Małgorzata Schuster-Gawłowska
Ogólnopolska Konferencja
poświęcona zagadnieniom
konserwacji malowideł ściennych
Ochrona Zabytków 18/1 (68), 61-63
Ogólnopolska Kon
ferencja poświęcona
zagadnieniom kon
serwacji malowideł
ściennych
poglądów, podziękowaniem organizatorom , prelegentom , dyskutantom i w szystkim zebranym zam knął dwudniowe obrady.
Trzeciego dnia odbył się objazd terenowy na trasie ob ejm ującej bardziej in te resu jące m iasta, uwzględnione w problem atyce se sji (Giecz, Środa, Srem , Gostyń, K robia, Rawicz, Rydzyna, Leszno, Wschowa), połączony z udzielaniem w yjaśn ień co do zagadnień konserw atorskich i perspektyw rozwojowych przez Woj. K o n ser w atora Zabytków oraz A rchitektów Powiatowych i autorów planów zagosp oda row ania przestrzennego. Na podkreślenie zasługuje sp raw n a organ izacja se sji i s t a ranne przygotow anie je j m ateriałów , zwłaszcza dla objazdu terenowego.
Zdzisław Bieniecki
W dniach 22, 23 i 24 października 1964 r. z inicjatyw y O środka D okum entacji Zabytków zorganizowano w Krakow ie Ogólnopolską K onferencję w sp raw ie k on serw acji m alow ideł ściennych. B y ła to czw arta z kolei tego typu K on feren cja — poprzednie zajm ow ały się zagadnieniam i konserw acji drew na, m etalu i tkaniny. W spółorganizatorem K onferencji była A kadem ia Sztuk Pięknych w K rakow ie, R ek torat A kadem ii i Studium K onserw acji D.S. z prof. d r J. E. Dutkiewiczem na azele. K onferencję przygotow ała K o m isja organizacyjna, w której sk ład w eszli przed staw iciele Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków, Ośrodka D okum entacji Zabytków , Studium K onserw acji Dziel Sztuki A kadem ii Sztuk Pięknych w K rakow ie, S tu dium K onserw acji Zabytków A kadem ii Sztuk Pięknych w W arszaw ie oraz K ated ry Technologii i Technik M alarskich Uniw ersytetu M ikołaja K opernika w T o ru n iu 1 Ze w zględu na dużą ilość referatów i kom unikatów, wynikła konieczność podzielenia obrad na se sje z uwzględnieniem grup specjalistycznych, w łączonych w odpowiednie sekcje. O brady tych sek cji odbyw ały się równocześnie, tak że uczestnicy K o n fe rencji m ieli m ożliwość w yboru in teresujących ich problem ów.
Uroczystego otw arcia obrad dokonał prof. dr J. E. D u t k i e w i c z , rozpoczy n ając zebranie plenarne I sesji. W pierwszych słow ach pow itania w yraził w dzięcz ność uczestnikom i gościom za liczne przybycie oraz organizatorom za um ożliwienie rozpowszechnienia i udostępnienia najnow szych zdobyczy wiedzy kon serw atorskiej na szerszym forum . N astępnie podkreślił znaczenie, jakie m a tego rod zaju K o n fe rencja, a m ianow icie: pogłębienie wiedzy konserw atorskiej, stw orzenie w spólnej platform y z innym i specjalistycznym i placów kam i naukowym i oraz m ożliwość z a stosow ania osiągnięć tej wiedzy w innych dziedzinach np. w budownictwie. K o lejno zab rał głos D yrektor Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków m gr M. P t a ś- n i k, który podkreślił znaczenie w spółpracy placów ek konserw atorskich z w ła dzami adm inistracyjnym i w e wspólnym dziele ratow ania dóbr kultury i przeszłości narodowej oraz życzeniem pom yślnych i owocnych obrad zakończył część o ficjaln ą
I sesji.
N astępnie wygłoszono referaty program ow e. Jak o pierw szy zabrał głos prof. В. M a r c o n i , w ygłaszając referat pt. Zastosow anie fotografii fluorescencji
wzbudzonej pozafioletem w pozafiolecie i podczerwieni oraz próby zastosow ania autoelektronografii do badań m alowideł ściennych, w którym zapoznał uczestników
m. in. z ciekaw ym i próbam i zastosow ania aiutoelektronografid, prow adzonym i przez Główne L aboratorium P K Z przy w spółpracy iz Zakładem R adiotechniki Instytutu Elektroniki w W arszawie.
