R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E T . X I I , W A R S Z A W A 1962
MARIAN GÓRSKI, STANISŁAW MERCIK
W IELO LETN IE DO ŚW IADCZENIA Z NAW OŻENIEM POD ZIEM N IA K I
Katedra Chemii Rolniczej SGGW Warszawa
R acjonalne naw ożenie pod ziem niaki je s t w Polsce bard zo w ażny m p roblem em ze w zględu n a dużą pow ierzchnię, k tó rą z ajm u je ta ro ślina oraz przez w zgląd na jej duże znaczenie gospodarcze.
Z agadnienie naw ożenia ziem niaków n a tle różnego płodozm ianu było przedm iotem w ieloletnich dośw iadczeń przeprow adzonych n a polu do św iadczalnym K a te d ry C hem ii Rolniczej SGGW w S k ierniew icach. Do św iadczenia te zostały założone na glebie bielicow ej w y tw o rzo n ej z g lin y zw ałow ej, k tó ra w w a rstw ie o rn ej m a sk ład m echan iczny piasków gli n iastych . J e s t to w ięc gleba typow a d la w a ru n k ó w polskich. K lim a t S k iern iew ic zaś m ożna uw ażać za c h a ra k te ry sty c z n y d la c e n traln e j Polski.
O m aw iane dośw iadczenia p ro w adzo n e są od 1923 r. w ed łu g tego sa m ego planu, tzn. że ani uk ład poletek, ani ich naw ożenie n ie b y ły zm ie niane. W ielkość poletek wynosiła, około 50 m 2. S chem at dośw iadczenia o b e jm u je n astęp u jące kom binacje nawozowe: O, CaN PK, N PK , PK , PN, KN lub Ca, CaN PK , N PK , C aPK , CaPN , CaK N (tabl. 1). D ziałanie p rze d staw ionych kom binacji naw ozow ych na ziem niaki badano na tle w y m ie nionych poniżej płodozm ianów .
Pole E. C zteropolówka norfo lska : ziem niaki, jare, m o t y lk o w e , ozim iny. K ażde z ty ch czterech pól podzielone je st na c z te ry bloki, z k tó ry c h każdy naw ożony je s t ra z n a cz te ry la ta w edług podanego pow yżej p lan u . W te n sposób w o bręb ie każdej u p ra w ia n e j w płodozm ianie ro śliny m ożna o b se r w ow ać b ezpośredni w p ły w Stosowanych naw ozów m in e ra ln y c h i ich działanie następcze w ciągu trzech k o lejn y ch lat.
Z iem niaki sadzone są n a o b o rn ik u stosow anym w ilości 250 q/ha. Zgodnie ze schem atem dośw iadczenia w apnow ano tylk o k om binację C aN PK w ilości 12 q /ha CaO co 4 lata . D ośw iadczenie to prow adzone w sześciu pow tórzen iach trw a od 1924 r.
P rz e c ię tn e plony ziemniaków za okrec 1923-1960 * na ba w z a le ż n o ś c i od nawożenia i zmianowania Mean p o ta to y ie ld s f o r p e rio d 1923-1960 q/Ьа as depending o f f e r t i l i z a t i o n and crop r o t a t io n
T a b l i c a 1
Pola n ie wapnowane (z wyjątkiem kom binacji CaNPK )
Unlimed f i e l d s (except com bination CaNPK)
Zmianowanie - R o ta tio n Liczba l a t , w k tó re upra wiano ziemn. Nisnber of c u lti v a t i o n y e a rs Liczba powtórzeń w roku Number of r e p e t i t i o n s p e r y e a r 0 CaNPK f ПРК PK PN KN P rz e d z ia ł u fn o ści przy P -0 ,9 5 Confid i n te r v . f o r P -0 ,9 5 E Czteropolówka n o rfo ls k a N orfolk f o u r - f i e ld cycle 33 6 165 210 204 182 203 197 10,2 m Monokultura - Monoculture 25 5 67 117 136 97 88 113 12,5 A I - IV
Zmianowanie dowolne bez r o ś l i n m otylko wych i bez nawożenia obornikiem . N w p o s ta c i NaNO^
A r b itra r y r o t a t io n , no p a p ilio n a c e a e , no farm yard manure. N as NaNOj
10 3 91 181 186 136 128 158 18,8
1? I - I I I
Zmianowanie dowolne bez r o ś l i n m otylko wych i bez nawożenia obornikiem . N w p o s ta c i (NII4)2S04
A rb itra ry r o t a t io n , no p a p ilio n a c e a e , no farm yard manure. N as (N H ^SC ^
13 3 92 185 148 133 111 129 5 ,9 P ola wapnowane (z wyjątkiem kom binacji NPK) Limed f i e l d s (except com bination NPK) Zmianowanie - R o ta tio n Liczba l a t , w k tó re upra wiano c ie o n . Nirsber of c u l t i v a t i o n y e a rs Liczba powtórzeń w roku Number of r e p e t i t io n s p er y e a r
Ca CaNPK NPK CaPK CaFN CaKN
P rz e d z ia ł u fn o śc i p rzy P -0,95 Confid . in te r v . fo r P -0 ,9 5 A V-VIII
Zmianowanie dowolne bez r o ś l i n m otylko wych i bez nawożenie obornikiem N w p o s ta c i NaNO^
A rb itra ry r o t a t io n , no p a p ilio n a c e a e , no farm yard menure. N as NaNO^
10 3 91 172 161 131 102 169 15,3
A IX-XI
Zmianowanie dowolne bez nawożenia o b o rn i kiem. Со 3-4 l a t a ro ś lin y motylkowe. N w p o s ta c i NaNO^
A rb itre ry r o t a t io n , no ferm yard manure a f t e r 3-4 y e a rs p a p ilio n a c e a e , N as NaNO^ 7 3 117 203 198 182 130 199 20,6 G ó r sk i, S . M e r c ik
W ieloletnie doświadczenia z nawożeniem pod ziem niaki 27
Pole DV. M onokultura. Z iem niaki u p raw ia się tu bez o bornika, naw ozy m in e raln e sto su je się co roku. W apnow ana je s t ty lko k om binacja C aN PK w ilości 12 q /h a CaO co roku. K om binacje naw ozow e są p o w tarzan e p ię ciokrotnie.
