Lucyna Stalończyk
Prace konserwatorskie w woj.
białostockim w latach 1985-1990
Ochrona Zabytków 45/3 (178), 254-276
łódzkie. Kościół parafialny p.w. św. Wojciecha. Dokumentacja historyczno- architektoniczna. Warszawa 1966, s. 54, maszyn. PKZ
33. Warszawa - Łazienki. Zespół pała cowo-parkowy. Stara Pomarańczarnia. Dokumentacja fotograficzna po konser wacji - notatka. Warszawa 1966, ma szyn. PKZ
19 66 -196 7 r.
34. Zawieprzyce, pow. Lubartów, woj. lubelskie. Zespół zamkowo-pałacowy. Dokumentacja historyczno-architekto- niczna wstępna. Częściowa kwerenda. Warszawa 1 9 6 6 /1 9 6 7 , s. 45, maszyn.
PKZ
1967 r.
35. Warszawa - Łazienki. Zespół pała- cowo-parkowy. Stara Pomarańczarnia. Dokumentacja prac konserwatorskich. Warszawa 1967, maszyn. PKZ
36. Warszawa - Łazienki. Zespół pała- cowo-parkowy. Stara Pomarańczarnia. Sprawozdanie z prac budowlano-kon- serwatorskich. Warszawa 1967, s. 6, maszyn. PKZ
37. Płock, m.p., woj. warszawskie. D a wne opactwo benedyktynów. Doku mentacją^ prac konserwatorskich z lat 19 64 -196 7. Warszawa 1967, s. 84, ma szyn. PKZ
38. Święty krzyż. Dawne opactwo be nedyktynów. Dokumentacja prac kon serwatorskich z lat 19 61 -196 7. Warsza wa 1967, maszyn. PKZ
1968 r.
39. Dwór w Ożarowie. KAiU R. XIII, 1968, z. I, ss. 15 -29
40. Płock, m.p., woj. warszawskie. Da wne opactwo benedyktyńskie. Sprawo zdanie z prac konserwatorskich za 1968 r. Warszawa 1968, s. 7, maszyn. PKZ
41. Błędów, pow. Grójec, woj. warsza wskie. Dwór. Dokumentacja historycz- no-architektoniczna. Warszawa 1968, s. 27, maszyn. PKZ
42. Sterdyń, pow. Sokołów Podlaski, woj. warszawskie. Zespół pałacowy. Dokumentacja historyczno-architekto- niczna. T. I-IV , Warszawa 1968, s. 66, maszyn. PKZ
43. Święty Krzyż, pow. woj. kieleckie. Kościół i klasztor benedyktynów p.w. św. Krzyża. Dokumentacja historyczno- architektoniczna - prace adaptacyjne w skrzydle zachodnim i północnym. Warszawa 1968, maszyn. PKZ
1969 r.
44. Łęczyca, m.p., woj. łódzkie. Zamek. Dokumentacja konserwatorska. Warsza wa 1969, maszyn. PKZ
45. Patrykozy, pow. Sokołów Podlaski, woj. warszawskie. Pałac - siedziba ge nerała T. Szydłowskiego. Dokumentacja historyczno-architektoniczna. Warsza wa 1969, maszyn. PKZ
46. Piotrków Trybunalski, m.p., woj. łó dzkie. Zamek. Dokumentacja konserwa torska prac budowlanych za 1969 r., T. I, II. Warszawa 1969, maszyn. PKZ 47. Płock, m.p., woj. warszawskie. Da wne opactwo benedyktyńskie. Sprawo zdanie z prac konserwatorskich w 1969 r. Warszawa 1969, maszyn. PKZ
1970 r.
48. Warszawa, Dom ul. Zielna 49. Dokumentacja historyczno-architekto niczna. Warszawa 1970, s. 33, ma szyn. PKZ
1971 r.
49. Łęczyca, m.p., woj. łódzkie. Zamek. Dokumentacja konserwatorska prac bu dowlanych z lat 19 70 -71. Warszawa 1971, maszyn. PKZ
1973 r.
50. Czyżów Szlachecki, pow. Sando mierz, woj. kieleckie. Pałac. Dokumen tacja historyczno-architektoniczna. W a rszawa 1973, maszyn. PKZ
1974. r.
51. Rosochate, pow. Wysokie Mazo wieckie, woj. białostockie. Kościół para fialny p.w. św. Doroty. Dokumentacja historyczno-architektoniczna. Warsza wa 1974, maszyn. PKZ
1976 r.
52. Łask, woj. skierniewickie. Kolegiata. Dokumentacja historyczno-architekto niczna. Warszawa 1976, maszyn. PKZ
1977 r.
53. Klukowo, woj. łomżyńskie. Kościół parafialny p.w. św. Józefa. Dokumenta cja historyczno-architektoniczna. War szawa 1977, maszyn. PKZ
1981 r.
54. Zamość, dawny kościół franciszka nów. Dokumentacja historyczno-archi tektoniczna. Warszawa 1981, maszyn. PKZ
1983 r.
55. Andrzejewo, woj. łomżyńskie. Koś ciół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP. Dokumentacja historyczno-archi tektoniczna. Warszawa 1983, maszyn. PKZ
1985 r.
56. Płock, katedra - Drzwi Płockie. Do kumentacja historyczna. Warszawa 1985. maszyn. PKZ
oprać. J a n Grom nicki M arian Paździor Teresa Szyburska
Prace konserw atorskie w w o j. białostockim w latach 1985-1990
Zabytki ruchome
W okresie tym przeprowadzono konserwację w ielu cennych zabyt ków malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego. Prace realizowane ze środków finansow ych na ochronę
zabytków , prowadzone były na podstaw ie w ieloletniego planu konserwatorskiego, uw zględniają cego przede wszystkim wartości ar tystyczne dóbr, jak też ich stan za chow ania. W grupie zakonserw o w anych zabytków , obok pojedyn czych o biektów są również zespoły,
przy których prowadzono prace w dużym programie konserwators kim i renowacyjnym. Wśród nich wydarzeniem w ielkiej w agi było odkrycie, a następnie konserwacja barokowej polichrom ii ściennej z około p ołow y XVIII w. w biało stockim kościele p.w. W niebow
zię-cia NMP. Według ks. J. Nieciec kiego, m alow idło jest dziełem A. Herliczki, artysty związanego z bia łostockim dworem J.K. Branickie- go. Duże znaczenie artystyczne i h i storyczne posiada również wystrój kaplicy pałacowej Branickich, zaró w n o ołtarz, jak też ścienne dekora cje sztukatorskie. Jest to bowiem jedyne wnętrze w pałacu, pocho dzące z końca XVII w. w ykonane w edług projektu J. Tylmana z Ga- meren, a więc z okresu sprzed prze budow y osiemnastowiecznej rezy dencji.
Prowadzono również prace w d w o rze tzw. generalskim z 2 p ołow y XIX w. w Białymstoku, który posiada interesujący w ystrój eklektyczny, malarski i sztukatorski. Jest to je d y ny przykład prawie kompletnie za chow anych dekoracji wnętrz z tego czasu, z tapetami, kominkami cera micznymi i ozdobnym drewnianym wystrojem . Odmienny i skromny wyraz artystyczny, posiada m a lo w i dło z około 1860 r., zdobiące plafon domu Jansena w Supraślu. Na uwagę zasługuje tu również, za chowana i zakonserwowana ko n strukcja drewniana, stanowiąca podobrazie m alowidła.
