Uwagi na temat problemów konserwatorskich rytowanej posadzki w krypcie kolegiaty wiślickiej

Zalewski, Władysław

Uwagi na temat problemów

konserwatorskich rytowanej

posadzki w krypcie kolegiaty

wiślickiej

Ochrona Zabytków 19/2 (73), 80-82

1966

RACLETTE POUR LE GRATTAGE DE LA MASSE DE CIRE DE LA POLYCHROMIE PRESSÉE

L’outil présenté fu t projeté et exécuté dans le but de rationaliser le tra v a il pour le g rattag e de la masse de cire de la polychrom ie pressée ainsi que pour obtenir des économies de tem ps et des m atériaux utilisés dans ce travail. Cet instrum ent comprend un em bout avec cautère, fixé à l ’aide d ’u n vis; il a la form e d ’une raclette dont le bord coupant est tourné vers le m anchon du cautère et après le branchem ent de la prise de courant il est Chauffé uniform ém ent par le fer du cautère. L’emploi de cet in stru m en t accélère les trav au x e t perm et d ’o b ten ir des économies de la m asse de cire d ’environ 20%, de la térébenthine d ’environ 50%, e t de réduire égalem ent la quantité.

de la ouate et d e la lignine utilisées. Au lieu de faire fondre graduellem ent la m asse de cire, il suffit seulem ent, après avoir détaché cette m asse avec la raclette, d e nettoyer la surface de la peinture avec la térébenthine. En plus, l’action plus courte de la térébenthine su r la peinture pressée, n ’affaiblit pas l’adhésion de la couche picturale au support, par contre l ’emploi re stre in t d e la térébenthine lim ite le danger de la réaction nuisible de sa vapeur s u r la santé de ceux q u i effectuent ces travaux. C et in stru ­ m ent fu t projeté par l’a rtiste conservateur M aria Szeremeta et exécuté par ,Stefan Luchter.

W Ł A D Y S Ł A W Z A L E W S K I

UWAGI NA TEMAT PROBLEMÓW KONSERWATORSKICH RYTÓWANEJ POSADZKI W KRYPCIE KOLEGIATY WIŚLICKIEJ

Zagadnienia konserw atorskie rytow anej po­ sadzki rom ańskiej w Wiślicy 'były już niejed­ nokrotnie przedm iotem rozważań n a konferen­ cjach naukowych, organizowanych z okazji od­ kryć wiślickich. Znalazły też odbicie w publi­ kacjach i. O statnio w „Ochronie Zabytków”

ukazał się arty ku ł doc. Zofii W artołowskiej, dr B arbary Penkalow ej i m gr Teresy Ciachowej n a tem at problemów konserw acji tejże posadz­ ki 2. Zaw iera on, obok w yników badań masy gipsowej, z j a k i e j jest w ykonana posadzka, oraz badań m ających n a celu odtw orzenie tej masy, pewne propozycje konserw atorskie.

Z problem atyką konserw atorską posadzki wiślickiej zetknąłem się już w czasie jej odsła­ niania, w którym brałem udział, a następnie gdy przeprowadzałem inw entaryzację oraz ca­ ły szereg zabiegów zabezpieczających i oczysz­ czających n a powierzchni rytow anej posadzki. Mam też możliwość przebyw ając corocznie w Wiślicy śledzić zm iany w arunków i stanu za­ chowania, jakim ulega posadzka od czasu jej odkrycia. W związku z tym pozwalam sobie zgłosić kilka uwag i wątpliwości dotyczących propozycji konserw atorskich zaw artych w w y­ mienionym artykule.

W części arty k u łu dotyczącej badań nad od­ tw orzeniem masy gipsowej, z której wykonano posadzkę, autorki stw ierdzają, że celem tych badań jest uzyskanie odpowiedniego m ateriału do uzupełnienia ubytków, szczelin i spękań po­ sadzki. Duży ubytek powstał we wschodniej części rytow anej posadzki na skutek w ykopu pod fundam ent ściany tęczowej kolegiaty go­ tyckiej oraz n a zachodniej krawędzi zachodnie­ go pola posadzki. Oba te ubytki, powstałe w w yniku późniejszej działalności budow lanej na terenie kolegiaty, nie powinny być zarówno z konserwatorskiego p u n k tu widzenia, jak i hi­ storii obiektu uzupełniane. Problem stanowi na­ tom iast wzmocnienie samych kraw ędzi ub yt­ ków, k tó re powinno zabezpieczyć posadzkę przed osiadaniem, a jej podłoże przed osypy­ waniem się. Szczególnie ostro w ystępuje to za­ gadnienie n a zachodniej -krawędzi pola zachod­ niego posadzki, gdzie w skutek naruszenia pod­ łoża przy pracach archeologicznych nastąpiło osadzenie się części posadzki i powiększenie spękań. Zabezpieczenie takie powinno być jed­ nak w ykonane w taki sposób, aby nowy, w pro­ wadzony w itym celu m ateriał był niewidoczny z zewnątrz.

