Korelacja profilów dolnego i środkowego pstrego piaskowca w zachodniej Polsce

UKlD 501.'101.1: 551.3.051 : [552.535.5411.781.31] (ł38-15)

Anną SZYPERKO-SLIWCZYŃSKA

Korelacia profilów dolnego i środkowego pstrego piaskowca w zachodniei Polsce

WSTĘP

Utwory dolnego i środkowego 'P,strego piaSkowca występujące prawie na ca~ym ',db&zBl11Ze Niżu PoIlskiego, IW różnycll jego regionach ujęte, są

w ll'óiJne,

me

'kare~OWIaJlle dotychczas 'ze sobą schematy stratygraficzne.

Zaden z tych ;schematów nie opiera się naprzesłankaoh 'Paleontologie z- nyeh. W xezu1tade nawet tak szerokie pojęcia stratygraficzne jak dolny i środkowy pstry piaskowiec nie są ściśle, zdefiniowane i -w poszczegól- nych schematach używa 'się tych pojęć dla określenia nie odpowiadają­

cych sobie stratygraficz;nie odcinków profilu.

Prace prowadzone obecnie i planowane na naj'bliższy 'okres, syntety-

zujące wiadomości na temat dolnego i środkowego pstrego piaskowca,

stwa'rzają konieczność powiązania ze sobą istniejących schematów ,stra- tygraficznych,a w szczególności konieczność ujednolicenia na całym ob- szane Niżu Polskiego granicy między d'Olnym i środkowym pstrym pias- kowcem.

Przedstawiony artykuł dotyczy powiązania profilów dolnego i środko­

wego pstrego piaskowca za,chodniej Bolski. Osady najniższego triasu ^wy-

stępująee ,w p6łnoC'Ilej części omawianego obszaru uję1;e są w sehemat stratygraficzny 'Opracowany przezautortkę w 19'65 r., ^IW ezęści południo­

wej zaś w schemat J. Sokołowskiego (1967). Podstawą obydwu schema- tów jest olbserwowane na dużych 'Obszarach !pOdobieństwo profilów li- tologiC2'JIlY'ch. Korela'C'ja profilów ^IW obrębie obszaru, dla iktórego stworzono, jeden schemat straotY'graficzny, polega Iprzede \Wszystkim na wydzielaniu i śledzeniu pewnych 'ohBTakterysty;cznych poiiomów '1!itologicznych, a niekiedy także 1Il'a ipalI"alelizacji !ZaznaczającyCh się w tydh profilach cy-

klotemĆ1W sedymen.'tacyjIllYlch. '

Na obszarze przedsudeckim J. Sdkoł!Ows'lti (1967) wobrębie dolnego i środkowego pstrego piaskowca wydzielił 10 :kompleksów litologicznych (serie 12-21) 1, które udało się prześledzić na całym obszar.ze; wyjątek stanoWiła jedynie "seria 18". Na Pomorzu zaś w tym odcinku profilu wy-

1 W ,pracy tej j. SOlrołO'W6ki przytacza tak~ podział mu. Serie numerowane są kolej'Ilo od &uoopu retu do lIpągu dolnego triasu. Serie 1-11 odpowiadają retowi, którego podział nie

będzie omawiany.

Kwartalnik GeOlogiczny, t. 17, Dl' 2, 1m f.

262

dzielono trzy duże serie, z których dwie niższe okre~lono jakO' dolny~

a najwyższą jako środkowy pstry piaskowiec. Seria górna dO'lnego pstre- go piaskowca podzielO'na została z kolei na dwa odcinki stanowiące od-

rębne cy'klotemy. OdTębny cylklO'tem stanowi także odcinek 'profilu wy- d;zielony tu jalko środkowy pstry piaskowiec.

KORELACJA PROFILOW DOLNEGO I SRODKOWEGO PSTREGO PIASKOWCA

Korelacja profilów najn.iższego triasu obszaru przedsudeckiego i Po- morza przewowadrzona poprzez kolejne zestawianie profilów otworów wiertniczych w2rlłu¹ż linii północ - południe {wytbrane z tych profilów przedstawiono na fig. 1) wy'ka.zała, że za główne powierzchnie korelacyjne

łączące profile obu obszarów służyć mogą spągowe powierzchnie

kom-

pleksów piaszczystych~ stanowiących naj niższe ogniwa wydzielonych na PO'morzu cyk:IO'temów.

Pierwszą ·powierzchnią korelacyjną jest tu spąg kom- ple'ksu lPiaszczystego~ rozpoczynającego serię górną dolnego pstrego pias- kowca na .Pomarzu, a odpowiadający niewątpliwie spągowi serii 17 ;z ob- szaru przedsudeckiego. Leżące poniżej tej powierzchni osady rozwinięte są na obu obszarach bardzo podobnie, charakteryzują się dużą jednorod-

nością wyiotształeenia i wyrównanymi miążsżościami 2, wahającymi się na

większej części omawianego obJzaru w granicach 300-400 m.

Charakterystycznym elementem tego iłowcowo-mułowcowego ogniwa

są wkładki wapieni oolitowych, występujące na pewnytn odcinlku profilu bardzO' licznie. N a olbszarz'e PomO'rza dbserwujemy wYTaźne przesuwanie

się facji O'o'lito·wej IW profi'lu piooowyttn. W strefie -bliższej centrum zbior- nika sedymentacyjnego facja ta związana jest z górnym odcinkiem pro- filu tego ogniwa, ku brzegom pr.zesuwa się ku dołowi aż do ściśle środko­

wego odlci!nka Jprofi1u. SIedząc zmienność lito.facjamą najnlższego triasu poza obsza'l"e'In Pomorza - w kierunku wschodnim - obserwujemy IW

pewnych regionach stopniowe wykIlnowywanie się tegO' typu osadów.

Na O'bszarze :przedsudectkim temu odcinkowi profilu dolnego triasu

0<1-

powiad'a1ją łącznie serie 21-18 (J. Sokołowski, 1967). Autor ty-ch wydzie-

leń nie podaje w swej pracy zasad, na jakich je pnzeprowadził. Wydaje

się, że jest to podział o rwaC2:emu dokalnym, nie 'Opierający się na :różnicach

litologicznych, które wynikają z wielkich zmian o regionalnym chaTakte- rze, zaohodzącycl:t IW całym zbiO'rniku dolno triasowym. Wydzielenie

oop<>-

wiediników Ji'ilOlogicm.ybh tych serii na oIbszarze PQmorza nie jest IW

ka7Jdym Ir_e możliwe. Jedynie iIlajwy1Ższa (18) seria z obszaa.'u !pI'Zedsudec- kiego może /być kOTelowana - z kompleksem zawierającym liczne wkład­

ki wapieni oolitowych, 'leżącym w pewnych Tejonach PomO'rza w stropo- wej części omawianego ogniwa. Jak wspomniano wyżej, takie położenie

facjd oolitowej rw prOfilu dolnego pstrego piaSJrowca nie jest jednak p>w- szechne, wiązanie tych osald.ów nie może być więc traktow·am.e jallro para- lelizacja stratY'graficzna. Przesuwanie się w profilu pionowym i zanikanie facji oolitowej, podobnie jak obserwowane w Polsce lP<>łtnoonej, występuje

li W niniejSZym aTtykule nie omawiam zagailnien.ta dolnej granicy pstrego piBBkowca.

Nle2lgodnojcl i cleJaeności co do tej korelacji przedBtawlone są jei1:yoni.e na fig. 1.

...

