Próba zastosowania termowizji do badań konserwatorskich zabytkowych obiektów architektonicznych

(1)

Jan Gala

Próba zastosowania termowizji do

badań konserwatorskich

zabytkowych obiektów

architektonicznych

Ochrona Zabytków 28/3-4 (110-111), 247-255

(2)

duże p otrzeb y w zakresie k onserw acji istn ieją  cych zasobów . W ydaje się, że obecna sytu acja jest pod ty m w zględ em tak nabrzm iała, jak k ilk ad ziesiąt lat tem u w zak resie zab ytk ów ar ch itek tu ry. W iększość b ow iem ob iek tów rucho m ych latam i całym i ek sp loatow an ych , bez od p ow ied niego zabezpieczenia i konserw acji, dziś w ym aga jak n ajszybszej in geren cji k on serw a torskiej. T oteż w tej k rytyczn ej sytu acji, gdy rów nocześn ie w ięk szość zasobów znajdujących się w teren ie stan ow i w łasn ość K ościoła, p o  w in n o nastąpić, tak na szczeblu centralnym , jak i w ojew ód zk im , w zm ocn ien ie w sp ółpracy p om ięd zy w ładzam i konserw atorskim i i koś cieln ym i w dziedzinie ochrony w sp ó ln y ch naro d ow ych dóbr k ultu ry.

W spółpraca ta będąca nakazem chw ili, jest tym bardziej na czasie, poniew aż w ład ze kościeln e, realizując u ch w ały Soboru W atyk ań skiego II w spraw ie ochrony d zieł sztuki, p ow o ła ły w 1974 r. G łów ną K om isję K onserw atorską, a rów nocześnie w poszczególnych d iecezjach działają od dawna K om isje D iecezjaln e S ztuki K ościeln ej.

P ostu low ać zatem n ależy zw ięk szen ie zain teresow an ia ze strony w ład z k ościeln ych zab yt kam i sztuki, zw łaszcza ruchom ym i, zn ajd u ją

cy m i się w obiektach sakralnych, a ze strony w ład z konserw atorskich zw ięk szen ie fin anso w ej i fachow ej pom ocy k onserw atorskiej dla zab ytk ów ruchom ych oraz popieranie poczynań adm inistracji kościelnej, zm ierzających do po lep szen ia i uspraw nienia ochrony zabytków . Toteż reak tyw ow an ie M uzeum D iecezjaln ego w L u b linie uznać trzeba za istotn e p osun ięcie organizacyjne dla ratow ania zabytków w L u  b elskiem .

Poruszone pow yżej k w estie z jednej strony nie w yczerpu ją zagadnienia, a z drugiej są p rzy najm niej w środow isku konserw atorskim — - „w yw ażaniem otw artych d rzw i”, ale m oże w ar to o nich pam iętać w M iędzynarodow ym Roku O chrony Z abytków , gd y podejm uje się now e am bitne i słuszne zadania w zakresie zaniedba n ych dotychczas dziedzin, takich jak ochrona za b ytk ow ych parków i cm entarzy, oraz w okre sie opracow yw ania now ego p ięcioletn iego pla nu (1976— 1980) ochrony dóbr k u ltu ry w P o l sce.

mgr Ryszard B rykow ski In sty tu t S ztu ki PAN w Warszawie

THE STATE OF PRESERVATION OF HISTORICAL

The report discuss the historical m onum ents in L u bartów district, Voivodship of Lublin from the view point of both th eir state of preservation and needs of safeguarding. A wide variety of historical m onu m ents ranging from brick-built and wooden archi tectural objects, th e sacral and palatial interiors, the m ural and easel paintings, the sculptures, the gold sm ith’s works, the textiles, and s.o. are discussed. At a consequence of th at survey the author has arrived a t the conclusion th a t the state of preservation of architectural objects depends to a high degree upon the attitudes of their present users and th at, in ge neral, those in hands of private owners are preserved in the best state. Quite different in the situation w ith

MONUMENTS IN LUBARTÔW DISTRICT

movable m onuments which are better protected by the state institutions. It seems th at the causes of los ses in resources of historical monuments w ithin the district concerned can be sought m ainly in the lack of understanding for historical monuments, in their im proper use and the inadequate supervision by c o n servators. Particularly serious w ith regard to their conservation needs are observed w ithin the group of the movable historical m onuments and this in turn makes the more closer co-operation between the con servators and the Church authorities requivable. The called into being in 1974 by those la tte r the Main Conservation Committee should devote more a tte n tion to the movable historical monuments.

