• Nie Znaleziono Wyników

Prace konserwatorskie w woj. białostockim w latach 1985-1990

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Prace konserwatorskie w woj. białostockim w latach 1985-1990"

Copied!
24
0
0

Pełen tekst

(1)

Lucyna Stalończyk

Prace konserwatorskie w woj.

białostockim w latach 1985-1990

Ochrona Zabytków 45/3 (178), 254-276

(2)

łódzkie. Kościół parafialny p.w. św. Wojciecha. Dokumentacja historyczno- architektoniczna. Warszawa 1966, s. 54, maszyn. PKZ

33. Warszawa - Łazienki. Zespół pała­ cowo-parkowy. Stara Pomarańczarnia. Dokumentacja fotograficzna po konser­ wacji - notatka. Warszawa 1966, ma­ szyn. PKZ

19 66 -196 7 r.

34. Zawieprzyce, pow. Lubartów, woj. lubelskie. Zespół zamkowo-pałacowy. Dokumentacja historyczno-architekto- niczna wstępna. Częściowa kwerenda. Warszawa 1 9 6 6 /1 9 6 7 , s. 45, maszyn.

PKZ

1967 r.

35. Warszawa - Łazienki. Zespół pała- cowo-parkowy. Stara Pomarańczarnia. Dokumentacja prac konserwatorskich. Warszawa 1967, maszyn. PKZ

36. Warszawa - Łazienki. Zespół pała- cowo-parkowy. Stara Pomarańczarnia. Sprawozdanie z prac budowlano-kon- serwatorskich. Warszawa 1967, s. 6, maszyn. PKZ

37. Płock, m.p., woj. warszawskie. D a­ wne opactwo benedyktynów. Doku­ mentacją^ prac konserwatorskich z lat 19 64 -196 7. Warszawa 1967, s. 84, ma­ szyn. PKZ

38. Święty krzyż. Dawne opactwo be­ nedyktynów. Dokumentacja prac kon­ serwatorskich z lat 19 61 -196 7. Warsza­ wa 1967, maszyn. PKZ

1968 r.

39. Dwór w Ożarowie. KAiU R. XIII, 1968, z. I, ss. 15 -29

40. Płock, m.p., woj. warszawskie. Da­ wne opactwo benedyktyńskie. Sprawo­ zdanie z prac konserwatorskich za 1968 r. Warszawa 1968, s. 7, maszyn. PKZ

41. Błędów, pow. Grójec, woj. warsza­ wskie. Dwór. Dokumentacja historycz- no-architektoniczna. Warszawa 1968, s. 27, maszyn. PKZ

42. Sterdyń, pow. Sokołów Podlaski, woj. warszawskie. Zespół pałacowy. Dokumentacja historyczno-architekto- niczna. T. I-IV , Warszawa 1968, s. 66, maszyn. PKZ

43. Święty Krzyż, pow. woj. kieleckie. Kościół i klasztor benedyktynów p.w. św. Krzyża. Dokumentacja historyczno- architektoniczna - prace adaptacyjne w skrzydle zachodnim i północnym. Warszawa 1968, maszyn. PKZ

1969 r.

44. Łęczyca, m.p., woj. łódzkie. Zamek. Dokumentacja konserwatorska. Warsza­ wa 1969, maszyn. PKZ

45. Patrykozy, pow. Sokołów Podlaski, woj. warszawskie. Pałac - siedziba ge­ nerała T. Szydłowskiego. Dokumentacja historyczno-architektoniczna. Warsza­ wa 1969, maszyn. PKZ

46. Piotrków Trybunalski, m.p., woj. łó ­ dzkie. Zamek. Dokumentacja konserwa­ torska prac budowlanych za 1969 r., T. I, II. Warszawa 1969, maszyn. PKZ 47. Płock, m.p., woj. warszawskie. Da­ wne opactwo benedyktyńskie. Sprawo­ zdanie z prac konserwatorskich w 1969 r. Warszawa 1969, maszyn. PKZ

1970 r.

48. Warszawa, Dom ul. Zielna 49. Dokumentacja historyczno-architekto­ niczna. Warszawa 1970, s. 33, ma­ szyn. PKZ

1971 r.

49. Łęczyca, m.p., woj. łódzkie. Zamek. Dokumentacja konserwatorska prac bu­ dowlanych z lat 19 70 -71. Warszawa 1971, maszyn. PKZ

1973 r.

50. Czyżów Szlachecki, pow. Sando­ mierz, woj. kieleckie. Pałac. Dokumen­ tacja historyczno-architektoniczna. W a­ rszawa 1973, maszyn. PKZ

1974. r.

51. Rosochate, pow. Wysokie Mazo­ wieckie, woj. białostockie. Kościół para­ fialny p.w. św. Doroty. Dokumentacja historyczno-architektoniczna. Warsza­ wa 1974, maszyn. PKZ

1976 r.

52. Łask, woj. skierniewickie. Kolegiata. Dokumentacja historyczno-architekto­ niczna. Warszawa 1976, maszyn. PKZ

1977 r.

53. Klukowo, woj. łomżyńskie. Kościół parafialny p.w. św. Józefa. Dokumenta­ cja historyczno-architektoniczna. War­ szawa 1977, maszyn. PKZ

1981 r.

54. Zamość, dawny kościół franciszka­ nów. Dokumentacja historyczno-archi­ tektoniczna. Warszawa 1981, maszyn. PKZ

1983 r.

55. Andrzejewo, woj. łomżyńskie. Koś­ ciół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP. Dokumentacja historyczno-archi­ tektoniczna. Warszawa 1983, maszyn. PKZ

1985 r.

56. Płock, katedra - Drzwi Płockie. Do­ kumentacja historyczna. Warszawa 1985. maszyn. PKZ

oprać. J a n Grom nicki M arian Paździor Teresa Szyburska

Prace konserw atorskie w w o j. białostockim w latach 1985-1990

Zabytki ruchome

W okresie tym przeprowadzono konserwację w ielu cennych zabyt­ ków malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego. Prace realizowane ze środków finansow ych na ochronę

zabytków , prowadzone były na podstaw ie w ieloletniego planu konserwatorskiego, uw zględniają­ cego przede wszystkim wartości ar­ tystyczne dóbr, jak też ich stan za­ chow ania. W grupie zakonserw o­ w anych zabytków , obok pojedyn­ czych o biektów są również zespoły,

przy których prowadzono prace w dużym programie konserwators­ kim i renowacyjnym. Wśród nich wydarzeniem w ielkiej w agi było odkrycie, a następnie konserwacja barokowej polichrom ii ściennej z około p ołow y XVIII w. w biało­ stockim kościele p.w. W niebow

(3)

zię-cia NMP. Według ks. J. Nieciec­ kiego, m alow idło jest dziełem A. Herliczki, artysty związanego z bia­ łostockim dworem J.K. Branickie- go. Duże znaczenie artystyczne i h i­ storyczne posiada również wystrój kaplicy pałacowej Branickich, zaró­ w n o ołtarz, jak też ścienne dekora­ cje sztukatorskie. Jest to bowiem jedyne wnętrze w pałacu, pocho­ dzące z końca XVII w. w ykonane w edług projektu J. Tylmana z Ga- meren, a więc z okresu sprzed prze­ budow y osiemnastowiecznej rezy­ dencji.

Prowadzono również prace w d w o ­ rze tzw. generalskim z 2 p ołow y XIX w. w Białymstoku, który posiada interesujący w ystrój eklektyczny, malarski i sztukatorski. Jest to je d y ­ ny przykład prawie kompletnie za­ chow anych dekoracji wnętrz z tego czasu, z tapetami, kominkami cera­ micznymi i ozdobnym drewnianym wystrojem . Odmienny i skromny wyraz artystyczny, posiada m a lo w i­ dło z około 1860 r., zdobiące plafon domu Jansena w Supraślu. Na uwagę zasługuje tu również, za­ chowana i zakonserwowana ko n ­ strukcja drewniana, stanowiąca podobrazie m alowidła.

Dobrym przykładem współczesnej realizacji malarskiej są polichromie ścienne kościoła w Mońkach oparte 0 malarstwo barokowe. Dostosowa­ ne są do architektury wnętrza kościo­ ła, odbudowanego w latach 1958­ 1960 według projektu arch. S. Szyl- lera z lat dwudziestych XX wieku. Kolejne prace konserwatorskie d o ­ I tyczyły dw óch manierystycznych ołtarzy w Dom anowie i Kamiennej Starej, jedynych tego rodzaju w cze­ snych zabytków malarstwa z XVII w., zachowanych w w oj. białostoc­ kim. Jednakże zupełnie w yją tko ­ wym, cenny i unikatow ym jest ze­ spół dekoracji tabernakulum z koś­ cioła boćkowskiego, na który skła­ dają się plakietki z emalii, mozaik oraz kaboszony z kamieni agatów 1 nefrytów. Dekoracjami tymi, w y ­ konanymi w XVII i XVIII w., ozdo­ biono regencyjne, drewniane taber­ nakulum. Wśród nich szczególną rangę posiadają emalie, wykonane rzadko spotykaną techniką en résil­

ié, które wespół z wartościam i ar­

tystycznym i, stanowią o unikalno­ ści ich w skali europejskiej.

Odmiennym, ale również ważnym zadaniem konserwatorskim były prace przy odkrytym, cennym ze­ spole malarskim z około połow y XVIII w. w cerkwi w Milejczycach. Odsłonięte obrazy temperowe, spod przemalowań olejnych z koń­ ca XIX w. (?), posiadają duże w a r­ tości artystyczne i historyczne, w niosły też nową wiedzę o działal­ ności m iejscowych warsztatów w tym czasie. Podobnie, konserwa­ cja cennych, wczesnych ikon z końca XVI - połow y XVIII w. z Brańska, Kleszczel i Milejczyc, po­ zw oliła na przywrócenie dawnych wartości artystycznych i w łaściw ą ocenę zabytków.