Dobrym przykładem współczesnej realizacji malarskiej są polichromie ścienne kościoła w Mońkach oparte 0 malarstwo barokowe. Dostosowa ne są do architektury wnętrza kościo ła, odbudowanego w latach 1958 1960 według projektu arch. S. Szyl- lera z lat dwudziestych XX wieku. Kolejne prace konserwatorskie d o I tyczyły dw óch manierystycznych ołtarzy w Dom anowie i Kamiennej Starej, jedynych tego rodzaju w cze snych zabytków malarstwa z XVII w., zachowanych w w oj. białostoc kim. Jednakże zupełnie w yją tko wym, cenny i unikatow ym jest ze spół dekoracji tabernakulum z koś cioła boćkowskiego, na który skła dają się plakietki z emalii, mozaik oraz kaboszony z kamieni agatów 1 nefrytów. Dekoracjami tymi, w y konanymi w XVII i XVIII w., ozdo biono regencyjne, drewniane taber nakulum. Wśród nich szczególną rangę posiadają emalie, wykonane rzadko spotykaną techniką en résil
ié, które wespół z wartościam i ar
tystycznym i, stanowią o unikalno ści ich w skali europejskiej.
Odmiennym, ale również ważnym zadaniem konserwatorskim były prace przy odkrytym, cennym ze spole malarskim z około połow y XVIII w. w cerkwi w Milejczycach. Odsłonięte obrazy temperowe, spod przemalowań olejnych z koń ca XIX w. (?), posiadają duże w a r tości artystyczne i historyczne, w niosły też nową wiedzę o działal ności m iejscowych warsztatów w tym czasie. Podobnie, konserwa cja cennych, wczesnych ikon z końca XVI - połow y XVIII w. z Brańska, Kleszczel i Milejczyc, po zw oliła na przywrócenie dawnych wartości artystycznych i w łaściw ą ocenę zabytków.
W grupie malarstwa sztalugowego, z XVII w., należy również w ym ienić interesujące przedstawienia z koś c io łó w w Choroszczy, Drohiczynie, Krynkach i Tykocinie, a wśród nich obrazy tzw. cudow ne z tego czasu, z przedstawieniem M a tki Boskiej
z Dzieciątkiem z Krypna i Ostrożan.
Interesujący, ludow y zespół malar ski tworzą zabytki z Pulsz, które po konserwacji zdobią wnętrze d re w nianej kaplicy. Należy też w s p o mnieć o obrazach ze zbiorów miejs cowych muzeów. Wśród nich są portrety i autoportrety pędzla Czes ława Wierusz Kowalskiego z mona chijskiego i wileńskiego okresu tw ó rczości, przekazane testamentem do Muzeum Okręgowego, a także dwa portrety z 2 połow y XVIII w. w yko nane na pergaminie przez nieznane go malarza. Odrębną grupę stano wią ikony, pozyskane od mieszkań có w regionu.
Natomiast ze zbiorów Muzeum Wojska zakonserwowano obrazy ze scenami bitewnym i nieznanych au to ró w i portret Jana III Sobieskiego. B i a ł y s t o k - kościół p.w. W nie bowzięcia NMP z lat 1617-1626 - Parafia Farna.
W latach 1979-1988 z przerwami, prowadzono prace konserwatorskie polichrom ii ściennej wewnątrz koś cioła z lat 1617-1626 i 1750-1752, malowanej techniką kazeinowo- wapienną na tynku. Prace konser watorskie zostały poprzedzone ba daniami sondażowymi ścian, skle pień, g lifó w okiennych i filarów , wykonanym i przez J. Ignatowicza w 1979 r. W w yniku badań stw ier
dzono w ystępow anie w ym ie nio nych wyżej m alow ideł oraz kilku w arstw polichrom ii i pobiał pod wierzchnią warstwą malarską - olejną i klejową - autorstwa J. Stolarczyka z 1942 r.
W ykonawca: J. Ignatowicz Dokumentacja: J. Ignatowicz Inwestor: Parafia.
Na podstawie odsłoniętych frag m entów polichrom ii stwierdzono wysoki poziom artystyczny i w arto ści historyczne m alowidła baroko wego z lat 1750-1752, autorstwa A. Herliczki. Wartości zabytkowe i dob ry stan techniczny m alowideł, jak też przekształcenia architektoniczne wnętrza kościoła z tego czasu i jego barokowe wyposażenie, zachowane do dziś, zdecydowały o odsłonięciu i konserwacji tego malowidła. Zde- cydowao się też na zachowanie ocalałych fragm entów z lat 1617 1626, tj. z okresu budow y kościoła, jak też na pozostawienie na ścianie w niszy kruchty m alowidła z 1942 r. W związku podjęciem decyzji o usu nięciu malowidła dwudziestowiecz nego, wykonano pełną dokumenta cję fotograficzną tej warstwy. W latach 1981-1986 wykonano pra ce polegające na usuwaniu warstwy olejnej i klejowej z 1942 r. i pobiał dziewiętnastowiecznych, mechanicz nie i chemicznie, z zastosowaniem mieszaniny NaOH i CaC03 oraz pasty Remosol. Kolejne prace to doczysz czanie i konserwacja odsłoniętej poli chromii, impregnacja tynków z zasto sowaniem mieszaniny POW - Movi- lith d-50 z kazeiną wapienną i kredą, utrwalanie powierzchni polichromii roztworem Paraloidu w toluenie oraz dezynfekcja roztworem fenolu w toluenie, odsalanie odsłoniętych pow ierzchni metodą dyfuzji s w o bodnej. Równocześnie w zm ocnio no podłoże zastrzykami POW z za gęszczoną kredą. Kilkakrotnie usu w ano grzybnie pleśni powstałej na skutek zawilgocenia m urów, spo w odow anego uszkodzeniem pokry cia dachowego. W miejscach silne go zawilgocenia, powierzchnie p o lichrom ii przemyto spirytusem e ty lowym , a następnie roztworem fe nolu w toluenie. Osuszono z a w il gocone partie m urów i uzupełniono ubytki tynku zaprawą w apienno- piaskową.
