Konserwator a planowanie przestrzenne

Lucyna Czyżniewska

Konserwator a planowanie

przestrzenne

Ochrona Zabytków 44/2 (173), 84-86

L U C Y N A C Z Y Ż N IE W S K A

KONSERW ATOR A PLANOW ANIE PRZESTRZENNE*

Z w ią ze k ko n se rw a to ra z a b y tk ó w z u rb a n istyką i p la n o w a ­ niem przestrzennym je st dziś spraw ą o c z y w is tą i nie w y m a g a o m ó w ie n ia . Pew ne je d n a k a spekty te g o zw ią zku nabierają w ła ś n ie dziś szcze g ó lne g o znaczenia.

Tak jak tru d n o w y o b ra z ić sobie w s p ó łc z e s n e g o urb a n istę bez g łę b o k ie g o szacunku dla s p u ścizn y h isto ryczn e j - tak nie sp o só b w id z ie ć w y k s z ta łc o n e g o ko n se rw a to ra nie p rz y g o to w a n e g o do p o d e jm o w a n ia zadań z zakresu o c h ro n y i k s z ta łto w a n ia k u ltu ro w y c h s tru k tu r przestrzen­ n ych w p la n ach za g o s p o d a ro w a n ia m iast, w si, g m in , w o je w ó d z tw i kraju. Duże uznanie zyskały w ś w ie c ie „p o ls k ie s z k o ły ” p la n o w a n ia przestrzennego i k o n s e r­ w a c ji z a b y tk ó w . Od lat z sukcesam i p oszukują one w s p ó l­ nego języka w y p ra c o w u ją c m e to d y pełniejszej o c h ro n y w a rto ś c i k u ltu ro w y c h i w łą cze n ia ich d o w s p ó łc z e s n e g o życia. N iem ałą rolę w pracy nad k s z ta łto w a n ie m m etod badań w a rto ś c i k u ltu ro w y c h i fo rm u ło w a n ia o p a rtych na n ich w y ty c z n y c h i w n io s k ó w d o p la n ó w z a g o s p o d a ro w a ­ nia przestrzennego w s z y s tk ic h szczebli m iały P ra co w n ie K o n se rw acji Z a b y tk ó w , któ re mają także duży udział w szko le n iu kadry p o d e jm u ją ce j te zadania. Dziś ludzie ci, korzystając z b o g a ty c h d o ś w ia d c z e ń w a rs z ta to w y c h z d o ­ b y ty c h w PKZ kształcą m ło d szych a d e p tó w k o n s e rw a to r­ stw a i u rb a n is ty k i na s tu d ia c h d z ie n n y c h i p o d y p lo m o ­ w y c h .

W pracach s tu d ia ln y c h , o p ra c o w y w a n iu w y ty c z n y c h i k o n s tru o w a n iu p la n ó w o s ią g n ię to dziś bardzo dużą b ie g ło ś ć p o tw ie rd z a ją c ą istn ie n ie i trw a n ie „p o ls k ie j s z k o ­ ły ". Z a in te re so w a n ia k o n s e rw a to ró w w y k ro c z y ły ju ż poza przestrzenne s tru k tu ry o sadnicze - d o tyczą z in te g ro w a ­ nych w a lo ró w k u ltu ro w o -p rz y ro d n ic z y c h du żych o b sza ­ ró w , re g io n ó w , krain h is to ry c z n o -g e o g ra fic z n y c h - w u ję ­ ciu kra jo b ra z o w y m , a także całej rozległej sfery ta kich k u ltu ro w y c h w a rto ś c i n ie m a te ria ln y c h ja k o b rzę d o w o ść, g w a ry , zw ycza je lu d o w e i w ie le , w ie le in n ych . I chociaż nie w szystkie prace m o g ły ze w z g lę d ó w fin a n s o w y c h lu b cza so w ych w y c z e rp u ją c o szeroko u jm o w a ć ko m p le ks zagadnień c h ro n io n y c h w a rto ś c i - istn ie je je d n a k pełna ś w ia d o m o ś ć p o trze b y ta k ie g o tra k to w a n ia tych p ro b le ­ m ó w . T ragedią n a to m ia st p o ls k ie g o ko n se rw a to ra re a liz u ­ ją c e g o sw o je cele przez w p is a n ie ich d o ustaleń planu go sp o d a rcze g o - była zawsze mała sku te czn o ść p la n ó w . R ezultaty badań h is to ry c z n o -u rb a n is ty c z n y c h m ia ły tym sam ym z w y k le w ię kszy w a lo r p o z n a w c z y niz praktyczny. 0 ko n ie c z n o ś c i zw iększenia sku te czn o ści realizacji p la ­ n ó w z a g o s p o d a ro w a n ia przestrzennego m ó w io n o w ie lo ­ k ro tn ie także w środ o w isK a ch u rb a n is tó w i p la n is tó w przestrzennych. T o w a rz y s tw o U rb a n is tó w P olskich p o ­ ś w ię c iło te m a to w i p ro b le m ó w realizacji p la n ó w z a g o s­ p o d a ro w a n ia przestrzennego k o n fe re n c ję n a u k o w ą z o r­ g a n iz o w a n ą w O p o lu w listo p a dzie 1 9 8 9 r.