Doc. dr H. J ę d r z e j e w s k a przedstaw iła skom plikow ane problem y zw ią zane z kon serw acją m alow ideł ściennych z F aras, przywiezionych przez .polską e k spedycję archeologiczną pod kierownictwem prof, dra K. M ichałowskiego („Z agad nienie kon serw acji m alow ideł ściennych z w ykopalisk archeologicznych na p rzy k ła dzie m alow ideł z F a r a s” ).
N astępnie prof. dr J . E. D u t k i e w i c z w ystąpił z referatem pt.: B adan ia
sondażowe ścian, który dotyczył spraw y opracow ania ujednoliconej m etody poszu
kiwań m alow ideł ściennych w śród wielu naw arstw ień historycznych. Metoda, która polega na stosow aniu sia tk i sond stratygraficznych, pozw oliła na ujaw nienie w ielu m alow ideł ściennych, w pracach prowadzonych przez Studium K on serw acji D.S.
A SP w K rakow ie.
Z kolei otw arto d yskusję nad wygłoszonym i referatam i. Problem em dyskuto w anym b y ła siprawa dokum entacji fotograficznej w konserw acji, poruszona w re fe racie prof. В. M arconiego, a poszerzona przez doc L. T orw irta i m gra D. Tw orka. Na tem at referatu o badaniu sondażowym ścian podzielił się sw oim i dośw iadczeniam i prof. В. M arconi. W zw iązku z referatem o freskach z F a ra s rozwinęła się dłuższa dyskusja, której tem atem było zastosow anie w osku przy zabezpieczaniu fresków i środki użyte przy jego usuwaniu. (Kons. M. Baranow ski, m gr. Z. Brochwicz, prof, dr J. E. Dutkiewicz, m gr J. Wolski). Wobec podniesionych zastrzeżeń doc. dr H. Jęd rzejew sk a w yjaśn iła, że w osk został usunięty w bardzo dużym procencie, tak że nie zniekształca pierwotnego charakteru zabytku. Kons. M. B aranow ski w y sunął rów nież zarzut, że w ekipie, która zdejm ow ała freski nie było konserw atora, który by posiadał pełne k w alifik acje zawodowe. W związku z tym doc. dr H. J ę drzejew ska poinform ow ała, że freski zostały zdjęte bez uszczerbku i p rzetran sp or towane bez zniszczeń, co potwierdza dokum entacja fotograficzna dokonana przed
i Przew odniczący: doc. dr Kazim ierz M alinowski; w iceprzew odniczący prof, dr Jó zef
Dutkiew icz; członkow ie: prof. Bohdan Marconi, doc. Leonard Torw irt, mgr Lech K rzy ża nowski, m gr Eugeniusz Onoszko; sekretarz: art. kons. Zofia Medwecka.
i ipo zdjęciu fresków . (W spraw ie tej zabierali głos adj. J. Heniszowa, prof. В. Marconi, doc. L. Torwirt).
Pierw szą se sję zamknął i przewodniczący doc. dr K. M alinowski, podsum ow ując w yniki obrad i p rosząc kons. M. Baranow skiego o sform ułow anie na piśm ie pod niesionych zarzutów , w tym celu, żeby m ożna było spraw ę przekazać do dalszego w yśw ietlenia p rzy udziale zainteresow anych stron.
Druga se s ja popołudniowa dzieliła się na dwa posiedzenia sekcyjne, odbyw ające się równocześnie w auli i sali bibliotecznej A.SjP. w Krakow ie. Na obradach
S ek cji Technologii w ygłosili referaty : m gr Z. Brochwicz, K leje roślinne w polichro
m iach ściennych i ich, identyfikacja, zapozn ając zebranych z in teresującym i w yni
kam i w łasnych ibadań, w których stosow ano analizę chrom atograficzną do identy fik a c ji klejów używanych w m alow idłach ściennych; dr W. Slesdński: Z dziejów
badań analitycznych nad zapraw am i m ineralnym i, zw racając szczególną uw agę na
związek historii tych badań z rozwojem nauk ścisłych i doskonaleniem się ich metod badaw czych; w reszcie m gr P. R u d n i e w s k i : Technika ruskich m alowideł ściennych omówiona na przykładach Lublina i Su p raśla, jako zapoczątkowanie b a
dań nad tym zagadnieniem . W d yskusji na tem at techniki fresków ruskich udział w zięli: doc. L. T o r w i r t i mg r Z. B r o c h w i c z , znacznie poszerzając w y powiedź prelegenta. Odnośnie referatu dra W. Ślesińsikiego, k ilk a uwag zgłosili doc. L. T o r w i r t , mgr Z. B r o c h w i c z i kons. K. D ą b r o w s k i . Na tym posiedzenie zam knął przewodniczący, doc. L. To r w i r t.