1. Białystok, Kościół p w . W niebow zięcia N M P - fragm ent m alow idła z 1 7 5 0 -1 7 5 2 - stan po konserwacji, 1 9 8 8
2. Białystok, Kościół p w . W niebow zięcia N M P - fragm ent m alow idła z 1 7 5 0 -1 7 5 2 - stan po konserwacji, 1 9 8 8
3. Białystok, Kaplica p ała c o w a B ranickich z końca X V II w. ołtarz - stan po konserw acji (fot. K. Janikow ski, 1991 )
4. Białystok, Kaplica pałacow a Branickich z końca X V II w., fragm ent sztukaterii z latarnią, stan p o konserw acji (fot. K. Janikow ski, 1 9 9 1 )
dkryte m alowidło podkreśla podziały architektoniczne wnętrza i wraz z de koracją rokokową muszli, grzebieni pasów, pilastrów i putt, tworzy zhar monizowaną kompozycję. Centralną część plafonu zajmuje scena Trójcy
Świętej - postaci Boga Ojca i Ducha Świętego jako gołębicy oraz Oka Opatrzności w otoczeniu uskrzydlo
nych putt i chmur. M alow idło w yko nane w kolorach delikatnej szarości, bieli, ugrów, brązów i zieleni o róż nych natężeniach walorowych. Wykonawca: A. Walewska Dokumentacja: A. Walewska Rzeczoznawcy: H. Markowska, A. Piesio, K. Stawicka Inwestor: Parafia. W latach 1987-1988 zakończono prace konserwatorskie polichromii ściennych w kościele. Ponownie sklejono rozwarstwienia tynku POW w dyspersji wodnej z wapnem i kre dą. Przeprowadzono również korektę kitów, uzupełniając je zaprawą w a pienno-piaskową. Wymalowano tła na sklepieniu pod ornamenty w kolo rystyce zachowanych resztek tła ory ginalnego. W ypunktowano kropką całą zachowaną kompozycję malars ką sklepienia plafonu, ścian, glifów okiennych, stosując suche pigmenty firmy Talens i Rowney, ze spoiwem temperowym i minimalnym dodat kiem spoiwa akrylowego. W ypunk towano i zrekonstruowano zachowa ne zacheuszki z XVII w. na filarach chóru muzycznego. Zamalowano m alowidło ścienne z 1942 r. na ścia nie wschodniej, w kolorze analogicz nym do koloru tła ściany zachodniej i zrekonstruowano kropką kompozy cję ze ściany zachodniej.
Wykonawcy: Kierownik zespołu - R. Stpiczyński, L. Stpiczyńska art. piast. W. Górynowicz, L. Górynowicz, D. Soło wiej
przy współpracy: Cz. Sadowski, Z. Derewońko, A. Stpiczyńska, M. Je- sionowski, P. Mystkowski
Dokumentacja: L. Stpiczyńska, R. Stpiczyński
Inwestor: Parafia.
W latach 1985-1986 przeprowa dzono renowację w ystroju wnętrza kościoła parafialnego p.w. W niebo wzięcia NMP, farnego, neogotyc kiego, zbudow anego na początku XX w. w edług projektu J.P.
Dzie-końskiego. W ołtarzu głów nym oczyszczono drewniane i p olichro mowane elementy oraz uzupełnio no złocenia. O dnow iono polichro mie ołtarzy bocznych drewnianych p.w. Św. Św. Antoniego i Kazimie rza, ołtarza Chrystusa Ukrzyżowa nego oraz M atki Boskiej Często chowskiej. Poza tym, ściany i skle pienia całego wnętrza kościoła zo stały oczyszczone i wymyte, a gład kie, tynkow ane płaszczyzny, poma lowane na biało.
W ykonawca: R. Stpiczyński z ze społem rzemieślników Z. Kalinows kiego
Inwestor: Parafia
W 1986 r. przeprowadzono konser wację dwóch obrazów z około po ło w y XVIII w. Ecce Hom o i Św.
Wincentego â Paulo, malowanego
przez A. Herliczkę (?). W ykonawca: R. Stpiczyński Inwestor: Parafia. Cerkiew parafialna p.w. Św. M ik o łaja Cudotwórcy. W latach 1987-1988 przeprowa dzono konserwację i renowację iko nostasu sprzed połow y XIX w., dre wnianego, malowanego olejno i zło conego. W ykonano prace stolarskie, wzmacniające konstrukcję, uzupeł niono elementy snycerskie. Usunię to przemalowania olejne i zniszczo ne grunty ze złoceniami, z wyjątkiem carskich w rót i kapiteli, których stan zachowania był dość dobry i prze prowadzono konserwację złoceń tych elementów ikonostasu. Nato miast na pozostałe części ikonostasu położono nowe grunty kredowo- klejowe. Złocenia wykonano złotem płatkowym i szlakmetalem na pul- mencie Lefranc'a, po czym pokryto całość szelakiem. Powierzchnie gła dkie ikonostasu zostały pom alowa ne olejno w kolorze kości słoniowej zbliżonym do koloru pierwotnego. Wykonawca: A. M alikowski - rze mieślnik, pozłotnik
Inwestor: Parafia.
Pałac Branickich - Akademia M e dyczna.
W latach 1985-1990 przeprowa dzono prace konserwatorskie w y stroju kaplicy pałacowej Branickich z lat 1691-1697, projektu ’J. Tyl- mana z Gameren. Zakres prac obej m ow ał konserwację i częściową re
konstrukcję ołtarza oraz pełną re konstrukcję latarni, dekoracji ko pu ły i ścian. Ołtarz m urowany, ty n kowany z kolumnami stiukow ym i i dekoracjami sztukatorskimi. Po odczyszczeniu mechanicznym, za stosowano odsalanie kompresowe. U m ocniono powierzchnie przez na sączanie roztworem w o d y w ap ien nej i klejowej. Części ruchome w zm ocniono POW oraz zaprawą wapien no-octow ą.
Zrekonstruowano trzony spiralnych kolumn ze stiuku barw ionego oraz dekoracje sztukatorskie, zdobiące ściany, kopułę i latarnię. Prace zo stały w ykonane w edług projektu arch. I. Jańczuka, z niew ielkim i zmianami w trakcie realizacji. Obraz Niepokalanego Poczęcia N M P do ołtarza został namalowany
przez G. Klimowicza w 1990 r. w nawiązaniu do barokowej kom pozycji, natomiast wizerunek C hry
stusa, po ukończeniu w 1991 r. bę
dzie umieszczony w zwieńczeniu ołtarza.
W 1990 r. przeprowadzono prace konserwatorskie polichrom ii pseu- dorokokow ej z lat sześćdziesiątych XX w., zdobiącej sień pałacową, klatkę schodow ą i hall I piętra. Pra ce polegały na oczyszczeniu p ow ie rzchni i uzupełnieniu ubytków w malaturze i tynku, sp ow od ow a nych robotam i elektrycznymi. U by tki uzupełniono kitami w apienno- piaskowym i i scalono kolorystycz nie polichrom ię w technice kazei- now o-w apiennej.
W ykonaw cy - sztukatorzy - L. Ś li- w o n ik z zespołem PP PKZ O /B ia ły stok
W ykonaw cy - stiukarze - K. Cynar, R. Sulgow ski - PP PKZ O/Poznań Badania specjalistyczne: M. Jab- łońska-Szyszko, B. Rudnicka - PP PKZ Oddział Badań i Konserwacji. Pracownie Badań i Ochrony B udo w li Zabytkowych
Rzeczoznawca - konsultant: K. Trzeciak
Konsultacje z zakresu historii sztuki: ks. J. Nieciecki, T. Szyburska W ykonawca polichrom ii: W, Tołło- czko-Tur z zespołem PP PKZ 0 / Białystok
Dokumentacja: A. W alkiewicz, B. Tomecka
Inwestor: Akademia Medyczna W tym czasie w ykonano prace
katorskie, malarskie i pozłotnicze obecnej auli, w edług projektu arch. I. Jańczuka. Wnętrze jest autorską aranżacją, nawiązującą do baroku. Wszystkie obrazy, zdobiące wnętrze auli nam alowali D. i J. Łabanow scy w edług w łasnego projektu.