1 L. T о г w ii г t, Zagadnienia konserw acji za b yt­

ków w W iślicy, Zes-pół B adań n ad Polskim Średnio­

wieczem U niw ersytetu W arszawskiego i Politechniki W arszawskiej, „Spraw ozdania” 1960, s. 33—35; A. T o ­ m a s z e w s k i , Z problem atyki badań, konserwacji

i ekspozycji zabytków w Wiślicy, „Ochrona Zabytków”

XVII (1964), n r 2 (65), s. 36—37.

2 Z. W a r t o ł o w s k a , B. P e n k a l o w a , T. d a ­ c h o w a , Problem y konserw acji rytow anej posadzki

gipsowej o dkrytej w krypcie I kościoła rom ańskiego w podziemiach gotyckiej kolegiaty w W iślicy, „Ochro­

n a Zabytków ” XVIII (19Θ5), nr 2 (69), s. 35—48.

1. Wiślica, kolegiata. Rytow ana posadzka w krypcie I kościoła romańskiego, część zachodnia — fragm ent bordiury północnej. Linią ciągłą oznaczono fragm ent oczyszczony roztw orem kwasu, linią przeryw aną — fra g m en t oczyszczony mechanicznie

1. Wiślica. Eglise collégiale. Plancher en plâtre gravé dans la crypte de la I-e église romane, partie ouest — fragm ent de la bordure du côté nord. La ligne con­ tinue m arque le fragm ent nettoyé à l’aide d ’une so­ lution d’acide, la ligne interrom pue délim ite le n e t­ toyage m écanique

2. R ytow ana posadzka romańska. W ycinek fragm entu oczyszczonego roztw orem kw asu

2. Plancher en plâtre gravé roman. Fragment du plancher nettoyé par une solution d’acide

Wobec p rojek tu położenia gabloty nad ry- towaną posadzką pow staje jeszcze potrzeba oparcia jej bocznych ścian w m iejscu ubytków n a jakim ś podłożu 3. Można to jednak wykonać w taki sposób, aby nie w ypełniać całej po­ w ierzchni ubytku now ą masą. Jeszcze większy sprzeciw w yw ołują propozycje w ypełniania szczelin, a naw et spękań masą i mleczkiem gip­ sowym. Zabieg (taki nie będzie m iał w pływ u na stabilność posadzki, natom iast wywoła nie­ odwracalne zm iany w charakterze jej au ten ­ tycznej powierzchni, pełnej spękań i nierów ­ ności. Ustabilizowania n a stałe będą w ym agały jedynie nieliczne drobne kaw ałki ruchom e ry to

-3 A. T o m a s z e w s k i , j.w.

3. Rytow ana posadzka romańska. W ycinek fragm entu

oczyszczonego m echanicznie

3. Plancher en plâtre gravé roman. Fragm ent du plan­ cher nettoyé par un m oyen mécanique

4. R ytow ana posadzka romańska. W ycinek fragm entu oczyszczonego roztw orem kw asu

4. Plancher en plâtre gravé roman. Fragm ent du plan­ cher nettoyé par une solution d’acide

5. R ytow ana posadzka romańska. W ycinek fragm entu oczyszczonego m echanicznie

5. Plancher en plâtre gravé roman. Fragm ent du plan­ cher nettoyé par un m oyen mécanique

W szystkie zdjęcia w ykonał W ładysław Zalew ski

w anej posadzki, oo da się wykonać w sposób niewidoczny na jej powierzchni. Tak samo nie­ właściwa z konserw atorskiego punktu widze­ nia jest propozycja uzupełniania ubytków ry tu masą zabarwioną n a czarno. Sama zasada po­ szukiwania identycznego pod względem skła­ du i w yglądu m ateriału w celu użycia go do uzupełnień w ydaje się dyskusyjna.