J. $OIlD/o", S 11 j

"",.

...

^et

-

^to

J,l'ifJ piIJIl"p-

• tkJI_¥IM 16

.., ..

Cl

)..

~ t - - - i l - ' f o J"';fJ

JIp",_-

~-'-.

:~ I

;0 ,...

'

...

1-..:

!- l~

)..

J,";. ifp"" .. - pitlSlcrgsfll J psf,.

.et UNa pioSltl!Jsm-

~ ""'~"II'G, p/,a 2f

,Cl

l?tJiooowka

Kamien Pomorski Rokita

Kosobudz

Gorzow Wlkp.

A SZYP"I'I'o -Sf'''''l/nSlra illS,

ur,. ^UIJfVI

pi_lit_,ie spap"9

'->

...

~ ^)..

c:. ^~

'"

^c:.

.., ..

.... Q C)

<I.

. Cl:

..,

)..

Cl: ....

...,

Cl

~

...

... ...

<l: et

~~~~==~~~~~~:

-?-

~

Cd

. : ... , '. '. 1 .

···

. . -... . . . . .

I;-.±-;-I

^J

Fig. 1. Korelacja wybranych profil6wdolnego i §rodIrowego pstTego piaskawca PoIlski 2:aiChodniej 'WIZdhlz li:niJi S-N. Pt-zed- stawiooo lrolejno Wykresy parnim:6w: PS, PO i PG. stratyga-afia IOtwor6w R6Zanawka i Kaaobudz wg J. Sodro-

lowski~ .

Correlation of 5elected SECbians of thi! Ulwer an.d Middle BlJIltsan.dst.em Iinl West Poland aJ<mg othe line S-N. There are presented wooessively diagrams of the ~ollowing measumneIlltB: PS, PO, :and PG. Stra1Jigraphy of bore hOlles R6Zan6wka and Kcsobudz a'CCOr'ding to J. Sokolawski

1 - skaly ptaskowcowe; 2 - wkladld: a ~ wapieni, b - w&pien! ooUtawych; 3 - lIItaly muI:owcowo..uowcowe ze skupieniami an-

hydrytu; 4 - dolomlt z wkladkami anhydrytu; 5 - anbydryt .

1 - sandstone rOCkllj' 2 - intercalations: a - Limestones, b - oolitic UmestOIH!6; 3 - 1I1lstoone-caaystane rocks with anhydrite bo- dies; 4 - dolomite with intercalations of dolomlJtes; 5 - anhydrite

r t . , ..

'C't -

~~:;;;J-_

,>"

~~

r;~J

} ~

<l:

'c) )..

...

Ilro,"'pI,/rr ....

tl(Jslo - mufDWC:)wy ~

<:> ;):

...

e: ^{"t C>}

C>

...

^<l:

...

^c:.

">

~

^'->

"'~ ^...

f

10

"t C>

:::t

_.., ..

c:. ....

Q

r

^<l:

^{... ...}

^{"t .... Cl )..}

^'"

^...,

Cl

- - - -

"t

'"

-01:

..

...

)..

...

c:.

Cl

"t

Qc

...

'"

....

c:.

c:.

~

'"

eo, ct:

C)

~

c:.

Cl.

~

'"

... ...

>-

'"

....

'"

Cl.

)..

it c:.

'"

c:.

c:o

<l:

....

"

...

it

'"

'"

...

~ Cl.

).

Qc

....

....

Q,

Korelacja profilów dDlnego i środkoWego pstl"ego pieslrowaa IW zach. Polsce 263 prawdopoddbnie także na 'Obszarze przedsudeckim. Wobec tego we mchodniej części tego obszaru, w której serii 18 nie wydzi'ela się, osa- dów odpowiadającyoh jej stratygra.ficznie należy szukać w dbręlbie serii

niżBrLych. J. Sdkolławslki ('1967) dqpusre2la także li taką mo\Ż'liJwość 'ilnlterpre- tacji braku !tu osadów typowycll dla serii 18, jatlclrollwii€!k 'skł<mny jest ra- czej :widzieć tu lukę sedymentacyjną.

Osady leżące poniżej pierwszej powierzchni korelacyjnej na 'Obszarze przedsudecltim o/k,reSlooe '2XlStały sumaTY'OZIlie jako pstry p.i.aslrowiec d'Ol- ny, na Pamarzu ZaB ja'k'O dolna seria pstreg'O piaskQIWca d'Olnego. Granica

między dolnym i środkowym pstrym piaskowcem nie jest więc na tych obszarach jednoznaczna. Wynika to ~ tego, że podział dolnego triasu Po- morza opracowany zostal w nawią.zaniu do schematu istniejącego wcześ­

niej IW dbszaIrze PdJSkii IPÓhtoClIlo-'WlSc'holdniej. GTanica między dolnym i środkOwym pstrym piaskowcem na tym ostatnim obszarze {A. Szyperko-

-S'liwczyńSka, 1962, 1964) przyjęta została w miejscu zdecydowanej zmi.any charalktoou sedymentacji w prof'i'1JU do1lneg'O triasu. Polega oo.a przede wszystkim na nagłym zwiększeniu się ponad tą granicą udziału

osadów grubok1astycznych (głównie piaskowców). Przyjmując tę granicę założono więc niejako, że zmiana ta jest }ed;noczesna w całY'ID dolnotria- sowym ztbiornilku i odpowiada czasowo ana!logicznej zmianie na obszarze przedsudec!kim. Większa ilość profilów, przybywająca w miarę rozwoju

badań geologicznych, pozwalająca też na szczegółowe ich wiązanie, do- prowadzUa jednak do wnioSku, że założenie to nie było słuszne.

Momen,t nagłego zwiększenia na obszame przedsudeckim dopływu ma-

teriału piaszczystego z położonegoo na południu obszaru . a:1imentacyjnego rozpoczyna dominację sedymentacji piaszczystej w cały,m środkowym

pstrym piaSlrowcu tego obszaru. N a Pom'Orzu w tym samym momencie obserwujemy wprawdzie dopływ grubszego materiału klastycznego, do- prowadza on jednak do powstaruazaledwie epizodycznego kompleksu piaszczystego, po którego osadzeniu się zapanowuje ponownie sedymenta- cja mułO'Wcowo-iłowcowa, analogiczna do występującej w ni'ŻBzym pstrym piaskowcu. Ten ikampleks piaszczysty wyklinowuje się w kierunKU wschodnim i na obszarze platformy 'Prśambryjskiej zaznacza się jedy- nie w jej PółnO'cno-zachodniej strefie. Obserwacja rozwoju miąższości

omawianego kompleksu oraz sposObu jego przejścia w serię nadległą pro-

wadzą do wniosku, 'że powstał on głównie z materiału pochodzącego z ob- szaru alimenta,cY'jnego położonego na północy.

Okazuje się więc, że na tych obszarach, gdzie zasadnic~ą rolę odgrywa w sedymentacji dopływ materiału klastycznego z północy, ciągła sedy- mentacja piaszczysta rzapanowuje !pÓźniej niż na obszarach, na których pI1Zewam dopływ materiału !klastycznego z południa.

Z uwagi na to, 'Że granica między dolnym i środkowym pstrym pias- kowcem w takim ujęciu, jakie przyjęto dla obszaru przedsudeo'kiego (J.

Sdkołowski, 1967), odp.owiada niewątpli-wie granicy tyoh ogniw stawianej przez geologów niemieckich na obszarze ich Ibadań, uważam obecnie za ce'lowe odpowiednie przesunięcie granicy tyc'h ogniw na innych dbszarach