W latach 1 98 7-19 89 przeprow a dzono konserwację zespołu rzeźb barokow ych z około p o ło w y XVIII w. i zrekonstruowanych w latach pięćdziesiątych XX w. z alei g łó w nej parku pałacowego Branickich w Białymstoku. Pracom podlegały rzeźby figuralne na cokołach z pias kowca: Bachus, Akteon, A donis,
A p ollo , Wenus, Diana /, Diana II, Flora, Sfinks /, Sfinks II oraz 4 w a
zony.
Rzeźby i postum enty oczyszczono wstępnie, usunięto cem entowe uzupełnienia i p onow nie oczysz czono pow ierzchnie w odą pod ciś nieniem. Następnie oczyszczono chemicznie 2 % kwasem flu o ro w o dorow ym , po czym usunięto p o w ło k i zaprawy cem entowej. W yku to uzupełnienia cem entowe i kity epoksydowe o ciemnym zabarw ie niu, przeprowadzono dezynfekcję i odsalanie. Ponownie usuwano nie rozpuszczalne nawarstwienia. U byt ki uzupełniono kitami z żyw icy epo ksydowej z wypełniaczem z piasku szklarskiego i w ykonano obróbkę kamieniarską kitów , nadając im o d powiednią fakturę i kolor. Przepro wadzono hydrofobizację preparatem krzemoorganicznym Ahydrosil 2. W ykonaw cy: A. Wierzejska, Cz. Gucz, H. Ratajczak, J. M ajewski, A. M iller, Z. Domański, M. Rumocki - PP PKZ O /Toruń - Pracownia Konserwacji Kamienia.
Dokumentacja: B. Kołyszko Inwestor: M iejskie Przedsiębiorst w o Zieleni w Białymstoku.
D w ór - ul. Świętojańska 17 (d. ul. N ow otki 17)
W latach 1 9 8 7-19 90 przeprow a dzono część prac konserwatorskich w ystroju malarskiego i sztukators- kiego z 4 ćw . XIX w. w drewnianym dworze tzw . generalskim.
Prace konserwatorskie polichrom ii ściennych prowadzone w dw óch salach, tzw. mauretańskiej oraz sali z neobarokową dekoracją plafonu. M alow idła wykonane olejno na
gruncie kredow o-klejow ym i tynku w apienno-piaskow ym . Przed przy stąpieniem do prac w zm ocniono strop oraz tynki, poprzez wkręcenie mosiężnych śrub przez tynk do dre wnianej podsufitki. Usunięto współ czesne olejne przemalowania z orygi nalnej polichromii. Wzmocniono stru kturę tynku POW w dyspersji wodnej, wypełniono pęknięcia i ubytki kitem wapienno-piaskowym. W miejscu drobnych ubytków warstwy malars kiej, położono kity kredowo-klejowe, wyszlifowano powierzchnię kitów, wypunktowano farbami olejnymi i scalono kolorystycznie całość poli chromii. Wykonano rekonstrukcję drobnych ubytków warstwy malars kiej. Równocześnie przeprowadzano prace konserwatorskie zabytkowych sztukaterii w korytarzu i sali narożnej, polegające na oczyszczeniu powierz chni z przemalować i częściowej re konstrukcji brakujących elementów dekoracji - rozet fryzów i faset. W ykonaw ca polichrom ii: W. T ołło- czko-Tur - PP PKZ O /B iałystok Konsultacja: St. Sawicki
W ykonawca sztukaterii: L. Ś liw on ik - PP PKZ O /B iałystok
Inwestor: KAW O /B iałystok. Kamienica ul. Sienkiewicza 14 - Państwowa Wyższa Szkoła Teat ralna, W ydział Lalkarski.
W latach 198 6-19 87 przeprowa dzono konserwację m alow idła ściennego ze sceną alegoryczną z końca XIX w ., stanowiącego ozdobny plafon w klatce schodo w ej oficyny, połączonej z kam ieni cą. M a lo w id ło w ykonane techniką olejną i klejową na tynku w ap ien no-piaskow ym , narzuconym na de ski p odsufitow e z drankami. Pod klejono odspojone łuski w arstw y malarskiej w obrębie m alow idła olejnego metodą iniekcji przy uży ciu POW w dyspersji w odnej. U trw alono m alow idło w partiach ornamentu, rozpylając roztw ór Pa raloidu B -72 w toluenie. W zm oc niono przyczepność tynku do p o d łoża przez w prow adzenie od strony desek podsufitkow ych POW w dyspersji w odnej pod ciśnieniem. D odatkow o w prow adzono klej od strony w arstw y malarskiej, przez szczeliny i pęknięcia tynku. Ubytki tynku uzupełniono zaprawą w a pienno-piaskow ą i pokryto pobiałą
wapienną. Wyretuszowano ubytki w arstw y olejnej farbami tem perowy mi i olejnymi, firm y Talens. W ykona no rekonstrukcję pejzażu farbami ak rylowym i z laserunkami olejnymi. Scalono ornamenty pigmentami fir my Lefranc-Bougeois i roztworem w odnym PAW jako spoiwa. W yko nano rekonstrukcję ornamentu przy użyciu szablonu. Zawerniksowano m alow idło olejne werniksem półma- tow ym firmy Talens.
W ykonawca: E. Konieczna, M. Urbanek - Spółdzielnia „A rs -A n ti q ua" Warszawa
Dokumentacja: E. Konieczna Rzeczoznawcy: H. Markowska, A. Piesio, K. Stawicka, St. Stawicki Inwestor: WKZ.
B i a ł y s t o k - Muzealia ze zbiorów Muzeum Okręgowego
W 1988 r. przeprowadzono konser wację trzech portretów z lat trzy dziestych XX w., m alowanych przez Czesława W ierusz-Kowalskiego. Są to dwa portrety męskie, jeden w popiersiu, drugi w ujęciu do pasa oraz portret kobiety, siedzącej w fo telu, w ujęciu do kolan. Wszystkie portrety malowane olejno na tek turze.
Obrazy oczyszczono z pow ierzch niow ego brudu pastą Lanapex, sklejono rozwarstwione rogi pod obrazia i uszkodzone brzegi przy użyciu POW w dyspersji wodnej. Ubytki zakitowano kitem M olto. Punktowania w ykonano w te c h n i ce olejno-zyw icznej farbami o le jny mi. Powierzchnię obrazów zaw erni ksowano.
W ykonawca: J. Polaska - Spółdzie lnia „P lastyka"
Dokumentacja : J. Polaska
Rzeczoznawcy: M, Lubryczyńska, J. Wardzyńska, L. W oliński
Inwestor: WKZ.
