Osiągnięcia pierwszego roku planu
6-letniego w zakresie ochrony
zabytków
Ochrona Zabytków 4/1-2 (12-13), 3-8
1951
R ye. 1. Z am ek w N ied zicy.
Fot. S. K o l o w c a
OSIĄGNIĘCIA PIERWSZEGO ROKU PLANU 6-LETNIEGO W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKÓW
P o nad 30% zabytków budow nictw a, w iele m iast stanow iących do w ód k u ltu ry narodow ej m inionych w ieków z W arszaw ą, G dańskiem , W ro cław iem , Nysą n a czele, w iele m iasteczek i osiedli historycznych ja k O patów , Stopnica, W ieluń, Głogów i inne, niezliczona ilość sięgająca w ielu dziesiątków tysięcy zabytków m alarstw a, rzeźby, g rafik i i sztuki zdobni czej — uległa zniszczeniu w w y n iku działań w ojennych.
P on ad 50% zniszczonych zabytków a rc h ite k tu ry i stosunkow o bardzo znaczną część zabytków ruchom ych u rato w an o już w pierw szym pięcio leciu pow ojennym . Stało się to m ożliw e dzięki tem u, iż Polska Ludow a, w głębokim zrozum ieniu tkw iących w zab y tkach nieprzem ijający ch w a r tości k u ltu ra ln y c h , do k tóry ch postępow ych n u rtó w m usi naw iązać now a socjalistyczna twórczość, przeznaczyła w budżecie państw ow ym znaczne sum y n a akcję rato w an ia, a więc zabezpieczania, odbudow y i k on serw o w ania dzieł sztuki m inionych czasów. G arstk a oddanych spraw ie k on ser w atorów w y ru szy ła w teren , by w oparciu o oszczędną gospodarkę roz- p orządzalnym i funduszam i spełnić pow ierzone im zadanie. Cały w ysiłek skierow ano w pierw szym okresie ku doraźnem u rato w n ictw u drogą cho ciażby częściowych, lecz trw ały c h zabezpieczeń najb ard ziej zagrożonych
R ye. 2. D om F u k iera na R ynku Starego M iasta w W arszaw ie. Stan przed rek on
strukcją.
Fot. S em p o l iń s k i
Ryc. 3. Dom F ukiera na ry n k u S ta rego M iasta w W arszaw ie. Stan po
rekonstrukcji.
Fot. P r z y p k o w s k i
zabytków nierucho m y ch i w stępn y ch zabiegów k o n serw ato rskich p rzy zab y tkach ruchom ych, grom adzonych w specjaln ie w ty m celu stw orzo n ych składnicach.
Rok 1950 rozpoczął p rzew idziany planem sześcioletnim now y etap działalności służby konserw atorskiej. W przeciw ieństw ie do pierw szego o kresu głów nym i zasadniczym zadaniem jego je st udostęp nien ie zab y t ków szerokim m asom społeczeństw a. Do realizacji tego zadania konieczne było przeznaczenie dość znacznej części funduszów na p ełną odbudow ę ty ch zabytków architektonicznych, k tó re p osiadają już użytkow ników , oraz przeprow adzenie całkow itej ko n serw acji zabytków ruchom ych do celów m uzealnych lub urządzenia w n ę trz stylow ych. Na d ru g im planie z n a jd u je się doprow adzenie odbudow y zabytków nie posiadających jesz cze przeznaczenia użytkow ego do tzw. sta n u surow ego, oraz w ykonanie
całkow itych zabezpieczeń dalszej części zniszczonych zabytków ru c h o m ych. Stosunkow o nieznaczną sum ę k red y tó w przeznaczono na in te rw e n cję w nagłych w ypad k ach zagrożenia.
Rów nolegle z tym i pracam i w porozum ieniu z G łów nym U rzędem K o n serw ato rsk im były i są prow adzone przez Biuro S tudiów i Biuro In w e n ta ry z a cji Z abytków p race naukow o-badaw cze.
Rye. 4. P a ła c w R adzyniu — woj. lubelskie.
Fot. O lszew sk i
Do k ateg o rii pełnej odbudow y zabytków nieruchom ych należą prace prow ad zon e m, in. w W arszaw ie w p ałacu B lanka i kam ienicy p rzy ul. J e zuickiej 2 (ryc. 7), przeznaczonych n a b iu ra i pracow nie k onserw atorskie, k am ien icy F u k iera (ryc. 2, 3) i p rzyległej na R ynku St. M iasta dla S to w arzy szen ia H istoryków S ztu k i i K u ltu ry M aterialnej ; w p ałacu w O tw o ck u S ta ry m \ gdzie niezależnie od prac k o n serw ato rskich w głów nym k o r pusie rozpoczęto rek o n stru k c ję wschodniego skrzydła, na użytek C e n tra l nego O środka Szkolenia A rtystycznego R uchu A m atorskiego; w G dańsku w Zielonej B ram ie (ryc. 11, 12) i Z brojow ni (ryc. 5, 6); w Łowiczu w gm a ch u po m isjo n arsk im dla celów m uzealnych; w Poznaniu w O dw achu n a R ynku; w R adzyniu P odlaskim w pałacu (ryc. 4) na b iu ra Rad N a
rodow ych; w Zam ościu i K azim ierzu nad W isłą w synagogach przezna czonych na dom y k u ltu ry ; w Sulejow ie w opactw ie pocysterskim p rze znaczonym do użytk o w ania częściowo przez P. T. T. K., częściowo przez szkolnictw o podstaw ow e; w K rakow ie w kam ienicy p rzy ul. Szerokiej 2 n a K a z im ie rz u 2; w Rzeszowie w synagodze przeznaczonej na sale w y
s ta w sztuk p lastycznych; w zam ku w N iedzicy (ryc. 1.).