Pole A. Zm ian ow an ie dowolne bez stosowania obornika. Z iem niaki u p ra w ia się w różnych latach w n ieu stalo n ej kolejności.
Pole A podzielone jest n a pasy, k tó re d adzą się ująć w c ztery g ru p y w zależności od stosow anej fo rm y azotu, od w ap n ow ania i od tego, czy w płodozm ianie są u p ra w ia n e ro ślin y m otylkow
e-Pole A, pasy I— IV. A zot w postaci sa le try sodow ej; w ap now ano co c z te ry la ta ty k o ko m b in acje C aN PK w ilości 12 q /h a CaO1.
Pole AF, pasy I— III. A zot w po staci siarczan u am onu. W apnow ano co 4 la ta ty lk o kom b inację C aN PK (w 1947 r. ze w zględu n a b ard zo silne zak w aszenie gleb y z w apnow ano w szy stk ie p o letk a prócz kom binacji N PK ).
Pole A, pasy V — V III. A zot w postaci s a le try sodowej. W apnow ano co c z te ry la ta w szy stk ie kom b inacje naw ozow e prócz N P K w ilości
16— 12 q /h a C aO 1.
Pole A, pasy I X —X I. R ośliny m o ty lk o w e u p ra w ia n e są co trz y lub c z te ry lata. W apnow ano w ilości 16 do 12 q /h a CaO1 co 4 la ta w szystkie k o m b in acje naw ozow e prócz N PK . A zot stosow ano w postaci s a le try so d o w ej.
We w szy stk ich pasach kom b inacja O je s t p o w tórzona cztero k ro tn ie, a naw ozow a trz y k ro tn ie . N aw ożenie fosforow e n a w szy stkich polach d a w ano w postaci su p e rfo sfa tu w ilości 30 kg/iha P2O5, a potasow e w postaci soli potasow ej w ysoko pro cento w ej w ilości 60 k g /h a K20 . N aw ozy azo to w e stosow ano w ilości 30 k g /h a N i od 1958 r. 45 k g/ha N (tylko p rz y u p ra w ie ziem niaków w m o n o k u ltu rz e 45— 60 k g /h a N).
W ciągu ty c h kilkudziesięciu la t u p ra w ia n e b y ły różne o d m ian y ziem niaków , w poszczególnych la ta c h jed n a k u p raw ia n o tę sam ą odm ianę.
WYNIKI DOŚWIADCZEŃ
G leba n a cały m obszarze dośw iadczeń je s t je d n o lita i czynnik zm ien ności glebow ej n ie o dg ry w a tu w iększej roli. W spólną cechą w szy stk ich dośw iadczeń są n ie zm ieniające się od 37 la t kom bin acje naw ozow e. P o zw ala to b ad ać rea k c ję ziem niaków n a poszczególne sk ła d n ik i p o k a r m ow e n a tle różnego zm ianow ania. N ależy zaznaczyć, że om aw iane do św iadczenia n ie b y ły z a k ład an e ty lk o do b ad ań n a d ziem niakam i. P rz e d staw io n y tu m a te ria ł odnosi się zarów no do lat, w k tó ry c h ziem niaki b y ły u p raw ia n e rów nocześnie w e w szystkich płodozm ianach, ja k rów nież do
28 M. Górski, S. Mercik
ty ch lat, w k tó ry c h ziem niak i^b yły u p ra w ia n e tylko n a n iek tó ry ch p a sach. Oczywiście, że w m o n o k u ltu rz e i czteropolów ce n o rfo lsk iej ziem niak i by ły u p raw ia n e co rok u . W rezu ltacie p rzed staw io n e w tabl. la i lb w yniki nie są śred n im i z jed n ak o w ej ilości lat. Może to nasu n ąć p ew n e zastrzeżenia m etodyczne, n iw e lu je je jed n a k całkow icie to, że śred n ie w y ciągnięte są za ok res d o statecznie długi, bo 37 lat. O pracow ania s ta ty styczne (p rzedziały ufności) w y raźn ie w sk a z u ją n a to, że w y k a z a n e ró ż nice m iędzy plonam i są w iarog^dne.