Niżu PoISkie'go.

Tak 'Więc n'a obszall'Ze Pom.arza, Pdlsiki centralnej i całej ,p6łnoono­

~sohodn.iej granicę między dd1lnym i środkowym pstrym piaskowcem na-

leży prowadzić obecnie w tym miejscu, w którym dotychczas prowadzona Korel8icja protn6w dotln*> i srodkoWego pstt-ego plesIrowoa w zach. Polsce 263

piawdopoddbnie takZe na obszarze przedsudeckim. Wobec tego we mchodniej cz~i tegc obszaru, w ktorej

sern

¹⁸ nie wydzi'ela si~, csa- dow odpowiadajllcyoh jej stratygra.ficznie nale'Zy szukac w dbr~bie serii nizsrz;ych. J. Sdkollawski ('1967) dqpusre2la takze Ii. takll

mmliJwoac

'ilnltarpre- tacji braku Itu osadOw typowycll dla serii 18, jat:ltk>alwiiE!!k 'Sllcl:anny jest ra- czej :widziec tu luk~ sed.ymentacyjnll.

Osady leZllce ponizej pierwszej powierzchni irorelacyjn.ej na 'Obszarze przedsudecltim o/k,reSlone rzostaly suma1"YC'ZIlie jalro pstlry piaS'lrowiec dol- ny, na Pamorzu ZaB jako ddlna seria pstrego piaskowca dolnegc. Granica

mi~y dolnym i Srodkcwym pstrym piaskowcem nie jest wi~ na tych obszarach jednoznaczna. Wynika to ~ tego, Ze podzial dolnegc triasu Po- mcrza opracowany zostal w nawill,zaniu do schematu istniejElcego wczes- niej ^!W dbszaIrze PdJSkii p6hloClIlO'-'WlSc'h.ddlniej. GTanica mi~ dolnym i SrodkOwym pstrym piaskowcem na tyro cstatnim obszarze {A. Szyperko- -Sliwczynska, 1962, 1964) przyj~ta zostala w miejscu zdecydowanej Z'nliany charalktE!lI'!u sedymentacji w profi'1JU do1lnego triasu. Po1ega ona przede wszystlkim na naglym zwi~kszeniu si.~ ponad tEl granicEl udzialu csad6w gruboldastycznych (gl6wnie piaskowc6w). PrzyjmujElc t~ granicE:

zalcZonc wi~ niejako, Ze zmiana ta jest jEdnoczesna w calytm dolnctria- sowym ztbiorn:ilku i odpowiada czasowo ana!logicznej zmianie na o'bszarze przedsudedkim. Wif1ksza iloac profil6w, przybywajl4ca w miar~ rozwoju badail gealogicznych, pozwalajl4ca te:Z IIl8 szczegorowe ich w:l4zanie, do- prowadzUa jednak do wnioSiru, ze zarozenie to nie bylo sruszne.

Momen,t naglego zwi~kszenia na obszarne przedsudeckim doplywu ma- terialu piaszczysbego z poIoZoneg-o na poI:udniuobszaru· a:1imentacyjnego rozpoczyna dominacj~sedymentacji lPiaszczystej w caly.m Srodkowym pstrym piaSlrowcu tego obszaru. N a Pomorzu w tym samym momencie obserwujemy wprawdzie doplyw grubszego materialu klastycznego, do- prowadza on jednak do powstaniaza·ledwie epizodycznegc kompleksu piaszczystego, po kt6regc osadzeniu si~ zapanowuje ponowme sedymenta- cja mulowcowo-ilowcowa, analcgicz.n.a dc wyst@ujltCej w niZszym pstTym piasirowcu. Ten Ikampleks piaszczysty wyklinowuje si~ w kierunku wschoo.nim i na obszarze platformy 'Pr~ambryjskiej zaznacza si~ jedy- nie w jej pomo-cno-zachadniej strefie. Obserwacja rozwoju miElZszoSci omawianegc komplelk:su oraz sposdbu jego przejscia w serie nadleglEl pro- wadzll do wniosku, 'ze powstal 'On g16wnie z materialu pochod~cegc z ob- szaru alimenta,cY'jnego poloZonego na p6lno-cy.

Okazuje sie wi~c, ze na tych obszarach, gdzie zasadnic~El rol~ odgrywa w sedymentacji dcplyw materialu klastycznego z pomocy, cillgla sedy- mentaC'ja p1aszczysta rzapanowuje rpOiniej lniZ na obszarach, na kt6rych przew. doplyw materiahl Ilda&tycznego z poludni.a.

Z uwagi na to, ze granica mi~zy dolnym i Srod:kowym pstrym pias- kowcem w takim ujE:Ciu, jakie przyj~to dla obszaru przedsudec'kiego (J.

Sdkolowski, 1967), ordp.owiada niewlltpliwie granicy tyoh ogniw stawianej przez geolog6w niemieckich na obszarze ich Ibadaii, uwazam obecnie za ce'lowe odpowiednie przesuni~e granicy tyc'h ogniw na innych dbszarach Ni:iu PolSkie'go.

Tak rwi~ n'a cbszalI'Ze Pom~a, Pdlski centralnej i oalej ,p61noono-

~sohodJn.iej granic~mi.~ dd1lnym i S1.'odkowym pstrym piaskOlwcem na- leZy prowadzic obecnie w tym miejscu, w ktorym dotycbczas prowadzona

264

,

1

~a Szy.perko-Sll~czyńSka

:00 _ _ _ _

... ,

',,_, 3

1'1 1'1

II ł 4

a

b

Fig. 2. &kic łącznej miąższości osadów środIrowego .pstrego piaskowca i .najlniŹS'.Zlej ozęścl -retu (do dolnego po-

Kore'lacja profilów dolnego i środkowego ,pstrego p4askowoa tW zach. Polec e 265

była ,granica między dolną i g6rną serią pstrego piaskowca dolnego (A.

Szyperko-Sliwczyńska, 1962, 1964, 1965). Srodkowy pstry piaskowiec obejmie więc na tych obszarach odcinki profilów określone uprzednio jako seria -górna dolnego pstrego piaskowca oraz pstry piaskowiec środ­

kowy. Tak rozumiany środkowy pstry' piaskowiec jest wyTaźnie dwu- dzielny, przy czym oba zasadnicze jego człony różnią się bardzo 'wyraź­

nie wykształceniem ;litologicznym i są zawsze łatwe do oddzielenia.

Z uwagi na to wydaje mi Bię słuszne przyjęcie dla ioh określenia nowych regionalnych ~. IGasyaare, natpełniejsze i najlepiej :rozwinięte miąż­

szościowo są dba te ogniwa na obszarze Pomorza Zachodniego, dlatego proponowane dia mch n!aTlJWy wywodzę z t~ dbszaru.

Ni'ŻSZą serię ŚlrodJkOWego pstrego piaskowca (= seria górna dolnego pstreg'O piaSkowca, 'W ujęciu A. Szyperko-Sli~ńska, 1965) proponuję nazwać s e r i ą P o m o r s k ą. Wewnętrzny podział tego odcinka profilu, oparty na iWytłziellelllli'U w nim dwu 'cy!klotemów, IIiimo trudności jego prze- prowad'ZE!lIlia iW niektórych rejonach, nie powinien ulec .zmiani'e, przy czym Icyqmotem niższy proponuję na'zywać - dolną, a cyklotem wyższy -

gÓI'lIlą serią pomonslką. .

Wyjaśnienia wymaga PI2Y tej okazji nazewnic~wo stosowane dla okre-