W tymże roku przeprowadzono konserwację portretu mężczyzny z wąsami, autorstwa Czesława W ie rusz Kowalskiego z około 1910 r„ malowanego olejno na płótnie. Po oczyszczeniu obiektu z pow ierzch niow ego brudu pastą Lanapex, w y prostow ano podobrazie, zwilżając w odą z detergentem płótno od strony odwrocia. Wstępnie zamon tow ano odpow iednie kliny. Drobne ubytki zakitowano kitem M olto,
w ykonano retusz w technice olej- no-żywicznej. Powierzchnię obrazu zawerniksowano.
W ykonawca: J. Polaska - Spółdzie lnia „Plastyka” Dokumentacja: J. Polaska Rzeczoznawcy: M, Lubryczyńska, J. Wardzyńska, L. W oliński Inwestor: WKZ. W 1988 r. przeprowadzono konser wację portretu mężczyzny z długimi włosami i brodą, autorstwa Czesława Wierusz Kowalskiego z początku XX w., malowanego olejno na tekturze. Obraz oczyszczono z powierzchnio : wego brudu pastą Lanapex. W yko nano rekonstrukcję brakujących na rożników podobrazia kitem z model- powder i POW. Ubytki warstwy ma larskiej i zaprawy zakitowano kitem Molto. Punktowanie wykonano w technice olejno-żywicznej farbami olejnymi. Powierzchnię obrazu zawe rniksowano werniksem damarowym. Wykonawca: J. Polaska - Spółdzie lnia „Plastyka” I Dokumentacja: J. Polaska Rzeczoznawcy: M. Lubryczyńska, J. Wardzyńska, L. W oliński Inwestor: WKZ. W latach 1985-1986 wykonano konserwację dw óch portretów, ko biety i mężczyzny, malowanych w 2 połow ie XVIII w. przez tego samego NN artystę, techniką pas telow ą na pergaminie.
Przeprowadzono dezynfekcję pię- ciochlorometacresolem, oczyszczo no powierzchnię obrazu z kurzu, w ykonano punktow anie pastelami. Odklejono zniszczony papier z o d wrocia krosna, który po dop ro w a dzeniu do w łaściw ego stanu, na klejono na tekturę.
W ykonawca: E. Pilawa - Spółdziel nia „P lastyka"
Dokumentacja: E. Pilawa
Rzeczoznawcy: J. Damięcka, E. Ważyńska, W. Wołk-Jezierska. W latach 1985-1986 przeprowa dzono konserwację barokowej rzeźby Boga Ojca, z około 1750 r„ drewnianej, polichrom owanej, sre brzonej i złoconej, ze zbiorów m u zealnych. W ykonano następujące prace konserwatorskie: podklejono pęcherze w warstwie zaprawy i p o lichrom ii roztworem kleju skórnego,
oczyszczono powierzchnie z brudu i plam roztworem DM F z acetonem, usunięto z odwrocia skorodowane gwoździe żelazne i spękaną, w tó r nie umocowaną deskę. Przyklejono POW oderwane i obluzowane frag menty drewniane rzeźby, uzupeł niono ubytki w drewnie kitem z tro cin dębowych z POW i utwardzono niektóre miejsca odwrocia paraloi dem w alkoholu. Usunięto przema lowania z polichrom ii w partiach twarzy, rąk i stóp, uzupełniono uby tki zaprawy kitem emulsyjnym, a także pulment w partii srebrzeń i złoceń. Ubytki złota zrekonstruo wano złotem płatkowym , a srebra - srebrem w proszku. Retusz złota w ykonano złotem w proszku, a re tusz faksym ilow y - farbami. W par tiach karnacji zabezpieczono p o li chromię werniksem damarowym z dodatkiem wosku pszczelego oraz srebrzenie - pastą woskową. Do za wieszenia rzeźby w ykonano now y u chw yt żelazny.
W ykonawca: A. Zalewska - S pół dzielnia „P lastyka" Warszawa Dokumentacja: A. Zalewska Rzeczoznawcy: J. Łączyńska, K. Iwanicka, J. Szpor
Inwestor: WKZ.
W latach 1986-1987 w ykonano konserwację 2 ikon Chrystusa Wie
lkiego Kapłana i SS A ntoniego i Teodozjusza z około połow y XIX
w., malowanych temperą na desce. Zabezpieczono lica bibułką japońs ką na masę woskową, w ykonano dezynfekcję i dezynsekcję, utw ar dzono Paraloidem spróchniałe miejsca w desce. Uzupełniono fle kami brakujące fragmenty drewna na odw rociu i licu, wklejając w iko- lem oraz dorobiono dolną szpongę w desce ikony 5 5 A ntoniego i Teo
dozjusza. Usunięto zabezpieczenie
lica, oczyszczono powierzchnię malarską i usunięto terpentyną w er niks i punktowanie z poprzedniej konserwacji. Założono nowe kity klejow o-kredow e i grunty, w yszli- fow ano i zaimpregnowano. Całość zawerniksowano. Warstwę malars ką w ypunktow ano pigmentami fir my Rowney. W ykonawca: W. Tołłoczko-Tur - PP PKZ O /Białystok Dokumentacja: W. Tołłoczko-Tur Inwestor: WKZ. W 1987 r. przeprowadzono konser w ację ikony M a tk i B oskiej w śród
Ś w iętych i Zstąpienia do O tchłani
z około p ołow y XIX w., malowanej olejno na desce.
Warstwę malarską zabezpieczono bibułką japońską na masę w osko wą. W ykonano dezynfekcję deski, uzupełniono o tw ory po drewnoja- dach i ubytki. D orobiono brakującą szpongę. Usunięto zabezpieczenia lica ikony, oczyszczono pow ierzch nię m alow idła, usunięto stare punk tow ania i kity. Założono nowe kity klejow o-kredow e, w yszlifow ano i w ypu nktow an o w arstw ę malarską. Położono werniks, następnie pastę woskową. W ykonawca: W. T ołłoczko-Tur - PP PKZ O /B iałystok Dokumentacja: W. Tołłoczko-Tur Inwestor: WKZ. W 1987 r. przeprowadzono konser wację obrazu Chłopa Bretońskiego autorstwa Marii Melanii Muttermilch (Mela Mutter) malowanego olejno na płótnie przez 1939 r. Po zabez pieczeniu lica obrazu bibułką japońs ką na masę woskową, oczyszczono mechanicznie odwrocie i w yprosto wano wgniecenia i pofalowania płó tna. Po usunięciu zabezpieczenia li ca, podklejono łuski roztworem w o d nym żelatyny. Uzupełniono ubytki gruntu i oczyszczono chemicznie lico obrazu. Obraz wypunktowano i po łożono werniks damarowy.
W ykonawca: W. Tołłoczko-Tur - PP PKZ O /B iałystok
Dokumentacja: W. Tołłoczko-Tur Inwestor: WKZ.