WPŁYW ZMIANOWANIA NA PLONY ZIEMNIAKÓW
Z tab licy 1 w ynika, że najw yższe plo ny d ała czteropolów ka norfolska, w k tó re j stosow any był obornik. B ardzo zbliżone plony d ał płodozm ian dow olny z udziałem roślin m otylkow ych. W y jątek stanow i tu ko m b in a cja O i PN. N ajniższe p lo n y d a je m o n o k u ltu ra.
Z m ianow anie m a w ięc d u ży w p ły w n a plon ziem niaków . W idać to szczególnie, jeżeli p orów nać plo ny ziem niaków z poletek w ogóle nie naw ożonych. W m on o k u ltu rze w ynoszą orie 67 q/ha, w p ro w ad zenie zm ia- n ow ania dow olnego bez roślin m otylkow ych zw iększyło plony ziem n ia ków do 91— 92 q/ha, w prow ad zenie ro ślin m otylkow ych w płodozm ianie podniosło plony do 117 q/iha, w p ro w ad zen ie n a to m ia st w płodozm ianie roślin m otylkow ych i o b o rn ik a do 165 q/ha. Jeżeli porów nać śred nie plo ny ziem niaków ty lk o z tych lat, w k tó ry c h up raw ian o je rów nocześnie na w szy stk ich o m aw ianych polach, to m ożna stw ierdzić, że w p ły w zmia- now ania na wysokość plonów je st w gru n cie rzeczy tak i sam jak w w ie lo letn im opracow aniu, a m ianow icie: w m o n o k u ltu rze 71, p rz y zm iano- w aniu dow olnym 87, p rzy w p ro w ad zen iu roślin m otylkow ych 120, a p rzy stosow aniu o b o rn ik a i roślin m o tylkow ych 166 q /h a (średnia z 4 lat).
T rzeba jed n a k podkreślić, że m ożna uzyskać w ysokie plony ziem nia ków bez obornika p rzy u p raw ie w zm ianow aniu z ro ślin ą m oty lk o w ą i p rzy o dpow iednim naw ożeniu m in eraln y m .
WPŁYW WIELOLETNIEGO NAWOŻENIA AZOTOWEGO NA PLON ZIEMNIAKÓW
D ziałanie naw ozów azotow ych n a plon ziem niaków u p raw ian y ch w ró żny m zm ianow aniu p rze d staw ia tabl. 2, w k tó re j zam ieszczono zwyżki plonów spow odow ane naw ożeniem azotow ym . Um ieszczono w niej obok śred nich w ielo letn ich plony śred n ie z ostatnich dziesięciu lat.
Na w stęp ie należy stw ierdzić reak cję ziem niaków n a naw ożenie azo tow e w e w szy stk ich b ad an ych płodozm ianach. N ajw iększe d ziałanie azotu na plon ziem niaków w y stąpiło w d ow olnym zm iano w aniu p rzy stosow a
W ieloletnie doświadczenia z naw ożeniem pod ziem niaki 29
n iu naw ozów azotow ych fizjologicznie zasadaw ych (A I— IV i A V — VIII) oraz p rz y u p ra w ie ziem niaków w m o n o k u ltu rz e (D V ). Zw yżki plonów ziem niaków sięgają tu 39— 50 q/-ha. N ajm n iejsze d zia łan ie azotu jest p rz y d łu g o letn im stosow aniu w postaci siarczan u am onu. M ożna to tłum aczyć znacznym zakw aszeniem g leb y pod w p ły w em tego naw ozu, sk u tk iem tego i p lo n y b y ły niskie. M ałe d zia łan ie azotu w idzim y w dow olnym pło- dozm ianie z u p ra w ą ro ślin m oty lk ow y ch (A I X — X I) o raz w czteropolów - ce norfo lskiej (pole E), tj. p rz y u p raw ie ziem niaków n a o b o rn ik u w d r u gim ro k u po ro ślin ie m otylkow ej.
T a b l i c e 2
D z ia ła n ie w ie lo le tn ie g o nawożenia azotowego na p lo n ziemniaków E ff e c t o f many y e a r s ' n itro g e n f e r t i l i z a t i o n on p o ta to cro p s
Pole F ie ld
Ś red n ie z w szy stk ich l a t q /h a Average f o r a l l y e a rs q /ha
Średnia za o k res 1951 - I960
Average fo r p e rio d 1951 - I960
zwyżki plonu crop in c re a se p r z e d z ia ł u fn o śc i „ Р ггу .Р -0 ,9 5 C o n ïid .in te r v .
p lo n q /h a .- crop q /h a zwyżka plonu c ro p in c re a se <ł/ba NPK PK E 22 10,2 182 167 15 DV 39 12,5 99 71 28 A I-IV 50 18,8 176 108 68 A V -V III 41 15,3 -AP I - I I I 15 5 ,9 105 117 - 1 2 A 1X-XI 21 20,6
M ożna b y przypuszczać, że różnice m ięd zy plonam i o trz y m y w a n y m i n a w ielo letn im naw ożeniu N P K a p lonam i z w ieloletniego naw ożenia bez azo tu (PK) będą się pogłębiać z u p ły w em lat. D lateg o też w tabl. 2 podano śre d n ie plo n y ziem niaków z o statn ieg o dziesięciolecia 1951— 1960. Na polach w ap n o w an y ch (A V — V I I I i A I X — X I) ziem niaków w ty m czasie n ie upraw iano .