JAN GALA

PRÓBA ZASTOSOWANIA TERMOWIZJI DO BADAŃ KONSERWATORSKICH ZABYTKOWYCH OBIEKTÓW ARCHITEKTONICZNYCH

P rzystęp u jąc do prac rem on tow ych obiektów architektury zab ytk ow ej, do rekon struk cji, re stauracji, reanim acji czy rew aloryzacji, m u sim y przeprow adzić szczegółow e rozpoznanie in tere su jących nas budow li. O gólnie m ożna przyjąć, że rozpoznanie to p ow inno obejm ow ać:

1. Przeprow adzenie badań arch iw aln ych m a teriałów źródłow ych.

2. W ykonanie inw en taryzacji pom iarow ej, da jącej przestrzenny obraz obiektu w yrażon y za pom ocą rysu n k ów zaw ierających elem en ty graficzne i liczbow e.

W zależności od zróżnicow ania przestrzennego, w y stro ju i skali opracow ania, pom iar obiektu w y k o n u jem y stosując, obok bezpośrednich po

(3)

m iarów liniow ych, m etody geod ezyjn e i foto  gram etryczne.

3. Sporządzenie dokum entacji fotograficznej, będącej zbiorem fotografii o form acie n ajczęś ciej 18 X 24 cm, przedstaw iającym ak tu aln y stan obiektu 1.

4. P rzeprow adzenie badań konserw atorskich, obejm ujących badania k onstrukcyjne, architek  toniczne, archeologiczne, m alarskie i inne. Jedną z czynności, którą n ależy w yk on ać w trakcie badań konserw atorskich, jest u sta len ie zaw artości w ew n ętrzn ej m urów, przebiegu w ą t ków m uru pod tynkiem , u sytu ow an ie in sta la  cji, zam urow anych otw orów , pęknięć i za w il goceń. W tym celu, w yk orzystu jąc inform acje u zysk ane z badań h istorycznych i d ośw iadcze nia praktyki konserw atorskiej, w y k o n u je się odkryw ki m urów i in w en taryzu je od słon ięte elem en ty budow li. N a p odstaw ie tych w y c in  k ow ych odkryw ek, w yciągan e są w n ioski do tyczące całego obiektu.

Zdarzyć się jednak m oże, że pom im o dośw iad  czenia i przesłanek historycznych, od kryw k i nie zostaną w yk on ane w m iejscach charakteryzu jących całość obiektu, w ów czas w n ioski z tych badań będą błędne, a zatem i w yk on an y pro jekt konserw acji — chybiony. Z w ięk szen ie po w ierzch n i od kryw ek prowadzi n iejed n okrotn ie do d ew astacji struk tu ry zab ytk ow ej obiektu. Istotn y jest w ięc problem w łaściw ego typ ow a nia m iejsc, w których w y k o n yw an e są od k ryw  ki (sondy). M etodą, która m oże stać się p rzy datna w doborze tych m iejsc i ograniczyć roz ległość odkryw ek, jest obserw acja obiektu w zakresie prom ieniow ania podczerw onego.

PROMIENIOWANIE PODCZERWONE

Inform acje odbierane przez zm ysł w zroku obejm ują n iew ielk i w ycin ek prom ieniow ania elektrom agnetycznego, zw anego w id zialnym , zaw arty w granicach długości fal od 0,3 do 0,72 mikrona. P rom ieniow an ie o falach krót szych n azyw am y prom ieniow aniem u ltra fio le tow ym , natom iast p rom ieniow anie o falach d łuższych określam y jako p rom ieniow anie pod czerw one. Zakres tego prom ieniow ania obejm u je zakres fal od najdłuższej fali p rom ieniow a nia w id zialnego do 1000 m ikronów .

Zakres długości fal prom ieniow ania w id zialnego i podczerw onego przedstaw ia il. 1.

N aturalnym źródłem prom ieniow ania podczer w on ego jest słońce. Do pow ierzchni ziem i do ciera część tego prom ieniow ania, b ow iem za w arta w atm osferze para w odna i d w u tlen ek w ęgla pow odują absorbcję i rozproszenie pro m ieniow ania w określonych przedziałach d łu  gości fal. N ajm n iejsze straty en ergetyczn e spo w od ow an e w p ły w em atm osfery n otu jem y w trzech przedziałach, zw anych oknam i a tm

osfe-1 A. Ł o t y s z , W. G ó r s k i , Monografia fotograficzna (Kompleksowa inwentaryzacja fotograficzna obiektu