W 1988 r. przeprowadzono konser wację ikony 5 5 Męczennika Gaw-
riła - Zabłudow skiego i Afanasija Bierestrienskiego z 2 p ołow y XIX
w., m alowanej temperą na desce. Warstwę malarską zabezpieczono bibułką japońską na Bevę, którą usunięto benzyną lakową. Przymo cow ano łuszczące się partie m alo w idła roztworem żelatyny z POW na ciepło. W ym ontow ano niepra w id ło w e szpongi, w ykonano nowe i zamontowano. W miejscach pęk nięć podobrazia w klejono klejem stolarskim cienkie listewki i kołecz ki. Powierzchnię m alowidła oczysz czono mydełkiem amoniakalnym oraz mechanicznie skalpelem. Partie
srebrzone i lakierowane oczyszczono z powierzchniowego brudu benzyną lakową. Po zakitowaniu ubytków kle jem Molto, wykonano rekonstrukcję rytego ornamentu. Retusz opracowa no farbami akwarelowymi, tempero wymi, zawerniksowano i w ypunkto wano farbami olejno-żywicznymi. Ca łość zawerniksowano. Retusz orna mentu srebrzonego wykonano tech niką akwarelową. Niebieską farbę na odwrociu deski przeszlifowano papie rem ściernym. Zabezpieczono deskę i nowe szpongi środkiem Sikkens. W ykonawca: J. Polaska - Spółdzie lnia „Plastyka” Warszawa
Dokumentacja: J, Polaska
Rzeczoznawcy: M, Lubryczyńska, J. Wardzyńska, L, W oliński
Inwestor: WKZ.
Muzeum Wojska - muzealia w 1989 r. przeprowadzono konser wację obrazu Farys, sygn. Jerzy
Kossak, 1937, tektura, olej.
Po w yjęciu obrazu z ram w yp ro s tow ano tekturę, stanowiącą p o d ob razie. Oczyszczono lico z zanieczy szczeń. W miejscach u b ytkó w w a r stw y malarskiej założono cienką w arstw ę k itó w kredow o-klejo- w ych, następnie na w arstw ie pół- m atow ego w erniksu pośredniego, w ykonano punktow anie k itó w fa r bami olejno-żyw icznym i. Po w y schnięciu farby położono m atow y werniks końcow y.
W ykonawca: T. Borkowska - S p ół dzielnia „A rs -A n tiq u a "
Dokumentacja: T. Borkowska Rzeczoznawcy: St. M ajcherow icz, K. Sommer, К. Stawicka
Inwestor: WKZ.
W tymże roku przeprowadzono konserwację portretu Jana III S o
bieskiego z 2 p ołow y XIX w., nie
znanego artysty, m alowanego o le j no na płótnie.
Po zdjęciu płótna z krosien i oczy szczeniu odw rocia z kurzu i brudu, w yprostow ano podobrazie, nasą czono czterokrotnie płótno ro z tw o rem preparatu BEVA 371 w ben zynie lakowej. Obraz zdublow ano BEVĄ w toulenie. Lico obrazu oczyszczono DM F z zabrudzeń i pociem niałego w erniksu, a w miejscach ubytkó w założono kity kredow o-klejow e. Po w yszlifow a- niu kitó w , obraz naciągnięto na n o
we krosno i położono warstwę w e rniksu pośredniego. Punktowanie w ykonano farbam i olejnym i na spoiw ie z w erniksu damarowe- go, po czym położono warstwę w e rniksu końcow ego. Lico zabezpie czono cienką w arstw ą pasty w o s kowej.
W ykonawca: T. Borkowska - S p ół dzielnia „A rs -A n tiq u a "
Dokumentacja: T. Borkowska Rzeczoznawcy: St. M ajcherowicz, K. Sommer, К. Stawicka
Inwestor: WKZ.
W latach 1987-1988 wykonano konserwację 2 obrazów o tematyce bitewnej, nieznanego malarza z koń ca XIX w., malowanych olejno na płótnie. Podklejono łuszczącą się warstwę malarską Hydrogruntem z wodą. Odspojone brzegi płótna podklejono 4% metylocelulozą, w klejono na styk brakujące frag menty płótna. Usunięto przemalo wania dw uw arstw ow e za pomocą 6 % w ody amoniakalnej (wierzchnie) oraz mieszanką rosyjską z toluenu, alkoholu etylowego, izopropanolu, chlorku etylenu, DM F (dolne). Usu nięto pociemniały werniks alkoho lem etylowym. Ubytki w warstwie malarskiej uzupełniono kitem kredo w o-klejow ym . Położono werniks końcow y damarowy, półmatowy. W ykonawca: J. Szpor - S półdziel nia „A rs -A n tiq u a "
Dokumentacja: J. Szpor
Rzeczoznawcy: H. Markowska, A. Piesio, J. Wardzyńska
Inwestor: WKZ. B i e l s k P o d l a s k i
Kościół parafialny p.w. Narodzenia N M P i Św. M ikołaja.
W 1988 r. przeprowadzono prace konserwatorskie polichrom ii ścien nych z około 1910 r., w ykonanych na sklepieniu techniką klejową i olejną na podłożu z w ypraw y w a piennej, na tynku narzuconym na maty trzcinowe. Polichromia w na w ie głów nej podzielona jest rytm i cznymi pasami z rozet i ornam en tami roślinnymi. Nad gzymsem obiegającym nawę główną, portrety apostołów wpisane w koła, ujęte w bogate ornamenty. W nawach bocznych sklepienie dekorowane rozetami i ornamentami, na ścia
nach całe postacie świętych w iluz- jonistycznych niszach. W prezbite rium nad ołtarzem Gołębica w pro mieniach.
Sklejono rozwarstwienia tynku w około 30% powierzchni. W yko nano zastrzyki z POW w dyspersji w odnej. W partiach większych pę cherzy w ykonano stemple, podtrzy mujące sklejany tynk. Ubytki tynku w ypełniono zaprawą w apienno- piaskową. Usunięto całkow icie far by klejowe mechanicznie, we w szy stkich partiach tła polichrom ii w nawie głów nej i nawach bocz nych. Oczyszczono kolum ny w o ł tarzu głów nym , usuwając farbę olejną, a kolum ny dzielące wnętrze - z farby klejowej. W arstwę malars ką pudrującą się na ścianach i skle pieniach utrw alono roztworem Pa raloidu B-72 w toluenie. W nawie głów nej i bocznych wym alowano tła w technice wapiennej, stosując tę samą kolorystykę, co w farbie usuniętej. Kolumny w ołtarzu g łó w nym pomalowano w technice olej nej, kolumny we wnętrzu kościoła w technice klejowej. Portrety apos to łó w w nawie głównej oczyszczo no z brudu i usunięto pociemniały werniks, roztworem amoniaku i ter pentyny. Usunięto starą i spęcherzo- ną powłokę lamperii olejnej na ścia nach i filarach, przy pomocy środ ków chemicznych zmiękczających i mechanicznie. Kolumny w ołtarzu głów nym w yzłocono szlakmetalem na mikstion. W ykonano w technice wapiennej retusz naśladowczy w partiach zniszczonych, spudrowa- nych. Postacie świętych w nawach bocznych wyretuszowano kreską w technice temperowej z dodatkiem spoiwa akrylowego. W ypełniono ubytki tynku w portretach aposto łó w w nawie głównej, zaizolowano je szelakiem w alkoholu, a następnie zawerniksowano werniksem dama- rowym w terpentynie. Wykonano retusz naśladowczy farbami olejnymi ze spoiwem żywicznym. Obudowę dziewiętnastowiecznych organów pomalowano, a następnie fragmenty wyzłocono szlakmetalem na miks tion. Oczyszczono mechanicznie usuwając sypiącą się farbę klejową, na powierzchni ścian w zakrystii, kruchcie, klatce schodowej i poma lowano w technice wapiennej. Po malowano szprosy w oknach czarną
farbą antykorozyjną. Zagruntowano powierzchnię ścian i wym alowano farbą olejną wraz z lamperiami na ścianach i filarach. W yszlifowano nierówności, zaszpachlowano i w y malowano farbą olejną drzwi, kon fesjonały, ołtarze i stalle.