J a k w y n ik a z tab licy 2, jed y n ie w zm ianow am u dow olnym (A I—IV) otrzy m an o w iększą re a k c ję n a azot za o sta tn ie dziesięć la t niż za 3 7-lecie. Stosow ano t u azot w postaci naw ozu fizjologicznie zasadow ego. W cztero- polów ce n o rfolskiej (E), gdzie ziem niaki p rzychodzą na oborniku, zw yżka je s t w y ra ź n ie m niejsza. W m o n o k u ltu rze (DV) o b se rw u je się r a w ir j ż sp adek działan ia naw ożenia azotowego. P rz y naw ożen iu solą fizjologicz nie k w aśn ą (siarczanem am onu) o trz y m an o n a w e t zniżkę plonów (pola A F I— III).
30 M. Górski, S. M ercik
WPŁYW WIELOLETNIEGO NAWOŻENIA FOSFOROWEGO NA PLON ZIEMNIAKÓW
O działan iu naw ozów fosforow ych n a plon ziem niaków m ożem y w nio skow ać z róż-micy plonów m iędzy p e łn y m n aw ożeniem m in e ra ln y m a kom bin acją bez naw ozów fosforow ych (p atrz tabl. 3)- N aw ożenie fosforow e w znacznie m niejszym stopniu w p ły nęło na zw iększenie plonów ziem n ia ków niż naw ożenie azotowe. M im o że n a kom binacji N K i CaNK n ie d aw an o fosforu od p ra w ie czterd ziestu lat, to i ta k w trz e c h płodozm ia- na-ch nie stw ierdzono isto tn y ch zw yżek plonów pod w p ły w em naw o żen ia fosforowego.
T a b l i c a b
Wpływ w ie lo le tn ie g o nawożenia fosforow ego na p lo n ziemniaków E ff e c t o f many y ears* phosphate f e r t i l i z a t i o n on p o ta to crops
Pole F ie ld
Ś rednia w szy stk ich l a t Average f o r a l l y e a rs q/ha Ś re d n ia za ok res 1951-1960 Averege f o r p e rio d 1951-1960 zwyżki plonów crop in c re a se p r z e d z ia ł
u fn o śc i p lo n ą /h a- crop zwyżka plo n u crop in c re a s e q/ha NPK NK E 7 10,2 182 178 4 W 23 12,5 99 83 16 A I-IV 28 18,8 176 148 28 A V-VIII 3 15,3 - - -AF I - I I I 19 5 ,9 105 89 16 A II-X I 4 20,6 - -
-Nie stw ierdzono zupełnie d zia łan ia fosforu p rzy u p raw ie ziem niaków na o b o rn ik u o raz na polach w ap n o w an y ch zarów no z u p ra w ą ro ślin m o ty lk o w y ch (A I X —XI), ja k i bez n ich (A V — VIII). P rzep ro w ad zo n e an a lizy chem iczne gleby na zaw artość fosforu w y k azu ją, że na p o letk ach n ie naw ożonych fosforem zaw artość fosforu łatw o rozpuszczalnego w glebie (m etoda E gnera) je s t k ilk a k ro tn ie m n iejsza niż na pełn y m naw ożeniu. Z m niejsza się rów nież zaw artość fo sforu ogólnego. T ak np. na polu A II już w 1957 r. zaw artość fo sfo ru łatw o rozpuszczalnego na k o m b in a cji C aN PK w ynosiła 10,0 mg, a n a CaN K ty lk o 2 ,8 m g na 100 g gleby. N a ty ch sam ych kom binacjach zaw artość fo sforu ogólnego w ynosiła 48,1 i 28,1 m g P205 na 100 g gleby. P rzep ro w ad zo n e an alizy chem iczne gleby w 1961 r. w y k azu ją, że różnice w zaw artości fosforu p rzy sw aja ln e g o m ię dzy p o letk am i naw ożonym i i nie naw ożonym i fosforem są jeszcze w ię k
W ieloletnie doświadczenia z naw ożeniem pod ziem niaki 31
sze. Można b y przypuszczać, że rea k c ja ziem niaków n a naw ożenie fosfo row e w o sta tn ic h lata ch będzie w iększa w p o ró w n an iu do śred n iej z 37 lat. D latego też w tabl. 3 podano plo n y śred n ie za o k res o sta tn ic h 10 lat. W idzim y więc, że naw ożenie fosforow e pod ziem niaki o d g ry w a znacznie m n iejszą rolę p rz y u p raw ie na o b o rn ik u niż bez obornika. W i d zim y rów nież m ałe działan ie fo sforu n a pasach w ap now anych (A V — V I I I i A I X — XI). P rzy p u szczaln ie w apno u ru ch a m ia pew n ą ilość fosforu gle bowego n a kom bin acji CaNK.