„ O tw a r ty i p rze cią g a ją cy się kryzys g o s p o d a rk i p o ls k ie j, a także stan g o s p o d a rk i p rze strze n n e j d o w o d z ą n ie s k u te ­ c z n o ś c i o siągania za m ie rzo n ych c e ló w pop rze z u c h w a la ­ ne p ro g ra m y ro z w o ju i p la n y różn e g o rodzaju, w tym ró w n ie ż p la n y z a g o s p o d a ro w a n ia przestrzennego. S tan g o s p o d a rk i p rz e s trz e n n e j je s t w P olsce n iezadaw alający, na w ie lu obszarach w ręcz k ry ty c z n y i d a le k i o d ustaleń fo rm u ło w a n y c h w p la n a c h za g o s p o d a ro w a n ia p rz e ­ strzennego.

* W ypow iedź na sesji Konserwacja zabytków u progu XXI wieku,

Kraków 2 1 -2 4 października 1990.

Ś w ia d o m o ś ć tego fa k tu skłania ś ro d o w is k o p la n is tó w p rze strze n n ych do s ta w ia n ia p y ta ń o p rz y c z y n y d o ty c h ­ c za so w e j m ałej s k u te c z n o ś c i p la n o w a n ia przestrzennego, p rzyczyn y dalece n ie p e łn e g o i o p ó ź n io n e g o w czasie p o d e jm o w a n ia zadań o k re ślo n ych w p la n ach , p rz y c z y n y częstych zm ian z a tw ie rd z o n y c h p la n ó w ...” czytam y w p rze d m o w ie do m a te ria łó w k o n fe re n c y jn y c h . R ecen­ zenci re fe ra tó w zaś w yrażają takie o p in ie :

„ O d szeregu la t ś ro d o w is k a u rb a n is tó w , e k o n o m is tó w , p o lity k ó w sp o łe c z n y c h p ró b u ją o d p o w ie d z ie ć na p y ta n ie ja k ie c z y n n ik i u tru d n ia ją (u n ie m o ż liw ia ją )ra c jo n a ln e p la ­

n o w a n ie przestrzenne. G dzie tk w i te o re tyczn y bądź p ra k ­ ty c z n y b łą d te g o p la n o w a n ia . D laczego p o w s ta ją o g ro m ­ ne na p ięcia i d ysp ro p o rc je p o m ię d z y za ło że nia m i p la n u, a ic h realizacją. D la cze g o n ie u sta n n ie naruszany je s t o k re ś lo n y ła d w g o s p o d a rc e przestrzennej. D laczego w ys tą p iła g łę b o k a n ie ró w n o w a g a p o m ię d z y działalnością gosp o d a rczą (u rb a n iz a c ją ) a ś ro d o w is k ie m n a tu ra ln ym , c z ło w ie k ie m ” .