1 J a n W i t k i e w i c z , P a ła c m a rsz ałk a B ielińskiego w S ta ry m Otwocku- O chr. Zab. R. II, 1949, N r 2, str. 122—132. "
2 Ś w i s z c z o w s k i S tefan , O dnow ienie d w o ru Jo rd an ó w w K rakow ie. A r c h ite k tu ra . 1951, N r 3/4 str. 108— 110.
V
Rye. 5. G dańsk — Z brojow nia. S tan przed rekonstrukcją.
Fot. B u łh a k
Poza tym kontynuow ano ro b o ty rek o n stru k c y jn e p rzy rów nolegle p ro w adzonych b adaniach i studiach historycznych: na W aw elu (Baszta Zło dziejska i fra g m en t m u ru obronnego — ryc. 23) w zam kach w Pieskow ej Skale i w W iśniczu, przy m u rach obronnych w W arszaw ie i T oruniu, przy odtw orzeniu zabytkow ych założeń park ow ych w N ieborow ie oraz łącznie z a rc h ite k tu rą ogrodow ą w W ilanow ie (ryc. 17) i A rkadii, w kolegiacie w T um ie pod Łęczycą (ryc. 15) i kościele po -cysterskim w R udach Ś lą skich, w zam ku Szydłow ieckim , p rzy hełm ie w ieży R atusza P raw o brzeż nego w G dańsku i w w ielu innych. P race te doprow adziły w w ielu w y p ad k ach do n a d e r cennych zdobyczy naukow ych, rzucających w iele św ia tła na niedość znane okresy rozw ojow e a rc h ite k tu ry polskiej (ustale nie u k ształto w an ia b ry ły i w n ę trz a górnych kon dy gn acji naw bocznych k oleg iaty w Tum ie, b a rb a k a n u i baszty w m u rach o bronnych S tarej W ar
szaw y, odkrycie loggii renesansow ej w w ieży zam ku w Pieskow ej Skale i w zam ku Szydłow ieckim , polichrom ii na ścianie zew nętrznej kościółka
rom ańskiego w Siew ierzu, zdobnictw o renesansow e a rc h ite k tu ry w n ętrza k am ienicy przy ul. Szerokiej 2 na K azim ierzu w K rakow ie i inne).
Zakończono bądź kontynuow ano n ad al k a p ita ln e rob oty przy odbu dow ie w stanie surow ym w ielu obiektów , np. zam ków w D rzew icy, C
hę-R ye. 6. G dańsk — Z brojow nia. Stan w czasie k onserw acji.
Fot. L e l e w i c z
cinach, Iłży, Nidzicy O lsztyńskiej, Pasłęku, Brzegu, Łęczycy; kościołów: N. M. P. w G dańsku (zakończono odbudow ę sklepień i dachu), P. P. Sa- k ram e n te k i N. M. P. na N ow ym M ieście w W arszaw ie (odbudowano dzwonnicę), ukończono ko n serw ację obu wież barokow ych kościoła po- cysterskiego w Jęd rzejow ie kieleckim 1 łącznie z w ym ianą częściową zni szczonego m iąższu m u ru i uszkodzonych ciosów i ponow nym osadzeniem naruszonej okładziny k am ien n ej, kościoła św. W incentego we W rocław iu, gotyckiego kościoła dw unaw ow ego w S to p n ic y 2, ro tu n d y rom ańskiej w Cieszynie (w ym iana m u ru i zastrzyki cem entow e), dw oru obronnego w S zym barku (w zm ocnienie i zabezpieczenie podłoża skalistego), pałacu w L ubartow ie, R ydzynie, B iałaczew ie i in., w ielu kam ienic sta ro m ie j skich w W arszaw ie, G dańsku i N ysie oraz zabytków budow nictw a d re w nianego w iejskiego i m ałom iasteczkow ego.
1 Por. str. 93—4. 2 Por. str. 93.
Rye. 7. W arszaw a — Jezuicka 2. W idok od K anonii.
Fot. M ir e c k i
W pracow niach architekto n iczny ch oprócz przygotow yw ania bieżącej d okum entacji technicznej przeprow adzano stu d ia i opracow yw ano p ro je k ty całych zespołów urbanistycznych, jak np. Oś Saska, S ta re M iasto w raz z p ro je k tam i odbudow y R y nk u i uliczek starom iejsk ich oraz K ra kowskiego Przedm ieścia w W arszaw ie, jak rów nież innych obiektów p rz e znaczonych do odbudow y w G dańsku, Nysie, P oznaniu i in.
Ogólnie biorąc p lan sześcioletni przew iduje doprow adzenie do pełnej odbudow y dalszych około 25% zniszczonych zabytków , z czego na rok 1950, rok nadal jeszcze w stosunku do ogrom u potrzeb n iew y sta rcz a ją cych kredytów , przy p ad ła dziew iąta część. P ro g ra m 1950 roku, zarów no zakreślony w planie sześcioletnim jak i przew idziany w zakresie k re d y
tów budżetow ych M in isterstw a K u ltu ry i S ztuki po przep row adzen iu p ew nej k o rek ty w tra k c ie jego realizacji, jest w yk onany w całości.