Jerzy Kowalczyk
Grono Konserwatorów przy Oddziale
Warszawskim SHS w latach
1975-1976
Ochrona Zabytków 30/3-4 (118-119), 158-159
1977
KRONIKA
G R O N O KON SERW A TO RÓ W PR ZY O D D Z IA L E W ARSZAW SKIM S H S W LATA CH 1975— 1976
Sekcję konserwatorską, znaną pod nazwą G rono K onserwatorów , przy Oddziale W arszawskim Stowarzyszenia Historyków Sztuki, p ow ołan o do życia w marcu 1974 r.1 Sprawozdanie z pierwszego roku działalności zostało opublikow ane przez prezesa G rona na łamach „O chrony Za bytków ” 2. W ciągu dw u następnych lat G rono rozw inęło dosyć interesującą i róż norodną działalność. Liczy o n o 29 oficjal nie zgłoszony członków SH S, prezentu jących różnorodne specjalności konserwa torskie. W rzeczywistości skupia znacznie szerszy krąg warszawskich konserw ato rów, nawet nie zrzeszonych w Stowarzy szeniu H istoryków Sztuki. Spośród człon ków G rona odszedł nestor konserwator stwa polsk iego — prof. Bohdan Marconi (zm. 15.1.1975 r.), którego pam ięć została uczczona na specjalnym posiedzeniu G ro na w dniu 16.V. tegoż roku.
Prezydium Grona, w stosunku d o pierw szego składu z 1974 r., uległo niewielkim zm ianom. N a posiedzeniu w dniu 28.11. 1975 r. został ustalony następujący skład: przewodniczącym p ozostał inicjator zało żenia G rona — doc. dr hab. Jerzy K ow al czyk, zastępcą przewodniczącego — mgr kons. K rystyna Som m erowa, członkam i — prof. kons. Juliusz Bursze, mgr Andrzej M ichałowski, mgr kons. A ldona R om ano- w iczowa, mgr inż. arch. M ieczysław Sam borski. Zebrania Prezydium Grona w peł nym składzie odbyw ały się przeciętnie co półtora m iesiąca, częste natom iast były kontakty w m niejszych grupach. Aby nie m nożyć zebrań, w iele spraw było uzgad nianych przez przewodniczącego z człon kami Prezydium przy okazji posiedzeń naukow ych Grona.
D ziałalność G rona w latach 1975— 1976 potwierdziła celow ość jego pow ołania. D zięk i posiedzeniom naukowym i niektó rym inicjatywom zdobyło sobie ono pewien autorytet w warszawskim środow i sku konserwatorskim. Zgodnie z progra m ow ą zapow iedzią, organizowane raz na m iesiąc otwarte posiedzenia Grona stały się „forum wymiany informacji naukowej i doświadczeń konserwator skich” . W okresie sprawozdawczym odby ło się 15 posiedzeń, które odznaczały się dużą różnorodnością tematyczną, wysoką frekwencją (przeciętnie 32 osoby) i żywą dyskusją po referatach. W śród autorów referatów znaleźli się specjaliści odp ow ie dzialni z urzędu za politykę konserwa torską w kraju i w stolicy, konserwatorzy różnych specjalności — członkow ie SHS. Jako referenci byli także zapraszani k on
1 J. к o w a lc z y k , Warszawskie Grono Konserwa
torów przy S H S , „O chrona Zabytków ” , n r 4,
1974, s. 236—237.