W grupie malarstwa sztalugowego, z XVII w., należy również w ym ienić interesujące przedstawienia z koś­ c io łó w w Choroszczy, Drohiczynie, Krynkach i Tykocinie, a wśród nich obrazy tzw. cudow ne z tego czasu, z przedstawieniem M a tki Boskiej

z Dzieciątkiem z Krypna i Ostrożan.

Interesujący, ludow y zespół malar­ ski tworzą zabytki z Pulsz, które po konserwacji zdobią wnętrze d re w ­ nianej kaplicy. Należy też w s p o ­ mnieć o obrazach ze zbiorów miejs­ cowych muzeów. Wśród nich są portrety i autoportrety pędzla Czes­ ława Wierusz Kowalskiego z mona­ chijskiego i wileńskiego okresu tw ó ­ rczości, przekazane testamentem do Muzeum Okręgowego, a także dwa portrety z 2 połow y XVIII w. w yko ­ nane na pergaminie przez nieznane­ go malarza. Odrębną grupę stano­ wią ikony, pozyskane od mieszkań­ có w regionu.

Natomiast ze zbiorów Muzeum Wojska zakonserwowano obrazy ze scenami bitewnym i nieznanych au­ to ró w i portret Jana III Sobieskiego. B i a ł y s t o k - kościół p.w. W nie­ bowzięcia NMP z lat 1617-1626 - Parafia Farna.

W latach 1979-1988 z przerwami, prowadzono prace konserwatorskie polichrom ii ściennej wewnątrz koś­ cioła z lat 1617-1626 i 1750-1752, malowanej techniką kazeinowo- wapienną na tynku. Prace konser­ watorskie zostały poprzedzone ba­ daniami sondażowymi ścian, skle­ pień, g lifó w okiennych i filarów , wykonanym i przez J. Ignatowicza w 1979 r. W w yniku badań stw ier­

dzono w ystępow anie w ym ie nio ­ nych wyżej m alow ideł oraz kilku w arstw polichrom ii i pobiał pod wierzchnią warstwą malarską - olejną i klejową - autorstwa J. Stolarczyka z 1942 r.

W ykonawca: J. Ignatowicz Dokumentacja: J. Ignatowicz Inwestor: Parafia.

Na podstawie odsłoniętych frag­ m entów polichrom ii stwierdzono wysoki poziom artystyczny i w arto­ ści historyczne m alowidła baroko­ wego z lat 1750-1752, autorstwa A. Herliczki. Wartości zabytkowe i dob ­ ry stan techniczny m alowideł, jak też przekształcenia architektoniczne wnętrza kościoła z tego czasu i jego barokowe wyposażenie, zachowane do dziś, zdecydowały o odsłonięciu i konserwacji tego malowidła. Zde- cydowao się też na zachowanie ocalałych fragm entów z lat 1617­ 1626, tj. z okresu budow y kościoła, jak też na pozostawienie na ścianie w niszy kruchty m alowidła z 1942 r. W związku podjęciem decyzji o usu­ nięciu malowidła dwudziestowiecz­ nego, wykonano pełną dokumenta­ cję fotograficzną tej warstwy. W latach 1981-1986 wykonano pra­ ce polegające na usuwaniu warstwy olejnej i klejowej z 1942 r. i pobiał dziewiętnastowiecznych, mechanicz­ nie i chemicznie, z zastosowaniem mieszaniny NaOH i CaC03 oraz pasty Remosol. Kolejne prace to doczysz­ czanie i konserwacja odsłoniętej poli­ chromii, impregnacja tynków z zasto­ sowaniem mieszaniny POW - Movi- lith d-50 z kazeiną wapienną i kredą, utrwalanie powierzchni polichromii roztworem Paraloidu w toluenie oraz dezynfekcja roztworem fenolu w toluenie, odsalanie odsłoniętych pow ierzchni metodą dyfuzji s w o ­ bodnej. Równocześnie w zm ocnio­ no podłoże zastrzykami POW z za­ gęszczoną kredą. Kilkakrotnie usu­ w ano grzybnie pleśni powstałej na skutek zawilgocenia m urów, spo­ w odow anego uszkodzeniem pokry­ cia dachowego. W miejscach silne­ go zawilgocenia, powierzchnie p o ­ lichrom ii przemyto spirytusem e ty­ lowym , a następnie roztworem fe ­ nolu w toluenie. Osuszono z a w il­ gocone partie m urów i uzupełniono ubytki tynku zaprawą w apienno- piaskową.

(4)

1. Białystok, Kościół p w . W niebow zięcia N M P - fragm ent m alow idła z 1 7 5 0 -1 7 5 2 - stan po konserwacji, 1 9 8 8

2. Białystok, Kościół p w . W niebow zięcia N M P - fragm ent m alow idła z 1 7 5 0 -1 7 5 2 - stan po konserwacji, 1 9 8 8

3. Białystok, Kaplica p ała c o w a B ranickich z końca X V II w. ołtarz - stan po konserw acji (fot. K. Janikow ski, 1991 )

4. Białystok, Kaplica pałacow a Branickich z końca X V II w., fragm ent sztukaterii z latarnią, stan p o konserw acji (fot. K. Janikow ski, 1 9 9 1 )

(5)

dkryte m alowidło podkreśla podziały architektoniczne wnętrza i wraz z de­ koracją rokokową muszli, grzebieni pasów, pilastrów i putt, tworzy zhar­ monizowaną kompozycję. Centralną część plafonu zajmuje scena Trójcy

Świętej - postaci Boga Ojca i Ducha Świętego jako gołębicy oraz Oka Opatrzności w otoczeniu uskrzydlo­

nych putt i chmur. M alow idło w yko ­ nane w kolorach delikatnej szarości, bieli, ugrów, brązów i zieleni o róż­ nych natężeniach walorowych. Wykonawca: A. Walewska Dokumentacja: A. Walewska Rzeczoznawcy: H. Markowska, A. Piesio, K. Stawicka Inwestor: Parafia. W latach 1987-1988 zakończono prace konserwatorskie polichromii ściennych w kościele. Ponownie sklejono rozwarstwienia tynku POW w dyspersji wodnej z wapnem i kre­ dą. Przeprowadzono również korektę kitów, uzupełniając je zaprawą w a ­ pienno-piaskową. Wymalowano tła na sklepieniu pod ornamenty w kolo­ rystyce zachowanych resztek tła ory­ ginalnego. W ypunktowano kropką całą zachowaną kompozycję malars­ ką sklepienia plafonu, ścian, glifów okiennych, stosując suche pigmenty firmy Talens i Rowney, ze spoiwem temperowym i minimalnym dodat­ kiem spoiwa akrylowego. W ypunk­ towano i zrekonstruowano zachowa­ ne zacheuszki z XVII w. na filarach chóru muzycznego. Zamalowano m alowidło ścienne z 1942 r. na ścia­ nie wschodniej, w kolorze analogicz­ nym do koloru tła ściany zachodniej i zrekonstruowano kropką kompozy­ cję ze ściany zachodniej.

Wykonawcy: Kierownik zespołu - R. Stpiczyński, L. Stpiczyńska art. piast. W. Górynowicz, L. Górynowicz, D. Soło wiej

przy współpracy: Cz. Sadowski, Z. Derewońko, A. Stpiczyńska, M. Je- sionowski, P. Mystkowski

Dokumentacja: L. Stpiczyńska, R. Stpiczyński

Inwestor: Parafia.

W latach 1985-1986 przeprowa­ dzono renowację w ystroju wnętrza kościoła parafialnego p.w. W niebo­ wzięcia NMP, farnego, neogotyc­ kiego, zbudow anego na początku XX w. w edług projektu J.P.

Dzie-końskiego. W ołtarzu głów nym oczyszczono drewniane i p olichro ­ mowane elementy oraz uzupełnio­ no złocenia. O dnow iono polichro ­ mie ołtarzy bocznych drewnianych p.w. Św. Św. Antoniego i Kazimie­ rza, ołtarza Chrystusa Ukrzyżowa­ nego oraz M atki Boskiej Często­ chowskiej. Poza tym, ściany i skle­ pienia całego wnętrza kościoła zo­ stały oczyszczone i wymyte, a gład­ kie, tynkow ane płaszczyzny, poma­ lowane na biało.

W ykonawca: R. Stpiczyński z ze­ społem rzemieślników Z. Kalinows­ kiego

Inwestor: Parafia

W 1986 r. przeprowadzono konser­ wację dwóch obrazów z około po­ ło w y XVIII w. Ecce Hom o i Św.

Wincentego â Paulo, malowanego

przez A. Herliczkę (?). W ykonawca: R. Stpiczyński Inwestor: Parafia. Cerkiew parafialna p.w. Św. M ik o ­ łaja Cudotwórcy. W latach 1987-1988 przeprowa­ dzono konserwację i renowację iko­ nostasu sprzed połow y XIX w., dre­ wnianego, malowanego olejno i zło­ conego. W ykonano prace stolarskie, wzmacniające konstrukcję, uzupeł­ niono elementy snycerskie. Usunię­ to przemalowania olejne i zniszczo­ ne grunty ze złoceniami, z wyjątkiem carskich w rót i kapiteli, których stan zachowania był dość dobry i prze­ prowadzono konserwację złoceń tych elementów ikonostasu. Nato­ miast na pozostałe części ikonostasu położono nowe grunty kredowo- klejowe. Złocenia wykonano złotem płatkowym i szlakmetalem na pul- mencie Lefranc'a, po czym pokryto całość szelakiem. Powierzchnie gła­ dkie ikonostasu zostały pom alowa­ ne olejno w kolorze kości słoniowej zbliżonym do koloru pierwotnego. Wykonawca: A. M alikowski - rze­ mieślnik, pozłotnik

Inwestor: Parafia.

Pałac Branickich - Akademia M e­ dyczna.