W ykonawcy: konserwatorzy R. Stpiczyński, L. Stpiczyński, R. Late- cka, J, Pawłowska, plastycy: W. Górynowicz, L. Górynowicz, współpraca: W. W awrzyński, Z. De- rewońko, T. Hermanowicz, mistrz mai. Z. Kalinowski
Dokumentacja: R. Stpiczyński, L. Stpiczyńska
Inwestor: Parafia.
Cerkiew parafialna p.w. Św. M i chała Archanioła
W latach 1984-1985 przeprowa dzono konserwację obrazu H ołdu
Pasterzy z około XVII w., z dom alo
waną częściowo kompozycją obra zu w XX w. Po przeprowadzeniu w stępnych badań zabezpieczono li co obrazu bibułką japońską na pas tę w oskow ą. Zdjęto obraz z krosien, usuwając drewniane kołeczki m o
cujące płótno do krosna oraz łatę płó cienną podobrazia. Oczyszczono me chanicznie odwrocie. Zdublowano obraz na masę woskową, a w miejscu rozdarcia wstawiono dodatkowo ka wałek sztywnej merli. Oczyszczono li co z wosku i brudu, usunięto stary werniks oraz późniejsze reperacje. Uzupełniono ubytki farby masą kre- dowo-klejową. Nałożono obraz na nowe krosno i zawerniksowano wer niksem damarowym. Wypunktowano ubytki farbami żywicznymi, po czym ponownie zawerniksowano.
Wykonawca: M. O rthwein - Spół dzielnia „A rs -A n tiq u a " Warszawa Dokumentacja: M. Orthwein Rzeczoznawcy: H. Rudniewska, J. Szpor, J. Wardzyńska Inwestor: WKZ. B o ć k i - kościół parafialny pw. Św. Antoniego Padewskiego i Św. Józefa W latach 1986-1987 przeprowa dzono konserwację 5 obrazów ba rokowych z 2 p ołow y XVIII w: 1)
Chrystus w Ogrójcu 2) Cierniem ukoronowanie 3) Biczowanie 4)
Upadek p o d krzyżem 5) Ukrzyżowa nie, malowanych temperą na płótnie
i dwóch deskach, stanowiących przedłużenie kompozycji malarskiej środkowego obrazu - Ukrzyżowa
nia. Obrazy umocowane były do
pleców ołtarza wielkiego, w pomie szczeniu dawnego chóru zakonnego 0 0 . Reformatorów.
Po oczyszczeniu odw rocia i zdjęciu obrazów ze starych krosien, u trw a lono m alowidła, spryskując d w u krotnie roztworem Paraloidu w ksy lenie. Usunięto mechanicznie za chlapania, podklejono odstające łu ski m alow idła z gruntem roztworem POW w dyspersji w odnej. W ypros tow ano pod prasą zagięcia i zała mania płótna, sklejono pęknięcia nitkami lnianymi i w sta w io no łaty. Zdublow ano obrazy 1,2,3,4, na klajster, obraz 5 - na Acrylic. Ubytki zakitowano kitem kredow o-klejo- w ym i położono werniks wstępny. Retusz w ykonano pigmentami w spoiw ie jajow ym i zawernikso w ano werniksem m atowym. O d wrocia obrazów 1 ,2 ,3,4, zabezpie czono masą w oskow ą i nałożono
5. Boćki, Kościół paraf. pw . Św. A ntoniego Padewskiego i Św. Józefa, tabernakulum z X V I// w. z dekoracjami z X V // i X V III w. z kaplicy Św . Tadeusza, stan przed konserwacją (fot. W. Górski, 19 7 3)
6. Boćki, Kościół paraf. pw . Św. Antoniego Padewskiego i Św. Józefa, plakietka - „ A fry k a " z X V II w., z tabernakulum kaplicy Św . Tadeusza - stan p rzed konserwacją (fot. W. Górski, 1 9 7 3 )
obrazy na nowe krosna. Deski łą czące kompozycję malarską na p łó tnie, zaim pregnow ano m iejscowo
Paraloidem w ksylenie. O dwrocia desek zabejcowano.
W ykonawca: A. D erentow icz-Za- krzewska, H. Markowska - S p ół dzielnia „A rs -A n tiq u a ” Warszawa. Dokumentacja: A. D erentow icz-Za- krzewska, H. Markowska
Autorzy badań specjalistycznych: E. Holanowska, D. Jaromińska Rzeczoznawcy: R. Bielecki, K. Sta wicka, A. Piesio, J. Wardzyńska Inwestor: WKZ.
W latach 1 988-1989 przeprow a dzono konserwację zespołu unika tow ych dekoracji z XVII i XVIII w., zdobiących tabernakulum z lat czterdziestych XVIII w., pochodzą ce z kaplicy Św. Tadeusza. Dekora cję stanowiącą plakietki z emalii, w ykonane techniką tzw. en résilié
sur verre, mozaiki pietra dura, ka
mienie oraz elementy z mosiądzu, w ogólnej liczbie 6 6 .
Zakres prac konserwatorskich o b e j m ow ał konserwację tych elemen tó w i osadzenie ich w korpusie n o w ego tabernakulum . Kopię taber nakulum w drewnie w ykonał w 1987 r. St. Jabłoński - stolarz
z Warszawy. W yjęto elementy z k o rpusu oryginalnego i zniszczonego tabernakulum , posegregowano i opisano. W ykonano badania che miczne. Oczyszczono emalie i m o zaiki z brudu w ilg o tn ym i tam pona mi z w aty i delikatnie doczyszczono mechanicznie. Elementy mosiężne w ykąpano w środku czyszczącym FOSOL. Sklejono klejem epoksydo w ym (A raldit Ciba) nadłamane i rozłamane plakietki emalii, mozaik i kamieni. Wcześniej w ykonano za bezpieczenia emalii przed m echani cznymi uszkodzeniami. Naklejono plakietki klejem (Pattex Com pakt- Henkel) na tekturow e kartoniki (Scotch Net-France) i osadzono je w specjalnie w ykonanych m etalo w ych foremkach z cienkiej blaszki miedzianej. M ozaiki i kamienie na klejono na tekturki klejem Scotch Net. W ykonano uzupełnienia bra kujących kamieni oraz części moza ik (gips chirurgiczny, POW w dys persji w odnej) i zrekonstruowano formę i kolor przedstawień na m o zaikach pietra dura, farbami akw a relow ym i firm y Rowney i Talens. Rozmieszczono wszystkie elementy dekoracyjne na korpusie now ego tabernakulum, w ybrano drew no z miejsc przeznaczonych pod nowe
elementy i w klejono je za pomocą POW w dyspersji w odnej z w ype ł niaczem trocinow ym . Elementy mosiężne przym ocowano gw oździ kami, po uprzednim zabezpieczeniu ich warstwą ochronną Paraloidu w toluenie.