WPŁYW WIELOLETNIEGO NAWOŻENIA POTASOWEGO NA PLON ZIEMNIAKÓW
P ow szechnie uw aża się, że p o tas n a jb a rd z ie j podnosi p lo ny ziem nia ków. D łu g o letn ie dośw iadczenia naw ozow e z ziem niakam i w zasadzie n ie zaprzeczają tem u przek o naniu , w y k a z u ją jed n a k w yraźnie, że ta k ie po staw ienie sp raw y nie zawsze je st słuszne (tabl. 1 i 4).
T a o L i с s à
Wpływ w ie lo le tn ie g o nawożenia potasowego na plon ziemniaków In flu e n c e oi many years* p o ta s s ic f e r t i l i z a t i o n on p o ta to crops
Pole F ie ld Ś re d n ia z w s zy stk ich l a t Average for a l] y o a rs q /ha Ś rednie za ok res 19b l-1960 Average fo r p e rio d 19Ь1-19бО zwyżka plonów c rop in c re a se przędz ia ] u fn o śc i РгггУ P-0)9i> c o n fid . m te r v .
plon - crops from
q /ha 2wyżka plonu crop in c re a se q/ha NPK PN E 1 10,2 182 177 j ÜY 48 12, b 99 69 30 к 1-17 Ь8 18,8 176 104 72 A V-VI1J 69 l b ,3 - - • AF J-11I 37 5,9 'lob 79 26 A IX-X1 73 20*6 - - *
Na w szystkich polach, n a k tó ry c h u p raw ian o ziem niaki bez obornika, zw yżki plonów ziem niaków pod w p ły w em naw ożenia potasow ego są znacznie w iększe (tabl. 4) od zw yżek spow odow anych naw ozam i azoto w ym i (tabl. 2). P rz y u p raw ie ziem niaków n a o b o rn ik u nie stw ierdzo n o działan ia po tasu n a w e t w o sta tn ic h latach, pom im o w ieloletniego p o m ija nia naw ozów potasow ych. T ym sam ym w idzim y, że ta ilość potasu, k tó ra z n a jd u je się w 250 q ob o rn ik a (ok. 150 kg K20 ), w zupełności w y sta rc z y ła
32 M. Górski, S. M ercik
do u zy sk an ia stosunkow o w ysokich plonów ziem niaków z 1 ha (około
200 q). M ożna też uzyskać d o b re p lony ziem niaków bez obornika, sto su jąc odpow iednie zm ianow am e i naw ożen ie (tabl. 1 d 4). N a polu A I X — X I na pełn y m naw ożeniu m in e ra ln y m p lony ziem niaków dochodzą rów nież do 200 q/ha. W ty m p rz y p a d k u pod staw o w y m składnikiem pokarm o w ym d la ziem niaków był potas.
WPŁYW W APNOWANIA GLEBY NA PLON ZIEMNIAKÓW
W apnow anie w p ły w a na plon ro ślin głów nie przez zm ianę odczynu gleby, d latego też w tabl. 5 prócz zm ian w plonie ziem niaków , spow odo w anych w apnow aniem , po d ajem y p H g leby w KC1, śre d n ie ze w szystkich pow tórzeń (pom iar z 1960 r.).
T a b l i c e Kj
Wpływ w ie lo le tn ie g o wapnowania gleby na plon ziemniaków i odczyn gleby E ffe c t of many y e a r s ’ s o i l lim in g on p o ta to cro p s and s o i l r e a c tio n
Pole F ie ld Zwyżka (+) lub zn iżk a ( - ) plonów pod wpływem In c re a se U ) or d ecrease (-J of crops ceusea by Ca q /h a P rz e d z ie l u fn o śc i przy P - 0 ,95 C onfid. in te r * . pH w KC1 CeUPK NPK E ♦ 6 10,2 6 ,7 4 ,4 DV - 19 12,5 7.5 5,7 A I-IV - 5 18,8 7,2 4 ,9 A V-Y1I1 * 11 15,3 7.3 5 ,0 AF I - I 11 - 37 5 ,9 6 ,9 3,9 A IX-XI - 5 20,6 7,3 4 ,8
W apnow anie gleb w p ły n ęło n a w zrost plonów ziem niaków tylko p rzy corocznym stosow aniu naw ozów azotow ych fizjologicznie kw aśn ych w po staci siarczan u am onu (tabl. 5, pole A F I— III). N a ty m polu po letk a nie w apn ow an e są bardzo zakw aszone (pH 3,9). Isto tn ą zniżkę plonów pod w pływ em w ap n ow ania o trzy m an o w m o n o k u ltu rz e (D V ) p rzy corocznym w apnow aniu i naw ożeniu azotow ym , fizjologicznie zasadow ym (saletra sodowa). G leba w kom binacji C aN PK m a pH 7,5. W idzim y więc, że ziem niaki nie lub ią zb y t zakw aszonych i zb y t zasadow ych gleb.
