R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X II I , Z. 1, W A R S Z A W A 1963
MARIAN GÓRSKI
DOŚWIADCZENIA NAD WARTOŚCIĄ TUFÓW JAKO NAWOZU POTASOWEGO
W poszukiwaniu źródeł surowców dla przem ysłu nawozowego prof. T o k a r s k i [6] wznow ił sprawę wykorzystania jako źródła potasu złóż tufów, w ystępujących w Filipowicach koło Krakowa.
Tufy krajowe zawierają około 10% K 20 w formie trudno rozpusz czalnych związków krzemowych. W edług T o k a r s k i e g o głównym minerałem, decydującym o zawartości potasu w tufie, jest sanidyn, szklista odmiana ortoklazu. Oprócz potasu w tufie w ystępuje szereg innych pierwiastków, znajdujących się w postaci trudno rozpuszczal nych połączeń. Tufy są zasadowe. Analiza ich [4] wykazuje następują cy skład: S I 02 — 56,2%, A1203 — 13,2%, Fe203 — 3,4%, FeO — 0,7%, CaO — 7,9% MgO — 1,5%, K 20 — 8,45%, NaO — 0,45%, T i02 — 0,5%, P2O5 — 0,4%, MnO — ślady.
Pierw sze badania nad przydatnością tufów (w postaci mączki) jako nawozu potasowego przeprowadził w kulturach piaskowych Z. S t a r z y ń s k i w 1914 r. i nie stwierdził dodatniego ich działania [5].
Wartość nawozową tufów filipowickich zm ielonych w stanie suro w ym badano początkowo w Dziale Żywienia i Nawożenia IUNG (1952 r.), następnie do 1955 r. w zakładach chemii rolnej we Wrocławiu, Krako wie i Warszawie.
W doświadczeniach B o r a t y ń s k i e g o i współpracowników [1], wykonanych w kulturach piaskowych i glebowych, dodatnie działanie nawozowe tufów wystąpiło w przypadku gryki i gorczycy, natomiast ani owies, ani rzepak nie zareagowały na nawożenie tufem, a len w y kazał nawet dość znaczną obniżkę plonów.
L i t y ń s k i [2] w doświadczeniach wazonowych z jęczm ieniem
stw ierdził bardzo słabe działanie nawozowe tufów; w doświadczeniach polowych z burakami, ziemniakami i jęczm ieniem jedynie buraki upra wiane na silnie kwaśnej glebie zareagowały na nawożenie tufem zw yż ką plonów, dorównującą działaniu 40% soli potasowej.
W yniki doświadczeń Zakładu Chemii Rolniczej SGGW, przeprowa dzonych przez J. K rzysztofowiczową i I. Dąbrowską (1952— 1955), przed staw ione są poniżej.
BADA NIA WŁASNE
Badania nad wartością nawoziową tufów filipowickich przeprowa dzono z tufami naturalnymi, zmielonymi. Nie interesowano się bliżej tufami przerobionymi, ponieważ wartość takiego nawozu można okre ślić według ilości rozpuszczalnego K20 . Poza tym sprawa przeróbki tu fów dla celów nawozowych w ydawała się być z góry przesądzona ze względu na w ysokie koszty przerobu, związane szczególnie ze stapia niem surowców w w ysokiej temperaturze.
Użyte do doświadczeń tu fy zawierały ogółem 10,37% K20 . Działa
nie nawozowe tufów filipowickich porównywano z chemicznie czystym
siarczanem potasu przy wzrastających dawkach K20 . Do doświadczeń
wzięto rośliny o różnej zdolności pobierania potasu. Ogółem 12 doświad czeń wazonowych z owsem , pszenicą jarą, jęczm ieniem i gryką.