2 J. K o w a l c z y k , Komisja Ochrony Zabytków
i Grono Konserwatorów przy Oddziale
Warszaw-serwatorzy nie zrzeszeni w SH S (w tym jedna osoba z zagranicy). N a otwarte posiedzenia przybywali konserwatorzy ze stowarzyszeń pokrewnych: ZPAP, SA RP, T U P oraz studenci historii sztuki. W ygłoszone zostały następujące referaty: 10.1.1975 — dr Lech Krzyżanowski:
K arta Wenecka czy K arta konserwacji zabytków ?;
28.11.1975 — doc. dr H anna Jędrzejewska:
Problem y etyk i konserwatorskiej ;
14.111.1975 — dr Bohdan Rym aszewski:
Program perspektyw iczny ochrony za b y t ków i muzealnictwa и> P olsce;
18.IV. 1975 — mgr Maria Laube, mgr inż. arch. Andrzej M isiorowski, mgr kons. Jo anna Prosnakowa: Problem y konserwa
torskie p rz y pracach prowadzonych w pałacu Jacobsonów w Warszawie ;
16.V.1975 — doc. kons. Juliusz Bursze, mgr kons. Krystyna H enisz: Wspomnienia
o Prof. Bohdanie M arconim ;
20.VI.1975 — doc. dr hab. Jerzy K ow al czyk : O publicystach i publicystyce poświę
conej ochronie zabytków słów k ilk a ;
17.X.1975 — mgr inż. arch. H anka Górska (U SA ): Ochrona zabytków w U S A ; 14.XI.1975 — doc. dr Andrzej Gruszecki:
Próba adaptacji angielskiej szk o ły kon serwacji ruin do polskich warunków;
16.1.1976 — mgr kons. W łodzim ierz D ec:
Ochrona zbiorów muzealnych p rzed dzia łaniem szkodliwych zakresów prom ienio wania optycznego;
20.11.1976 — doc. dr H anna Jędrzejewska:
Kongres U C w Sztokholm ie w czerwcu 1975 i Z ja zd 1 C O M w Wenecji w paździer niku 1975 — nowe problem y konserwa torskie ;
19.111.1976 — prof, dr Jan Zachwatowicz:
Problem y odbudowy katedry Św. Jana w Warszawie ;
9.IV.1976 — dr Jan Piotr Pruszyński:
Prawo i p ra k tyk a konserwatorska a refor ma administracji terenowej ;
11.VI.1976 — mgr inż. arch. M ieczysław Samborski: P roblem y konserwatorskie Zam ku W arszawskiego ;
22.X .1976 — dr Lech Krzyżanowski:
Aktualne problem y konserwatorskie War szaw y i województwa stołecznego;
10.XII.1976 — dr Bohdan Rym aszewski:
M y ś l i p ra k tyk a konserwatorska w p o czątku X X wieku i w latach 1960— 1970 (porównania na wybranych przykładach).
W iele referatów i dyskusji zostało utrwa lonych na taśmie m agnetofonow ej dzięki przydzieleniu na ten cel odpowiednich
skim S H S , „O chrona Zabytków ” , nr 3—4, 1975,
s. 270— 271.
3 L. K r z y ż a n o w s k i, O program ochrony zabyt
ków Warszawy, „K ronika W arszawy” , n r 2/22,
1975, s. 131— 135.
środków przez Zarząd O ddziału SHS; taśm y z nagraniami są przechowywane w archiwum Oddziału W arszawskiego SHS. N iektóre referaty ukazały się drukiem. D r L. K rzyżanowski, Konserwator Za bytków m .st. W arszawy, opublikow ał swój programowy referat wygłoszony na posie dzeniu G rona jeszcze 25.X .1974 r.3, a także drugi referat o K arcie Weneckiej, wygłoszony 10.1.1975 r.4 Referat doc. dr H . Jędrzejewskiej o etyce konserw a torskiej został opublikow any w formie osobnej broszury w języku angielskim przez Instytut Technologii D zieł Sztuki K rólewskiej Akadem ii Sztuk Pięknych w Sztokh olm ie5. Publikacja ta została przyjęta bardzo przychylnie i spotkała się z żywym zainteresowaniem wśród zagra nicznych konserwatorów. N ależy mieć nadzieję, że jakieś polskie czasopism o fachowe udzieli sw oich łam ów na opu bli kow anie p olsk iego tekstu artykułu posze rzonego przykładami z naszego terenu. W arto zwrócić uwagę, że we wspom nianym referacie autorka wystąpiła z postulatem utworzenia Stowarzyszenia K onserw ato rów, ,,,które by na równych prawach obej
mowało w szystkich, mających styczność z czynną ochroną za b y tk ó w ”.
Żywym zainteresowaniem cieszyło się spotkanie i dyskusja z autorami prac kon serwatorskich, zorganizowana „in situ” w pałacu Jacobsonów w W arszawie, adap tow anego na siedzibę Instytutu Historii Kultury Materialnej P A N .