ślenia pIZyspągawego 'ko:mpleksu piaszczystego tej serii. W 'Opracowaniach górnictwa naftow€go dla określenia tego 1rom'pleksu przyjął się od pew- nego czasu termin ,JPia9kowiec tygrysi". Uzasadnienie tego terminu nie

zostało nig(d:zie pneprowadzone. PMłwdopodl(jbrrle stanowi on tłumaczenie

ni'Emlieclkiego teI'minu TigeTsandstein. J alko TigeTsandstein odkreślany był

jedJnak 'kompleks ,piaszazysty, sfIrartyg'rafi.lC.ZIlie nie ocf!pow'iaaający przygpą-

. gowemukomplelksowi serii pomorskiej. Nazwa ta, używana dla określenia

charakterystycznych plamistych piaskowców występujących w ś~kowej części d()llnego pgtrego piaSk~a (patrz zestawienie w pracy G. Gunzerta, 1958), ostatni'O została za.rzuC011'a. Tym SIaIJllym terminem TigeTsandstein (nie traktowanym jako termin stratygraficzny) okTeślono także (H. Boigk, 1959) charakterystyczne plamiste 'piaskowce występujące w PI2Ystropo- wej części serii SoUing, zaliczonej wówczas do najwyższego środkowego

pstrego piaskowca, a Obecnie do retu. Przyspągowy -kompleks ;piaszczysty serii pomOTS'kiej w 'I'zeczywistości odpowiada piaskowcowi Volpriehausen (Volpriehausensandstein - H. Boigk, 1959, 1961). Dla uniknięcia niepo-

rozumień piaskowiec ten na .Obszarze Polski proponuję nazywać p i a s- k o w c e om 'P o m o r s kim.

---

ziOJn'llanhy'Cil'y1lowego). Obsmr .prmd&udeok:i cID rów-

nJOleŻIllika SłtJbi,c wg J. Siolroł~ (1007)

Sketbc'h of rtotal thltc.kmess 'OIf ithe M:iiddle BIJllJt&and- steindeposits aI!ld txf the l'OlWleSt Ipal't od' the Roetbian {down to ,the lower anhydrite horiz.on). The Fora-

-Sudetl.c an!a as far .as the Słuilice ipal'oIl1del aoooard-.

ling !to J. ~ (:1967)

1 - {IJ'Imice lW~łczesnego zatdęgu osad6w; :& - łozopacllyty

na 0lJ&zarrrAj wlllPÓłczeanego występowania; 3 - o1zopachyty

hdpotetycm.e na Obszarze PQ2lba'Wionym obecm1e aead6w;

4 - ob8zary: a - BtWilerdmn:YOCh, b - pr~zczałnych bTa!ktlw nejwyl.8zych ogniw środkowego P*'eeo praekowca l - bOUlrldmee ar :llhe receot extent ot depaett8; 3 - 1 _ pachytes Woithin othe area ol recent oocurrence; II - hJIPO- thetica.l illQPllchyrte8 in the area at ^pn!I!Ilmt deprlved ot deposit'B; 4 - afe8!!: a - of ascel'ltailled fum b - ol lUp- posed laekB ot othe UWIermo.st membel'li of tbe Midd1e Bunt8"andstoelJn

Kore'lacja profil6w dolnego i Arodkowego .pslrego p4askowoa tW zach. Polece 265

byla .granica mi~zy do1n~ i g6rn~ seri~ pstrego piaskowca dolnego (A.

Szyperko-SUwczyilska, 1962, 1964, 1965). Srodkowy pstry piaskowiec obej'IIue wi~ na tych Oibszarach odcinki profil6w okrealone uprzednio jako seria -g6rna dolnego pstrego Ipiaskowca oraz pstry piaskowiec Srod- kowy. Tak rozumiany srodkowy pstTy piaskowiec jest wyraznie dwu- dZielny, przy czym 000 zasadnicze jego czlony r6Zni~ si~ hardzo ·wyraz- me wyksztalceniem Utologicznym i s~ zawsze latwe do oddzielenia.

Z uwagi na to wydaje mi Bi~ sluszne przyj~e d1a ioh okreslema nowych regionalnych 'l'W9JW. K1asyazne, naJpoelniejsze i na;t1epiej ~ini~te mi~­

sZoSciowo s~ oba te ogniwa na 1>bszarze Pomorza Zachodniego, dlatego propanowane dla IIl!ich niWlJWY ~ z tego dbszaru.

Ni'2:szq serl.Ei SirodJkowego pstrego lpiaskaw.ca (= seria g6ma dolnego pstrego piaSkowca, 'W 'llj~u A. Szyperko-Sli~ilska, 1965) proponuj~

nazwal: s e r i ~ P 0 m 1> r s k~. Wewn~trzny podzial tego odcinka profilu, oparly na :wytizieilelllli'U w nim dwu 'cyfklotem6w, niimo trudnoSci jego prze- prowad'ZE!lIlia :w niekt6rych rejonaoo, nie pow'inien ule'C .zmiani'e, przy czym Icyqmotem niZBizy prop<mUj~ na'zywac - doln~, a cytklotem rwyZfrLy -

g6rm~ seri~ pomonsk~. .

WyjaSnienia wymaga P1'2Y tej okazji nazewnic~wo stosowane dla okre- slenia pIZysp~awego 'ko:mpleksu piaszc:zystego tej sern. W opracowaniach g6rnictwa naftow€go dla okreSlenia tego 1rompleksu przyj~l si~ od pew- nego czasu termin ,,pia9kowiec tygrysi". Uzasadnienie tego terminu nie zostalo nigfdzie IPn€!prowadzone. Pr.alwdopodobnie stanowi on thmlaczenie ni'Emliecikiego terminu Tigersandstein. J alko Tigersandstein dkreslany byl jed!nak 'kampleks ,piaszazysty, sflrartyg·rafi.lC.ZIlie nie odax>w'iaaaj~cy przysP~-

. gowemukomplelksowi serii pomorskiej. Nazwa ta, uZy'Wana dla okreslenia charakterystycznych plamistych piaskowc6w wyst~ujl'lcych w s~owej cz~ d()llnego pgtrego piaSk~a (patrz zestawienie w'Pracy G. Gunzerta, 1958), osta1mio oostala zarzucona. Tym smnym terminem Tigersandstein (nie tra'ktowanym jako termin stratygraficzny) okTeslono takZe (H. Boigk, 1959) charaikterystyczne plamiste piaskawce wystEWuj~ce w pnystropo- wej cz~i serii Soning, zaliczonej w6wczas do najwyzszego Srodkowego pstrego pia.skowca, a oIbecnie do retu. Przysp~gowy kompleks ;Piaszczysty serii pomorskiej w 'I'zeczywistoSci odpowiadapiaskowoowi Volpriehausen (Volpriehausensandstein - H. Boigk, 1959, 1961). Dla unikniE:cia niepo- rozumieil piaskowiec ten na .dbszarze Polski proponuj~ nazywac pia s- k 0 wc e'ID po m 0 r ski m.

- - _. _ - - - -

ziOJIl'llanhylCill'ytIJOwego). Obsmr .prmd&udeoki do r6w- DI01eZnlika ShJbd,c wg J. Siolro:jj~ (11967)

Sketbc'h of Itotal tMc.kmess 'Off ithe M:iddle BU!lJt&and- stein deposits 8I!ld txf the l'OlWleSt ipal't od' the Roetbian {down to ·the lower anhydrite horizon). The Fore-

~udetk area as far .as the Shlili'C'e para-Ne! aoooard-.

ling to J. ~ (:1967)