W końcowej części arty k u łu autorki przed­ staw iają opracow aną przez siebie metodę oczyszczania posadzki. Jako najodpow iedniej­ szy środek podają roztwór wodny (1:4) kwasu siarkowego. Próba oczyszczenia tym środkiem została wykonana na zachodnim polu rytow a- nej posadzki, na bordiurze północnej i obejmu­ je swym zasięgiem powierzchnię ok. 800 cm2 oraz fragm ent posadzki miedekorowanej (il. 1). Fragm ent (il.il. 2, 4) oczyszczonej chemicznie posadzki w ykazuje duże różnice w fakturze w porów naniu z sąsiednim fragm entem oczyszczo­ nym mechanicznie (iljil. 3, 5). Fragm ent oczysz­ czony roztw orem kw asu siarkowego robi w ra­ żenie przeczyszczenia i przem ycia powierzchni posadzki, a zwłaszcza barw ionej masy w ypeł­ niającej ry t, niezależnie od izabielań powstałych

w skutek w prowadzenia roztw oru metylosiliko- nianu. Oczyszczenie powierzchni roztw orem kw asu w ydaje się tym bardziej niecelowe, że przy mechanicznym oczyszczeniu w ilgotną lig­ niną uzyskuje się zupełnie w ystarczające efek­ ty, bez obawy najm niejszych zmian.

Biorąc pod uwagę w ysunięte zastrzeżenia, w ydaje się, że stw ierdzenie autorek artykułu, jakoby przeprowadzone badania pozwoliły na pomyślne rozwiązanie w szystkich problem ów związanych z pracam i konserw atorskim i, jest przeidwczesne. Posadzka wiślicka jest nie ty l­ ko nietypowym i tru d n y m konserw atorsko obiektem, ale też dziełem zajm ującym w hi­ storii sztuki polskiej w yjątkow ą i pierw szorzęd­ ną pozycję, dlatego też należy oczekiwać w śro­ dowisku fachowym szerszej dyskusji na tem at jej konserwacji, со pozwoli n a przygotowanie sprecyzowanego program u postępow ania kon­ serwatorskiego.

kons. W ładysław Zalewski

Pracow nie K onserw acji Zabytków Kraków

BARBARA PENKALA, TERESA CIACHOWA

UZUPEŁNIENIA DO ARTYKUŁU PT.: „PROBLEMY KONSERWACJI RYTOWANEJ POSADZKI GIPSOWEJ ODKRYTEJ W KRYPCIE I KOŚCIOŁA ROMAŃSKIEGO

W PODZIEMIACH GOTYCKIEJ KOLEGIATY W WIŚLICY” *

Posadzka rytow ana odk ryta w podziemiach gotyckiej K olegiaty w Wiślicy jest dziełem sztuki polskiej o w yjątkow ej wartości i pozy­ cji, co należycie oceniają wszyscy, którzy się z nią zetknęli.

Zespół Badań nad Polskim Średniowieczem UW i PW w trosce o zachowanie cennego znaleziska i przy poparciu Wojewódzkiego Kon­ serw atora w Kielcach, był inicjatorem badań prowadzonych w K atedrze Chemii i Technolo­ gii M ateriałów Budowlanych Politechniki W ar­ szawskiej. Badania te m iały na względzie roz­ poznanie m ateriału z jakiego została wykonana płyta i prześledzenie procesów niszczenia, ja­ kim uległa masa posadzki w ciągu długich wie­ ków swego istnienia. Przeprowadzone badania pozwoliły na stw ierdzenie przyczyn zniszczeń i stopnia ich zaawansowania.

Postęp procesów niszczenia jest nieuchron­ ny i w końcowym efekcie doprowadzą one do całkowitego zniszczenia obiektu, o ile im się 82

nie przeciwdziała przez odpowiednie zabiegi konserwatorskie.

Propozycja osłonięcia rytow anej posadzki specjalną gablotą z klim atyzacją zdaje się nie budzić sprzeciwu z p u n k tu w idzenia konserw a­ torskiego'. N atom iast proponow ane przez K ate­ drę i opracowane n a podstaw ie szczegółowych i wszechstronnych badań sposoby konserw acji posadzki przed jej .pokryciem gablotą w ydają się nie do przyjęcia ze w zględu ina obawę n a ru ­ szenia autentyzm u obiektu.

Spraw a n ie jest mowa i n a całym świecie trw ają dyskusje n a te m a t dopuszczalności i za­ kresu rekonstrukcji obiektów zabytkow ych. D ą­ żenie konserw atorów do au ten ty zm u je st jak najbardziej godne najw yższej pochw ały z jed ­ nym zastrzeżeniem, żeby nie osiągać go kosz­ tem zniszczenia obiektu.

We w szystkich pracach konserw atorskich idzie się więc ma pew ne ustępstw a, o ile tego bezwzględnie w ym agają w zględy techniczne.