Promieniowanie widzialne

nitbitsko-zielone iiehno-H ltt

^ fioletowe | ^ l ^ rielonę^ , czerwone ^

o.st c« ą n a u a u ai» o.so o,a use о,н ose о,to o.tz o u 4« osi aro qtj u

P lvfotifaü A

Promieniowani* podczerwone

bliskie ___iredme dalekie

o n TsS s,t ß < M

OTogośC fali A

1. Zakres długości fal promieniowania widzialnego i podczerwonego

1. W ave ranges of light and ultra-violet radiation

ryczn ym i, zaw artych w p oniższych przedzia łach dłu gości fal:

I przedział od 0,72 do 1,3 m ikrona II przedział od 4,5 do 5,5 m ikrona III przedział od 8 do 14 m ikronów .

Można przyjąć, że w szy stk ie ciała znajdujące się na ziem i są źródłem prom ieniow ania pod czerw onego. W ysyłają one w ła sn e p rom ienio w a n ie tem p eratu row e oraz p rom ien iow an ie od bite. Ich tem peratura, em isy jn o ść i odbicie, a stąd n atężen ie i w idm o prom ieniow ania są zróżnicow ane.

PROMIENIOWANIE PODCZERWONE OBIEKTÓW

ARCHITEKTURY

N iejednorodna struktura fizyczn a b ud ow li ar ch itek ton iczn ych pozw ala przypuszczać, że pro m ien iow an ie ich jest zróżnicow ane en ergetycz nie. W ielkość tego prom ien iow an ia jest tym w iększa, im w iększa jest różnica p om ięd zy tem  peraturą budow li lub jej elem en tó w a tem pera turą otoczenia (teoria w y m ia n y P revosta). Zgodnie z d ośw iadczeniem R itchiego, k tóre w y  kazuje, że dobre em itery są d obrym i absorben- tam i, b łyszczący b laszany dach b ud ow li ma m niejszą absorbcję i em isy jn ość od ceglanego m uru. N agrzane przez p rom ien iow an ie słon ecz n e ob iekty architektury w ieczorem , k ied y tem  peratura otoczenia obniża się, w yp rom ien iow u ją niejednakow ą ilość energii, a co za ty m idzie, stygn ą n ierów nom iernie. Prędzej w y sty g n ie blaszany dach, a później m ur z ceg ły.

Z astanów m y się jak będzie w y g lą d a ł rozkład prom ieniow ania p odczerw onego elew acji b u  dow li.

E lem entam i elew acji są: otw ory, najczęściej w y p ełn io n e stolarką i szk łem a czasem częścio w o m etalem , zdobienia tw orzące w y stró j p rze strzen n y, balkony i gzym sy, pod k tórym i tw o  rzy się cień. Ponadto elew a cje najczęściej m ają p ow ierzch nie zróżnicow ane, tak pod w zględ em k olorystyk i, jak i u żytego budulca. F ragm en ty elew acji m ogą pozostaw ać w ięk szą część dnia w cieniu.

lub zespołu zabytkowego), „O chrona Zabytków”, XXVI, 1973, nr 2, ss. 89—107.

(4)

Obok w ilgotn ości, w p ły w na tw orzenie obra zu term icznego na pow ierzchni elew acji będzie m iało w ie le czynn ików w yn ik ających ze zróż nicow ania struk tu ry w ew nętrznej muru, takich jak różnice w przew od nictw ie i pojem ności lub ogrzew anie elew acji od w nętrza budynku. A by jednak interpretacja takiego obrazu b yła w ła ś ciwa, m u sim y analizow ać go w ścisły m p ow ią zaniu z zew n ętrznym w yg ląd em elew acji, bio rąc pod u w agę w szy stk ie jej elem en ty. Często

2. B udynek z pianobetonu z zarysow anym w ątkiem m uru

2. A building constructed of foamed concrete w ith the visible brick bond

W szystk ie te czynn iki w p ły w a ją na to, że za rów no absorbcja, jak i potem em isja prom ienio w an ia term icznego są w różnych częściach e le  w a cji różne, tw orząc obraz term iczn y p o- w i e r z c h n i elew acji, którego zm ysłem w zrok u dostrzec n ie potrafim y.

C zy i w jaki sposób elem en ty znajdujące się pod pow ierzchnią elew acji u w idoczn ią się na ty m obrazie?