1 - g)r'B'Dlce iW~ego zatdllgu osad6w; 2 - iomopacllyty na ~ wSlP6lczellllego wyst~an1a; 3 - o1zopachyty h4potetycm.e na ObIIzarze pcDba'Wionym obean1e aaad6w;

4 - obuary: a - BtWi1erdmn:yoch, b - pr~zC!lEa'Lllych bralk6w nejwyGzY'Ch ogn!w lirodll:owego petre~ praell:owca 1 - bOUlndariee of .'llhe recant extent of depaaitts; 3 - 1 _ pachytea w.ithin the area of recent occurrence; e - hYIPO- thetica.l illQP&chyrt.es in the area at pre!l1mt deprived of deposit.; 4 - areatl: a - of ascel'ltailled ^fUIId. b - of sup- posed laclm of othe UWIerlDOllt membe1'll of the Midd.1e Bunte"andstlelJn

266 ^AIIl4la Szyperko-SliwczyńBkla

Wy;ższą serię śrOdkowego pstregO' piaskowca (= środkowy pstry plas- lrowiec - A. Szyperko-Sliwazyńska, 1965) prOpci.nuję n'a~wać ^El e 'l' i ą

P o ł c z y ń 1S!k ą rod nazwy obwolrU wiertniczego Połczyn IG I, w którym jest najpełniej i'OflJWlmęta i została sOOsuonarowo najllepiej poznana.

D r lU g ą p o IW i e ^Ir z c h n i ę 'k Q:r e 'l ⁱⁱⁱ 'C Y "j n ą dla profilów dolnego triasu Polski zachodniej stanIOwi granica między serią pomorską i "serią połczyńską środkowego pstrego piaS'kowea. Korelacja odcinków profilów zawartych między pierwszą a drugą powierzchnią korelacyjną możliwa

jest tylko w ogólnych zarysach.

Na ,obszarze przedsudedkim serii pomorskiej odpowiadają sumarycz- nie serie 17---'15. Pi. agkowie c pomorski wiązać należy w pewnym sensie z serią 17, o ile jednak początek tworzenia się tych ogniw jest najpraw- dopodo'bniej izochroniczny, Q ty.le górna granica tych ogniw jest niewąt­

pliwie ty'lko g'l"anicą facjalną. Im bliżej obszaru alimentacyjnego, tym dłu­

żej tI"Wa"ło osadzanie się utworów piaszczystych i "tym później zastąpione

<me ~stały dll'ldbnoklastycmym IOSadem muł(JWlCOW'()-iłowrowym. Ku brze- gom \ZJbiornika zawartość materiału pi.aszezysŁego 'W całym profilu serii pomorskiej stalje się tak duża, 7JecykliClZ'llO'Ść jej /budowy zupełnie "się za- ci,era. A:nruogiczme 7miany facja.:lne obsel'lWUje się taJkże na obs'Z'al'Ze lPI'Zed- sudeckim.

Na tych Obszarach, na 'których dwuczłonowa obudowa omawianego od- cinka profilu jest widocżna, spągowemu IJromple1ksowi piaszczystemu serii pomorskiej 'górnej odpowiada kompleks piaszczysty leżący poniżej" serii 15 - w stropowej 'części serii 116 dbszaIru prz.edsudeckiegO'.

N a szcz"ególną uwagę zasługuje charalkterystyczne i jednorodne na ogromnym Oibsza.rze wykształcenie oraz ostrość dolnej i górnej granicy serii 15 - wapi"enno-oolitowo--dolomitycznej - 'Obszaru przedsuicleC'kiego i jej odpowiednika ma Bcm:torzu, tzn. kompleksu ilasto-murowoowego serii pomorskiej górnej. J. Sokołowski '(1967) okreŚ'la ten komp1.e'ks ja'ko kcm:t- pleks przewodni dla Obszaru przedsudedkiego. -Górna granica omawianego kompleksu stanowić może powierzchnię korelacyjną dla utworów dolne- go triasu nie tyltko ;zachodniej i centralnej Polski, ale także dla całej Pol- ski północno-wschodniej.

Miąższość serii pomorskiej i jej odpowiedników na dbsza'l"ze przedsu- deckim jest 'znacznie bardziej 'zmienna niż miąższość dolnego piaskowca.

Maksyma!1ne miąższości, pizelkra1czające 400 m, osiąg"a to ogniwo w rejo- nie Połczyna-Swidwina. Na obszarze !przedsudeckim największe miąż­

szości tego ogniwa, notowane w strefie Ry'baki - Nowa Sól - Wschowa oraz rw niecce p6łn0cnosudeckiej, WYll10szą OkołO' 200 m. W strefie leżą­

cej między tymi oIbszarami, rozciągającej się mniej więcej w ikierun'ku

Myślibórz - MiędzychM - Gostyń, miąższość tego ogniwa ulega znacz- nej 'l"edukcji, !przy zachowaniu jednak wszyst'ki.ch charakterystycznych cech budowy. Na:jlmniejsze stwierdzone dotyohczas w tej strefie miążsZlOŚ­

ci tego ogniwa prz"elkraczają nieco 100 m.

T 'l" Z e c i ą p: o w i e T z c h n !i. ę 'k Q r e ,l a'C y j n ą osadów dolnego tria- su zachodniej Polski stanowi dopiero spąg najniższego kompleksu anhy- drytowego retu. Dla dbszaru przedsudedkiego jest to spąg serii 10, czyli

spąg tzw. "serii hiałej" (A. TokarSki, 1965; J. Sokołowski 1967), równo- znaczny ze spągiem "warstw gipsowych I" (H. Senkowiczowa, 1965). Na Pomor.zu pdWie'1"ZJCłmi tej oopowiada spąg tzw. "ser'ii sza!I'ej" Tetu A.

K<lII."elacja profi'l6w dalnego 1 środOrowego !pstrego .pias'kowoa IW zach. Polsce 267

Pomiędzy drugą i trzecią powiemchnią korelacyjną na Pomorzu za- warla jest seria połczyńBka środkowego pstrego piaskowca oraz "piasko- wiec spągowy" retu A (A. ~er'ko-Sl1rwczyńSka, 1965), na obszarze przedsudeclkim zaś serie 14-1I.

W omawianym :tu schemacie stratygraficznym Obszaru przedsudeckie- go (J. Sdlrołowski, 1967) dolna granica retu postawiona została w spągu

serii 11. Ujęcie takie przyjęto za A. Tdkarskim (1'96-5), który osady odpo-

wiadające serii 11 dkreś1a jako tzw. "pstre pelity".

Przynależność tego kompleksu do retu nie budzi wątpliwości, ponie-

waż w niektórych profilach dbsza,ru przedsudookiego znalmiooo w nim przewodni dla retu małż Costatona costata ,(Z e n ^k.)j I. Gajerw9ka, 1964;

H. SenIlrowiczowa, 1965; A. Tdkarski, 1965. Wydaje się, że l~ąca n~żej

seria 12 porrostaje IW ciągłości sedymentacyjnej z ;tymi utworami. Z po-

rów.rmń obszaru !przaisudecłkdego ze szczegółowo przedstaJwianymi prcrli- lami wschodniej Tm-ytngii {P. Puff, G. Seidel, 1967) wynib, że rnajprarw- dopoddbnielj ooakłyserii 111 i serii 12 stanowią łącznie odpowiednik tzw.

