uwagi końcowe
Z uwagi na trudności związane z określeniem charakteru prze
pływu w wieńcach wirujących przedstawione w pracy obliczenia oparto na szeregu założeniach upraszczających. Założono, że przepływ jest izentropowy i ustalony, że odbywa się na osiowo- symetrycznych powierzchniach prądu oraz że czynnik jest dosko
nale prowadzony od wlotu do wylotu przez nieskończoną liczbę łopatek. Uzyskany osiowo-symetryczny przepływ potraktowano za szeregiem autorów [s], [lo], [1 2], [14] jako uśredniony dla kierunku obwodowego i wykorzystano do obliczenia rozkładu pręd
kości wzdłuż powierzchni łopatek. Założony model przepływu jest zbliżony do rzeczywistego w wieńcach o długich kanałach między- łopatkowych i małej wysokości w porównaniu z promieniem śred
niej wysokości łopatek. Nie uwzględnia on zjawisk zachodzących w obrębie krawędzi wlotowej i wylotowej wirnika. Występują tu znaczne gradienty ciśnienia wywołujące w wielu przypadkach oderwanie strumienia i powstawanie stref wirowych. Rzeczywisty rozkład prędkości różni się tu znacznie od teoretycznego. Jed
nakże mimo nieuwzględnienia wielu warunków przepływu rzeczywi-
Osiowo-symetryczne pole prędkości 1 ciśnień... 109
stego metoda ta zdaniem wielu autorów jest bardzo użyteczna przy określeniu wpływu geometrii kanału międzyłopatkowego wieńców wirujących na sprawność przepływu.
W szczególności analiza uzyskanego pola prędkości i ciśnień umożliwia:
- ocenę przepływową bądanego wieńca wirującego przez po
równanie uzyskanego pola prędkości z rozkładami uznanymi za korzystne,
- lokalizację miejsc w kanale przepływowym szczególnie po
datnych na wystąpienie oderwania strumienia,
- przewidywanie zjawisk zachodzących w warunkach przepływu rzeczywistego, tworzenia się warstwy przyściennej i wtórnych przepływów,
- określenie wpływu kształtu merydionalnego wirnika oraz szkieletowych łopatek na pole prędkości i ciśnień. Korygując sukcesywnie kształt kanałów międzyłopatkowych można doprowa
dzić do uzyskania zadowalającego rozkładu prędkości względnych, - badanie pola prędkości w warunkach różnych od obliczenio
wych oraz w momencie tworzenia się niestabilnej części charak
terystyki.
Obliczenia przeprowadzono dla modelowego wieńca sprężają
cego z merydionalnym przyspieszeniem strumienia. W procesie obliczeń przeprowadzono trzy przybliżenia rozkładu siatki li
nii prądu i ortogonalnych w przekroju merydionalnym wirnika.
Czas obliczeń jednego przybliżenia na maszynie cyfrowej UIIE-1 wynosił około 33 godziny. Czas wykonania dziesięciu iteracji rozkładu prędkości wzdłuż jednej ortogonalnej wynosił 35 mi
nut. Szczególnie uciążliwe jest przygotowywanie danych do każ
dego kolejnego przybliżenia, wykreślanie nowego kształtu linii prądu oraz obliczanie krzywizny i rozkładu pochodnych prędko
ści względnej. Uzyskane rozkłady prędkości względnych wzdłuż profili łopatkowych mają przebieg odpowiadający przebiegowi prędkości w wysokosprawnych osiowych wieńcach sprężających [12], {]13]. Uzasadnia to celowość większego obciążenia tego typu wieńców ( ijfm 0,8). Pewnej korekty wymaga kształt piasty wirnika m obrębie krawędzi wlotowej co uzasadnione zostało w punkcie 6.1. Dalszym etapem pracy będzie wyznaczenie rozkładu linii prądu i prędkości względnych w kierunku obwodowym co umożliwi uzyskanie pełnego tzw. ąuasi-trójwymiarowego rozwią
zania przepływu. Wyniki obliczeń dadzą podstawę do dalszego uściślenia rozkładu prędkości w przekroju merydionalnym i na
stępnie w kierunku obwodowym.
Na zakończenie pragnę podziękować Panu Profesorowi mgr inż.