C zynnikiem , o k tórym dotychczas ty lk o w sp o m n ieliśm y, są zaw ilgocenia b udow li. J eżeli w y  od ręb n im y fragm en t p ow ierzchni elew acji, sta  n ow iący płaszczyznę bez ozdób i otw orów , w jed n y m kolorze i o jedn ak ow ym n a sło n eczn ie niu, i b ęd ziem y oglądali ją po u lew n y m d esz czu, w ysych ającą w prom ieniach słonecznych, zau w ażym y, że będzie ona w y sych ać n ierów  n om iern ie. O bjaw i się to p ow stan iem plam jaś n iejszy ch i ciem niejszych . Proporcja ty c h plam b ęd zie się zm ieniała w czasie, aż w końcu cały o b serw ow an y fragm ent pow ierzchni zm ien i k o lor z ciem niejszego na jaśniejszy. Z jaw isk o to n ajlep iej można zaobserw ow ać na budynkach zb u dow anych z elem en tów p ianobetonow ych, łączon ych zapraw ą cem entow ą, o gładk iej, w y  praw ionej pow ierzchni. Z aobserw u jem y w y r a ź  n y rysu n ek w ątk u m uru w postaci jasn ych sp ojeń na ciem nym tle (il. 2). W trakcie za- w ilgocan ia elew acji p orow aty pianobeton w c h ło n ie przez w arstw ę w yp ra w y w ięcej w od y niż bardziej zw ięzłe spoiw o cem en tow e. P o w  stan ie w ięc zróżnicow anie zaw ilgocenia w n ętrza m uru, u w arunkow ane jego porow atością. W p rocesie w ysych an ia w yp raw a przylegająca do spoin w y sch n ie szyb ciej, dając na p ow ierzch ni ich jaśn iejszy obraz. N a sk utek zróżnicow ania zaw ilgoceń pow staną różnice em isyjn ości na pow ierzch ni w yp raw y. Podobnie jak w do św iad czeniu R itchiego, m iejsca w ilg o tn e będą lep szy m i absorbentam i niż m iejsca suche, by po zachodzie słońca stać się lep szym i em itera m i. Inaczej m ów iąc, m iejsca w ilg o tn e będą w o ln iej sty g ły niż m iejsca suche. Tak w ięc obraz term iczny elew acji ob serw ow any w ten sposób b ędzie m ógł dać inform acje o struk tu rze w ew n ętrzn ej muru.

в

3. Kraków, R ynek Główny, budynek nr 17, obserwa cje term ow izyjne: A — przebiegu kanału w en tyla  cyjnego w ew nątrz m uru, В — w ątku ceglanego pod tynkiem

3. Cracow, the Main M arket Square the tow n house No 17; identifications carried out by the use of th er movision: A — run of ventilation shaft in wall, В — brick bond under plaster layer

(5)

в

b ow iem rozkład tem peratury, zróżnicow any od m ien ym i czynnikam i, m oże być identyczn y.

OBSERWACJA OBRAZU TERMICZNEGO

S tatyczn ą ob serw ację w w ąsk im przedziale b lisk iej podczerw ien i można w yk on ać rejestru  jąc ten obraz na odpow iednio u czulonych na ten zakres p rom ieniow ania m ateriałach fotogra ficznych.

P u n k to w y pom iar prom ieniow ania p odczerw o nego m ożna w yk on ać za pom ocą przyrządów zw a n y ch radiom etram i.

U rządzenia pozw alające przeprowadzać analizę p u n k tow o-lin iow ą prom ieniow ania podczerw o

nego noszą n azw ę term ografów . W u rządze niach tych, przez układ op tyczn y w y k on an y z m ateriału przepuszczającego w yb ra n y zakres długości fal, p rom ien iow an ie p odczerw on e pada na detektor foto m ag n etoelek tryczn y, w k tórym n astęp u je przetw orzen ie tego prom ieniow ania na im p ulsy elek tryczn e. W ielkość ty ch im p u l sów jest proporcjonalna do en ergii im p ulsów prom ieniow ania p odczerw onego. D etek tor fo to  m ag n etoelek tryczn y składa się z elem en tu p ó ł przew odnikow ego, k tó rym m oże b yć p ły tk a z m onokrystalicznego a n tym on k u ind ow ego, ob w odu m agn etyczn ego, w ytw a rzają cego sta łe i rów nom ierne pole m a gn etyczn e w p łytce, oraz obudow y z oknem p rzepu szczającym p rom ie n iow anie podczerw one. W celu utrzym ania