W ieloletnie doświadczenia z naw ożeniem pod ziem niaki 33
EFEKTYWNOŚĆ DZIAŁANIA NAWOZÓW MINERALNYCH POD ZIEMNIAKI
Z w yżkę plonów ziem niaków pod w p ły w em d ziałan ia 1 kg azotu, fos fo ru lu b p o tasu obliczono z różn icy plonów n a p e łn y m n aw o żeniu m in e ra ln y m i naw ożeniu, w k tó ry m opuszczono jed e n z ty ch składników . W yniki te przed staw io no w tab l. 6.
T a b l i c a 6
Zwyżki plonów ziemniaków w kg pod wpływem d z i a ł a n i a 1 kg poszczególnych składników pokarmowych
F o ta to crop in c re a s e s in kg ander in flu e n c e o f th e a c t i v i t y of
1 kg o f in d iv id u a l n u t r ie n t components
Pole F ie ld
Zwyżka plonów pod wpływem 1 kg Crop in c re a se under the in flu e n c e s of 1 kg
q /h a N Г2°5 K20 2 73 23 3 EV 86 77 80 A I - I I I 166 93 97 A V -VIII 137 10 115 AF I - I I I 50 63 61 A I I -aI 70 13 121 Ś re d n ia - Mean 97 46 80
1 kg azotu w artości około 10 zł d a je zw yżkę plonów ziem niaków oko ło 100 kg, w arto ści około 80 zł. W idzim y w ięc du żą opłacalność sto so w an ia naw ozów m in e raln y c h azotow ych n a w e t p rz y u p raw ie ziem nia k ów n a o b orniku. Jeszcze b ard ziej op łacalne okazało się naw ożenie n a w ozam i potasow ym i. 1 kg K 20 w artości około 2,5 zł zw iększył p lon y ziem niaków średnio o 80 kg, w arto ści około 65 zł.
N ieopłacalne okazało się naw ożenie naw ozam i potasow ym i pod ziem n ia k i u p raw ia n e n a o b orniku. E fektyw ność d ziałan ia 1 kg P205 je st śre d n io o połow ę m n iejsza od efek ty w n o ści naw ozów azotow ych.
WPŁYW WIELOLETNIEGO NAWOŻENIA MINERALNEGO NA ZAWARTOŚĆ SKROBI W ZIEMNIAKACH
Z m ianow anie pod ziem niaki w b ardzo m ały m stopniu w p ły nęło n a p ro cen to w ą zaw artość skrobi w ziem niakach. D latego podane w y n ik i w tabl. 7 są średn im i z w szystkich pól i w szystkich lat (średnia z 682 oznaczeń).
34 M. Górski, S. M ercik
T a b l i c a 7
Wpływ w ie lo le tn ie g o nawożenia na procentową z a w a rto ś i s k ro b i w ziem niakach E ff e c t o f nany y e a r s ' f e r t i l i z a t i o n on s ta r c h c o n te n t in p o ta to e s Kombinacja Combination 0 CaNPK NPK PK PN KN Skrobi ^ 18,5 18,0 1 8,0 1 8 ,0 18,3 1 7,6 S ta rc h
N a p o dstaw ie ty ch w niosków m ożem y stw ierdzić, że naw ożenie m a p ew ien w p ły w n a pro cen to w ą zaw artość skrobi w ziem niakach. N a j w iększą .skrobiowość m a ją ziem niaki n ie naw ożone naw ozam i m in e ra l n y m i i p rz y n aw ożeniu fosforow o-azotow ym ; n ajn iższą p rz y n aw ożen iu bezfosforow ym . W p o ró w n an iu do p ełnego n aw ożenia pom inięcie n aw o zów fosforow ych pow oduje zniżkę o 0 ,4 % skrobi.
WNIOSKI
P ra w ie czterd ziesto letn ie dośw iadczenia n a d naw ożeniem pod ziem
niak i p o zw alają n a w yciągnięcie n a stę p u jąc y c h w niosków :
m 1. N aw ożenie azotow e zw iększyło p lo n y ziem niaków n a w e t p rz y u p r a wie n a o b o rn ik u i w zm ianow aniu z ro ślin ą m otylkow ą.
2. N aw ożenie naw ozam i potasow ym i b a rd zo w y ra ź n ie zw iększyło p lony p rz y u p ra w ie ziem niaków bez obornika, n a to m ia st n ie zw iększyło plonów p rz y u p raw ie ich n a oborniku.
3. N aw ożenie fosforow e n a jb a rd z ie j zw iększyło plony p rz y u p raw ie ziem niaków bez o b o rn ik a i bez ro ślin m otylkow ych.