Oprócz wewnętrznej akcji spotkań, refe ratów naukow ych i dyskusji, również na zewnątrz G rono Konserwatorów wykazało się pewną działalnością o charakterze in terwencyjnym i postulatowym . Warto odn otow ać trzy sprawy, którymi zajm o wało się G rono w 1976 r.: 1. Z inicjatywy prof, dra Cz. K rassowskiego Grono K on serwatorów wystąpiło 23 czerwca 1976 r. d o Obywatelskiego Kom itetu Odbudowy Zamku K rólewskiego w Warszawie w spra w ie otwarcia Arkad K ubickiego i opraco wania elewacji w dziedzińcu Zamku; 2. Grupa pięciu konserwatorów wystąpiła z protestem przeciwko opublikowaniu na łamach „B iuletynu Informacyjnego Z M iO Z ” błędnej recenzji dra J. Lehmanna z książki M. Doernera M ateriały malarskie
i ich zastosowanie (Wyd. „A rkady” , 1975). Prezydium Grona w pełni poparło protest i przedstawiło go Generalnemu K onserwatorow i Zabytków w dniu 24.IX. 1976 r. W dalszym przebiegu sprawy, z inicjatywy Generalnego Konserwatora,
4 L. K r z y ż a n o w s k i , Kurta Wenecka czy karta
konserwacji zabytków?, „O chrona Zabytków ” , n r 3—4, 1975, s. 211^-2 2 1.
5 H. J ę d r z e j e w s k a , Ethics in conservation,
K ungl. K onsthögskolan, Institutet för m aterial- kunskap, Stockholm 1976, s. 16.
grupa konserwatorów z G rona (doc. dr H. Jędrzejewska, mgr kons. A . R om ano- wiczowa, mgr kons. K . Som m erowa, mgr kons. M. W odzińska) om ów iła z W y dawnictwem „A rkady” sprawę wątpliwej celow ości drugiego wydania książki M. D o - ernera oraz potrzeby wydawnicze z zakresu konserwatorstwa; 3. Prezydium Grona interweniowało z pewnym skutkiem w spra wie nieprawidłowo przeprowadzonej przez mgra kons. Z. M ajcherowicza (kierownika prac) i mgra kons. F. K ędziora konserwacji m alow ideł ściennych w k ościele jezuitów w Piotrkowie.
Niedopuszczalne zaniedbania i błędy w trakcie prac konserwatorskich przepro wadzanych od X.1975 do końca 1.1976 r.
spow odow ały zbicie w nawie kościoła części jednorodnej późnobarokowej p o li chrom ii pędzla Andrzeja Ahorna z 1741 r. wraz z przemalówkami Jana Strzałeckiego z 1890 r. U legły zagładzie m alow idła na polu tarczowym nad chórem m uzycznym: inskrypcja z podpisem Ahorna i datą w y konania m alowidła, portrety i herby funda torów, a na sklepieniu nawy — dw ie duże sceny z życia św. Franciszka Ksawerego. Pod spodem została ujawniona p olich ro m ia Adam a Swacha z 1727 г., o znacznie niższym p oziom ie artystycznym. Zrzucenie m alow ideł Ahorna i Strzałeckiego odbyło się bez wiedzy W ojewódzkiego K onser watora Zabytków. N a skutek interwencji Prezydium G rona pow ołana została na polecenie Generalnego K onserwatora Za
bytków druga komisja (I kom isja odbyła się 5.II.1976 r. po interwencji mgra K. G ło wackiego), w której brał udział przewodni czący Grona, postulujący odsunięcie mgra kons. Z. Majcherowicza od kierownictwa prac. Postulat został przyjęty przez W oje wódzkiego Konserwatora Zabytków i zre alizowany. Jednocześnie Prezydium Grona wystąpiło przez Zarząd Oddziału W arszaw skiego do Zarządu G łów nego SHS z w nio skiem o wyciągnięcie sankcji w stosunku do mgra kons. Z. M ajcherowicza, członka SHS. H istoria smutnej w skutkach kon serwacji m alow ideł piotrkow skich docze ka się z pewnością osobnej publikacji.
J e r zy K ow alczyk
„PR O BLEM Y N ISZ C Z E N IA I K O N SE R W A C JI K A M IEN I” — II M IĘ D Z Y N A R O D O W E S Y M P O Z JU M W ATEN ACH
Sympozjum odbyło się w dniach 20.IX — — 1 .X. 1976 r. ; zorganizowane zostało przez Katedrę Chemii Fizycznej Uniw ersytetu Technicznego w Atenach, przy poparciu M inisterstwa Kultury i N a u k Grecji oraz przy współpracy Centrum Badań O ceano graficznych (CREO) w Paryżu. Sym po zjum przewodniczył prof. Th. Skoulikidis (Grecja), a Kom itetem N au kow ym kiero w ał prof. U . R om anovsky (Francja), dyrektor CREO.