Doświadczenia wykonano w środowiskach reagujących na naw oże nie potasowe, tj. w kulturach piaskowych lub na glebach ubogich w ten składnik. Do doświadczeń użyto:
1) piasku kwarcowego luźnego, pochodzącego spod Tomaszowa. W ykazywał on odczyn zbliżony do obojętnego, pojemność wodną 24,5% i nie zawierał K20 łatwo rozpuszczalnego według m etody Egnera;
2) piasku luźnego drobnoziarnistego, silnie wyługowanego, pocho
dzącego ze Skierniewic. Jego pojemność wodna w ynosiła 22%, zaw ie rał ślady K20 łatwo rozpuszczalnego według m etody Egnera;
3) gleby bielicowej (warstwa orna), pochodzącej z poletek doświad czenia statystycznego z kombinacji bez nawożenia (doświadczenia po łow ę prowadzone od trzydziestu kilku lat w Skierniewicach). W ykazy wała ona pH w H20 równe 4,6, pH w KC1 równe 4,1, a zawartość K20 łatwo rozpuszczalnego według m etody Egnera — 5,6 mg w 100 g gleby;
4) gleby takiej samej jak w p. 3 z tym, że pobrano ją z kombinacji bez potasu — NP. Odczyn gleby był słabo kwaśny, bowiem pH w w o dzie równało się 5,8, pH w KC1 — 5,2. Zawartość K20 łatwo rozpusz czalnego według m etody Egnera wynosiła 4,2 mg w 100 g gleby;
5) torfu świeżo wykopanego z Balcerowa (okolice Skierniewic)
o charakterze ściółkowym , o pH równym 5,9 i ogólnej pojemności wod nej 330%;
6) torfu nizinnego o odczynie prawie obojętnym . Pochodził on z R a miona w okolicach Skierniewic.
Schemat doświadczenia podano przy omawianiu poszczególnych do świadczeń.
Tufy jako nawóz potasow y 145
METODYKA DOŚWIADCZALNA
Do kultur piaskowych i kultur z glebą bielicową używano wazonów
typu Wagnera o pojemności około 8 kg gleby. Dla torfu zastosowano
wazony dwukrotnie wyższe, które m ieściły 4 kg torfu wilgotnego (2,6 kg suchej masy). Kamienie do tarowania wazonów były parafinowane.
W przypadku roślin zbożowych w ysiewano 25 nasion na wazon (bej cowanych), przerywając następnie młode roślinki do 18— 20; w przy padku gryki pozostawiono 14 roślin w wazonie.
Każda kombinacja nawozowa została założona w 4— 5-krotnym po wtórzeniu. W ilgotność utrzym ywano na poziomie 60% ogólnej pojem ności wodnej gleby.
Naw ożenie podstawowe i dawki nawozów potasowych oraz okres wegetacji roślin podano przy opisie poszczególnych doświadczeń. Ro śliny zbierano w pełnej dojrzałości.
Doświadczenia przeprowadzone były w dwu halach w egetacyjnych, różniących się warunkami wzrostu (Warszawa i Skierniewice), co w p ły nęło na różny poziom plonów tych sam ych roślin.
D o ś w i a d c z e n i a z j ę c z m i e n i e m . W pierwszych 4 doświad
czeniach badano działanie tufów w 2 dawkach odpowiadających 0,2
i 0,4 g czystego składnika według schematu załączonego w tabl. 1. Doświadczenie 1 przeprowadzono na czystym piasku kwarcowym (nr 1). Naw ożenie potasowe na wazon wynosiło: 0,5 g N w formie
NH4NO 3, 0,5 g P2O5 w postaci fosforanu dwuwapniowego chemicznie czystego; prócz tego dano pożywkę składającą się z (CaCl2, M gS0 4 • • 7H20 oraz m ikroelem entów H3BO4, M n S 04 • H20 , (NH4)2Mo7024 • • 4H20 , C u S 04 • 5H20 , Z n S 04 • 7H20 . Okres wegetacji roślin trwał od 18.IV (siew) do 23.VII (zbiory).
Doświadczenie 2 założono na m ieszaninie piasku z glebą (nr 3) w sto sunku 3,5 kg : 4 kg. Naw ożenie podstawowe obejmowało 0,5 g N jako NH4N 03 i 0,5 g P205 jako C aH P 04 chemicznie czyste. Jęczmień w ysia no 19.IV, zebrano 30.VII.
Doświadczenie 3 było wykonane na glebie nie nawożonej (nr 3). Pod jęczmień zastosowano na wazon: 0,5 g N w postaci NH4N 03 oraz 0,5 g P205 w formie czystej soli C aH P 04. Siew nastąpił 16.IV, a zbiór 30.VII.