W latach 1985-1990 przeprowa­ dzono prace konserwatorskie w y ­ stroju kaplicy pałacowej Branickich z lat 1691-1697, projektu ’J. Tyl- mana z Gameren. Zakres prac obej­ m ow ał konserwację i częściową re­

konstrukcję ołtarza oraz pełną re­ konstrukcję latarni, dekoracji ko pu ­ ły i ścian. Ołtarz m urowany, ty n ­ kowany z kolumnami stiukow ym i i dekoracjami sztukatorskimi. Po odczyszczeniu mechanicznym, za­ stosowano odsalanie kompresowe. U m ocniono powierzchnie przez na­ sączanie roztworem w o d y w ap ien ­ nej i klejowej. Części ruchome w zm ocniono POW oraz zaprawą wapien no-octow ą.

Zrekonstruowano trzony spiralnych kolumn ze stiuku barw ionego oraz dekoracje sztukatorskie, zdobiące ściany, kopułę i latarnię. Prace zo­ stały w ykonane w edług projektu arch. I. Jańczuka, z niew ielkim i zmianami w trakcie realizacji. Obraz Niepokalanego Poczęcia N M P do ołtarza został namalowany

przez G. Klimowicza w 1990 r. w nawiązaniu do barokowej kom ­ pozycji, natomiast wizerunek C hry­

stusa, po ukończeniu w 1991 r. bę­

dzie umieszczony w zwieńczeniu ołtarza.

W 1990 r. przeprowadzono prace konserwatorskie polichrom ii pseu- dorokokow ej z lat sześćdziesiątych XX w., zdobiącej sień pałacową, klatkę schodow ą i hall I piętra. Pra­ ce polegały na oczyszczeniu p ow ie ­ rzchni i uzupełnieniu ubytków w malaturze i tynku, sp ow od ow a ­ nych robotam i elektrycznymi. U by­ tki uzupełniono kitami w apienno- piaskowym i i scalono kolorystycz­ nie polichrom ię w technice kazei- now o-w apiennej.

W ykonaw cy - sztukatorzy - L. Ś li- w o n ik z zespołem PP PKZ O /B ia ły ­ stok

W ykonaw cy - stiukarze - K. Cynar, R. Sulgow ski - PP PKZ O/Poznań Badania specjalistyczne: M. Jab- łońska-Szyszko, B. Rudnicka - PP PKZ Oddział Badań i Konserwacji. Pracownie Badań i Ochrony B udo­ w li Zabytkowych

Rzeczoznawca - konsultant: K. Trzeciak

Konsultacje z zakresu historii sztuki: ks. J. Nieciecki, T. Szyburska W ykonawca polichrom ii: W, Tołło- czko-Tur z zespołem PP PKZ 0 / Białystok

Dokumentacja: A. W alkiewicz, B. Tomecka

Inwestor: Akademia Medyczna W tym czasie w ykonano prace

(6)

katorskie, malarskie i pozłotnicze obecnej auli, w edług projektu arch. I. Jańczuka. Wnętrze jest autorską aranżacją, nawiązującą do baroku. Wszystkie obrazy, zdobiące wnętrze auli nam alowali D. i J. Łabanow scy w edług w łasnego projektu.

W latach 1 98 7-19 89 przeprow a­ dzono konserwację zespołu rzeźb barokow ych z około p o ło w y XVIII w. i zrekonstruowanych w latach pięćdziesiątych XX w. z alei g łó w ­ nej parku pałacowego Branickich w Białymstoku. Pracom podlegały rzeźby figuralne na cokołach z pias­ kowca: Bachus, Akteon, A donis,

A p ollo , Wenus, Diana /, Diana II, Flora, Sfinks /, Sfinks II oraz 4 w a ­

zony.

Rzeźby i postum enty oczyszczono wstępnie, usunięto cem entowe uzupełnienia i p onow nie oczysz­ czono pow ierzchnie w odą pod ciś­ nieniem. Następnie oczyszczono chemicznie 2 % kwasem flu o ro w o ­ dorow ym , po czym usunięto p o ­ w ło k i zaprawy cem entowej. W yku ­ to uzupełnienia cem entowe i kity epoksydowe o ciemnym zabarw ie­ niu, przeprowadzono dezynfekcję i odsalanie. Ponownie usuwano nie­ rozpuszczalne nawarstwienia. U byt­ ki uzupełniono kitami z żyw icy epo­ ksydowej z wypełniaczem z piasku szklarskiego i w ykonano obróbkę kamieniarską kitów , nadając im o d ­ powiednią fakturę i kolor. Przepro­ wadzono hydrofobizację preparatem krzemoorganicznym Ahydrosil 2. W ykonaw cy: A. Wierzejska, Cz. Gucz, H. Ratajczak, J. M ajewski, A. M iller, Z. Domański, M. Rumocki - PP PKZ O /Toruń - Pracownia Konserwacji Kamienia.

Dokumentacja: B. Kołyszko Inwestor: M iejskie Przedsiębiorst­ w o Zieleni w Białymstoku.

D w ór - ul. Świętojańska 17 (d. ul. N ow otki 17)

W latach 1 9 8 7-19 90 przeprow a­ dzono część prac konserwatorskich w ystroju malarskiego i sztukators- kiego z 4 ćw . XIX w. w drewnianym dworze tzw . generalskim.

Prace konserwatorskie polichrom ii ściennych prowadzone w dw óch salach, tzw. mauretańskiej oraz sali z neobarokową dekoracją plafonu. M alow idła wykonane olejno na

gruncie kredow o-klejow ym i tynku w apienno-piaskow ym . Przed przy­ stąpieniem do prac w zm ocniono strop oraz tynki, poprzez wkręcenie mosiężnych śrub przez tynk do dre­ wnianej podsufitki. Usunięto współ­ czesne olejne przemalowania z orygi­ nalnej polichromii. Wzmocniono stru­ kturę tynku POW w dyspersji wodnej, wypełniono pęknięcia i ubytki kitem wapienno-piaskowym. W miejscu drobnych ubytków warstwy malars­ kiej, położono kity kredowo-klejowe, wyszlifowano powierzchnię kitów, wypunktowano farbami olejnymi i scalono kolorystycznie całość poli­ chromii. Wykonano rekonstrukcję drobnych ubytków warstwy malars­ kiej. Równocześnie przeprowadzano prace konserwatorskie zabytkowych sztukaterii w korytarzu i sali narożnej, polegające na oczyszczeniu powierz­ chni z przemalować i częściowej re­ konstrukcji brakujących elementów dekoracji - rozet fryzów i faset. W ykonaw ca polichrom ii: W. T ołło- czko-Tur - PP PKZ O /B iałystok Konsultacja: St. Sawicki

W ykonawca sztukaterii: L. Ś liw on ik - PP PKZ O /B iałystok

Inwestor: KAW O /B iałystok. Kamienica ul. Sienkiewicza 14 - Państwowa Wyższa Szkoła Teat­ ralna, W ydział Lalkarski.

W latach 198 6-19 87 przeprowa­ dzono konserwację m alow idła ściennego ze sceną alegoryczną z końca XIX w ., stanowiącego ozdobny plafon w klatce schodo­ w ej oficyny, połączonej z kam ieni­ cą. M a lo w id ło w ykonane techniką olejną i klejową na tynku w ap ien ­ no-piaskow ym , narzuconym na de­ ski p odsufitow e z drankami. Pod­ klejono odspojone łuski w arstw y malarskiej w obrębie m alow idła olejnego metodą iniekcji przy uży­ ciu POW w dyspersji w odnej. U trw alono m alow idło w partiach ornamentu, rozpylając roztw ór Pa­ raloidu B -72 w toluenie. W zm oc­ niono przyczepność tynku do p o d ­ łoża przez w prow adzenie od strony desek podsufitkow ych POW w dyspersji w odnej pod ciśnieniem. D odatkow o w prow adzono klej od strony w arstw y malarskiej, przez szczeliny i pęknięcia tynku. Ubytki tynku uzupełniono zaprawą w a ­ pienno-piaskow ą i pokryto pobiałą

wapienną. Wyretuszowano ubytki w arstw y olejnej farbami tem perowy­ mi i olejnymi, firm y Talens. W ykona­ no rekonstrukcję pejzażu farbami ak­ rylowym i z laserunkami olejnymi. Scalono ornamenty pigmentami fir­ my Lefranc-Bougeois i roztworem w odnym PAW jako spoiwa. W yko­ nano rekonstrukcję ornamentu przy użyciu szablonu. Zawerniksowano m alow idło olejne werniksem półma- tow ym firmy Talens.

W ykonawca: E. Konieczna, M. Urbanek - Spółdzielnia „A rs -A n ti­ q ua" Warszawa

Dokumentacja: E. Konieczna Rzeczoznawcy: H. Markowska, A. Piesio, K. Stawicka, St. Stawicki Inwestor: WKZ.

B i a ł y s t o k - Muzealia ze zbiorów Muzeum Okręgowego

W 1988 r. przeprowadzono konser­ wację trzech portretów z lat trzy­ dziestych XX w., m alowanych przez Czesława W ierusz-Kowalskiego. Są to dwa portrety męskie, jeden w popiersiu, drugi w ujęciu do pasa oraz portret kobiety, siedzącej w fo ­ telu, w ujęciu do kolan. Wszystkie portrety malowane olejno na tek­ turze.

Obrazy oczyszczono z pow ierzch­ niow ego brudu pastą Lanapex, sklejono rozwarstwione rogi pod­ obrazia i uszkodzone brzegi przy użyciu POW w dyspersji wodnej. Ubytki zakitowano kitem M olto. Punktowania w ykonano w te c h n i­ ce olejno-zyw icznej farbami o le jny­ mi. Powierzchnię obrazów zaw erni­ ksowano.

W ykonawca: J. Polaska - Spółdzie­ lnia „P lastyka"

Dokumentacja : J. Polaska

Rzeczoznawcy: M, Lubryczyńska, J. Wardzyńska, L. W oliński

Inwestor: WKZ.