S tw ie rd ze nia te są tym boleśniejsze, g d y do tyczą n ie p o ­ w ta rza ln e j tka n ki k u ltu ro w e j. Tem po jej degradacji jest bardzo szybkie, a szkody ja k ie p o w o d u je oraz brak realiza­ cji p la n ó w lu b jej o p ó źn ia n ie - w zakresie rew aloryzacji c h ro n io n y c h s tru k tu r przestrzennych są n ie p o w e to w a n e , przynoszą znacznie bardziej d o tk iiw e sku tki niż brak realizacji in n y c h e le m e n tó w planu. Tu każdy rok przynosi n o w e u b y tk i w krajobrazie i sub sta n cji k u ltu ro w e j. Także i na ten fa k t w ie lo k ro tn ie zw ra ca n o uw agę. Sekcja O c h ro n y Ś ro d o w is k a K u ltu ro w e g o TU P z o rg a n izo w a ła w październiku 1 9 8 5 r. w Płocku ko n fe re n cję pt. „ D o ­ św ia d cze n ia w zakresie realizacji p la n ó w s z cze g ó łow ych re w a lo ryza cji na przykładzie w y b ra n y c h m ie js c o w o ś c i” . W skazano w ó w c z a s na w y s tę p o w a n ie isto tn ych prze­ szkód u tru d n ia ją c y c h lu b w ręcz u n ie m o ż liw ia ją c y c h p ro ­ w a d ze nie realizacji p ro c e s ó w rew aloryzacji w y s u w a ją c zarazem w e w n io s k a c h liczne p ropozycje zm ierzające do p o p ra w ie n ia krytycznej sytuacji.

P rzyczyny jej w y s tę p o w a n ia b yły w cią ż i w szędzie takie same, jak w y k a z a ły c h o c ia ż b y badania p rzeprow adzone w T o ru n iu . Są to:

- brak w ła ś c iw y c h form p ra w n y c h , fin a n s o w y c h i o r­ g a n iz a c y jn y c h dla przedsięw zięć re w a lo ryza cyjn ych i m o ­ de rn iza cyjn ych ,

- brak u w z g lę d n ie n ia w przepisach p ra w n y c h i n o r­ m a ty w a c h te c h n ic z n y c h sp e cja listyczn e g o charakteru działań re w a lo ryza cyjn ych w celu stw o rze n ia w a ru n k ó w dla p ro je k to w a n ia i realizacji oraz ko rzystn ych m o ty w a c ji dla p a rtycyp a cji sp o łeczeństw a,

- brak' te ch n iczn e , te c h n o lo g ic z n e , m ate ria ło w e , fin a n ­ s o w e i o d w ie c z n y p roblem mieszkań zastępczych (ro ta ­ c y jn y c h ), któ re g o rozw ią za n ie w a ru n k u je w ręcz ro z p o ­ częcie procesu rew a lo ryza cji.

B y ły je d n a k także, i są, inne p o w o d y braku su kce só w w d z ie d zin ie re w a lo ryza cji.

W 1 9 8 6 r. o p ra c o w a n o w PKZ tem at b adaw czy „O ce n a realizacji w n io s k ó w ko n se rw a to rskich i ich rola w p ro c e ­ sie przekształcania m iast na przykładzie w yb ra n y c h m iast w o je w ó d z tw a to ru ń s k ie g o ".

C hociaż te ry to ria ln y zakres pracy był m o cn o zaw ęzony - w y d a je się, że bez w iększego błędu m ożna przyjąć, iż p e w n e w y n ik i p rze p ro w a d zo n ych w ó w c z a s analiz dadzą się u o g ó ln ić . Stan m ia n o w ic ie p rzyg o to w a ń b adaw czych

i p la n istyczn ych d o podjęcia p ro ce só w rew aloryzacji (w ujęciu aktu c ią g łe g o ) jest n ie w ie lk i. Prace stu d ia ln e są już nieraz przestarzałe - nie dość szcze g ó łow e n aw et dla p o d e jm o w a n ia w y ry w k o w y c h działań ko n se rw a to rskich , nie w ycze rp u ją całości z ło żo n ych zagadnień p la n istycz- n o -k o n s e rw a to rs k ic h , nie zawsze w ła ś c iw a jest iakość w y p ro w a d z a n y c h z nich w n io s k ó w do planu. Brak także p rz y g o to w a n ia p la n istyczne g o - jeśli n a w e t w y n ik i s tu ­ d ió w w p ro w a d z o n o do ustaleń p la n ó w - najczęściej są to ty lk o p la n y o g ó ln e - ró w n ie ż nie w ysta rcza ją co szczegó­ ło w e dla prow a d ze n ia realizacji p ro ce só w o c h ro n y w a rto ­ ści k u ltu ro w y c h . Praw ie zu p e łnie nie ma o p ra co w a ń dla w a rto ś c io w y c h h isto ryczn ych je d n o s te k w ie js k ic h - ba, nie zawsze w ia d o m o , które nim i są! Nie w szędzie także istnieje dobra w sp ó łp ra ca m iędzy służbą konserw atorską i p la n istyczną w tra kcie k o n s tru o w a n ia p la n ó w , a potem z nadzorem b u d o w la n y m podczas je g o realizacji. Reasu­ m ując - można ja k sądzę p o w ie d zie ć, iż m am y d o b ry w a rszta t ba d a w czy i planistyczny, słabszą w sp ó łp ra cę służb, n ie w ie lk ie p rz y g o to w a n ie do realizacji zadań (w badaniach, p la n o w a n iu , w y k o n a w s tw ie i m ateriałach) i nikłe jeszcze realizacje.