W doświadczeniu 4 dano glebę bielicową ,pobraną z poletek nawożo nych od szeregu lat tylko azotem i fosforem, ni-e nawożonej natomiast potasem (nr 4). Na wazon zastosowano takie samo nawożenie jak w do świadczeniu poprzednim. Siew jęczmienia nastąpił 10.IV, sprzęt 30.VIII.
Podczas okresu wzrostu roślin w ystąpiła wyraźna reakcja na potas w kombinacji bez nawożenia potasowego. Również rośliny kombinacji nawożonych tufami w yglądały przez cały okres wegetacji podobnie jak rośliny bez potasu: były niskie, słabo rozkrzewione, m iały kłosy rzad kie, drobne.
Plony powietrznie suchej m asy ziarna i słom y z tych 4 doświadczeń zamieszczono w tablicy 1. W doświadczeniach tych uzyskano bardzo wyraźną zniżkę plonów spowodowaną brakiem nawożenia potasowego. W żadnym z przeprowadzonych doświadczeń nie wystąpiło dodatnie działanie nawozowe tufów ani dla dawki 0,2 g K20 , ani 0,4 g.
T a b l i c a 1 D ziałanie nawozowe tufów na plony jęczmienia
F e r tiliz in g e f f e c t of tu ffs on barley crops
Numer
doświadczenia Plon pow.suchej masy g/wazon - Yield of air-dry matter g/p ot
Nawożenie F e r tiliz e r s I piasek - sand Nr 1 II piasek-sand Nr 2 + g le b a -s o il Nr 3 II I gleba - s o i l Nr 3 IV gleba - s o i l Nr 4 ziarno grain słoma straw ziarno grain słoma strew ziarno grain słoma straw ziarno grain słoma s traw
Bez potasu ■- No potassium 5,6 10,7 brak 10,5 2,3 11,5 0,3 9,3
0 , 2g K20 tufy 6 ,1 11,8 0,8 9 ,6 1,2 9,6 1,8 10,3 I 0 ,4g K2° tu ffs 6,3 13,0 , 0,6 9,2 3,3 12,1 1,7 9,2 0 , 2g 1^0 k2so4 19,9 26,3 9,8 18,3 11,4 19,2 11,8 18,3 0,4g K20 21,6 28,6 13,7 19,8 14,2 21,6 13,4 18,8 i
W następnych trzech doświadczeniach rozszerzono schemat wpro wadzając wyższe dawki tufu, odpowiadające 1,0 i 1,5 g K 20 na wazon. Doświadczenie 5 przeprowadzono- na ubogiej glebie (nr 3). Zastoso wano tu nawożenie podstawowe w ilości: 0,6 g N jako NH4N 03 i 0,3 g
P205 w formie 18% superfcsfatu. Jęczmień wysiano 8.V, a zébrant)
11.IX.
Doświadczenie 6 było założone na torfie ściółkowym (nr 5). N aw o
żenie podstawowe na wazon dano w ilości: 0,1 g N w postaci NH4NO3
i 0,3 g P205 w postaci superfosfatu. Siew jęczmienia nastąpił 20.V, zbiór 11.VIII.
Do doświadczenia 7 użyto obojętnego torfu niskiego z Kamicna (nr 6). Z sstcscw anc tu takie samo nawożenie jak poprzednio. Jęczmień zasiano 3.V, a zebrano 31.VII.
Tufy jako nawóz potasowy 147
W okresie wegetacji rośliny doświadczenia 6 zostały silnie zaatako wane mączniakiem i mimo oprysków w kombinacji 3 i 4 zupełnie się nie w ykłosiły. W pozostałych doświadczeniach rozwój przebiegał bez za kłóceń. Jednakże rośliny nawożone m ałym i dawkami tufu odznaczały się słabym wzrostem.
W yniki tych trzech doświadczeń podano w tabl. 2. Jak widać, w do świadczeniu 5 otrzymano wyjątkowo niskie plony, które należy tłum a czyć kw aśnym odczynem gleby, na który jęczmień jest bardzo wrażliwy.