(6)

sta-4. K raków , ul. Sienna, budynek nr 7, obserwacje term ow izyjne elewacji

4. Cracow, 7 Sienna street: the therm ovision obser vations of façade

5. K raków , ul. Sienna, budynek nr 7, odwrócony obraz term alny elewacji

5. Cracow, 7 Sienna street: the reversed therm al image of façade

6. K raków, ul. Sienna, budynek nr 7: А, В — termo- gramy normalne z nałożonymi izoterm am i

6. Cracow, 7 Sienna street: А, В — normal therm o grams w ith isotherm s plotted on them

7. K raków, ul. Sienna, budynek nr 7: A — lokalizacja wybranego fragm entu elewacji, В, С — termogramy normalne fragm entu z nałożoną izotermą

7. Cracow, 7 Sienna street: A — position of a selected portion of façade; В, С — normal thermograms of the above portion w ith isotherm plotted on them

С

ły ch param etrów detektor um ieszcza się w obu d ow ie m ającej postać pojedynczego naczynia D ew ara i oziębia n ajczęściej ciek łym azotem . Term ografem , k tóry został zastosow any do ba dań obrazu term aln ego zab ytk ow ych obiektów architektonicznych, em itow an ego w zakresie fal od 2 do 5,6 mikrona, jest urządzenie te r  m ow izyjn e firm y A G A o n azw ie „AG A T her m ovision 680”.

WYBÓR OBIEKTÓW DO BADAN, ORGANIZACJA OBSERWACJI

P róbę zastosow ania term ografu „AG A T her m ovision 680” do badań k onserw atorskich ob iektów architektury oparto na aparaturze b ę

dącej w łasnością Zakładu F otogram etrii In sty  tutu G eodezji i K artografii w W arszaw ie oraz na przeprow adzonym przez pracow nik ów tego In stytu tu dośw iadczeniu w p osłu giw a n iu się sprzętem term ow izyjnym . P rzed tem jednak n a  leżało w y ty p ow ać obiekty, k tóre b y ły b y przed  m iotem obserw acji. O statecznie w yb ra n o trzy obiekty, będące w trakcie badań k on serw a to r skich:

1. K ościół S S. P iotra i Pawła; posadzka k oś cioła, pod którą znajdują się częściow o rozpoz nane k rypty. C elem obserw acji b yła próba lo  k alizacji krypt.

2. W nętrze budynku nr 17 w R yn k u G łów  n ym w K rakowie; w budynku zosta ły częścio w o od słon ięte stropy, nad k tórym i zn ajd u je się

(7)

8

8. K raków, ul. Sienna, budynek nr 7, miejsca badane m etodą ter m ow izyjną na elewacji

8. Cracow, 7 Sienna street: spots on a façade investigated w ith the use of therm ovision

9. K raków, ul. Sienna, budynek nr 7, odkryw ka nr 1

9. Cracow, 7 Sienna street: outcrop No 1

10. K raków , ul. Sienna, budynek nr 7, o dkryw ka nr 2

11. K raków, ul. Sienna, budynek nr 7, odkryw ka nr 3

11. Cracow, 7 Sienna street outcrop No 3

12. K raków , ul. Sienna, budynek nr 7, odkryw ka nr 4

12. Cracow, 7 Sienna street outcrop No 4

13. K raków, ul. Sienna, budynek nr 7, odkryw ka nr 5

14. K raków , ul. Sienna, budynek nr 7, odkryw ka nr 6

b elkow anie stropów w cześn iejszych. C elem ob serw acji term ow izyjnej była m ożliw ość lo k a li zacji b elek nad n ie odsłoniętą częścią stropu. D odatkow o zaplanow ano próbę lokalizacji in  stalacji w ew n ątrz m urów oraz obserw acje ścian w ew n ętrzn ych , nagrzanych uprzednio prom ien nikam i podczerw ieni.

3. E lew acja bud yn ku przy ul. S ienn ej nr 7 w K rakow ie. E lew acja została przebadana m e todą odkryw kow ą. W ykonane sondy architek toniczne n ie w yk azały zróżnicow ania m ateria łow ego, w zw iązku z czym przyjęto, iż ma ona jednorodną d ziew iętnastow ieczną struk tu rę ce glaną. O bserw acja term ow izyjna m iała na celu określenie, czy poza w yk on an ym i sondam i n ie znajdują się na pow ierzchni elew acji m iejsca zróżnicow ane term icznie, su geru jące w y stę p o  w an ie niejednorodności struk tu ry w ew nątrz

m uru. W w yp ad ku zn alezien ia tak ich m iejsc w yk on a n e dodatkow o od kryw k i b y ły b y sp raw  dzianem in terp retacji obrazu term icznego. O bserw acje zostały w yk on an e w czerw cu 1974 r . 2