4. W apnow anie gleb pod ziem niaki zw iększyło ich plo ny tylko n a gle bach bardzo zakw aszonych pod w p ły w em w ieloletniego stosow ania s ia r czanu am onu (pH 3,9). Na w szystkich pozostałych polach nie zw iększało plonów. P rzew ap now an ie gleb (pH 7,5) w płynęło n a w e t niek orzy stnie, o bniżając plony.
5. N aw ożenie fosforow e zw iększa pro cen to w ą zaw artość skrobi
w ziem niakach.
W ieloletnie doświadczenia z naw ożeniem pod ziem niaki 35 М . Г У Р С К И , С . М Э Р Ц И К МНОГОЛЕТНИЕ ОПЫТЫ С УДОБРЕНИЕМ ПРИМЕНЯЕМЫМ ПОД КАРТОФЕЛЬ К а ф е д р а А г р о х и м и и Г л а в н о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й Ш к о л ы , В а р ш а в а Р е з ю м е На опытном поле К аф едры Агрохимии Главной Сельскохозяйственной Школы, находящ емся в Скерневицах, с 1923 года ведутся постоянные опыты с применением удобрений под различные сельскохозяйственные культуры. Почва, используемая для этих опытов, подзолистая., образовавшаяся из валун ной глины. В схеме опытов значатся следующ ие комбинации удобрений: — на неизвесткованных делянках — О, CaNPK, NPK, PK, PN, KN, а — на известкованных делянках — Ca, CaNPK, NPK, СаРК, CaPN, CaKN. К аж дая удобрительная комбинация повторяется по несколько раз (3—6). Размеры делянок — 50 м2; система, по которой они располож ены и их удобрение не изменяется в течение 37 лет. Действие названных удобрительных комбинаций на картофель и зу ч а л о сь . на ф оне приодимых ниж е севооборотов: Делянка Е. Норфолъское четырехполы: картофель, я р о в ы е , мотыльковые, озимые. К аж дая из этих четырех делянок подразделяется на 4 блока; кажды й из них удобряется раз на 4 года, согласно приведенному выше плану. Таким образом, в пределах каж дой культуры, возделываемой в севообороте, можна на блюдать непосредственное влияние применяемых минеральных удобрений и их последствие в продолжение очередных трех лет. Посадка картофеля произво дится на навозе, применяемом в количестве 250 кв/га. Согласно схеме опыта извесковались лишь комбинации CaNPK, в количестве 12 кв СаО на га, каж ды е 4 года. Д елянка ДV. Монокультура. Картоф ель здесь выращивается без навоза, а минеральные удобрения применяются ежегодно. И звесткуется только комби нация CaNPK в количестве 12 кв/га СаО, ежегодно. Делянка А. Произвольное чередование культур, без применения навоза. Картофель возделывается в различные годы, без соблюдения определенной очереди. Делянка А. разделена на полосы, которые можно причислить к четы рем группам, в зависимости от употребленной формы азота, от известкования и от наличия или отсутствия в севообороте мотыльковых. Делянка АФ, полосы от I до III. Азот в виде сульфата аммония. Известкова лась через четыре года только комбинацией CaNPK в виду очень сильного под-: кисления почвы все делянки были известкованы одновременно, кроме комби нации NPK в 1947 т. Делянка А , полосы от I до IV. Азот в виде натриевой селитры, известкова лась каж ды е четыре года лишь комбинация CaNPK в количестве 16—12 кв/га СаО. До 1941 года по 16 кв/га, в последующ ие годы по 12 кв. Делянка А, полосы от V до VIII. Известковалась раз за четыре года; все ком бинации удобрений кроме комбинации NPK. Количество СаО на га — 16—12 кв. До 1941 г. по 16 кв/га, в последующ ие годы по 12 кв. Азот применялся в виде натриевой селитры. 3’
36 M. Górski, S. M ercik Д елян ка А, полосы от I X до XI. Мотыльковые культивируются каж ды е три или четыре года. Известковалась (16— 12 кв/га СаО, а в следуцюие годы по 12 кв> каж ды е четыре года все комбинации удобрений, кроме NPK. Азот давался в ф ор ме натриевой селитры. На всех обсуж даемы х делянках ф осф орное удобрение применялось в виде суперф осф ата в количестве 30 кг. Р2О5 на га, калийное — в виде высокопро центной калийной соли в количестве 60 кг К2О на га. Азотное удобрение при менялось в количестве 30 кг/га N, а с 1958 года — 45 кг N на га (лишь при возде лывании картофеля в монокультуре 45 кг и 60 кг N на га. В продолженн этих нескольких десятилетий выращивались различные сор та картофеля, но в отдельные годы выращивался один и тот ж е сорт. Опытный материал представлен ввиде средних урож аев за период 37 лет и за последнее десятилетие. Описана реакция картофеля на отдельные питатель ные элементы в зависимости от чередования культур, введения в севооборот мотыльковых и в зависимости от удобрения навозом и извескования. Установлено, что картофель выращеваемый на навозе сильнее всего реаги ровал на азотные удобрения, несколько меньше — на ф осф орны е и совершенно не реагировал на калийные удобрения. Эти последние оказывали наибольшее воздействие на рост урож ая картофеля, выращиваемого без навоза и притом даж е в большей степени, чем азотные удобрения. Известкование почвы под картофель увеличило его урожайность лишь на делянке, почва которой была сильно подкислена под влиянием многолетнего применения сульфата аммония (pH 3,9). На всех остальных делянках известко вание урож ая не увеличивало. Чрезмерное известкование почв (pH 7,5) показало д аж е отрицательное действие, сниж ая урожай. Некоторое влияние на рост процентного содерж ания крахмала оказали ф о с форные удобрения. Выращивание картофеля в монокультуре резко уменьшило урож аи карто ф ел я против культуры при произвольном чередовании культур. М . G Ó R S K I, S . M E R C IK
MANY YEARS’ FERTILIZING EXPERIMENTS UNDER POTATOES
C h a i r o f A g r o c h e m i s t r y , C e n t r a l S c h o o l o f A g r i c u l t u r e , W a r s a w
S u m m a r y
Continuous series of fertilizing experim ents under differen t culture plants are being conducted since 1923 on the E xperim ental Fields of the Chair of A gro chem istry at Skierniew ice. The experim ental soil is podsol from boulder loame. The experim ental scheme com prises the follow in g fertilizer combinations:
—on unlim ed fields — O, CaNPK, PK, PN, KN,
—on lim ed fields — Ca, CaNPK, NPK, CaPK, CaPN, CaKN.