Z ta kim i realiam i w k ro c z y liś m y ja ko konserw atorzy, u rb a ­ niści i planiści przestrzenni w n o w e u w a ru n k o w a n ia p o lityczn e , gospodarcze i społeczne lat d z ie w ię ć d z ie s ią ­ tych . W iele spośród p o s tu la tó w , z któ rym i w y s tę p o w a ły nasze ś ro d o w iska zostało sp e łn io n y c h - inne oczekują na pom yślne rozw iązanie. M iasta i g m in y uzyskały sa m o ­ rządność i w iększą sam odzielność ekonom iczną. R estytu­ uje się ich o s o b o w o ś ć praw na, re w in d y k u je w łasność k o m u n a ln a i p ryw a tn a . P ow stają n o w e w y tw ó rn ie m ate­ ria łó w b u d o w la n y c h i przedsiębiorstw a w yko n a w cze . P ojaw iają się na rynku n o w e te c h n o lo g ie , narzędzia, m ateriały. O b o w ią zują ce d o tą d akty praw ne k o le jn o z o ­ stają w e ry fik o w a n e i n o w e liz o w a n e .

Istotną i p iln ą staje się w n o w e j ja k o ś c io w o sytuacji potrzeba zadbania o u p o rz ą d k o w a n ie w spółzależności m iędzy o ch ro n ą k u ltu ro w y c h s tru k tu r przestrzennych a p la n o w a n ie m przestrzennym w sferze legislacji (ustaw y, rozporządzenia w y k o n a w c z e , in s tru k c je ), w badaniach i p la n o w a n iu , a przede w szystkim w realizacji. Z drugiej strony konieczna je st troska o stw o rze n ie n a jko rzyst­ niejszych w a ru n k ó w w s p ó łd z ia ła n ia w zadaniu o c h ro n y spuścizny n a ro d o w e j z sam orządam i te ryto ria ln ym i. Czas także pokusić się o w y p ra c o w a n ie m etod sku te cz­ nego uspra w n ie n ia realizacji p ro ce só w rew aloryzacji miast, w si i obszarów c h ro n io n y c h . Trzeba, aby konser­ w a to rz y i planiści u s to s u n k o w a li się do n o w y c h u w a ru n ­ ko w a ń - tych , które ju ż zaistniały, i tych , które się pojaw ią; aby um ieli w p ły w a ć na s ty m u lo w a n ie działań realizacyj­ nych i ta k je kształtow ać, by b y ły najskuteczniejszym in stru m e n te m rew a lo ryza cji k u ltu ro w y c h s tru k tu r prze­ strzennych. Sądzę, że należy w tym dziele w yko rzysta ć a tu ty e k o n o m ic z n o -fin a n s o w e , d o tą d s ta n o w iące n a j­ tru d n ie jszą przeszkodę - w prząc je w w a lkę o rodzaj i jakość d o k o n y w a n y c h przekształceń.

W próbach p o szu kiw a n ia n o w y c h rozw iązań nie p o w in n o zabraknąć rady i oce n y ś ro d o w is k n a u k o w y c h i tw ó r ­ czych, w tym ró w n ie ż P K Z -o w skich .

Ja k rozległe jest pole działań i p o w ią za ń konserw atora z u rb a n istyką i p la n o w a n ie m przestrzennym św ia d czy to, że p o w in ie n on u p o m n ie ć się o w ła ś c iw e ujęcie zagadnień o c h ro n y w a rto ś c i k u ltu ro w y c h w ta k ic h aktach pra w n ych , jak na przykład ustaw y:

- o o c h ro n ie d ó b r k u ltu ry i o muzeach, - o p la n o w a n iu przestrzennym , - o o c h ro n ie przyrody.