Nawożenie fizjologiczne kwaśnym K2S 04 spowodowało dalszą obniżkę
plonów jęczmienia. Tuf w tym doświadczeniu stosow any w większych
dawkach, odpowiadających 1— 1,5 g K 20 na wazon, spowodował dość
znaczną zwyżkę plonu zarówno ziarna, jak i słomy. Natom iast tuf za stosow any pod jęczmień uprawiany na torfie o odczynie obojętnym spo wodował znaczne obniżenie plonu, zwłaszcza ziarna, w porównaniu do kombinacji bez nawożenia potasowego.
T a b l i c a 2 D ziałanie nawozowe tufów na plony jęczm ienia
F e r tiliz in g e f f e c t of tu f f s on burley crops
X. Numer
doświadczenia Plon pow.suchej masy g/wazon - Yield o f air-dry matter g/p ot
Newożenie F e r tiliz e r s V gleba - s o i l Nr 3 VI to r f - peat Nr 5 VII to r f - peat Nr 6 ziarno
grain słomastraw gra inziarno słomastraw grain фziarno słomastraw
Bez potasu - No potassium 1,9 . 5 ,7 2 ,1 19,3 19,4 42,9
0 ,2 g K20 1,3 6 ,2 0,9 17,1 17,5 42,3 0,5 g K20 tufy 1,5 6,6 • 14,7 14,3 39,4 l , 0 g K 20 tu f f s 2,8 8 ,9 • 14 ,1 14,3 39,1 1,5 6 *2° 4 ,8 10,8 1,5 15,0 16,8 3 9,8 °’2 6 K2Ü k,S 04 0,5 g 1^0 2 4 0,6 0,5 4 ,9 4 ,3 3 ,3 6 ,6 19,0 22,7 20,1 20,2 4 4,0 4 4 ,6 P rzed ział ufności
przy P - 0,05 Confidence in te r v a l
0,22 0,53 0,77 0,86
* R ośliny zaatakowane mączniakiem P lants attacked by down midlew
Ponieważ w warunkach gleby kwaśnej torfowej tufy w ykazały pew ne dodatnie działanie nawozowe, starano się następnie zbadać, czy to warzyszące nawożenie w formie fizjologicznie kwaśnej będzie miało istotny w pływ na działanie nawozowe tufów. W tym celu w następnym
z kolei ósmym doświadczeniu zastosowano 2 fortny nawożenia azoto
wego: (NH4)2S 04 i NaN03. JC*
Doświadczenie 8 przeprowadzono na piasku luźnym silnie w yługo
wanym, o odczynie obojętnym (nr 2), według schematu podanego w ta
blicy 3. Nawożenie azotowe w ilości 0,5 g N na wazon zastosowano: w jednej serii w formie saletry sodowej, w drugiej — w postaci siar czanu amonu. Nawożenie fosforowe — 0,3 g P205 na wazon dano w po staci superfosfatu. Siew jęczmienia nastąpił 27.V, a zbiór 26.VIII. Wzrost i rozwój jęczmienia przebiegał normalnie. Podczas wegetacji roślin w y stąpiły różnice na korzyść serii nawożonej saletrą sodową w stosunku do nawożonej siarczanem amonu.
T a b l i c a 3 D zielen ie nawozowe tufów na plony jęczm ienia w z a leżn o ści od form nawożenia azotowego F e r tiliz in g e f fe c t o f t u f f s on burley crops in r e la tio n to the form of n itr o d r essin g
Plon pow.suchej mesy g/wazon Yield od air-d ry matter g/p ot Nawożenie F e r tiliz e r s azot w p o sta ci „ .. NaNOi nitrogen as j azot w p o sta ci ,m , nitrogen as (. N V 2S04 ' ziarno grain słoma straw ziarno grain słoma straw
Bez potasu - No p o ta sium 6,3 17,5 6,4 10,2
0,2 g K20 N 6 ,6 13,5 7,0 11,5 0,5 g K20 tufy 8 ,6 22,8 7,4 12,0 1 ,0 g к2о tu ffs 8 ,4 22,3 8,1 13,5 1,5 g fyO 8 ,5 20,5 8 ,0 14,5 0,2 г о ^g К.р0 • 8 ,6 21,0 8,3 12,8 0,5 g К20 10,9 22,1 8,2 14,0 F rzedział i Confidence .ifności przy P - 0,05 in te rv a l 0,45 0,62 0,44 0,61
W serii nawożonej N a N 03 uwidoczniła się również reakcja roślin
na nawożenie potasowe, której nie obserwowano przy nawożeniu siar czanem amonu.