tU1j1D.gskiego !p'iaakowca cbJirother.iowego (Thii.'rmgiBcher ChirotherienBand- Btein), w którego spągu stawi8lIla 'jest granica spągowa MU 3. Analogiomą korelację osadów drwru ty'CIh dbszaTóW przeprowadził P. Puff (1970).

Przeprowadzona w ten sposób na obszarze przedsudeckim dolna gra- nica retu pokrywałaby się prawdopodo'bnie z granicą przyjmowaną na Pomorzu. Serie 12 i 1-1 odpowiadałytby więc w tym ujęciu ,,'Piaskowcowi

spągowemu" retu A Pomorza, serie 14 i 13 - serii ,połczyńSkiej.

Dokładne prześledzenie zmienności, jaki~j ulega cały ten odcinek pro- filu (między drugą a trzecią powierzchnią ·korelacyjną) na obszarze przej-

ściowym między Pomorzem a o'bs,zarem przedsudeckim - 'w 'l"ejOTIie My-

ślID:xn-m, GO.ITlJOW!a Wde1!kqpo1slciego i d~ej łru południowemu wrohodowi, prowadzi do ilIlteresującycrh wnioSków.

Na Pomorzu osady te są zróżnicowane miążstościowo w jeszcze więk­

szym stopniu niż osady serii pomorSkiej. Szybkie rzmmejszanie się miąż­

szości tego fragmentu proftilu dolnego triasu Obserwujemy przede wszygt- kim w kieru.nllru południowytm. 'RedukCji miąższości ulega tu jednak jedy- nie seria połczyńSka, nie dotyczy ona natomiast "piaskowca spągowego

retu". Seria połczyńska cienieje od z górą 400 'ID W rejonie Połczyna - Swidwina do dkołJo 100 m w rejonie Trzebieży, "piaskowiec spągowy" w tym samym kierunku pmyłbiera namią'i3zości od ~lroło 15 do 2s.--.30 m.

Maksyma:lne miąższości, ja'kie ten odcinek profilu (serie 14-'11) osią­

ga na obszarze przedsudeckim, wynoszą około 130 m, .przy czym 'miąż­

szość osadów Odpowiakiających seriom 12--.11 (a więc ewentualnemu naj- nii1s.zemu retowi) waha się w gr-anicach 15-:ro m. Te maksymalne miąż­

szości właściwe są dla rejonu Rybaki - Nowa 8ól- Wschowa. Pomiędzy tym dbszarem a Pomorzem, IW wydłuiżonej strefie Myślibór.z - Gorzów Wielkopolski (!fig. 2) i ciągnącej się dalej ku wschodowi i południowemu w~hodlOWi, całemu omawiane'lllu odcinkowi profilu pstrego piaskowca odpowiada z:a:ledJw:i.e -20-30-metrowy kompleks osadów. Jest on dobrze poznany jedynie w otworze G<>rzów Wielkopolski. Stanowią ·go czerwono- -brunatne skały muławrowo-'.iłowoowe, w części najniższej piaszczyste,

a ·1. Gajewska (11164) i H. Senkowiczowa (1911&) domą Itranieę retu na obsza·rze przed1ludec- l!;im stawiały jeszcze niiej, mniej wlt:eej w apągu serii 13, tWtalonej przez :1. SokDłowald-ego, przypwlzezaląc jednak, ie cały ten odcl.nek p-o&u (Ieria 1111. 12, 111) 8ttmow:i odpowiednik pl . . - lI:owca ehirotheriowego.

268 ^Amla Szy;perIro-Sliwczyóskia

często szare, zaJWle!l"a:jące otoczaki miWłOW1Cowo-Howcowe i węgl81Ilowe,

miejscami tworzące warstewki zlepieńców. Nielicznie występują w tych osadaeh skupienia anhydTytu, w części najurższej zaś - W piaS'kowcach - także nieliczne szczątki zwęglonych roślin. H. Sen1rowiczowa (1965)

urmał,a ten ~eks za odpprwdadający środ:lrowemu psllremu pias1rowoo- wd, przyjmując tutaj jednocześnie bralk naj'I1iŻS'Zego retu. GMwnym arg'u- mentem przemawia-jącym za przyjęciem tego poglądu była obecność w

spągu !lromp1eksu alnhyd:ryt.awego retu dkoło H) om warstewłki dolomitu ooli'ty(:znego, na którym leży jasny dolomit retu. Autorka

ta

pisze: "Po- wierzchnia ... dolomitu oolitycznego jest rozmyta, nier6wna. Wszystkie

zagłębienia wypełnia jasny dolomit retu :z okruchami dolomitów oolito- wych". Na załączonym we wspomnianej pracy zdjęciu tego fragmentu rdzenia z.wraca uwagę kilka f~któw: 1) w stre'fie kontaktu dolomitu ooli- towego 'z dolomitem pelitycmym Ibratk jak:i:cbJkolw.ieik 02ID.ak zmian przy- powierzohniowych, !które świadczyłyby o tym, 'Że górna powier.zchnia ska-

ły. oolitowej jest powie:n:chIl'ią nieciągłości, 2) wyraźne nagromadzerue

większych oOOdów IW ldZęści granicznej z dolomiltem :pelitYICI2ID.ym, 3) obec-

ność w dbrębie ddlomi.tu pe'Jiotyazmego drobn)1'Ch smug lOOidów, wciskają­

cych się jak gdyfbypomiędzy gruzły dolomitu pelityczn~ Wymienione cechy skały byłyby łatwe do wytłumac:zenia, gdY'by położenie tego frag- mentu !t'dzernia w :profi1u !było odwrobne, tzn. ^IW pIiZyipad!ku, gdyłby dolo- mit pelityczny 'był osadem wcześniejsZY'ID od dolomitu oolitowego. Dolo- mit oolitowy wydaje się tu Ibyć właśnie osadem młodszym, wciskającym się w częściowo tylko zestalony osad dolomitu pelitowego, któr·ego struk- tura w 'trakcie sedymentacji oolitowej ulegała jeszcze -zmianom. Istotne dla omawianego problemu jest to, że obecność opisanej skały w tej części

profi1u ·budzi w ogóle pewne wątpliwości. Jeżeli bowiem opisany wyżej

fragment 'profilu Gorzowa Wielkopolskiego byIby pstfY'ID piaskowcem

śroIdkowym, to musiałtby odpowiadać seriom 14-13, a więc serittn, w któ- rych dbręlbie na 'Całym Obszarze przedsudeckim nie spotyka się Skał ooli- towych. W Gorzowie Wlk.p. właściwy komplelks skał oolitowych (seria 15)

kończy się także około 25 ^-ID poniżej miejsca stwierdzenia w profilu opi- sywanego :flrag:mentu Skały. W najniższym recie całego obsz·aru przedsu- dookiego nie spotykano dotychczas tego typ.u osadów.

Przyjęcie braku najniższego Tetu w profilu Gor.zowa Wlkp. musiałoby pociągnąć za sobą przyjęcie analogicznej sytuacji na całym o(~bszarze wiel- kich redukcji miąższ(6ci-owych pstrego !piaskowca środkowego. Istnieją

jednak fakty, które skłaniają do rozpatrzenia także innej możliwości,

a mianowicie do uznania tej 20-30...lmetrowej serii, występującejpomię­