W tymże roku przeprowadzono konserwację portretu mężczyzny z wąsami, autorstwa Czesława W ie­ rusz Kowalskiego z około 1910 r„ malowanego olejno na płótnie. Po oczyszczeniu obiektu z pow ierzch­ niow ego brudu pastą Lanapex, w y ­ prostow ano podobrazie, zwilżając w odą z detergentem płótno od strony odwrocia. Wstępnie zamon­ tow ano odpow iednie kliny. Drobne ubytki zakitowano kitem M olto,

(7)

w ykonano retusz w technice olej- no-żywicznej. Powierzchnię obrazu zawerniksowano.

W ykonawca: J. Polaska - Spółdzie­ lnia „Plastyka” Dokumentacja: J. Polaska Rzeczoznawcy: M, Lubryczyńska, J. Wardzyńska, L. W oliński Inwestor: WKZ. W 1988 r. przeprowadzono konser­ wację portretu mężczyzny z długimi włosami i brodą, autorstwa Czesława Wierusz Kowalskiego z początku XX w., malowanego olejno na tekturze. Obraz oczyszczono z powierzchnio­ : wego brudu pastą Lanapex. W yko­ nano rekonstrukcję brakujących na­ rożników podobrazia kitem z model- powder i POW. Ubytki warstwy ma­ larskiej i zaprawy zakitowano kitem Molto. Punktowanie wykonano w technice olejno-żywicznej farbami olejnymi. Powierzchnię obrazu zawe­ rniksowano werniksem damarowym. Wykonawca: J. Polaska - Spółdzie­ lnia „Plastyka” I Dokumentacja: J. Polaska Rzeczoznawcy: M. Lubryczyńska, J. Wardzyńska, L. W oliński Inwestor: WKZ. W latach 1985-1986 wykonano konserwację dw óch portretów, ko­ biety i mężczyzny, malowanych w 2 połow ie XVIII w. przez tego samego NN artystę, techniką pas­ telow ą na pergaminie.

Przeprowadzono dezynfekcję pię- ciochlorometacresolem, oczyszczo­ no powierzchnię obrazu z kurzu, w ykonano punktow anie pastelami. Odklejono zniszczony papier z o d ­ wrocia krosna, który po dop ro w a ­ dzeniu do w łaściw ego stanu, na­ klejono na tekturę.

W ykonawca: E. Pilawa - Spółdziel­ nia „P lastyka"

Dokumentacja: E. Pilawa

Rzeczoznawcy: J. Damięcka, E. Ważyńska, W. Wołk-Jezierska. W latach 1985-1986 przeprowa­ dzono konserwację barokowej rzeźby Boga Ojca, z około 1750 r„ drewnianej, polichrom owanej, sre­ brzonej i złoconej, ze zbiorów m u­ zealnych. W ykonano następujące prace konserwatorskie: podklejono pęcherze w warstwie zaprawy i p o ­ lichrom ii roztworem kleju skórnego,

oczyszczono powierzchnie z brudu i plam roztworem DM F z acetonem, usunięto z odwrocia skorodowane gwoździe żelazne i spękaną, w tó r­ nie umocowaną deskę. Przyklejono POW oderwane i obluzowane frag­ menty drewniane rzeźby, uzupeł­ niono ubytki w drewnie kitem z tro ­ cin dębowych z POW i utwardzono niektóre miejsca odwrocia paraloi­ dem w alkoholu. Usunięto przema­ lowania z polichrom ii w partiach twarzy, rąk i stóp, uzupełniono uby­ tki zaprawy kitem emulsyjnym, a także pulment w partii srebrzeń i złoceń. Ubytki złota zrekonstruo­ wano złotem płatkowym , a srebra - srebrem w proszku. Retusz złota w ykonano złotem w proszku, a re­ tusz faksym ilow y - farbami. W par­ tiach karnacji zabezpieczono p o li­ chromię werniksem damarowym z dodatkiem wosku pszczelego oraz srebrzenie - pastą woskową. Do za­ wieszenia rzeźby w ykonano now y u chw yt żelazny.

W ykonawca: A. Zalewska - S pół­ dzielnia „P lastyka" Warszawa Dokumentacja: A. Zalewska Rzeczoznawcy: J. Łączyńska, K. Iwanicka, J. Szpor

Inwestor: WKZ.

W latach 1986-1987 w ykonano konserwację 2 ikon Chrystusa Wie­

lkiego Kapłana i SS A ntoniego i Teodozjusza z około połow y XIX

w., malowanych temperą na desce. Zabezpieczono lica bibułką japońs­ ką na masę woskową, w ykonano dezynfekcję i dezynsekcję, utw ar­ dzono Paraloidem spróchniałe miejsca w desce. Uzupełniono fle ­ kami brakujące fragmenty drewna na odw rociu i licu, wklejając w iko- lem oraz dorobiono dolną szpongę w desce ikony 5 5 A ntoniego i Teo­

dozjusza. Usunięto zabezpieczenie

lica, oczyszczono powierzchnię malarską i usunięto terpentyną w er­ niks i punktowanie z poprzedniej konserwacji. Założono nowe kity klejow o-kredow e i grunty, w yszli- fow ano i zaimpregnowano. Całość zawerniksowano. Warstwę malars­ ką w ypunktow ano pigmentami fir­ my Rowney. W ykonawca: W. Tołłoczko-Tur - PP PKZ O /Białystok Dokumentacja: W. Tołłoczko-Tur Inwestor: WKZ. W 1987 r. przeprowadzono konser­ w ację ikony M a tk i B oskiej w śród

Ś w iętych i Zstąpienia do O tchłani

z około p ołow y XIX w., malowanej olejno na desce.

Warstwę malarską zabezpieczono bibułką japońską na masę w osko ­ wą. W ykonano dezynfekcję deski, uzupełniono o tw ory po drewnoja- dach i ubytki. D orobiono brakującą szpongę. Usunięto zabezpieczenia lica ikony, oczyszczono pow ierzch­ nię m alow idła, usunięto stare punk­ tow ania i kity. Założono nowe kity klejow o-kredow e, w yszlifow ano i w ypu nktow an o w arstw ę malarską. Położono werniks, następnie pastę woskową. W ykonawca: W. T ołłoczko-Tur - PP PKZ O /B iałystok Dokumentacja: W. Tołłoczko-Tur Inwestor: WKZ. W 1987 r. przeprowadzono konser­ wację obrazu Chłopa Bretońskiego autorstwa Marii Melanii Muttermilch (Mela Mutter) malowanego olejno na płótnie przez 1939 r. Po zabez­ pieczeniu lica obrazu bibułką japońs­ ką na masę woskową, oczyszczono mechanicznie odwrocie i w yprosto­ wano wgniecenia i pofalowania płó­ tna. Po usunięciu zabezpieczenia li­ ca, podklejono łuski roztworem w o d ­ nym żelatyny. Uzupełniono ubytki gruntu i oczyszczono chemicznie lico obrazu. Obraz wypunktowano i po­ łożono werniks damarowy.

W ykonawca: W. Tołłoczko-Tur - PP PKZ O /B iałystok

Dokumentacja: W. Tołłoczko-Tur Inwestor: WKZ.

W 1988 r. przeprowadzono konser­ wację ikony 5 5 Męczennika Gaw-

riła - Zabłudow skiego i Afanasija Bierestrienskiego z 2 p ołow y XIX

w., m alowanej temperą na desce. Warstwę malarską zabezpieczono bibułką japońską na Bevę, którą usunięto benzyną lakową. Przymo­ cow ano łuszczące się partie m alo­ w idła roztworem żelatyny z POW na ciepło. W ym ontow ano niepra­ w id ło w e szpongi, w ykonano nowe i zamontowano. W miejscach pęk­ nięć podobrazia w klejono klejem stolarskim cienkie listewki i kołecz­ ki. Powierzchnię m alowidła oczysz­ czono mydełkiem amoniakalnym oraz mechanicznie skalpelem. Partie

(8)

srebrzone i lakierowane oczyszczono z powierzchniowego brudu benzyną lakową. Po zakitowaniu ubytków kle­ jem Molto, wykonano rekonstrukcję rytego ornamentu. Retusz opracowa­ no farbami akwarelowymi, tempero­ wymi, zawerniksowano i w ypunkto­ wano farbami olejno-żywicznymi. Ca­ łość zawerniksowano. Retusz orna­ mentu srebrzonego wykonano tech­ niką akwarelową. Niebieską farbę na odwrociu deski przeszlifowano papie­ rem ściernym. Zabezpieczono deskę i nowe szpongi środkiem Sikkens. W ykonawca: J. Polaska - Spółdzie­ lnia „Plastyka” Warszawa

Dokumentacja: J, Polaska

Rzeczoznawcy: M, Lubryczyńska, J. Wardzyńska, L, W oliński

Inwestor: WKZ.

Muzeum Wojska - muzealia w 1989 r. przeprowadzono konser­ wację obrazu Farys, sygn. Jerzy

Kossak, 1937, tektura, olej.

Po w yjęciu obrazu z ram w yp ro s­ tow ano tekturę, stanowiącą p o d ob ­ razie. Oczyszczono lico z zanieczy­ szczeń. W miejscach u b ytkó w w a r­ stw y malarskiej założono cienką w arstw ę k itó w kredow o-klejo- w ych, następnie na w arstw ie pół- m atow ego w erniksu pośredniego, w ykonano punktow anie k itó w fa r­ bami olejno-żyw icznym i. Po w y ­ schnięciu farby położono m atow y werniks końcow y.

W ykonawca: T. Borkowska - S p ół­ dzielnia „A rs -A n tiq u a "

Dokumentacja: T. Borkowska Rzeczoznawcy: St. M ajcherow icz, K. Sommer, К. Stawicka

Inwestor: WKZ.

W tymże roku przeprowadzono konserwację portretu Jana III S o ­

bieskiego z 2 p ołow y XIX w., nie­

znanego artysty, m alowanego o le j­ no na płótnie.