BADANIA W KOŚCIELE SS. PIOTRA I PAWŁA

W KRAKOWIE

O bserw acja posadzki kościoła n ie w yk a zała róż nic tem p eratu ry na jej pow ierzchni, n a w et w m iejscach, gdzie istn ien ie k ryp t zostało stw ie r dzone. G rubość w a rstw y p om ięd zy sk lep ien iem k ryp t a pow ierzchnią posadzki w y n o si k ilk a dziesiąt centym en trów . B rak zróżnicow ania tem p eratu ry p om ięd zy w n ętrzem k ryp t i w n ę trzem kościoła lub zróżn icow an ie m in im alne b yło p ow odem w yrów n a n ej tem p eratu ry

po-2 Do uczestnictwa w obserwacjach zaproszono p ra cowników PP Pracow nie K onserwacji Zabytków, O d dział w Krakowie, Miejskiego B iura Projektów oraz Wydziału A rchitektury Politechniki K rakowskiej. Ob serw acje term ow izyjne zlecono zespołowi specjalistów z Instytutu Geodezji i K artografii w W arszawie pod kierunkiem dra A ndrzeja Ciołkosza. O wytypowanie miejsc do obserwacji, w ew nątrz budynku nr 17 w Rynku Głównym, poproszono mgra inż. arch.

An-drzeja Swaryszewskiego z Miejskiego B iura Projektów w Krakowie. W ykonanie dodatkowych odkryw ek wraz z ich opisem na elewacji budynku przy ul. Siennej 7 powierzono Andrzejowi K rupińskiem u oraz K rystynie P iureckiej z P P Pracow nie K onserw acji Zabytków, Oddział w Krakowie. W obserw acjach uczestniczył m gr inż. H enryk Schoen z W ydziału A rchitektury Politechniki Krakowskiej. Całością prac kierow ał au tor niniejszego opracowania.

(8)

w ierzch n i posadzki. Ze w zględ u na brak m o ż liw ości tech n iczn ych n ie przeprowadzono prób z ogrzaniem w n ętrza kościoła lub tłoczenia cie płego pow ietrza do krypt.

BADANIA WEWNĄTRZ BUDYNKU NR 17 W RYNKU GŁÓWNYM W KRAKOWIE

O bserw acja term ow izyjn a n ie w yk azała różnic tem p eratu ry na pow ierzchni stropu. B yło to w yn ik iem braku różnic tem p eratu ry w p o  m ieszczeniach budynku i przestrzenią pom iędzy

ob serw ow anym stropem a położoną nad nim czternastow ieczną pow ałą. N ie można jednak w y k lu czy ć m ożliw ości zaobserw ow ania prze b iegu b elek w w yp ad ku znacznego zróżnicow a nia tem p eratu ry w pom ieszczeniach, które stro p y te oddzielają, lub ogrzania czy oziębienia przestrzeni m ięd zy stropam i.

Próba m ożliw ości odszukania przebiegu kana łó w w e n ty la cy jn y ch w yk azała celow ość zasto sow ania obserw acji term ow izyjn ej. II. ЗА, В przedstaw ia w y lo t n ieczyn n ego kanału w e n ty  lacyjn ego. W idoczny p ow yżej ciem niejszy ślad

15. Kraków, ul. Sienna, budynek nr 7, odkryw ka nr 7

16. Kraków, ul. Sienna, budynek nr 7, odkryw ka nr 8

(9)

odpow iada p rzebiegow i kanału w ew n ątrz m uru. W w yp ad k u kanałów w en ty la c y jn y ch czyn n ych m ożna otrzym ać w ięk szy kontrast i dokładnie ok reślić ich przebieg.

T rzecim elem en tem poddanym obserw acjom term o w izy jn y m b ył fragm ent muru, częściow o od sło n ięty z tynku. Chodziło tu o spraw dzenie m ożliw ości przebiegu w ątk u ceglan ego w części n ie od słon iętej, pod tyn k iem . W tym celu ogrzano w y b ra n y fragm ent m uru p rom ien n ika m i p od czerw ien i i obserw ow ano obraz term al n y w trakcie stygn ięcia. II. ЗА obrazuje w y  n ik tej obserw acji. Z różnicow anie plam, będą ce w y n ik iem różnic tem p eratu ry w części te r- m ogram u obrazującej m ur p ok ryty tyn k iem , n ie m a żadnego zw iązku z układem cegieł w m urze. B rak p o zytyw n ego w y n ik u obserw acji sp ow od ow an y jest n ierów n ym ogrzaniem ba danej p ow ierzch n i oraz zróżnicow aną grubością w a r stw y ty n k u (2— 5 cm).