- o o ch ro n ie i k s z ta łto w a n iu ś ro d o w iska , - o N a ro d o w e j Radzie K ultury,

- o go spodarce g ru n ta m i i w yw ła s z c z a n iu n ie ru ch o m o ści - o rem ontach i o d b u d o w ie oraz w yk a ń c z a n iu b u d o w y i n a d b u d o w ie b u d y n k ó w ,

- o te re n o w y m fu n d u s z u o c h ro n y z a b ytkó w , - o podatkach i o p ła ta ch lo k a ln y c h ,

- o o c h ro n ie g ru n tó w ro ln y c h i leśnych,

- o sprzedaży n ie ru c h o m o ś c i P a ń s tw o w e g o Funduszu Ziemi oraz u p o rz ą d k o w a n iu n ie k tó ry c h sp ra w zw ią za n ych z przeprow adzeniem reform y ro ln e j i o sa d n ic tw a rolnego, - o scalaniu i w y m ia n ie g ru n tó w ,

oraz w ustaw ach: P raw o B u d o w la n e i P raw o L o k a lo w e - s p ó jn ych m iędzy sobą i z U sta w ą o sam orządzie te ry to ­ rialnym .

W tych kró tkich rozw ażaniach c h cia ła b ym z w ró c ić u w agę na kilka w y b ra n y c h kw e s tii, które uw ażam za n a jw a ż n ie j­ sze. D otyczą one U sta w y o p la n o w a n iu przestrzennym , zw iązanych z nią rozporządzeń w y k o n a w c z y c h i in stru kcji w a rszta to w ych .

W u sta w ie o p la n o w a n iu przestrzennym lu b w rozporzą­ dzeniu Rady M in is tró w p o w in n y zostać określone zasady w s p ó łp ra c y re s o rtó w i służb w p rz y g o to w a n iu m a te ria łó w do p la n ó w (stu d ia u rb a n is ty c z n o -k o n s e rw a to rs k ie i w n io s k i k o n se rw a to rskie ), k o n s tru o w a n iu p la n ó w z a g o ­ sp o d a ro w a n ia przestrzennego o b sza ró w i je d n o s te k c h ro ­ n io n ych (m iast i w s i), u zg a d n ia n iu i re a lizo w a n iu p la n ów , przy czym mam na m yśli fo rm u ło w a n ie i ustalanie u rb a n is ­ ty c z n o -a rc h ite k to n ic z n y c h i k o n s e rw a to rs k ic h w a ru n k ó w dla za g o sp o d a ro w a n ia i z a b u d o w y oraz nadzór nad ich przestrzeganiem .

Przypuszczam, iż o b e cn ie z w iększą niż d o tą d w y ra z i­ stością w ys tą p i kon ie czno ść udziału ko n se rw a to ra w e w szystkich fazach działań od bardzo szcze g ó ło w ych b a ­ dań, poprzez m o ż liw ie elastyczne w n io s k i i plan do ścisłego w s p ó łd z ia ła n ia z nadzorem a rc h ite k to n ic z n o -b u ­ d o w la n y m na etapie w y d a w a n ia wskazań lo k a liz a c y j­ nych, u zgadniania p ro je k tó w i k o n tro lo w a n ia przebiegu realizacji. Należy przy tym pam iętać o prob le m ie re m o n ­ tó w starych d o m ó w , któ rych rozpoczęcie w ym aga je d yn ie zgłoszenia, zaś czas p o z o s ta w io n y na u m o ż liw ie n ie w n ie ­ sienia w a ru n k ó w lu b u w a g jest niew ystarczający. Jakże często w trakcie w y k o n y w a n y c h ro b ó t okazuje się jak w ie lk ie rozm iary m ogą m ieć te prace - lu b muszą ze w zg lę d u na stan te c h n ic z n y - i ile za b y tk o w e j sub sta n cji może ulec zniszczeniu.