Every fertilizing com bination is being repeated several (3—6) tim es. Plot size is 50 m2, their arrangem ent and fertilization has not been changed for 37 years.
The action of the ab ovem en tion ed . fertilizers on the potatoes w as investigated w ith the follow ing crop rotations:
W ieloletnie doświadczenia z . naw ożeniem pod ziem niaki 37
Field E. Norfolk fo u r-field cy cle: potatoe s, su m m er cereals, papilionaceae, w i n te r cereals . Every of those plots is subdivided into four blocks, each of w hich
is fertilized once in four years according to the above schem e. In this w ay it is p ossible to observe in every plant used in the respective rotation the direct in flu en ce of the applied m ineral fertilizers and their su ccessive action w ithin three consecutive years. The potatoes are planted on farm yard manure, dressed in quantities of 250 q /h a. In accordance w ith the experim ental scheme only the CaNPK com bination w as lim ed every fourth year w ith 12 q CaO/ha.
Field DV. Monoculture. The potatoes are cultivated here w ithout farm yard
m anure, m ineral fertilizers are applied every year. Only the com bination CaNPK is lim ed every fourth year w ith 12 q CaO/ha.
Field A. A r b itr a r y rotation w ith ou t fa rm y a r d manure. The potatoes are culti
vated in differen t years in undefined sequence. Field A is subdivided into strips,, four groups of w hich m ay be discerned according to the nitrogen form applied, lim ing and to w hether papilionaceae are being cultivated or not.
Field A, str ips I to IV. Nitrogen in the form of sodium nitrate, only the
com bination CaNPK being lim ed every four years w ith 16— 12 q/ha CaO i.
Field AF, strips I to III. Nitrogen in the form of ammonium sulphate. Only
the com bination CaNPK w as lim ed every four years (owing to very strong soil acidification all plots excep t com bination N PK - w ere limed once in 1947).
Field A , str ip s V to VIII. A ll fertilizing com binations, excep t NPK, w ere limed
every four years w ith 16—12 q/ha CaOi. N itrogen applied in the form otf sodium nitrate.
On all those fields the phosphatic fertilizer w as given in the form of super phosphate in quantities of 30 kg P2O5 per ha, the potassic fertilizer in the form of potash salt in quantities of 60 kg K20 per ha. The nitrogen fertilizers w ere applied in quantities of 30 kg N/ha and, from 1958 on: 45 kg N per ha (only in potato mono culture 45 and 60 kg N/ha, respectively).
Various potato varieties w ere cultivated in the course of those 37 years, but only one variety in each individual year.
The exp erim en tal m aterial is given in the form of m ean yields for a 37 years period and for the last 10 years. Response of the potatoes to the individual naturient com ponents in dependence on crop rotation, introduction of various papilionaceae into rotation, m anuring and lim ing is discussed.
It w as found that potatoes cultivated on farmyard m anure showed strongest response to nitrofertilizers, som ew hat w eaker to phosphatic, and no response at all to potassic fertilizers. The lastnamed caused higher yield increase in potatoes cu lti vated w ithout manure, the increase being even greater than w ith nitrofertilizers. Lim ing of soils under potatoes raised their yield only on soil strongly acidified in consequence of m any years application of ammonium sulphate (pH 3.9). On all other fields no crop increase occurred. E xcessive soil lim ing (pH 7.5) exercised even unfavourable influence by causing decrease of crops.
A percentual increase of starch content w as to some extent influenced by phosphatic fertilizers.
C ultivation of potatoes in m onoculture reduced crops very dinstinctly as com pared w ith th eir cultivation in any rotation.