Po zdjęciu płótna z krosien i oczy­ szczeniu odw rocia z kurzu i brudu, w yprostow ano podobrazie, nasą­ czono czterokrotnie płótno ro z tw o ­ rem preparatu BEVA 371 w ben­ zynie lakowej. Obraz zdublow ano BEVĄ w toulenie. Lico obrazu oczyszczono DM F z zabrudzeń i pociem niałego w erniksu, a w miejscach ubytkó w założono kity kredow o-klejow e. Po w yszlifow a- niu kitó w , obraz naciągnięto na n o ­

we krosno i położono warstwę w e ­ rniksu pośredniego. Punktowanie w ykonano farbam i olejnym i na spoiw ie z w erniksu damarowe- go, po czym położono warstwę w e ­ rniksu końcow ego. Lico zabezpie­ czono cienką w arstw ą pasty w o s ­ kowej.

W ykonawca: T. Borkowska - S p ół­ dzielnia „A rs -A n tiq u a "

Dokumentacja: T. Borkowska Rzeczoznawcy: St. M ajcherowicz, K. Sommer, К. Stawicka

Inwestor: WKZ.

W latach 1987-1988 wykonano konserwację 2 obrazów o tematyce bitewnej, nieznanego malarza z koń­ ca XIX w., malowanych olejno na płótnie. Podklejono łuszczącą się warstwę malarską Hydrogruntem z wodą. Odspojone brzegi płótna podklejono 4% metylocelulozą, w klejono na styk brakujące frag­ menty płótna. Usunięto przemalo­ wania dw uw arstw ow e za pomocą 6 % w ody amoniakalnej (wierzchnie) oraz mieszanką rosyjską z toluenu, alkoholu etylowego, izopropanolu, chlorku etylenu, DM F (dolne). Usu­ nięto pociemniały werniks alkoho­ lem etylowym. Ubytki w warstwie malarskiej uzupełniono kitem kredo­ w o-klejow ym . Położono werniks końcow y damarowy, półmatowy. W ykonawca: J. Szpor - S półdziel­ nia „A rs -A n tiq u a "

Dokumentacja: J. Szpor

Rzeczoznawcy: H. Markowska, A. Piesio, J. Wardzyńska

Inwestor: WKZ. B i e l s k P o d l a s k i

Kościół parafialny p.w. Narodzenia N M P i Św. M ikołaja.

W 1988 r. przeprowadzono prace konserwatorskie polichrom ii ścien­ nych z około 1910 r., w ykonanych na sklepieniu techniką klejową i olejną na podłożu z w ypraw y w a ­ piennej, na tynku narzuconym na maty trzcinowe. Polichromia w na­ w ie głów nej podzielona jest rytm i­ cznymi pasami z rozet i ornam en­ tami roślinnymi. Nad gzymsem obiegającym nawę główną, portrety apostołów wpisane w koła, ujęte w bogate ornamenty. W nawach bocznych sklepienie dekorowane rozetami i ornamentami, na ścia­

nach całe postacie świętych w iluz- jonistycznych niszach. W prezbite­ rium nad ołtarzem Gołębica w pro­ mieniach.

Sklejono rozwarstwienia tynku w około 30% powierzchni. W yko­ nano zastrzyki z POW w dyspersji w odnej. W partiach większych pę­ cherzy w ykonano stemple, podtrzy­ mujące sklejany tynk. Ubytki tynku w ypełniono zaprawą w apienno- piaskową. Usunięto całkow icie far­ by klejowe mechanicznie, we w szy­ stkich partiach tła polichrom ii w nawie głów nej i nawach bocz­ nych. Oczyszczono kolum ny w o ł­ tarzu głów nym , usuwając farbę olejną, a kolum ny dzielące wnętrze - z farby klejowej. W arstwę malars­ ką pudrującą się na ścianach i skle­ pieniach utrw alono roztworem Pa­ raloidu B-72 w toluenie. W nawie głów nej i bocznych wym alowano tła w technice wapiennej, stosując tę samą kolorystykę, co w farbie usuniętej. Kolumny w ołtarzu g łó w ­ nym pomalowano w technice olej­ nej, kolumny we wnętrzu kościoła w technice klejowej. Portrety apos­ to łó w w nawie głównej oczyszczo­ no z brudu i usunięto pociemniały werniks, roztworem amoniaku i ter­ pentyny. Usunięto starą i spęcherzo- ną powłokę lamperii olejnej na ścia­ nach i filarach, przy pomocy środ­ ków chemicznych zmiękczających i mechanicznie. Kolumny w ołtarzu głów nym w yzłocono szlakmetalem na mikstion. W ykonano w technice wapiennej retusz naśladowczy w partiach zniszczonych, spudrowa- nych. Postacie świętych w nawach bocznych wyretuszowano kreską w technice temperowej z dodatkiem spoiwa akrylowego. W ypełniono ubytki tynku w portretach aposto­ łó w w nawie głównej, zaizolowano je szelakiem w alkoholu, a następnie zawerniksowano werniksem dama- rowym w terpentynie. Wykonano retusz naśladowczy farbami olejnymi ze spoiwem żywicznym. Obudowę dziewiętnastowiecznych organów pomalowano, a następnie fragmenty wyzłocono szlakmetalem na miks­ tion. Oczyszczono mechanicznie usuwając sypiącą się farbę klejową, na powierzchni ścian w zakrystii, kruchcie, klatce schodowej i poma­ lowano w technice wapiennej. Po­ malowano szprosy w oknach czarną

(9)

farbą antykorozyjną. Zagruntowano powierzchnię ścian i wym alowano farbą olejną wraz z lamperiami na ścianach i filarach. W yszlifowano nierówności, zaszpachlowano i w y ­ malowano farbą olejną drzwi, kon­ fesjonały, ołtarze i stalle.

W ykonawcy: konserwatorzy R. Stpiczyński, L. Stpiczyński, R. Late- cka, J, Pawłowska, plastycy: W. Górynowicz, L. Górynowicz, współpraca: W. W awrzyński, Z. De- rewońko, T. Hermanowicz, mistrz mai. Z. Kalinowski

Dokumentacja: R. Stpiczyński, L. Stpiczyńska

Inwestor: Parafia.

Cerkiew parafialna p.w. Św. M i­ chała Archanioła

W latach 1984-1985 przeprowa­ dzono konserwację obrazu H ołdu

Pasterzy z około XVII w., z dom alo­

waną częściowo kompozycją obra­ zu w XX w. Po przeprowadzeniu w stępnych badań zabezpieczono li­ co obrazu bibułką japońską na pas­ tę w oskow ą. Zdjęto obraz z krosien, usuwając drewniane kołeczki m o­

cujące płótno do krosna oraz łatę płó­ cienną podobrazia. Oczyszczono me­ chanicznie odwrocie. Zdublowano obraz na masę woskową, a w miejscu rozdarcia wstawiono dodatkowo ka­ wałek sztywnej merli. Oczyszczono li­ co z wosku i brudu, usunięto stary werniks oraz późniejsze reperacje. Uzupełniono ubytki farby masą kre- dowo-klejową. Nałożono obraz na nowe krosno i zawerniksowano wer­ niksem damarowym. Wypunktowano ubytki farbami żywicznymi, po czym ponownie zawerniksowano.

Wykonawca: M. O rthwein - Spół­ dzielnia „A rs -A n tiq u a " Warszawa Dokumentacja: M. Orthwein Rzeczoznawcy: H. Rudniewska, J. Szpor, J. Wardzyńska Inwestor: WKZ. B o ć k i - kościół parafialny pw. Św. Antoniego Padewskiego i Św. Józefa W latach 1986-1987 przeprowa­ dzono konserwację 5 obrazów ba­ rokowych z 2 p ołow y XVIII w: 1)

Chrystus w Ogrójcu 2) Cierniem ukoronowanie 3) Biczowanie 4)

Upadek p o d krzyżem 5) Ukrzyżowa­ nie, malowanych temperą na płótnie

i dwóch deskach, stanowiących przedłużenie kompozycji malarskiej środkowego obrazu - Ukrzyżowa­

nia. Obrazy umocowane były do

pleców ołtarza wielkiego, w pomie­ szczeniu dawnego chóru zakonnego 0 0 . Reformatorów.

Po oczyszczeniu odw rocia i zdjęciu obrazów ze starych krosien, u trw a ­ lono m alowidła, spryskując d w u ­ krotnie roztworem Paraloidu w ksy­ lenie. Usunięto mechanicznie za­ chlapania, podklejono odstające łu ­ ski m alow idła z gruntem roztworem POW w dyspersji w odnej. W ypros­ tow ano pod prasą zagięcia i zała­ mania płótna, sklejono pęknięcia nitkami lnianymi i w sta w io no łaty. Zdublow ano obrazy 1,2,3,4, na klajster, obraz 5 - na Acrylic. Ubytki zakitowano kitem kredow o-klejo- w ym i położono werniks wstępny. Retusz w ykonano pigmentami w spoiw ie jajow ym i zawernikso­ w ano werniksem m atowym. O d­ wrocia obrazów 1 ,2 ,3,4, zabezpie­ czono masą w oskow ą i nałożono

5. Boćki, Kościół paraf. pw . Św. A ntoniego Padewskiego i Św. Józefa, tabernakulum z X V I// w. z dekoracjami z X V // i X V III w. z kaplicy Św . Tadeusza, stan przed konserwacją (fot. W. Górski, 19 7 3)

6. Boćki, Kościół paraf. pw . Św. Antoniego Padewskiego i Św. Józefa, plakietka - „ A fry k a " z X V II w., z tabernakulum kaplicy Św . Tadeusza - stan p rzed konserwacją (fot. W. Górski, 1 9 7 3 )

(10)

obrazy na nowe krosna. Deski łą ­ czące kompozycję malarską na p łó ­ tnie, zaim pregnow ano m iejscowo

Paraloidem w ksylenie. O dwrocia desek zabejcowano.