W łasne potrzeby i d o św ia d cze n ia z a w o d o w e każą mi podkreślić w agę w ła ś c iw e g o i szcze g ó ło w e g o (c h o ć elastycznego!) p re cyzo w a n ia w n io s k ó w k o n s e rw a to r­ skich do p la n ó w w y n ik a ją c y c h z p rze p ro w a d zo n ych w n i­ k liw y c h s tu d ió w u rb a n is ty c z n o -k o n s e rw a to rs k ic h , ale także z rozeznania w y s tę p u ją c y c h u w a ru n k o w a ń - p o te n ­ c ja ln ych m o ż liw o ś c i i zagrożeń w stanie istniejącym i p la n o w a n y c h zam ierzeniach - p redyspozycji fu n k c jo n a l­ nych o bszarów i o b ie k tó w . W arsztat u rb a n isty i p la n isty przestrzennego p rz y g o to w a n y je st na przyjęcie i zapisanie w ustaleniach planu znacznie bardziej szcze g ó łow e g o (b o g a tsze g o ) określenia w a ru n k ó w o c h ro n y i k s z ta łto w a ­ nia z a g o s p o d a ro w a n ia te re n ó w i ich z a b u d o w y , niż u jm u ­ ją to o b o w ią z u ją c e strefy o c h ro n y ko n se rw a to rskie j. W y ­ maga to je d n a k ściślejszej roboczej w s p ó łp ra c y w dążeniu do w s p ó ln e g o celu. Rzecz staje się tym istotniejsza, że w projekcie n o w e j u sta w y zamierza się o d stą p ić od z d e fin io w a n e g o po d ziału na pla n y o g ó ln e i szczegółow e. W n io sku ję także, aby w planach za g o sp o d a ro w a n ia prze­ strzennego o b lig a to ry jn ie zamieszczać w ustaleniach in ­ form ację zo b o w ią zu ją cą do dalszych k o n ta k tó w ze służbą

k o n se rw a to rską w tra kcie p rz y g o to w y w a n ia realizacji w sto s u n k u d o w ska za n ych o b sza ró w i o b ie k tó w (także w p rzypadku re m o n tó w ).

W ie lką o b a w ą napaw a m nie pro b le m w si, zwłaszcza o ś ro d k ó w g m in n y c h - osad najbardziej z a in w e s to w a ­ nych, n a jw ię kszych , często najstarszych. Brak badań s y s te m o w y c h i szcz e g ó ło w y c h , brak p la n ó w sp o rz ą d z o ­ nych w skali zabezpieczającej p o trze b y o c h ro n y w a rto ś ­ c io w y c h s tru k tu r przestrzennych (a rc h ite k to n ic z n o -k ra jo - b ra z o w y c h ) w po łą czen iu z brakiem kadry i uzyskaną a u to n o m ią będzie w y m a g a ł in te n s y w n e g o sp o łe czne g o w łą cze n ia się fa c h o w y c h ś ro d o w is k i g ru p z a w o d o w y c h w d zie ło p o m o c y zagrożonym w a lo ro m . O b o k szerokiej p o p u la ryza cji za gadnień k o n s e rw a to rs k o -u rb a n is ty c z - nych i szkoleń, w któ re p o w in n y się także w łą czyć stow arzyszenia społeczne i z a w o d o w e - p o w in n o się p iln ie p o d ją ć badania h is to ry c z n o -ru ra lis ty c z n e c h o ć b y poprzez o b ję cie ich akcją o p ra c o w a ń s tu d e n c k ic h na w yższych u cze ln ia ch a rc h ite k to n ic z n y c h i k o n s e rw a to rs ­ kich, ja k to ju ż nie g dyś b y w a ło .

O b o w ią z u ją c e d o tą d W y tyczn e d o o p ra c o w a n ia p ro b le ­ m atyki o c h ro n y w a rto ś c i k u ltu ro w y c h w p lanach za g o s­ p o d a ro w a n ia przestrzennego p rz y g o to w a n e przez Zespół E kspertów M ię d z y n a ro d o w e j K om isji ds. R ew aloryzacji M ia s t i Z e s p o łó w S ta ro m ie jskich w październiku 1981 w y m a g a ją u w z g lę d n ie n ia z d o b y ty c h d o ś w ia d c z e ń oraz a ktu a liza cji w n a w ią za n iu do zm ie n ia ją cych się w a ru n ­ k ó w . D obrze b y ło b y ju ż dziś przyjrzeć się, p o d o b n ie jak w roku 1 9 7 7 p o w s ta ły m o p ra c o w a n io m i p rz e d y s k u to w a ć

w jak najszerszym g ro n ie kształt z n o w e liz o w a n y c h w y ty ­ cznych - tak by m o g ły ukazać się w k ró tc e po now ej ustaw ie.