d:zy stropem serii 15 a spągiem anhydrytu retu, za odpowiednik serii 12- 11 łącznie, a więc za oidpowiednik najniższego retu 4. Za przyjęciem takie- go poglądu przemawia przede wszystkim łrorelacja rejonu Gorzowa -

Myśli'borm z obszarem położonym bardziej na południe.W miarę przesu- wania się od /południa w kierunlk:u Gorzowa Wlkp. dbserrwujemy stopnio-

wą redukcję miąższości odcinka profilu odpowiadającego sumar}'lcznie seriom 14--11. SIedzenie zmian miąższości i wykształcenia poszczególnych serii w kolejnyCh otworach pozwala jednak zauważyć, że cienieniu,a na-

stępnie ·całlkoWitemu wyklinowaniu ulegają tu serie 14 i 13, podczas gdy

4 Całość tego zagadnienia przedySlrutowano z :r. GajeW1łką, ktbra jedonocześnie udostępniła mi szereg własnych nie publikowanych materiałów. Serdecznie Jej za to dziękuję.

mareI:acja profilów dolnego i środk.owego pstrego piaskowoa w zach. P.olsce 269

serie 12---11 nie ulegają 'zasadniczym zmianom miąższości, różnią się na- . tomiast facjaJnie. Osady piaszczyste występujące w części p.ołu.dniO'wej

OIbszaru przedsudeckiego przechodzą stopniowo ku !północy w mułowco-' wo-iłowoowe, zawie!l"ające tylko w przyspągowej części Wkładki piaskO'w- cowe. W osadach tych występują otoczaki mułowoowo-iłowoowe i węgla­

nO'we, tworzące miejscami warstewki zlepieńców. Wykształcone w ten sposób serie 12--'1'1 spotyka się już w rejonie Swiebodzina - Kosobudza, gdzie w jej spągu występują jeszcze serie 14 i 13 środkowego pstregO' pias- ,·kowm. P!ro!blematycma pod rwrz;gdędem wieku seria z Gorzowa W1'e'1kdpol-

skiego ma analogiczne wykształcenie.

Za uznaniem tej serii jako odpowiednika retu przemawiają także an'a- logie między Obszarem Gorzowa - Myślibor:za a innymi obsza!'ami w ob- . rębie ~ornika dolno triasowego środkowej Europy, wykazującymi re- dukcje miąższości i częściowe wyklinowanie pewnyoh ogniw dO'lnego tria- su. Na dbsza!l"aclh. tych !redukcjom miąższości !i. częściowym wyklinowani(m].

ulegają z reguły Wyższe ogniwa środkowego pstregO' piaSkowca; na czę­

ściowO' menudowane j'ego O'sady W'kTaczają zawsze utwory najniższego

retu '(F. T.rusheim, 1961, 1963; A. HeI'Il'Im8.mI., 1962; P. Puff, 196'4; F. Kra- mer, H. Kunz, 1969). Biorą'c pod uwagę uderllającą iZ'bieżność rozwoju dol- nego tr.i:asu VI całym rzJb:i.omiku środllrowoeuropejSkim, sfumawi.ącą kla-

sycznY'Przykład platfor,mowego roZ!Woju serii osadowej, należy ·przypu-

~ać, że ,ta!k'że .w :rejlO!nie Gorzowa - Myśliborza oraz w strefie ciągnącej się dalej ku SE w kierunku Międzychoidu i Gosty;nia mtnieje ana'logiczna . sytuacja.

uw

.A:GI OGóLNE

Przeprowadzona korelacja uą:nożliwia wyciągnięcie pewnych wniosków ogólnych d~tyczących rO'ZWt()ju dolnego i środlkowego pstrego piaskowca Polski zachodniej. W obrębie dolnego i środkowego pstregO' piaskowca

za:znaczają się te same główne tendencje, które rządzą historią rozwoju tych ogniw w całym iZbiorniku środ!1rowoeuropejskim.

Dolny pstry piaskowiec jest na tym obszarze Ibardoo jednorodny pod

względem !rozwoju ii'tologiczno-miążs.oościowego. Różnice miąższości, ja- kie ObserwuJe Się w tym Oign.iwie pomiędzy 'bruzdą środkowopolską a in- nymi obszarami wewnętrznej s'trefyzbiornika, są niewielkie, rozwój lito- logiczny zaś jest niezwykle podobny.

Od początku środkowego pstrego piaskowca rozpoczyna się proces jego różnicowania na obszary ^Q silniejszej i słabszej subsydencji. Maksy- malne miąższości środkowego pstrego piaskowca w strefie największej

subsydeneji, którą stanOWi brruzda śroIclaroWopolIka, są dłWfUikratnie więk­

sze !niIż w IIlllljsi¹hrlej OIlmiżarnej strefie dbszaru ~sudedkiegO'. Wymienio- ne dwa dbsmry dzieli !pIOId.łu'Żna strefa 10 !kieru.nkJu. w przytbl:i!żeniu NW-SE

(Myślibórz - Mięidzychód. -Gostyń), wyka;z;u'jąca znamnie mniiejszą sulb-

·sydencję. 'GtrrulbcEć ooadów ni:ższej .częśc;i śrocł!lrowego tpBtrego piaskowca (serie 17--<15 = seria ~ska) nagromadzony,ch na tym obszarz·e wynosi.

zaledwie 2fl'/o 'iC'h miąŻSZ<lŚCi sflwii·erdmnej w 'bruździe środkowqpolskiej,

czyli około 500/0 maksymalnyCh miążs2JOŚCi w obszarze p.rzedsudeckim. W

~j części środkowego pstrego piaskowca różnice te !pOgł~biają się 5

marelacja pmfi16w dolnego i ~ego pstrego piaskowoa w zach. Polsce 269

serie 12---11 nie ulegajQ 'zasadniczym zmianom miQzszoSci, r6zniQ siE: na- . tomiast facjaJnie. Osady piaszczystewyst~uj~ce w cz~ p,oludniO'wej

OIbszaru przedsudeckiego przechodz~ stopniowo ku ip61nocy w mulowco-' wo-ilowoowe, zawie!l"ajQce tyJko w przysp~owej cz~ci wtkladki piaskO'w- oowe. W osadach tych wyst~pujQ otoczaki mulowoowo-Howoowe i wE:gla- nO'we, tworzQce m1ejscami warstewki zlepieilc6w. Wyksztalcone w ten sposob serie 12--'1'1 spoty'ka mE: jut w rejonie Swiebodzina - Kosobudza, gdzie w jej SPQgu wystEWujQ jeszc.ze eerie 14 i 13 srodkowego pstrego pias- ,·kowm. P!ro!blematycma pod rwrz;gd~em JWieku seria z Garzowa W1'e'1kdpol-

skiego ma analog.i.czne wY'ksztalcenie.

Za U'maniem tej

sern

jako odp.owiednika retu przemawiaj~ takZe an'a- Iogie mifi'Clzy dbszarem Gorzowa - MySlibor:za a innymi obszm-ami w ob- . r~e ~ornika dolnotriasowego srodkowej Europy, wykazuj~cymi re- dukcje miQZszoSci icz~ci'OWe wyklinowanie pewnyoh ogniw dO'Inego tria-

suo

Na dbsza!l"aCh tych redukcjOlm mi~ZsIzoSci !i. czE:Sciowym wyklinowani(m].