W ykonawca: A. D erentow icz-Za- krzewska, H. Markowska - S p ół­ dzielnia „A rs -A n tiq u a ” Warszawa. Dokumentacja: A. D erentow icz-Za- krzewska, H. Markowska

Autorzy badań specjalistycznych: E. Holanowska, D. Jaromińska Rzeczoznawcy: R. Bielecki, K. Sta­ wicka, A. Piesio, J. Wardzyńska Inwestor: WKZ.

W latach 1 988-1989 przeprow a­ dzono konserwację zespołu unika­ tow ych dekoracji z XVII i XVIII w., zdobiących tabernakulum z lat czterdziestych XVIII w., pochodzą­ ce z kaplicy Św. Tadeusza. Dekora­ cję stanowiącą plakietki z emalii, w ykonane techniką tzw. en résilié

sur verre, mozaiki pietra dura, ka­

mienie oraz elementy z mosiądzu, w ogólnej liczbie 6 6 .

Zakres prac konserwatorskich o b e j­ m ow ał konserwację tych elemen­ tó w i osadzenie ich w korpusie n o ­ w ego tabernakulum . Kopię taber­ nakulum w drewnie w ykonał w 1987 r. St. Jabłoński - stolarz

z Warszawy. W yjęto elementy z k o ­ rpusu oryginalnego i zniszczonego tabernakulum , posegregowano i opisano. W ykonano badania che­ miczne. Oczyszczono emalie i m o­ zaiki z brudu w ilg o tn ym i tam pona­ mi z w aty i delikatnie doczyszczono mechanicznie. Elementy mosiężne w ykąpano w środku czyszczącym FOSOL. Sklejono klejem epoksydo­ w ym (A raldit Ciba) nadłamane i rozłamane plakietki emalii, mozaik i kamieni. Wcześniej w ykonano za­ bezpieczenia emalii przed m echani­ cznymi uszkodzeniami. Naklejono plakietki klejem (Pattex Com pakt- Henkel) na tekturow e kartoniki (Scotch Net-France) i osadzono je w specjalnie w ykonanych m etalo­ w ych foremkach z cienkiej blaszki miedzianej. M ozaiki i kamienie na­ klejono na tekturki klejem Scotch Net. W ykonano uzupełnienia bra­ kujących kamieni oraz części moza­ ik (gips chirurgiczny, POW w dys­ persji w odnej) i zrekonstruowano formę i kolor przedstawień na m o ­ zaikach pietra dura, farbami akw a­ relow ym i firm y Rowney i Talens. Rozmieszczono wszystkie elementy dekoracyjne na korpusie now ego tabernakulum, w ybrano drew no z miejsc przeznaczonych pod nowe

elementy i w klejono je za pomocą POW w dyspersji w odnej z w ype ł­ niaczem trocinow ym . Elementy mosiężne przym ocowano gw oździ­ kami, po uprzednim zabezpieczeniu ich warstwą ochronną Paraloidu w toluenie.

W ykonawca: K. Chmielewski Konsultacje konserwatorskie: W. Kurpik, H. Markowska

Konsultacje historyka sztuki: M. Ka- łamajska-Saeed

Inwestor: Parafia.

B r a ń s k - cerkiew filialna pw. Św. Szymona Słupnika, należąca do Pa­ rafii Prawosławnej w Maleszach gm. Wyszki.

Ikona M a tki Boskiej Tychwińskiej z przełomu XVI i XVII- początku XVII w., malowana temperą na des­ ce, złocona i srebrzona, w później­ szym okresie przykryta sukienką drewnianą, pozłacaną i srebrzoną oraz srebrnymi koronami i wotam i (13 sztuk). Ikona opraw niona w ra­ mę drewnianą, profilow aną i złoco­ ną z końca XVIII - początku XIX w. W 1986 r. ukończono rozpoczętą w 1984 r. konserwację ikony, su­ kienki, koron i w ot. Przeprowadzo­ no następujące prace: zabezpieczo­ no osypujące się łuski gruntu kle­

т. Boćki, Kościół paraf. Św . A nto nieg o Padew skiego i Św . Józefa, plakietka - pejzaż z X V I/ w. z tabernakulum kaplicy Św . Tadeusza — stan p rzed konserwacją (fot. J. Szandomirski, 1 9 7 5 )

(11)

jem glutynow ym , w ym ontow ano w ota, korony i sukienkę. Oczysz­ czono mechanicznie z kurzu i bru­ du, odkażono Antoxem drewniane podłoże i zaim pregnowano roztw o ­ rem Paraloidu w toluenie. W klejono drewniane kołki na żywicę epoksy­ dową dla stabilizacji pracy drewna i uzupełniono ubytki drewna w sta­ wkami. Usunięto mechanicznie roz­ warstwienia z przemalowanego tła podklejając równocześnie łuski gruntu ze złoceniami. Usunięto w e ­ rniks i przemalowania z partii szat i karnacji, mechanicznie i chem icz­ nie rozpuszczalnikami (DM F, ben­ zyna lakowa, terpentyna, etanol). Usunięto nawarstwienia chemicznie i mechanicznie z obramowania iko ­ ny i podklejono łuski gruntu. Uzupe­ łniono braki płótna, którym pierw o­ tnie wyklejona była deska ikony i ubytki gruntu w partiach przezna­ czonych pod złocenia i malowidło. Przygotowano powierzchnie pod złocenia i srebrzenia, wykonano re­ tusze złotem i srebrem w proszku. Uzupełniono ubytki warstwy malar­ skiej farbami na spoiwie olejno-ży- wicznym, na podmalówkach z ak­ wareli, po uprzednim zawernikso- waniu powierzchni malarskich. Na­ stępnie położono werniks końcowy. Powierzchnię ikony zabezpieczono warstwą ochronną z mikrowosku. Sukienki oczyszczono mechanicz­ nie z brudu i kurzu, odkażono dre­ w no Antoxem. Podklejono warstwę zaprawy pod pozłotą, usunięto che­ micznie i mechanicznie w arstw y werniksu i przezłoceń z brązy. Skle­ jono pęknięcia drewna klejem s to ­ larskim oraz uzupełniono ubytki drewna. Ubytki zaprawy oryginal­ nej uzupełniono gruntem klejow o- kredowym i położono pulment. W ykonano retusz złotem płatko­ w ym w partiach polerowanych i złotem w proszku w partiach ma­ tow ych. Koszulkę zabezpieczono Antoxem i zam ontowano do nowej deski pokrytej welurem za pomocą mosiężnych śrub z nakrętkami. Za­ konserwowano korony i plakietki, usuwając z powierzchni chemicznie werniks i przemalowania ze srebrnej brązy. Uzupełniono ubytki metalu nową blachą srebrną, zlik w id o w a ­ no rysy i pęknięcia, wygładzono powierzchnie i w ypolerow ano pas­ tą polerską. Zabezpieczono p o w ie ­

rzchnię woskiem m ikrokrystalicz­ nym przed szkodliwym działaniem w p ły w ó w atmosferycznych. Za­ m ontow ano miedzianymi g w o ź­ dziami obie korony do koszulki, a plakietki do nowej deski ze sklejki, pokrytej welurem, obok koszulki, po obu stronach w jej górnej części. Ramę po oczyszczeniu z brudu i ku­ rzu, odkażono Antoxem, zaimpre­ gnow ano roztworem Paraloidu w Toluenie. W ykonano badania f i ­ zyko-chemiczne użytych materia­ łów . Podklejono łuski i pęcherze zaprawy, utwardzono drewno płas­ korzeźbionej dekoracji z drewnianą koroną Paraloidem w toluenie. Oczyszczono wszystkie elementy ramy i usunięto z pozłoty w arstw y werniksu i przezłoceń brązą. Zre­ konstruow ano część ornamentów, uzupełniono ubytki zaprawy g run­ tem kredow o-klejow ym . Położono pulm ent w miejscach ubytków na pozłocie i uzupełniono je płatkami złota oraz złotem w proszku. Uzu­ pełniono fragm enty polichrom ii i w ypunktow ano, po uprzednim za- w erniksow aniu powierzchni. Poło­ żono farbę temperową na niezłoco- ne części ramy. Zam ontow ano na ramie rzeźbione ornamenty za po­ mocą mosiężnych śrub. Połączono ramę śrubami mosiężnymi z n o w y ­ mi deskami, pokrytymi welurem i zamontowano na desce sukienkę z koronami oraz srebrnymi wotam i. Wykonawca: A. Kamińska - S pół­ dzielnia „A rs -A n tiq u a ” Warszawa Współpraca: P. Burzyński, S. Ca­ ban, S. Majczyno

Badania chemiczne: J. Kobla Konsultacje historyka sztuki: S. Niedźwiecka

Rzeczoznawcy: K. Iwanicka, A. Pie- sio, K. Stawicka, H. Rudniewska, M. Orthwein, J. Wardzyńska Inwestor: WKZ.

W latach 1984-1985 przeprowa­ dzono konserwację obrazu Chrys­

tusa łamiącego chleb z 1 połow y

XIX w., m alowanego olejno na p łó ­ tnie. Obraz oczyszczono z kurzu i odkażono Insektolem. Zabezpie­ czono lico m alowidła bibułką ja ­ pońską na pastę woskową i zdjęto z krosien, po czym oczyszczono o d ­ wrocie mechanicznie. Zdublow ano obraz na masę w oskow o-żyw iczną. Po usunięciu zabezpieczenia lica

obrazu, oczyszczono powierzchnię m alow idła z rozłożonego i ciem ne­ go werniksu, mieszaniną etanolu z terpentyną, na przemian z ben­ zyną lakową. W miejsca w y p a lo ­ nych dziur w płótnie oryginalnym, w klejono łatki emulsją POW w roz­ tworze w odnym z now ego płótna, które po przeprasowaniu, przyklejo­ no i nasączono masą w o s k o w o -ż y ­ wiczną, podobnie jak płótno całego obrazu. U bytki zaprawy uzupełnio­ no gruntem kredow o-klejow ym na ciepło. Kity zaizolowano roztworem w odnym żelatyny. Płótno napięto na nowe krosno, które zabezpie­ czono. Po zawerniksowaniu lica obrazu, w ypu nktow an o ubytki w a r­ stw y malarskiej farbami na spoiw ie olejno-żyw icznym . Ponownie p o ło ­ żono werniks.