L ew a strona term ogram u przedstaw ia term o w iz y jn e śla d y spoin m iędzy cegłam i w odkry tej części m uru.

BADANIA ELEWACJI BUDYNKU

PRZY UL. SIENNEJ NR 7 W KRAKOWIE

O bserw acje elew a cji przeprow adzono po zacho d zie słońca. W p ływ prom ieniow ania odbitego

jest w te d y znikom y, a na ekranie m onitora ka m ery term aln ej ob serw u je się jed yn ie obraz będ ący w y n ik iem em isji term icznej elem en tów elew acji.

W w y n ik u obserw acji, trw ającej około dw óch godzin, stw ierd zon o znaczne zróżnicow anie ter m aln e pow ierzch ni elew acji. Z różnicow anie to zm ien iało się w czasie, obrazując n ierów n om ier n e sty g n ię c e elem en tów elew acji. II. 4 przed staw ia obraz term aln y badanej elew acji; układ plam o różnym stopniu szarości obrazuje roz kład tem p eratu ry na jej pow ierzchni. Z w ażyw  szy, że kolor elew acji jest dość jedn ostajn ie szary oraz że b yła ona w zg lęd n ie rów nom iernie n asłon eczn iona w godzinach p opołudniow ych (w ystaw a zachodnia, od ul. Stolarskiej), można przypuszczać, że zróżnicow anie term aln e spo w od ow an e jest zróżnicow aniem struk tu ry w e  w n ętrzn ej m uru, przem urów kam i bądź zaw il goceniam i. W celu d okładniejszej lokalizacji an om alii term aln ych w yk orzystan o w szy stk ie m ożliw ości, k tóre stw arza zastosow ana do ob  serw acji aparatura term ow izyjna „AG A T her m ovision 680”. II. 5 przedstaw ia obraz term aln y od w rócony fragm en tu elew acji, w idocznego na il. 4. II. 6 А, В są term ogram am i norm alnym i z n ałożon ym i izoterm am i. II. 7 А, В, С pokazują lok alizacje i zb liżen ie fragm en tu elew acji jako term ogram norm alny i z nałożoną izoterm ą. W ym ien ion e zdjęcia obrazują jed yn ie fragm en t obserw acji, jakim w czasie dw óch godzin e le  w a cja b yła poddaw ana w celu w ytyp ow an ia m iejsc do d odatkow ych odkryw ek. M iejsc ta k ich w y ty p o w a n o osiem , a ich lokalizacja p rzedstaw iona jest na il. 8. W ykonane od

k ryw k i p ow ierzch niow e p o leg ające na od słon ię ciu w ątk ów w yk a zały zm ian y stru k tu raln e m uru w m iejscach w sk a zan y ch przez obraz term aln y.

OPIS ODKRYWEK

O d k r y w k a n r 1 — il. 9. W idoczna róż nica m ateriału w stosunku do podstaw ow ego w ą tk u ceglanego. N arożnik z w tó r n ie u żytych elem en tó w kam iennych.

O d k r y w k a n r 2 — II. 10. W od kryw ce naturalnej stw ierdzono m ocne za w ilgo cen ie sp o  w od ow an e przeciekam i w o d y d eszczow ej z u sz kodzonej rynny. U szk od zen ie ry n n y znajduje się w lin ii pionow ej nad zaw ilgocon ą częścią u kośnego pilastra. D łu g otrw ałe d ziałanie w od y spow odow ało odpadnięcie tyn k u, co w p ły w a k orzystnie na trw ałe zaw ilg ocen ie w n ętrza m u  ru. Zakres zaw ilgocenia odpow iada obrazow i term icznem u.

O d k r y w k a n r 3 — il. 11. W tórnik k a  m ienny, kotw a żelazna oraz w yraźn a zm iana w ątk u ceglan ego w stosu nk u do podstaw o w ego.

O d k r y w k a n r 4 — il. 12. Ł ęk ceglany daw n ego otw oru bram nego z ce g ły sied em n a stow ieczn ej.

O d k r y w k a n r 5 — il. 13. Fragm ent w ą t ku sied em n astow ieczn ego. Zakres tego w ątk u odpow iada obrazow i term icznem u.

O d k r y w k a n r 6 — II. 14. Fragm ent płas kiego łęku osiem n astow ieczn ego, zachow anego w p odstaw ow ym w ątk u d ziew iętn a sto w ieczn e go płaszcza.