W spotkaniu w zięło udział 123 przedsta w icieli z 20 krajów, w tym czterech specja listów wysłanych z Polski z ram ienia PKZ przez PP D E S A . W ygłoszono 29 referatów w sesjach ogólnych i 13 w sesjach pośw ięco nych A kropolow i.
D w ie pierwsze sesje pośw ięcone były za gadnieniom wpływu czynników atm osfe rycznych na procesy niszczenia kamieni. O m ów iono m.in. działanie rozpuszczal nych so li, m ikroflory, temperatury. Tem a tem następnej sesji były zagadnienia zw ią zane z m etodam i pomiaru stopnia znisz czenia kam ieni w budowlach. W czasie sesji poświęconej m etodom zabezpieczenia i konserwacji kamieni om aw iano użycie laseru do czyszczenia rzeźb, zastosow anie gliny w procesach czyszczenia, odsalania i biologicznej kontroli obiektów kam ien nych oraz kryteria oceny m etod stosow a nych d o konserwacji kam ienia w budow lach. Interesujący był na ten temat referat . dr K.L. Gauri (U S A ), zw łaszcza w części odnoszącej się d o badań nad degradacją żyw ic poddanych działaniu prom ieniow a nia ultrafioletow ego.
Inne referaty dotyczyły m etod konserwacji i wzm acniania struktury zniszczonych elem entów kamiennych i rzeźb. M .in. au torka niniejszej informacji om ów iła wyniki badań próbek z elem entów kamiennych pochodzących z Faras przy zastosow aniu elektronow ego m ikroskopu skaningow ego. D r K . H em pel (Anglia) zreferował m etodę wzm acniania zniszczonych rzeźb przez nasycanie kam ienia w próżni żywicą sili k on ow ą w rozpuszczalniku organicznym , natom iast A. M oncrieft (A nglia) om ów iła m etodę wzm acniania zniszczonej struk tury marmuru oraz wapieni za pom ocą żywic syntetycznych. W dyskusji w ysuwano w iele zastrzeżeń przeciw ko stosow aniu żywic do konserwacji kam ieni.
Pozostałą część sympozjum pośw ięcono problem om konserwacji A kropolu. D y rektor A kropolu G. D on tas przedstawił historię jego zabytków , następnie prof. N . Platon (Grecja), przewodniczący K o mitetu Konserwacji A kropolu, om ów ił konserwatorskie problemy A kropolu, a członkow ie tego Kom itetu: prof. P. Bou- ras i prof. V. Andronopoulos, zreferowali stan dokumentacji zabytków oraz sprawę odporności skał zastosowanych w zabyt kach A kropolu i badań, jakie w związku
z tym pow inny być przeprowadzone. W ystąpienia te w yw ołały burzliwą dyskusję ze strony greckich specjalistów, którzy kw estionow ali podjęte dotychczas środki ochrony oraz plany i propozycje na przyszłość.
W referatach prof. prof. S. A ngelidisa i P. Theocharisa zostały przedstawione
wyniki badań statyki zabytków A kropolu natomiast prof. M. Tassios zaprezentował rezultaty badań wytrzymałości marmurów we wschodniej części Partenonu, w ykony wanych za pom ocą ultradźwięków, oraz tensometrycznych badań obecności rys, spękań i ich szerokości.
D r L. Hatziandreou z O środka Badań Nuklearnych w D ém ocrite w Grecji om ów ił gammagram kolum n Partenonu, a dr P. de Henau (Belgia) — wyniki badań
próbek pobranych z kariatydy Erechtejonu. Prof. Th. Skoulikidis (Grecja) stwierdził w sw oim wystąpieniu, że kam ienie w bu dow lach Akropolu ulegają głębokim prze mianom na skutek przechodzenia węglanu wapnia w gips. Zaprezentował także m eto dę konserwacji obiektów z marmuru przez przemianę wytworzonego w nich gipsu w węglan wapnia. Inna jego wypowtedź U czestnicy sym pozjum na Akropolu