uIegaj~ z reguly wyZsze ogniwa srodkowego pstrego piaSlrowca; na CZE:- Sciowo menudowane lego O'sady W'kTaczaj~ zawsze utwory najnizszego retu 'CF. T.rusheim, 1961, 1963; A. HeI'Il'Im8.mI., 1962; P. Puff, 196'4; F. Kra- mer, H. KuD.z, 1969). Bior~·c pod uwag~ uder71ajllcQ iZbieznoSc rozwoju dol- nego tr.i:asu VI calym rzJb:i.omiku srodllrowoeuropejSkim, sfumawi.Qc~ kla- sycznY'Przyklad platfol'mowego roZJWoju serii osadowej, naleZy ·przypu-

~ac, ze ,ta!k'ze .w :rejlOlnie Gorzowa - MySIiborz:a araz w strefi.e ci~gn~oej

siE: da:lej ku SE w kierunku Mi~zylChoidu i Gosty;nia mtn1e'je ana'logiczna .sytuacja.

UW .A:GI OGOLNE

Przeprowadzona koreIacja ~1iwia wycillgniE:cie pewnych wniosk6w og61nych d~tYCZllcych rOZWt()ju dolnego i Srodlkowego pstrego piaskowca PoIski zachodniej. W obr~e dolnego i Srodkowego pstrego piaskowca za:znaczajll siE: te same gl6wne tendencje, kt6re rZlldzQ historill rozwoju tych ogniw w oalym iZbiorniku srod!1rowoeuropejskim.

Dolny IPstry p.iaskowiec jest na tyro obszarze Ibardoo jednorodny pod

wzgI~em !rozwoju Htologiczno-millzs.roSciowego. R6znice ini~zszoSci, ja- kie dbserwuj-e m~ w tym Oigniwie pomi~ 'bruzdll srodkowopolskQ a in- nymi O'bszarami wewn~trznej strefyzbiornika, ~ niewielkie, rozw6j lito-

!ogiczny zas jest niezwykle podolbny.

Od lPOCZlltku srodD!owego pstrego piaskowca rozpoczyna si~ proces jego r6Znioowania na obszary 0' silniejszej i slabszej subsydencji. Maksy- Maine miQzszoSci srodkowego pstrego piaslrowca w strefie najwi~ej

subsydeneji, ktOrll sta'IlOWi :brrlmia ~ka, sll dlWlUlkratnie

wiE:k-

sze!nilZ W IIlllljsi¹larlej OIlmiZaiIlej s1lrefie dbszaru pr7£'dsudedkiego. Wymienio- ne dWQ dbszatry Idzie1i !pIOId.luZna. S1lrefa 10 !kieru.nkJu. w przytbIimniu NW-SE (MySlIDb6:rz - MiCiki'zychoo -Gostyii), wykaJru'jllca znoomie mniiejs~ sulb-

·sydencj~.

'GtrrulbdSc

ooad6w ni:.zszej ~ srod!lrowego tpStrego ipiaskowoa (sene 17--<15 = seria ~ska) nagromadzony,ch na tym obszarz·e wynosi.

zaledwie 2fl'/o 'iC'h mi~2:sz<l5ci sflw!i·erda:onej w ibruZdzi.e Srodkowqpolskiej, czyIi okolo 500/0 maksymalnyCh millZszoSci w obszarze p.rzedsudeckim. W

~j cz~ci Srodlrowego IPstrego piaskowca r6znice te !pOglE~biajll si~

5

270 Anna SzyperkiO-Sliwczyńaka

_ i pod koniec tego ogniwa omawiany obszar stanowi wyniesiony element progowy. W CEIl'bra1nej częŚlC!itego elementu w ogóle nie dochodzi do

osadzenia -się najwyższego środkowego pstrego piaskowca, a osadzone -

wcześniej kompleksy pnlwdopodobnie -plegają częściowej denudacji.

Osady _ najnirżBzego retu pokrywają jednolicie obszar całej zachodniej Polski, wkraczając w (;bszarze progowym MyśliJborza - Międzycbodu - Gostynia na zdartą pawi'erzohnię utworów środkowego pstrego piaskowca.

Zagadn'ienie przyczyn powodujących takie zmiany w zbiorniku sedy- mentacyjnym ~ane być -powtinno lila tIle całego ddLnollr.iasowego zbiornika sedymentacyjnego, a przynajmniej tej jego części, która leży

na platfomńe paleozoicznej. -Rozwój dolnego triasu

w

p6łnoCIlo-'Wschod­

niej części .:zJbioroikla położonej na platformie prekambryjskiej wykazuje bowiem ipewtne sWoiste i nieco odmier:me prawidłowości. Niewą1lpliwe wy- daje ^się w ^każdym razie, że główną przyczyną tych mrlan musi ^{Ibyć oży­}

wienie ruchliwości ,podłoża w środkowym pstrym piaskowcu. Podkreślić należy przy tym, że względnie wynoszona strefa Myślibórz - Międzych6d -Gostyń zaznaczyła się już we wcześniejszej historii geologicznej, ~bli­

żone bowiem zarysy mają strefy wyklinowań i :redukcji miąższości ob- serwowane w czerwonym spągowcu {J. Pokorski - informacja ustna; J.

Pdkorski, R. Wagner, praca w druku) .

.MOZLlWOSCI SZERSZYCH KORELACJI STRATYGRAFICZNYCH

Powiązanie omó'wionych tu schemat6w stratygraficznych dolnego i środkowego pstrego pias1rowca Polski z-achodniej ze schematami ipflZy-

jętymi w nie!kt6rych innyehregionach Polski oraz z powszechnie teraz przyjmowaJIlym schematelli stratYlg1"an'CZ'Ilym dla obszaru. Ni'Żu Nie'Illiec-

ki~ jest w najog61nie~ !l'ysalClh dość lPI'OIS'te. - Romriar całego zagadnienia nie ipOZwalla w tym miejscu na szczegóło­

we jego omówienie. Przedstawię więc krótko jedynie wypływające z tej korelacji wnioski.

Sohematprzyjęty dla Pomorza !(A. Szyperko-Sliwczyńska, 19-65), sto- sowany ^także

w

innych obszarach Polski cetralnej, ^{wiąże się} w sposób prosty ze schematem przyjętym wcześniej dla PolSki p6łnocno-wschodniej

(A. &yperlro-Sliwczyńska, 1962, 1964), a więc i na -tym obszarze przesu-

nięciu ulega obecnie granica między dojnym i środkowym pstrym pias- kowcem. Dolnemu pstremu piaskowoowi odpowiada wobec tego tylko ogniwo określane tu dotychczas jako seria dolna pstrego piaskowca dol- nego, seria \P'OIllOl'Sika wią'Że się IZ serią dkTeślaną dawniej jalko seria gÓl"na

pstrego piaskowca dolnego, serii połc~ńSkiej zaś odpowiada seria war-

mińska północno-wschodn'iej Pdlsk'i. -

- Trudniejsze jest powiązanie z ~i1ami południowej Polski, a ściślej mówiąc 'z prdftlami obrzeżema G6r Swiętokrzyskioh. Kolejna -korelacja szeregu prdfilów - od Obszaru !pr;zedsudeckiego począwszy, wzdłuż kie- runku równoleżnikowego ku dbrzeżeniu Gór Swiętokrzyskich, aż do lda- sycznego profilu otworu Radoszyce 3 - pozw.aiIa powiązać jednak i te obszary. Tak więc granica między dolnym i środkowym pstrym piaSkow- cem w tym sensie, w jakim przyjęto -ją dla Polski zachodniej, prze-biega wg -schematu <l6tatn'io _ stosowanego dla obrzeżenia Gór Swiętokrzyskich

(H. Sen1rowiczowa, A. Slącz'ka, 1962) mniej więcej w połowie tzw. warstw