W ykonawca: A. Kamińska - S pół­ dzielnia „A rs -A n tiq u a "

Rzeczoznawcy: K. Iwanicka, M. Or­ thw ein, J. Wardzyńska

Inwestor: WKZ.

C h o r o s z c z - kościół parafialny pw. Św. Jana Chrzciciela.

W 1989 r. przeprowadzono konser­ wację portretu Biskupa Mikołaja Paca z 2 połowy XVII w., malowanego olejno na płótnie. Lico obrazu zabez­ pieczono bibułką japońską roztworem metylocelulozy, zdjęto drewnianą wtórną konstrukcję. Usunięto płótno dublujące i zaskorupiały klajster z od- wrocia, wyprostowano zagięte brzegi płótna i następnie całe podobrazie pod prasą, przy zwiększonej w ilg o t­ ności. Wykonano impregnację z pod­ klejeniem łusek roztworem polialko­ holu w inylowego i wyprasowano. Po usunięciu z lica bibułek zabezpiecza­ jących, usunięto poczerniały werniks dioksanem, przemywając terpentyną oraz przemalowania roztworem amo­ niaku. Płótno dublujące usztywniono roztworem żelatyny oraz Paraloidem. Przed wykonaniem dublażu doklejo­ no na styk fragmenty płótna, uzupeł­ niając obraz do pierwotnego prosto­ kątnego formatu.

Dublaż wykonano na stole próżnio­ wym licem do dołu, na gąbce amor­ tyzującej. Fragmenty nowego płótna pokryto bolusową zaprawą emulsyj­ ną, po czym wykonano fakturę żyw i­ cą akrylową. Całość nabito na nowe krosna klinowe. Położono werniks damarowo-terpentynowy.

(12)

nie i rekonstrukcję wykonano techni­ ką olejno-żywiczną z dodatkiem w er­ niksu retuszerskiego, następnie poło­ żono werniks końcowy damarowy. Wykonawcy: J. Szpor - Spółdzielnia „Ars-Antiqua" Warszawa

Dokumentacja: J. Szpor

Rzeczoznawcy: K. Stawicka, K. Sommer, M. Lubryczyńska

Inwestor: WKZ.

W latach 1 98 7-19 88 przeprow a­ dzono konserwację rzeźby C hrystu­

sa Ukrzyżowanego z 1 p o ło w y XIX

w., ludow ej, drewnianej, p o lich ro ­ mowanej. Rzeźba była um ocowana w drewnianej skrzyni, stanowiącej wnękę i osadzona w szczycie kost­ nicy kościelnej. W ym ontow ano rze­ źbę ze skrzyni i zdem ontow ano ręce figury. Usunięto współczesne prze­ malowania Radicalem wraz z kitami kred ow o -klejo w ym i (polichrom ia oryginalna nie zachowała się). Wszystkie elementy zdezynfekow a­ no trzykrotnie pow ierzchniow o, na­ tom iast gniazda d rew nojadów na­ sycono w pełni. Sezonowano pra­ w ie przez miesiąc wszystkie ele­ menty ow inięte folią, po czym żero­ wiska nasycono Epidianem 5 z t o ­ luenem i utwardzaczem Z-1. Rzeź­

bę i skrzynię zm ontow ano na kołki drewniane, rzeźbę sklejono klejem E5, a skrzynię - klejem Ponal. W y ­ konano z drewna brakujący frag­ ment zwieńczenia skrzyni i po w y ­ gięciu go we wrzątku, zam ontow a­ no i podbarw iono bejcą. Ubytki w ype łnion o kitem z trocin, podbar­ w ionym . Miejsca najbardziej nara­ żone na opady, zabezpieczono pla­ strami z podkolorow anego E5, miejsca silnych zabrudzeń, rozjaś­ niono okładami H20 2.

Do zawieszenia rzeźby użyto 1 za­ ch ow an y gwóźdź, odrdzew iony w Fosolu i zabezpieczony w Kom- leksorze 1 , do um ocowania rąk d o ­ robiono kowalskie gwoździe. Po zm ontow aniu, pow ierzchnię opra­ cow ano klejem lnianym.

W ykonawca: J. Sękowski - Pra­ cow nia Konserwacji i Napraw Przedm iotów Zabytkow ych i A rtys­ tycznych, Dzikie k/C horoszy

Dokumentacja: J. Sękowski Inwestor: WKZ.

D o m a n o w o - kościół parafialny pw. Św. Doroty.

W latach 198 8-19 90 przeprow a­ dzono konserwację cennego ołtarza manierystycznego z 1 p ołow y XVII

w., drewnianego, malowanego, złoconego i srebrzonego. Jest on jednym z najwcześniejszych obiek­ tó w sztuki snycerskiej i malarskiej w w oj. białostockim.

Po zdem ontowaniu, oczyszczono powierzchnię z kurzu i przetranspo­ rtow ano do pracowni. Usunięto Remosolem przemalowania olejne do w arstw najstarszych, działanie przerywano terpentyną balsamicz­ ną. Partie przemalowań złoceń i srebrzeń oczyszczono Abbeizer'em i acetonem.

U zupełniono brakujące fragm enty snycerki drewnem lipow ym , brzo­ zowym i cedrowym . Pęknięcia dre­ w na klejono POW i klejem stolars­ kim, wzmacniając też kołkami. Szczeliny i drobne ubytki kitow ano kitem trocin ow o -klejo w ym . Ubytki zaprawy uzupełniono kitem kredo­ w o-klejo w ym , a ubytki pulmentu - żółtym pulmentem firm y Lefranc. Elementy srebrzone uzupełniono srebrem w proszku, złocone - zło ­ tem w proszku oraz pozłotami. Z ło ­ to i srebro polerowano agatem, w y ­ konano laserunki niektórych srebr­ nych fragm entów . Użyto laserun­ kó w zielonych, niebieskich, czar­ nych i brązowych. Warstwę kremo­

8. Brańsk, Cerkiew filialna pw . Szym ona Slupnika, ikona „ M a tk i Boskiej Tych w ińskiej" - stan po konserw acji (fot. St. M ajczyno, 1 9 8 6)

9. D o m ano w o, Kościói paraf. p w . Św. Doroty, oitarz g ió w ny z około p o ło w y X V II w. - stan p rzed konserwacją (fot. J. Szandomirski, 1 9 7 4 )

(13)

w o-żółtą, pokrywającą całe lico o ł­ tarza, znacznie uszkodzoną przez przemalowania, w ypunktow ano akwarelą i suchymi pigmentami z PAW. Lico zawerniksowano w e r­ niksem matowym, a po w yschnię­ ciu w ypolerow ano. Sztuczne p o ­ złoty zabezpieczono werniksem końcowym . Odwrocie oczyszczono z kurzu, zabezpieczono przed o w a ­ dami Coopexem, miejscami drewno zaimpregnowano Paraloidem w to ­ luenie. Montaż ołtarza nastąpił w kościele.

W ykonawcy: J. Olenderek, K. Pod- lacka, M. Popławska, M. Stankie­ wicz, B. W ołosz - Spółdzielnia „A rs -A n tiq u a ” Warszawa

Autorzy badań specjalistycznych: P. Karaszkiewicz, M. Kucharska, J. Ptak Rzeczoznawcy: M. O rthwein, A. Piesio, K. Stawicka Inwestor: WKZ. D r o h i c z y n - kościół parafialny pw. Trójcy Świętej (pojezuicki). Obraz Trójcy Świętej z około połowy XVII w., malowany olejno na deskach z zakrystii kościoła. Jest najstarszym obiektem ruchomym w wyposażeniu kościoła i jednym z wczesnych i cen­ nych obrazów w województwie. W 1985 r. przeprowadzono konser­ wację obrazu. Po zabezpieczeniu li­ ca obrazu, w ym ontow ano ramę, w ykonano kilkakrotnie dezynsekcję drewna Antoxem, po czym rozm on­ tow ano poszczególne deski obrazu. Zrekonstruowano dolny zastrzał zniszczony przez kołatki, sklejono deski klejem kostnym. Pęcherze w arstw y malarskiej, cienkie i bardzo drobne, położono na masę w osko- w o-żyw iczną. Ubytki w arstw y w zaprawie, w ypełniono podbar­ w ionym kitem kredow o-klejow ym , w yszlifow ano kity na mokro i zaizo­ low ano dw ukrotnie roztworem sze­ laku a alkoholu etylowym . M a lo w i­ dło zawerniksowano wstępnie w e r­ niksem damarowym w terpentynie. W ypunktow ano retuszem naślado­ wczym farbami olejnym i, zastępując olej spoiwem damarowym w ter­ pentynie, po czym ponow nie zawe­ rniksowano. Ramę oczyszczono te ­ rpentyną i zm ontowano z obrazem W ykonaw cy: L. i R. Stpiczyńscy - Spółdzielnia „A rs -A n tiq u a ” W ar­ szawa

Dokumentacja: L. i R. Stpiczyńscy Rzeczoznawcy: K. Iwanicka, K. Sta­ wicka, St. Stawicki

Inwestor: WKZ.

W 1985 r. przeprowadzono konser­ wację krucyfiksu drewnianego, p o ­ lichrom owanego i złoconego z końca XVII w., umocowanego do drewnianego podłoża, obciągnięte­ go aksamitem i zamkniętego p ro fi­ lowaną drewnianą ramą.