Średnie plony jęczmienia uzyskane w tym doświadczeniu podano w tabl. 3. Nie wykazują one większego w pływ u fizjologicznie różnego nawożenia azotowego na działanie nawozowe tufu. Mała dawka tufu odpowiadająca 0,2 g K20 na wazon nie w pływ ała na plony ziarna, na tomiast większe dawki 0,5, 1,0 i 1,5 g dawały tego samego rzędu zw ięk szenie plonu (około 30% w stosunku do kombinacji bez potasu), dale ko m niejsze zaś w porównaniu z dawką 0,5 g K 20 w postaci K2S 0 4.
D o ś w i a d c z e n i a z o w s e m . Działanie nawozowe tufów fili-
powickich na plony owsa badano w 2 doświadczeniach.
Doświadczenie 1 założono na piasku kwarcowym luźnym (nr 1). Schem at tego doświadczenia obejm ował 2 dawki K20 — 0,2 i 0,4 g na
Tufy jako nawóz potasow y 149
wazon. Jako nawożenie podstawowe dano na wazon 0,5 g N w form ie
NH4NO3, 0,5 g P2O5 w formie fosforanu dwuwapniowego oraz pożywkę zawierającą M g S 04 • 7H20 , CaCl2 i m ikroelem enty w postaci H3BO4,
M n S 04 • H20 , (NH4)2Mo70 24 • 4H20 , C u S 04 • 5H20 , Z n S 04 • 7H20 . Owies wysiano 18.IV, zebrano 23.VII.1955. W okresie wegetacji w ystą piła bardzo wyraźna reakcja roślin na nawożenie potasowe, natomiast nie obserwowano działania nawozowego tufów filipowickich. Plony ma sy roślinnej uzyskane w tym doświadczeniu podane są w tabl. 4. W y kazują one bardzo dużą reakcję owsa na nawożenie potasowe w posta ci siarczanu potasu, natomiast bardzo nieznaczną reakcję na naw oże nie tufem, bowiem plony ziarna uzyskane na obu dawkach tufu (od powiadające 0,2 g i 0,4 g K20 ) były niew iele co wyższe od plonów kom binacji kontrolnej.
Doświadczenie 2 przeprowadzono na torfie niskim (nr 6). Schemat doświadczenia był rozszerzony o dawki tufu, odpowiadające 1,0 i 1,5 g K20 na wazon. Nawożenie podstawowe zastosowano w wysokości: 0,1
T a b l i c a 4 .Działanie nawozowe tuffów na plony owsa
F e r tiliz in g e f fe c t of tu ff on oat crops
Nawożenie F e r tiliz e r s Piasek Sand Nr 1 Nawożenie Fert i l i z e r s Torf Peat Nr 6 plon pow.suchej masy y ie ld of air-d ry matter g/wazon - g/pot Plon pow.suchej masy y ie ld of air-dry matter g/wazon - g /p ot ziarno grain słoma
straw grainziarno
słoma straw bf.-c potasu - Ko potassium 0 ,2 g h^O tufy 0,4 g к2о t u f f s 0 ,2 g K20 л-роО^ 0,4 g X20 7,5 9 ,8 9 ,2 20,0 23,3 12.5 11.3 12.6 27.5 32.5
Bez potasu - No potassium 0 ,2 g K20 ü>5 g K2C tufy 1 -4 r л t u f f s 1 ,0 g KgO 1,5 g X20 0 , ‘ e K 20 JUSO, 0 ,5 g K20 32,4 35.0 . 3 6.0 34.1 33.3 35.4 36,8 52.4 52, 2 - 54,1 51,9 51.5 52,8 55,4 P rzed ział ufności
przy P - 0,05
Confidence in te r v e l 0,86 1,44
g N jako NH4N 03 i 0 ,3 g P205 w postaci superfosfatu. Siew owsa na stąpił 3.V, sprzęt 9.VIII. Rośliny rosły i rozwijały się bardzo dobrze, jednakże podczas wegetacji nie obserwowano większych różnic spowo dowanych nawożeniem. Plony roślin podano w tabl. 4. W tym doświad czeniu przy ogólnie dość wysokim poziomie plonów tuf w dawce odpo
wiadającej 0,2 g i 0,5 g K20 dawał tego samego rzędu zwyżki plonów co siarczan potasowy.