W czasie równocześnie odbyw ających się obrad S e k cji R ealizacji K onserw ator sk iej, zajm ow ano się zagadnieniam i, które przedstaw ili prelegenci w następujących kom unikatach: kons. K. D ą b r o w s k i : Z doświadczeń w technice i metodach
konserw acji m alow ideł ściennych w Pracow niach K onserw acji Zabytków ; kons.
R. K o z ł o w s k i : B adania i konserw acja m alowideł ściennych z X IV w. w koś
ciele w Czchowie, i B adan ia i kon serw acja wczesnorenesansowego fryzu i jego dziw nej późniejszej rekonstrukcji na Zam ku W aw elskim ; kons. M. O r t h w e i n :
O pracach konserw atorskich przy ostatnio odkrytych m alowidłach ściennych w p a
łacu W ilanowskim ; kons. J. P r o s n a k o w a : Zabezpieczenie i próby regeneracji tynków późnorenesansowego sg raffita pokryw ającego fasa d y pałacu z X V II w. w Działoszynie pow. w ieluński; mgr A. R ó ż a ń s k i : K onserw acja m alow ideł ścien nych tzw. „D użego K rzysztofa” z ratu sza głównego m iasta w G dańsku i kons.
W. Z a l e w s k i : Problem y konserw acji fresków rusko-bizantyjskich w kolegiacie
w iślickiej. Pow yższe kom unikaty m iały charakter spraw ozdań z wykonywanych
p rac. W d y sk u sji udział w zięli: kons. R. K o z ł o w s k i (w yjaśn iając tendencje J. M akarew icza przy konserw acji m alow ideł w Czchowie) woj. kons. zab. Z. C i e k l i ń k i i prof. В. M a r c o n i , który jak o przewodniczący obrad zam knął drugą sesję.
W drugim dniu K onferencji otw arto III sesję. Na obradach S ek cji Patologii, którym przew odniczył doc. L. T o r w i r t , wygłoszono referaty: m gr inż. R. B i l i ń s k i : O niektórych procesach chemicznych i fizyko-chemicznych, zachodzących
w tynkach stanow iących układy izolowane, w którym zapoznał uczestników ze sw o
im i badaniam i nad w ykryw aniem skutków d estrukcji układów izolowanych, jak ie stanow ią im pregnow ane tynki, kam ień itp.
Prof. dr B. S m y k z Wyższej Szkoły Rolniczej w ygłosił refera t: Udział czyn
nika m ikrobiologicznego w procesach rozkładu zapraw krzemianowo-wapiennych,
w którym om ówił destrukcyjne działanie m ikroflory i m etody w ykryw ania skutków tego działania. Kons. H. G r z e s i k o w a w ystąpiła z prelek cją na tem at: N ad
m ierne zawilgocenie budowli jako czynnik niszczący m alow idła ścienne, m gr
D. T w o r e k z a ją ł się Problem em wykwitów krystalicznych w m alarstw ie ścien
nym. N astępnie w ygłosili kom unikaty: m gr J. W o l s k i : Technika i technologia w ykonania m alow ideł kościoła w Trzem esznie i problem y wynikłe dla barwników tych m alow ideł na skutek przepalenia w czasie pożaru i doc. J. W a ż n y : M ikro organizm y w ystępujące na m alow idłach ściennych.
Szersza d y sk u sja w yw iązała się wokół zagadnienia słuszności stosow anych m e tod pom iarów cieplnych przez m gra inż. R. Bilińskiego w jego pracy. Sprzeciw iał się tym m etodom m gr D. T w o r e k . , d ając inne propozycje. Do dyskusji p rzyłą czyli się doc. L. T o r w i r t 1 prof. d r B. S m y k . Z innej dziedziny padły propozycje ujednolicenia słow nictw a konserw atorskiego (dr W. S l e s i ń s k i , doc. d r H. J ę d r z e j e w s k a i mg r J. W o l s k i ) . Doc. L. T o r w i r t dodał parę uw ag odnośnie kom unikatu m gra J. W olskiego, zam ykając na tym obrady.