W realizacji zadań trzeba użyć in s tru m e n tó w fiska ln ych , by osiągnąć zam ierzone efekty i cele. System d o ta cji, nagród, kar i ulg p o d a tk o w y c h p o w in ie n być p rzydatny przy d oborze u ż y tk o w n ik ó w , e g z e k w o w a n iu pożądanego sposobu p ro w a d ze n ia prac i w ła ś c iw e j e ksp lo ata cji te re ­ n ó w i o b ie k tó w w k ie ru n ku zg o d n ym z planem i w y m o g a ­ mi k o n se rw a to rskim i.

W pogarszającej się c ią g le s y tu a cji m ie szka n io w e j i zm ie ­ nia ją cych się p raw ach w ła s n o ś c io w y c h należy u w y p u k lić w a rto ś ć e ko n o m iczn ą istn ie ją cych za so b ó w b u d o w la ­ nych na obszarach u zb ro jo n ych , preferując re m o n ty i m o ­ dernizacje dążyć do re w a lo ryzo w a n ia c h ro n io n y c h s tru k ­ tu r w starych o rganizm ach m iejskich, p o szu kiw a ć m o ż ­ liw o ś c i in w e s to w a n ia w nie przez m iasto i w y k o rz y s ­ ty w a n ia ich dla dobra k o m u n y m iejskiej.

Te w y b ió rc z o poruszone tem aty ukazują jak tru d n e zada­ nia do spełn ie n ia ma służba konserw atorska, ile dobrej w o li i w y s iłk u trzeba w ło ż y ć w ich p o d jęcie i u p o rz ą d ­ ko w a n ie .

Czy w o ln o m ieć nadzieję, że d o k o n u ją c e się rozbicie i rozproszenie kadry z a w o d o w e j nie przeszkodzi zaan­ g a ż o w a n iu w ie lk ic h sp o łe cznych sił bardziej teraz n ie ­ zb ędnych niż k ie d y k o lw ie k ? !

dr arch. L u cyn a C zyżniew ska PP P KZ - Toruń

THE C O N S ER VA T IO N IST A N D SPATIAL PLANNING

The connection between the conservationist and w id e ly com p­ rehended spatial planning intended for the needs o f tow ns, villages, regions and the w h o le country, is expressed in the fact that the protection o f the cultural and cultu ral-n atura l heritage, must be included w ith in the plans fo r spatial planning.

Unfortunately, although both urban and spatial planners as well as conservationists are m ethodically and professionally prepared for undertaking those tasks, the s pe cificity of the Polish econom y up to n o w consisted of a small efficiency of their realization, a fact w hich, upon numerous occasions, was raised by all sides. This situation had a particularly unfavourable impact upon cultural values under protection. The reasons for this state o f things included the lack of proper legal, financial and organizational forms, technical, technological and material inadequacies, a d if­ fic u lt econom ic situation and constant problems w ith substitute housing for the duration o f the renovation of old buildings. In the case o f many valuable historical localities there are also no urban (rural) planning conservationist studies, or plans based upon them on a su fficie n tly detailed scale.

M uch' has changed, and continues to change in the present-day political and socio-e cono m ic s itu a tio n .lt is indispensable to skilfu lly include in to those new con ditions solutions o f problems w h ich our m ilieu faces at the moment.

I regard as one o f the prime issues the necessity to present

methods of an effective im provem ent o f the restoration of tow ns, villages, and protected areas by means of:

- an am m endm ent to legal acts, executive orders and instructions, - t h e determ ination of regulations w h ich concern the principles of cooperation between conservation and spatial planning together w ith architectonic construction service, during the stage of planning and its r e a liz a tio n ,

- t h e exploitation of fiscal means for steering the restoration tasks, - the determ ination of an effective model of the organization of restoration as regards planning and realization.

In the lig h t of the establishm ent of territorial self-governm ent w h ich is entrusted w ith the protection of cultural values, it has become extremely im portant to also protect rural settlements w h ich possess cultural merits.

It w ill be also necessary to examine the rural spatial structure and to make plans for at least the most valuable centres. The selfgovernm ent bodies must be assured of far-reaching assistan­ ce on the part of proffessional milieus. This endeavour w ill call for great social effort and involvement.

M eanw hile, we are witnessing an almost com plete dispersal of the professional staff - including members of the W orkshops for the Conservation of M onum ents - w h o have considerable achievements in the protection of historical spatial structures and in the planning of its model. W ill it, therefore, be possible to realize our intentions?