D o ś w i a d c z e n i a z p s z e n i c ą j a r ą . W doświadczeniu 1 uży to piasku kwarcowego luźnego (nr 1). Tufy stosowano w dwu dawkach odpowiadających 0,2 i 0,4 g K20 na wazon. Rodzaj i wysokość nawoże nia podstawowego b y ły takie jak w doświadczeniu z owsem przepro wadzonym na tym sam ym piasku. Pszenicę zasiano 18.IV, zebrano 28.VII. Wzrost i rozwój roślin przebiegał bez zakłóceń, przy czym ob serwowano jedynie efekt nawożenia potasowego w form ie K2S 0 4. Plony suchej m asy ziarna i słom y pszenicy podano w tabl. 5. Pszenica silnie zareagowała w tych warunkach na nawożenie potasowe, lecz tylko w formie siarczanu potasu. W zakresie badanych dawek tufy nie w y kazały w pływ u na plony ziarna ani słom y pszenicy.
T a b l i c a 5 D ziałanie newozowc tufów na plony pszenicy jsr e j
F e r tiliz in g e f fe c t o f tu ff on spring wheat crops
Plon pow. suchej masy g/wazon Y ield of air-d ry matter g/p ot Nawożenie
F e r tiliz e r s p iaseklir - sand 1 gleba - s o i l Nr 3 ziarno
grain
słoma
straw grainziarno słomastraw
Bez potasu - No potassium 4 ,6 11,0 3 ,6 11,8
° ’ 2 6 *2° tufy 0,4 g K20 tu ffe 4 ,8 4 ,2 11,5 12,2 0,9 1,3 9,9 9,5 0 ,2 g K20 0 ,4 g K20 1 15,5 16,9 30,7 37,5 5 ,8 6 ,2 17,8 20,5
Doświadczenie 2 z pszenicą jarą przeprowadzono w kulturach gle bowych (nr 3). Schem at doświadczenia był taki jak w doświadczeniu poprzednim. Nawożenie podstawowe wynosiło na wazon 0,5 g N w for m ie NH4NO3 i 0,5 g P2O5 w formie C aH P 04 chemicznie czystej soli. Siew nastąpił 16.IV, zbiór 20.VII. Średnie plony ziarna i słom y podano w tabl. 5. Jak widać z przytoczonych danych, w pływ nawożenia tufam i na plony pszenicy jarej był ujemny, otrzymano bowiem pewną obniżkę plonów i to zarówno ziarna, jak i sło-my.
D o ś w i a d c z e n i e z g r y k ą . Jak już zaznaczono we wstępie, gryka w doświadczeniach B o r a t y ń s k i e g o [1] zareagowała dodat nio na nawożenie tufam i. Dlatego i tę roślinę włączono do badań.
Tuf y jako nawóz potasow y 151
Schemat doświadczenia obejmował 10 kombinacji. Badano tu 4 daw ki tufu oraz działanie jego porównywano nie tylko z działaniem siar czanu potasu, ale również z kainitem. Oprócz tego wprowadzono kom
binację, w której obok nawożenia tufem dano drobną dawkę K2S 0 4,
mającą na celu zaopatrzenie roślin w łatwo rozpuszczalną formę pota su w pierwszym okresie wzrostu.
Do doświadczeń użyto gleby bielicowej (nr 3). N aw ożenie podstawo we wynosiło 0,3 g N w formie saletry amonowej i 0,3 g P205 w postaci superfosfatu.