Równoległe obrady sek cji Metod Badaw czych i Zabiegów otworzył przew odni czący prof. В. M a r c o n i . Na w stępie doc. d r A. O b e r e w ygłosił referat:
Zastosow anie m ikroskopowych metod petrograficznych w pracach nad konserw acją zabytków . Z kolei m gr M. L i g ę ż a zapoznała zebranych ze sw oją pracą pt.: Określenie naw arstw ień malowideł. N astępne kom unikaty to: B adan ia nad zacho w aniem się polioctanu wir^ylu w konserwowanych zabytkach m alarstw a ściennego
(art. kons. M. S c h u s t e r - G a w ł o w s k a ) , Podłoża zastępcze dla m alowideł
przenoszonych — próby wykonywane w Istituto Centrale dei Restauro w Rzymie
(kons. H. G r z e s i k o w a ) , Zastosow anie łatw o rozpuszczalnych folii z tworzyw
sztucznych przy zdejm ow aniu i przenoszeniu m alow ideł ściennych na nowe podłoże
(art. kons. Z. M e d w e c k a) oraz Zestaw ienie m ateriałów i sposobów stosowanych
przy konserw acji w arstw y m alarsk iej m alow ideł ściennych przez Pracownie M a larstw a P K Z w Toruniu i próba ich oceny m gr. Z. W o 1 n i e w i с z. W dyskusji
nad referatam i udział w zięli: doc. dr H. J ę d r z e j e w s к a, prof. В. M a r c o n i , prof. dr J . E. D u t k i e w i c z i inż. A. P i ą t k o w s k i .
Po południu otw orzył zebranie plenarne IV se sji przewodniczący obrad doc. dr K. M a l i n o w s k i , udzielając głosu doc. L. T o r w i r t o w i , który wygłosił refera t na tem at: Stru k tu ra tynków. N astępnie kons. K. D ą b r o w s k i w swoim referacie zapoznał zebranych ze spraw am i dokum entacji konserw atorskiej. Trzecim
Ochrona i społeczne
w ykorzystanie za b yt
ków techniki
referatem był: La dyna m iguc de form ation de la croûte de fresque dans la peinture
m urale classique inż. D i n u M u r a r u , gościa z Rum uńskiej Republiki Ludow ej,
wygłoszony w języku francuskim . Z kotlei wyśw ietlono kolorowy film przywieziony przez prelegenta, pokazujący piękno jednego z cenniejszych zabytków architektury i m alarstw a ściennego w Rumunii (monastyr w Voronet). N a tem at referatów doc. L. Torw irta i inż. D. M uraru. zabrali głos : prof. В. M a r c o n i i doc. dr H. J ę- d r z e j e w s k a , prosząc o w yjaśnienie niektórych procesów zachodzących w tyn kach.
Nad referatam i w yw iązała się dyskusja, k tó rą zainicjow ał m gr J. W o l s k i na tem at w arunków udzielania zezwoleń na prowadzenie prac konserw atorskich, jak ie określa Rozporządzenie M inistra K ultury i Sztuki z dnia 24.VII.1964 r. W d y s ku sji zwrócono uw agę na pewne niedomówienia dotyczące konserw acji zabytków ruchomych, a które m ogą być niew łaściw ie interpretow ane, i na sform ułow ania budzące zastrzeżenia.
W w ystąpieniach końcowych prof. dr J. E. Dutkiewicz w ysunął w niosek o zwo ływ anie periodycznych konferencji na tem at m alowideł ściennych, o podjęcie starań w kierunku n orm alizacji badań i dokum entacji konserw atorskiej oraz p rze dyskutow anie problem ów estetyki w pracach konserw atorskich. Jednocześnie z a apelow ał o ja k najszybsze opublikowanie m ateriałów tej konferencji.