Kazimierzowi Kutarbie za kierownictwo naukowe pracy.
Zestawienie oznaczeń
a [m/s] - prędkość dźwięku w punkcie spiętrzenia c [m/s] - prędkość bezwzględna przepływu
1 [m] - długość cięciwy profilu łopatki
m [m] - odległość mierzona wzdłuż linii prądu od krawędzi wlotowej łopatki w przekroju merydionalnym wirnika m [kg/s] - masa przepływającego czynnika na jednostkę czasu n [m] - odległość mierzona wzdłuż ortogonalnej w przekroju
merydionalnym p [N/m^] - ciśnienie statyczne
P - parametr uwzględniający geometrię łopatki Q - parametr uwzględniający geometrię łopatki r [m] - promień mierzony od osi obrotu
Tjj Cm] “ promień krzywizny linii prądu r3 [m] ” Promień szkieletowej profilu t [m] - podziałka łopatek
Osiowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień... 111
[m] - grubość profilu w kierunku obwodowym u [m/a] - prędkość obwodowa
w [m/s] - prędkość względna przepływu
z [m] - odległość mierzona w kierunku osiowym Z - liczba łopatek wirnika
fi [rad] - kąt między prędkością względną, a rzutem osi maszy
ny w płaszczyźnie stycznej do powierzchni prądu [rad] - kąt między styczną do linii szkieletowej profilu
łopatki a osią maszyny w przekroju cylindrycznym A - różnica skończona
S [rad] - kąt między styczną do linii prądu w przekroju mery- dionslnym a osią obrotu
£ [rad] - kąt odchylenia krawędzi łopatki od kierunku promie
nia w płaszczyźnie prostopadłej do osi
#[rad] - składowa obwodowa - wykładnik adiabaty ęfkg/m^]- gęstość czynnika
ty - wskaźnik sprężu
£o[l/s] - prędkość kątowa
T - stopień przewężenia przekroju przepływowego wirnika.
Wskaźniki
b - strona bierna łopatki (podciśnieniowa) cz - strona czynna łopatki (nadciśnieniowa) i - numer ortogonalnej
k - numer linii prądu końc - punkt końcowy obliczeń kr - krawędź wlotowa wirnika
m - składowa merydionalna w kierunku osi m n - składowa w kierunku osi n
o - parametry całkowite lub spoczynkowe
pocz - punkt początkowy obliczeń r - składów promieniowa
6r - parametry na średniej powierzchni prądu - składowa obwodowa
1 - parametry w płaszczyźnie krawędzi flotowej 2 - parametry w płaszczyźnie krawędzi wylotowej
- parametry uśrednione.
LITERATURA
[1 ] BROSZKO M.: Hydromechanika cz. 1. PWT, 1953.
[2] BRUSILOWSKIJ I.W.j Wientiliatory s meridionalnym usko- rienijem potoka* Promyszlennaja aerodinamika, zeszyt 24, Oborongiz, 1962.
[3] DEMIDOWICZ B.P., MARON I.A., SZUWALOWA E.I.z Hetody nume- ryczne cz. II. PWN, 1965.
[4] ECK B.: Ventilatoren* Springer-Verlag, 1965»
[5] PRITZCHE K.H.: Ein neuer Schaubenlufter mit miridianbe- schleunigter Bauart. Gluckauf, 1956.
[6] HAMRICK J.T., GINSBURG A., OSBORN W.M.: Method of Analy
sis for Compressible floe through Mixed Plow Centrifugal Impellers of Arbitrary Design. NACA Report No 1082, 1952.
M HQDSKINSON M.G.: A Procedure for Calculating the Axisym- metric Velocity and Pressure Distribution in Centrifugal and Mixed Plow Impeller Channels. Report ULME/B10, Uni
versity of Liverpool, 1965.
M KATSANIS T.t Use of Arbitrary Quasi-Orthogonals for Cal
culating Plow Distribution in a Turbomachine. Technical preprint for Annual Winter Meeting of the ASME, Chicago, Illinois, November 1965.
M KRAMER J.J., OSBORN V.M., HAMR1CK J.T.! Design and Test of Mixed Plow and Centrifugal Impeller. Trans. ASME, Se
ries A.J. of Engineering for Power, 1960.
Osiowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień 113
[10 | STANITZ J.D.: Some Theoretical Aerodynamic Investigations of Impellers in Radial and Mixed Plow Centrifugal Compres
sors. Trans. ASME, may 1952.
[1 1] STEPANOPP A.J.: Turboblowers. New York, John Willey, 1955»
[1 2} SZERSTIUK A.N.s Rascziet tieczienij w elemientach turbo- maszin. Maszinostrojenije, Moskwa 1967.
[13J WALSH J.L., AHLBERG J.H., and NILSON E.N.: Best Approxi
mation Properties of the Spline Pit. Jour. Math, and Mech., vol. 11, no 2, Mar. 1962.
[14] VAVRA M.H.: Aero Thermodynamics and Plow in Turbomachines.
John Wiley, London New York, 1960.
[15] WITKOWSKI A.s Metoda analizy przepływu w osiowym wieńcu sprężającym z merydionalnym przyspieszeniem strumienia.
Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Energetyka, z. 25, Gliwice, 1967.
[16] WITKOWSKI A.s Modelowy Wentylator Merydionalny MWM600/75/
12. Projekt techniczny, Gliwice 1967.
OCE CK MME T PtfHHOE H OJIE CKOPOCTEM H flAMEHUK B OCEBOM KOM1PECCOPHOM KOJIECE C MEPWflKOHMbHO yCKOPEHHiiM 1IOTOKOM
P e 3 b u e
K 3 J i a r a e T C H M e T o j n i c a p a c a e T a o c e c H w w e T p n q H o r o n o a a C K o p o c T e S h j a B J i e H H H b o c e B O M K O ł t n p e c c o p H O M K o a e c e c M e p H s a o H a j i b H O y c - KOpeHHHM nOTOKOM K Iip O C T p a H C T B e H H O nOCTpOeHHUMH JIO n aT K aM H
[ l 5 ] , [16] . I l p e ^ n o J i a r a e T c a « t o T e a e H H e s b j i a e T c a H 3 0 3 H T p o - nH2HŁiM0 y K a s a H H a a 3 a , u a « ł a b o c e C H M M e T p H t iH o K n o c T a H O B K e c b o - f l M T c a H a n e p B O M 3 T a n e k o n p e j e a e H H B $opMhi M e su io n a T O H H o tt n o - s e p z H O C T M p a B H O O T C T o a m e ii o t c w e x H K X a o n a T O K . Ha 3 t o M n o B e p x - h o c t h n o a y a e H O s B y u e p H o e p e m e H H e n o a a C K o p o c T e K u l a B a e H H i i K O T o p o e n c n o a B 3 0 B 8 H 0 j a n Ł D i e r j i z n p H 6 a H * e H H o r o H 3 y a e H n a p a c - n p e j e a e H H a C K o p o c T e f t n o o 6 B O f l a n n p o c j? iu r e 2 [10] .
AHaan3 noayąeHHUx peayabTaT O B pacw eT a no3BOXHT yayaniHTB $ o p - MHpoBaHHe noTOKa n y T eu pannoHanbHoro npo$nnnpoBaHHa aonaTOK c yaeTOM $op»ai orpaHmjHBajDmHX npoTOHHy» a a c T b nOBepxHOCTeii. P acijeT npoBeseH O Ha 3aeKtpoHHo BhuiHcawTeabHoa ManiHHe yMIi-1.
Osiowo-symetryczne pole prędkości i ciśnień.. 115
THE AXI-SYMMETRIC VELOCITY AND PRESSURE DISTRIBUTION IN AXIAL-FLOW COMPRESSOR IMPELLER WITH MERIDIONAL ACCELERATION
S u m m a r y
The purpose of this paper is to present the program and nume
rical results of theoretical, aerodynamic investigations for the axi-symmetric fluid flow in axial flow compressor impeller with meridional acceleration and blades of arbitrary spatial shapes [15], [l • It is assumed that the flow processes are isentropic. The analysis is based on the assumptions of a
mean flow surface between blades. On this stream surface a two- dimensional solution for the velocity and pressure distribu
tions i is obtained and then an approximate calculation of the blade surface velocities [10] is made. The significance of these results of analysis with respect to improved compressor performance has beeb discussed. This report contains a discus
sion of the numerical techniques required for obtaining solu
tions with a digital computer UMC-1.