O d k r y w k a n r 7 — il. 15. Fragm ent w ą t ku renesansow ego. Zasięg tego w ątk u odpow ia da obrazow i term icznem u.

O d k r y w k a n r 8 — il. 16. W od kryw ce w idoczna różnica m ateriału w stosu nk u do w ą t ku podstaw ow ego d ziew iętn asto w ieczn eg o płaszcza. Narożnik z w tó rn ie u ży ty c h elem en  tów kam ieniarki.

INNE ZASTOSOWANIA TERMOWIZJI

W In stytu cie G eodezji i K artografii przepro wadzono badania m ożliw ości zastosow ania ter- m ow izji do śledzenia przebiegu rur w od o ciąg o w y ch u k rytych pod w arstw ą tyn k u . W ykazały one, że w w yp ad ku znacznej różnicy m iędzy tem peraturą w od y p rzep ływ ającej w rurach a tem peraturą ścian m ożliw e jest ich w y k r y w a  nie. II. 17 przedstaw ia obraz term iczn y rury w odociągow ej u krytej pod około 2?centym etro- w ą w arstw ą tyn k u. Przez rurę w ciągu 5 m inut p rzepływ ała woda o tem p. + 1 6 ° C . W czasie ek sp erym en tu tem peratura p ow ietrza w po m ieszczeniu w yn osiła + 2 3 ° C .

N ie sposób w y m ien ić w szy stk ich zastosow ań term ow izji. K ażdy dzień m oże b o w iem przy nieść ich rozszerzenie.

(10)

17. Obraz term iczny rury wodociągowej pod warstwą ty n k u 17. Therm al image of water pipe running under plaster layer

WNIOSKI

1. P rzed staw ion y kom unikat n ależy traktow ać jako w stęp do dalszych badań nad zastosow a n iem obserw acji term ow izyjnej zab ytk ow ych ob iektów architektonicznych. Obok obserw acji laboratoryjnej i teren ow ej za pom ocą aparatury term ograficznej, badania te p ow in n y objąć p ra  ce nad m etodam i przygotow ania obiektów do obserw acji.

2. Z astosow an ie obserw acji term ow izyjn ej do badań konserw atorskich m oże u łatw ić typ ow a  n ie od kryw ek sondażow ych, rep rezen tatyw  n ych dla całego obiektu. W pow ażnym stopniu m oże rów nież ograniczyć rozległość tych od k ryw ek.

3. N a leży podjąć badania nad interpretacją obrazu term icznego obiektów architektonicz nych .

4. Do obserw acji term ow izyjn ej ob iek tów ar ch itek tu ry nadaje się aparatura firm y A G A „AG A T herm ovision 680”.

5. Aparatura term ow izyjna „AG A T h erm o v i sion ” m oże być w y k orzystan a w w ie lu dzied zi nach. P rzy odpow iedniej organizacji p racy m o ż  na u stalić harm onogram , w e d łu g którego za pom ocą jednego zestaw u aparatury m ożna w y  k onyw ać obserw acje w w ie lu asortym en tach . Takie postępow anie w p ły n ie na w ła ściw ą am or tyzację aparatury.

mgr inż. Jan Gala

M iejskie Przedsiębiorstwo Geodezyjne w Krakowie

AN ATTEMPT TO APPLY THERMOVISION

IN INVESTIGATION OF ANCIENT ARCHITECTURAL

A new method of identification of internal content of w alls builtup from brick or stone bonds has been pre sented by the author. It is hoped th a t the method under discussion, will replace the until now applied conventional m ethods consisting in at random reveal ing the individual portions th a t are only fragm entary by th eir very nature. In many instances the physical structures of a building results in differentiation of therm al radiation present in its various portions. The observatio nof façades may, for example, be carried out by recording m easurem ents on a suitably sensitiz ed photographic m aterial. The spot m easurem ents of u ltra-violet radiation are conducted w ith the use of radiom eters while the point-and-line analysis of that

OBJECTS

radiation by m eans of therm ographs. As a result of these observations it becomes possible to obtain the therm al image of a façade surface th a t is im percep tible for the hum an sight. The author has carried out a series of experim ents on some buildings in Cracow using the ”AGA Thermovision 680” type therm ograph m anufactured by the Swedish firm AGA. The expe rim ents mentioned above have shown th a t the m e thod of therm ovision enables to identify the brick bonds and to determ ine their origin as well as to ’’see” the runs of installations inside the walls, the unrevealded craks, the filled up openings and the