Po wypowiedziach, w których mówiono n a tem at znaczenia konferencji i dzię kowano organizatorom za je j zwołanie, przewodniczący se sji dokonał podsum ow ania ohrad. P odając krótką „staty sty k ę” konferencji poinform ował, że w obradach wzięło udział ,ponad 200 konserw atorów i że na tem at m etodologii i dokum entacji było 8 wypowiedzi, 7 referatów zajm ow ało się kw estią ustalenia przyczyn zniszczeń, 5 referatów dotyczyło środków i metod konserw atorskich, a 8 autorów przedstaw iło referaty in form ujące o m etodach i wynikach dokonanych prac konserw atorskich. Zagadnienie zostało więc omówione, w szechstronnie a dyskusja rozszerzyła wiele problem ów i dała okazję do pożytecznej w ym iany poglądów. Spośród w ysuniętych wniosków i postulatów zasługuje na szczególną uw agę sp raw a dalszych b ad ań nad znalezieniem w łaściw ych metod poszukiwań, ,podjęcia p rac nad ustaleniem zasad dokum entacji, opracow ania słow nika konserw atorskiego, i przedyskutow anie za gadnień estetycznych. Kończąc sw oje podsum ow anie przewodniczący zapowiedział, że Ośrodek D okum entacji Zabytków zwoływać będzie periodyczne sem inaria w s p r a wach m alow ideł ściennych i w yda w szystkie m ateriały z tej konferencji, podobnie ja k z poprzednich, w „Bibliotece M uzealnictw a” i „Ochrony Zabytków ” . Zapow iedział również, że kw estia poruszona przez kons. M. Baranow skiego będzie przekazana zainteresow anym dla je j bliższego wyśw ietlenia. Spraw a zaś in terpretacji Rozpo rządzenia powinna być zdaniem przew odniczącego wniesiona do w łaściw ych in stan cji przez zainteresow ane instytucje i organizacje. U stalenie tytułu konserw atora, 0 co zw racał się jeden z dyskutantów , zostało już dokonane przez Kom itet P racy 1 Płac. D ziękując kierownikom k ated r i zakładów Politechniki K rakow skiej i Wyż szej Szkoły Rolniczej w Krakow ie, podkreślił znaczenie prac kom pleksowych i w spółpracy z in stytutam i naukowym i.
Z am ykając konferencję doc. dr K. M alinowski podziękował rektorow i A .S.P w K rakow ie za umożliwienie zorganizowania konferencji, następnie w szystkim autorom referatów i kom unikatów oraz w szystkim uczestnikom za żywy udział w konferencji i w reszcie organizatorom , a przede w szystkim pracow nikom O środka D okum entacji Zabytków i Studium Konserw atorskiego A.S.P. w K rakow ie za sp ra w ną organizację techniczną, co przez zebranych przyjęte było z gorącym aplauzem . Na tym zakończono obrady dwudniowej konferencji.
W trzecim dniu, tj. 24.X.1964r. zorganizowano objazd terenu w oj. krakow skiego i kieleckiego z uwględnieniem zabytków najciekaw szych ze względu na ich rangę artystyczną i historyczną oraz in teresujące problem y konserw atorskie. T rasa o b jaz du uw zględniała zabytki w Olkuszu, Wiślicy, Bejscach , Niepołomicach i Dziekano wicach. Na m iejscu dyskutowano problem y związane z aktualn ą kon serw acją m a lowideł.
M ałgorzata Schuster-G aw low ska
Ochrona zabytków techniki nie jest problem em sam oistnym . Przeciwnie, je st tylko pochodną w ażniejszego zagadnienia, jakim jest odtworzenie historii postępu technicznego ja k o źródła in sp iracji dla dalszych odkryć i jako elementu m obilizu jącego w ynalazców i racjonalizatorów . Znajom ość etapów rozwoju techniki może bowiem ujaw nić kierunki dotychczasowych dociekań i poszukiwań, a tym sam ym umocnić istniejące, względnie podsunąć nowe kierunki badań. H istoria postępu technicznego, dokum entow ana zabytkam i techniki, może ponadto odegrać w ażną rolę w ychow aw czą i popularyzatorską, św iadom o ść ciągłości w ysiłków i wielkich odkryć d a je przecież poczucie szerokich perspektyw , przed którymi stoi technika. Dzięki tem u św iadom ość ta może stać się im pulsem do bardziej aktyw nego udziału społeczeństw a w e w spółzaw odnictw ie w ynalazczości. Nie bez znaczenia je st przy tym okoliczność, czy i w jakim stopniu m ożem y się powołać na w łasny, polski udział w osiągnięciach ludzkości w tej dziedzinie.
Ochrona zabytków techniki w Polsce, zarówno obecnie ja k i w przeszłości, może się poszczycić szeregiem w artościow ych osiągnięć. S ą to jednak osiągnięcia w yraź nie pojedyncze i jeżeli ocenić je na tle ogólnego dorohku ochrony zabytków w n a szym kraju , okaże się ja k niew ielką część tego dorobku stanow ią. W ostatnich latach d a je się zauw ażyć pew na popraw a sytuacji. Mimo to aktualny stan ochrony