T a b l i c a 6 L ziełan ie nawozowe tułów na plony gryki igleb a nr 3 )
F e r tiliz in g e f fe c t of tu f f s on buckwheat crops
Nawożenie F e r tiliz e r s Plon pow. suche i*nasy g/wazon K20 w plon ie - in crop CoO w plon ie - in crop Y ield of a i r - dry matter g /p o t 5» mg 50 mg zIsrno grain słoma straw ziarno
grain strawsłoma ziarr.ograin słomastraw
Bez nawożenia - no f e r t i l i z e r s 2,0 6,2 0,63 3,08 203 0,12 3,08 192
Bez potasu - Ko po t e s s i urn 6,9 14,9 0,68 1,68 297 0,12 2,08 318
0,2 g K20l 7,6 15,5 0,66 1,76 322 0,12 3,48 547 0,4 g K20 tufy 7,8 15,8 0,63 1,70 317 0,12 3,78 605 0,6 g к20 tu ffs 9,6 16,4 0,65 1,82 361 0,12 3,32 557 0,8 g K20J 9,0 17,2 0,65 1,78 364 0,12 3,38 634 0,2 g Щ 5,8 13,5 0,71 2,70 405 0,12 2,78 382 0,4 g K20l> «2*>4 8,0 17,4 0,68 3,18 607 0,10 3,08 545 0,05 k2oJ 8,7 16,4 0,63 2,00 383 0,10 3,00 500 0,05g K20 X2S04 9,1 17,3 0,64 1,84 376 0,11 2,98 626 0,35g K2O 0 ,2 g KgC tufy - t u ffs k a in it 3,5 15,1 0,72 2,84 454 0,12 2,32 354 P rzedział Confidence ufności przy p - 0,05 in te rv a l 0,98 1,39
Grykę wysiano 20.V, wschody zaobserwowano 24.V; okres kw itnie nia przypadł pom iędzy 12.VI i 10.VII, przy czym pełnia kw itnienia — 26.VI. Z roślin nawożonych tufam i najlepszy wzrost osiągnęły rośliny na dawce odpowiadającej 0,6 g K20 . Grykę sprzątnięto 4.VIII. Średnie plony podane są w tabl. 6. W m ateriale roślinnym (w nasionach i sło mie) po spopieleniu oznaczono zawartość potasu i wapnia metodą fo- topłomieniową. W tablicy 6 zamieszczono wyniki tych analiz oraz w y liczone pobranie potasu w mg na wazon.
Jak wynika z uzyskanych plonów, gryka zareagowała na zastosowa ne nawożenie potasowe. Przy 0,2 g K 20 w postaci tufu dało się zauwa żyć nieco lepsze jego działanie na plon nasion w porównaniu z rów
noważną dawką siarczanu potasu. Natomiast nieuzasadniona obniżka plonu ziarna wystąpiła przy stosowaniu kainitu w ilości odpowiadają cej tejże samej dawce potasu. Przy stosowaniu większych dawek tufu (0,4, 0,6, 0,8 g) wystąpiła taka sama lub niew iele większa zwyżka plo nu jak w kombinacji ze stosowaniem 0,4 K20 w postaci siarczanu po tasu.
Wyniki dotyczące pobrania potasu przez całkowity plon gryki w y kazują, że zwyżki plonów pod w pływ em stosowania tufu w ystępow ały przy stosunkowo niedużym wzroście pobrania potasu. Stąd wniosek, że mógł tu działać niekoniecznie potas. Z wykonanych w tym doświad
czeniu oznaczeń zawartości wapnia widać, że pod w pływ em stosow a nia tufu zawartość CaO w plonach roślin wzrastała w porównaniu z je go zawartością przy nawożeniu siarczanem potasu.
WNIOSKI
Podsum owując wyniki przedstawionych doświadczeń wazonowych należy stwierdzić, że na ogólną ilość 12 doświadczeń zaledwie w dwóch wystąpiło dodatnie działanie nawozowe tufu a mianowicie: w doświad czeniu z owsem na torfie oraz w doświadczeniu z gryką. Natomiast w większości doświadczeń przeprowadzonych z jęczm ieniem jako jedną z roślin najbardziej wrażliwych na działanie potasu oraz z pszenicą i owsem działanie tufu nie wystąpiło. Uzyskane wyniki wskazują, że tuf jako nawóz potasowy nie może mieć większego znaczenia praktycz nego. Pew ne dodatnie działanie nawozowe tufu, występujące w niektó rych doświadczeniach, mogło być spowodowane również innym i skład nikami pokarmowymi zawartymi w tufie.