Oddzielono krucyfiks od podłoża drewnianego i rzeźbę od krzyża. Podklejono warstwę malarską POW w dyspersji w odnej i w ykonano de­ zynsekcję rzeźby Antoxem. Usunię­ to brud olejkiem terpentynowym i stary werniks roztworem am onia­ ku, wykonano odkrywki. Zafleko- wano i w ysztukow ano ubytki dre­ wna w rzeźbie, zagruntowano fleki i sztukówki, zakitowano kitem kle- jow o -kred ow ym i w yszlifow ano k i­ ty. Zrekonstruowano kolorystycznie polichrom ie ze spoiwem żyw iczno- damarowym w terpentynie. W y­ punktow ano srebrem kartusz z na­ pisem INRI, a złotem dukatow ym , przetarte partie złota na perizonium. Zrekonstruowano i pom alowano górną część krzyża. Ramę oczysz­ czono, zagruntowano i posrebrzono szlakmetalem. Zm ontow ano wszys­ tkie elementy rzeźbiarskie.

W ykonawcy: L. i R. Stpiczyńscy Dokumentacja L. i R. Stpiczyńscy - Spółdzielnia „A rs -A n tiq u a ” W ar­ szawa

Rzeczoznawcy: K. Iwanicka, K. Sta­ wicka, St. Stawicki

Inwestor: WKZ.

W 1986 r. przeprowadzono konser­ wację obrazu NN Świętego, być może Franciszka Borgiasza z około połow y XVIII w., m alowanego olej­ no na płótnie. Oczyszczono p ow ie ­ rzchnię z brudu i usunięto pleśń z brzegów obrazu tamponami w aty z benzyną. Zdjęto płótno z deski i zabezpieczono lico obrazu bibułką japońską na masę woskową. Usu­ nięto stare płótno dublujące i łaty, przyklejone na klajster. Oczyszczo­ no mechanicznie odw rocie obrazu i rozmiękczono płótno cienką wars­ tw ą terpentyny weneckiej z terpen­ tyną balsamiczną. Obraz zd ub lo w a ­ no na masę w oskow o-żyw iczną i wprasow ano łatki. Usunięto che­

micznie werniks żyw iczny i przema­ lowania. Założono kity kredow o- klejowe i w oskow e oraz kity na ba­ zie Bevy z kredą. Po w yszlifow aniu kitó w obraz naciągnięto na deskę. Zaw erniksow ano lico obrazu w e r­ niksem dam arowym i w y p u n k to w a ­ no farbami form y Rowney, po czym położono końcową warstwę w e rn i­ ksu. W ykonawca: W. Tołłoczko-Tur - PP PKZ O /B iałystok Dokumentacja: W. Tołłoczko-Tur Rzeczoznawca: H. Rudniewska Inwestor: WKZ. J u c h n o w i e c K o ś c i e l n y - kościół parafialny pw. Trójcy Świętej.

W 1985 r. ukończono konserwację (rozpoczętą w 1984 r.) obrazu Trój­

cy Świętej, barokowego z końca

XVIII w., malowanego olejno na płótnie, pierw otnie pochodzącego z ołtarza głów nego. Zabezpieczono lico obrazu bibułką japońską, o d ­ w rocie oczyszczono mechanicznie i chemicznie i w yrów nano pow ierz­ chnię płótna. Usunięto nadmiernie wystające szwy i stare łatki, a pofa­ lowane brzegi płótna przeprasowa- no przez wilgotną szmatkę. O dw ro­ cie nasączono lekko mieszaniną ter­ pentyny weneckiej i balsamicznej. Obraz zdublowano na masę w osko­ wo-żywiczną. Oczyszczono lico z za­ bezpieczeń i brudu, usunięto werniks mydełkiem amoniakalnym oraz prze­ malowania olejne chemicznie i me­ chanicznie. Usunięto z gruntu stare kity i uzupełniono nowymi. Płótno naciągnięto na nowe krosno, w y ­ punktowano ubytki warstwy malars­ kiej, zawerniksowano, po czym poło­ żono końcową warstwę werniksu. W ykonawca: W. T ołłoczko-Tur - PP PKZ O /B iałystok Dokumentacja: W. T ołłoczko-Tur Rzeczoznawca: H. Rudniewska Inwestor: WKZ. W latach 1985-1986 przeprowa­ dzono konserwację barokowego obrazu Św. Józefa z Dzieciątkiem z 2 połow y XVIII w., m alowanego olejno na płótnie. Po zabezpiecze­ niu lica bibułką japońską, oczysz­ czono odw rocie mechanicznie i chemicznie. Brzegi płótna pofalo­ wane, przeprasowano, w yrów nano powierzchnię płótna. Obraz zd ub lo ­

(14)

w ano na masę w oskow o-żyw iczną. Lico obiektu oczyszczono z zabez­ pieczeń, usunięto w erniks i przema­ lowania mieszaniną toluenu z ace­ tonem oraz mechanicznie. Usunięto część starych kitów , uzupełniono ubytki gruntu i w arstw y malarskiej kitem kredow o-klejow ym . Lico za­ w erniksow ano. Płótno naciągnięto na nowe krosno. W ypunktow ano warstwę malarską farbami olejnym i, odsączonymi. Ponow nie całość za­ werniksow ano. W ykonawca: W. T ołłoczko-Tur - PP PKZ 0 / Białystok Dokumentacja: W. T ołłoczko-Tur Rzeczoznawca: H. Rudniewska Inwestor: WKZ.

Obraz Chrystusa w grobie z początku XX w., malowany olejno na płótnie. Konserwację obrazu przeprowadzono w 1985 r. Oczyszczono z brudu lico obrazu chemicznie i odwrocie mecha­ nicznie. Usunięto pofalowania i wgniecenia. Zdublowano obraz na masę woskowo-żywiczną. Wypunkto­ wano warstwę malarską farbami olej­ nymi. Położono werniks damarowy. Obraz naciągnięto na nowe krosno.

W ykonawca: W. T ołłoczko-Tur - PP PKZ O /B iałystok

Inwestor: WKZ.

K a m i e n n a S t a r a - kościół filia l­ ny pw. Św. Anny, parafia rzymsko­ katolicka w Dąbrow ie Białostockiej. Ołtarz z 1610 r., manierystyczny, drew niany polichrom ow any, złoco­ ny i srebrzony z m alow anym i obra­ zami. Jest jednym z najstarszych zabytków sztuki snycerskiej i malar­ skiej w w oj. białostockim . Obiekt przekazany do konserwacji w 1984 r., jednakże prace konserwatorskie prowadzone były w latach 1 98 5 ­ 1987.

Ołtarz w form ie tryptyku z pięcioma obrazami: w polu g łó w nym - Matka

Boska z Dzieciątkiem i Św. Anną,

w lewym skrzydle - postać Św. H e­

leny, w prawym - Św. Katarzyny,

w predelli - scena Zw iastow ania

N M P , w zwieńczeniu - Ukrzyżowa­ nie. Stan zachowania ołtarza w y ­

magał przeprowadzenia złożonych zabiegów konserwatorskich. Po de­ montażu i w stępnym zabezpiecze­ niu partii polichrom ii, w arstw y ma­ larskiej i złoceń roztworem Bevy

371 w toluenie, w ykonano dezyn­ sekcję elem entów ołtarza w kom o­ rze próżniowej Rotanoxem. Usu­ nięto w tórne nawarstwienia i prze­ m alowania przy użyciu acetonu, DMF, benzyny lakowej oraz wody. Nasączono w arstw y malarskie i za­ prawy roztworem Bevy 371 w to lu ­ enie oraz podklejono spęcherzone partie, w prasow ując odkształcone powierzchnie. Strukturę drewna w zm ocniono roztworem Paraloidu w toluenie. W ykonano rekonstruk­ cje fragm entów rzeźbiarskich w drewnie lipow ym , które zaimpre­ gnowano. Zam ontow ano w iele ele­ m entów drewnianych za pomocą ko łkó w i klejenia, zakitowano uby­ tki odwrocia kitem z trocin, zm ie­ szanych z roztworem Paraloidu w toluenie. Usunięto osłabione, w tórne kity z XIX w., uzupełniono ubytki w zaprawie. Przygotowano powierzchnię i w ykonano złocenia i srebrzenia na pulm ent złotem i sre­ brem płatkowym . W ykonano retu­ sze i rekonstrukcję w arstw p o li­ chrom ii, stosując suche pigmenty i spoiw o akrylowe oraz olejne farby, odsączone z oleju z dodatkiem kre­

10. Drohiczyn, Kościół paraf. pw . Trójcy Św ., obraz „T ró jcy Ś w ię te j" z około p o ło w y X V // w. - stan po konserw acji (fot. R. Stpiczyński, 1 9 8 5 )

11. Kamienna Stara, Kościół filialny p w . Św . Anny, ołtarz z 1 6 1 0 r. - stan po konserw acji (fot. M . Deptuła, 1 9 8 7 )

Cytaty

Powiązane dokumenty

The static slope approximation allows setup of a numerical space-marching model that enables assess- ment of the quasi-static component of quasi-equilibrium river geometry in

For the Zonare data, intra-scan variability was investigated by computing the median of all IQRs of the values obtained per measurement for the 10 M-lines of all rest and

W państwie niepodległym relatywnie szybko przestała być ona ośrodkiem dyspozycji politycznej obozu narodowego2 - co łączyło się też z trwającą już od lat

In conclusion, the present study explored the impact of online hotel rating sum- mary statistics on choice behavior, and found that they depend on a person’s high (vs. low)

norms, Ann. R OSEN , Necessary conditions on potential functions for nonrelativistic bound states, Phys. W EINSTEIN , Nonlinear Schr¨odinger equations and sharp interpolation

57 Zob. Kubicki, B ojow nicy kapłani, cz. wyjaśniło, że nie on był Syxtusem. wstąpił do paulinów na Jasnej Górze, gdzie zmarł. Kubicki, B ojow nicy kapłani,

Jako twórca Polskiej Organizacji W ojskowej3 (POW), Legionów, a następnie Naczelnik Państwa, stał się dla wielu gwarantem suwerenności Rzeczypospolitej.. Po

Ukazanie się na rynku wydawniczym ,Z esłańca”, organu Rady Naukowej Zarządu Głównego Związku Sybiraków, wiąże się ściśle z powstaniem tego stowarzyszenia