LITERATURA
[1] B o r a t y ń s k i K., T u r i n a Z., M a ł y s o w a E.: Doświadczenia nawozow e z tufam i filipow ickim i. Roczn. Nauk Roln., 73-A-4, 1956, s. 648—651.
[2] L i t y ń s k i T.: Mączka z tufów filipow ickich jako nawóz potasowy. Postępy Nauk Roln., nr 1(31), 1955, s. 21—27.
[3] Ł u c z y k H.: Wartość nawozowa tufów filipow ickich. Praca dyplomowa, w y konana w Zakładzie Chemii Rolniczej, 1954.
[4] R o ż e n Z.: Daw ne law y W ielkiego K sięstw a Krakowskiego. Rozp. Wych. M atem.-Przyrodn., Polska Akadem ia U m iejętności, 49, 1909.
[5] S t a r z y ń s к i Z.: Tuf porfirow y z okolic Krakowa: K ainit z Kałusza jako środki nawozowe. Kosmos, 39, 6, 1914.
[6] T o k a r s k i J.: Term iczna przeróbka tufów okręgu krakowskiego. Buli. Int. Acad. Pol. Sei. Math. 115, 1950.
Tuf y jako nawóz potasowy 153 I м. г у р с к и I РЕЗУЛЬТАТЫ ОПЫТОВ ДЛЯ ОПРЕДЕЛЕНИЯ ЦЕННОСТИ ТУФА В КАЧЕСТВЕ КАЛИННОГО УДОБРЕНИЯ К а ф е д р а А г р о х и м и и Г л а в н о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й Ш к о л ы , В а р ш а в а Р е з ю м е В 1952—1955 гг. в каф едре Агрохимии Главной Сельскохозяйственной Школы исследовалась ценность филиповицких туфов в качестве калийного удобрения. Общим числом проведено 12 вегетационных опытов в культурах на почве и песке с различными растениями. Положительное удобрительное действие туфа обнаружилось только лишь в 2 опытах, а именно: в опытах с овсом на торфе и в опыте с гречихой на почве, содерж ащ ей очень мало калия, тогда как в остальных опытах, для большинства которых использован был ячмень, как одно из наиболее чувствительных к дей ствию калия растений, а такж е пшеница и овес, действия туфа не отмечено. Полученные результаты свидетельствуют о том, что применение туфа в ка честве калийного удобрения не может иметь большего практического значения. Известноё положительное удобрительное действие туфа, обнаруживающ ееся в некоторых опытах, могло быть вызвано такж е и наличием в туф е других пи тательных элементов. j м. g ó r s k i I
RESULTS OF TESTS REGARDING THE VALUE OF TUFF AS A FOTASSIUM FERTILIZER
C hair o f A g r o c h e m is t r y , C e n tr a l S c h o o l o f A g r ic u ltu r e , W a r sa w
S u m m a r y
The potential potassic fertilizer value of crude fineground Filipow ice tuffs (from Filipow ice voiv. Cracow) w as investigated in tests conducted from 1952 to 1955 in the Dept, of A griculture, Central School of Agriculture. A ltogether thirteen pot experim ents w ith differen t plants w ere made on soil and sand cultures.
A possitive fertilizing effect of the tuffs w as observed in barely two cases, nam ely w ith oat on peat soil and w ith buckw heat on potassium —deficient soil. In all other experim ents, made mai'nly w ith barley as a plant specially sensitive to potassium action but also w ith w heat and oat, no effect of the tuff became potassium.
The findings indicate that tuff has no major practical importance as potassic fertilizer. A certain positive fertilizing action of tuff observed in some experim ents may also have been due to other nutrient components contained in the tuff.
The follow ing soil beds (marked in the tables w ith corresponding numbers) w ere used in the experim ent:
1. Loose quart sand, pH around 7, no K2O.
2. Loose fine sand, strongly leached, traces of K20 .
3. Podsolic soil (arable layer from untereated plots of the SO years static ex p e rim ental field series at Skierniew ice). pH of those soils is 4,1, soluble K2O con tent 5,6 mg/100 g soil by Egner method.
4. Same soils as 3, but from plots w ith no potassium (NP) treatm ent. pH — 5.2, K20 content 4.2 mg/100 g soil by Egner method.
5. Freshly dug litter peat, pH 5.9. 6. Lowmoor peat, pH about 7.