W ykonawca: K. Chmielewski Konsultacje konserwatorskie: W. Kurpik, H. Markowska
Konsultacje historyka sztuki: M. Ka- łamajska-Saeed
Inwestor: Parafia.
B r a ń s k - cerkiew filialna pw. Św. Szymona Słupnika, należąca do Pa rafii Prawosławnej w Maleszach gm. Wyszki.
Ikona M a tki Boskiej Tychwińskiej z przełomu XVI i XVII- początku XVII w., malowana temperą na des ce, złocona i srebrzona, w później szym okresie przykryta sukienką drewnianą, pozłacaną i srebrzoną oraz srebrnymi koronami i wotam i (13 sztuk). Ikona opraw niona w ra mę drewnianą, profilow aną i złoco ną z końca XVIII - początku XIX w. W 1986 r. ukończono rozpoczętą w 1984 r. konserwację ikony, su kienki, koron i w ot. Przeprowadzo no następujące prace: zabezpieczo no osypujące się łuski gruntu kle
т. Boćki, Kościół paraf. Św . A nto nieg o Padew skiego i Św . Józefa, plakietka - pejzaż z X V I/ w. z tabernakulum kaplicy Św . Tadeusza — stan p rzed konserwacją (fot. J. Szandomirski, 1 9 7 5 )
jem glutynow ym , w ym ontow ano w ota, korony i sukienkę. Oczysz czono mechanicznie z kurzu i bru du, odkażono Antoxem drewniane podłoże i zaim pregnowano roztw o rem Paraloidu w toluenie. W klejono drewniane kołki na żywicę epoksy dową dla stabilizacji pracy drewna i uzupełniono ubytki drewna w sta wkami. Usunięto mechanicznie roz warstwienia z przemalowanego tła podklejając równocześnie łuski gruntu ze złoceniami. Usunięto w e rniks i przemalowania z partii szat i karnacji, mechanicznie i chem icz nie rozpuszczalnikami (DM F, ben zyna lakowa, terpentyna, etanol). Usunięto nawarstwienia chemicznie i mechanicznie z obramowania iko ny i podklejono łuski gruntu. Uzupe łniono braki płótna, którym pierw o tnie wyklejona była deska ikony i ubytki gruntu w partiach przezna czonych pod złocenia i malowidło. Przygotowano powierzchnie pod złocenia i srebrzenia, wykonano re tusze złotem i srebrem w proszku. Uzupełniono ubytki warstwy malar skiej farbami na spoiwie olejno-ży- wicznym, na podmalówkach z ak wareli, po uprzednim zawernikso- waniu powierzchni malarskich. Na stępnie położono werniks końcowy. Powierzchnię ikony zabezpieczono warstwą ochronną z mikrowosku. Sukienki oczyszczono mechanicz nie z brudu i kurzu, odkażono dre w no Antoxem. Podklejono warstwę zaprawy pod pozłotą, usunięto che micznie i mechanicznie w arstw y werniksu i przezłoceń z brązy. Skle jono pęknięcia drewna klejem s to larskim oraz uzupełniono ubytki drewna. Ubytki zaprawy oryginal nej uzupełniono gruntem klejow o- kredowym i położono pulment. W ykonano retusz złotem płatko w ym w partiach polerowanych i złotem w proszku w partiach ma tow ych. Koszulkę zabezpieczono Antoxem i zam ontowano do nowej deski pokrytej welurem za pomocą mosiężnych śrub z nakrętkami. Za konserwowano korony i plakietki, usuwając z powierzchni chemicznie werniks i przemalowania ze srebrnej brązy. Uzupełniono ubytki metalu nową blachą srebrną, zlik w id o w a no rysy i pęknięcia, wygładzono powierzchnie i w ypolerow ano pas tą polerską. Zabezpieczono p o w ie
rzchnię woskiem m ikrokrystalicz nym przed szkodliwym działaniem w p ły w ó w atmosferycznych. Za m ontow ano miedzianymi g w o ź dziami obie korony do koszulki, a plakietki do nowej deski ze sklejki, pokrytej welurem, obok koszulki, po obu stronach w jej górnej części. Ramę po oczyszczeniu z brudu i ku rzu, odkażono Antoxem, zaimpre gnow ano roztworem Paraloidu w Toluenie. W ykonano badania f i zyko-chemiczne użytych materia łów . Podklejono łuski i pęcherze zaprawy, utwardzono drewno płas korzeźbionej dekoracji z drewnianą koroną Paraloidem w toluenie. Oczyszczono wszystkie elementy ramy i usunięto z pozłoty w arstw y werniksu i przezłoceń brązą. Zre konstruow ano część ornamentów, uzupełniono ubytki zaprawy g run tem kredow o-klejow ym . Położono pulm ent w miejscach ubytków na pozłocie i uzupełniono je płatkami złota oraz złotem w proszku. Uzu pełniono fragm enty polichrom ii i w ypunktow ano, po uprzednim za- w erniksow aniu powierzchni. Poło żono farbę temperową na niezłoco- ne części ramy. Zam ontow ano na ramie rzeźbione ornamenty za po mocą mosiężnych śrub. Połączono ramę śrubami mosiężnymi z n o w y mi deskami, pokrytymi welurem i zamontowano na desce sukienkę z koronami oraz srebrnymi wotam i. Wykonawca: A. Kamińska - S pół dzielnia „A rs -A n tiq u a ” Warszawa Współpraca: P. Burzyński, S. Ca ban, S. Majczyno
Badania chemiczne: J. Kobla Konsultacje historyka sztuki: S. Niedźwiecka
Rzeczoznawcy: K. Iwanicka, A. Pie- sio, K. Stawicka, H. Rudniewska, M. Orthwein, J. Wardzyńska Inwestor: WKZ.
W latach 1984-1985 przeprowa dzono konserwację obrazu Chrys
tusa łamiącego chleb z 1 połow y
XIX w., m alowanego olejno na p łó tnie. Obraz oczyszczono z kurzu i odkażono Insektolem. Zabezpie czono lico m alowidła bibułką ja pońską na pastę woskową i zdjęto z krosien, po czym oczyszczono o d wrocie mechanicznie. Zdublow ano obraz na masę w oskow o-żyw iczną. Po usunięciu zabezpieczenia lica
obrazu, oczyszczono powierzchnię m alow idła z rozłożonego i ciem ne go werniksu, mieszaniną etanolu z terpentyną, na przemian z ben zyną lakową. W miejsca w y p a lo nych dziur w płótnie oryginalnym, w klejono łatki emulsją POW w roz tworze w odnym z now ego płótna, które po przeprasowaniu, przyklejo no i nasączono masą w o s k o w o -ż y wiczną, podobnie jak płótno całego obrazu. U bytki zaprawy uzupełnio no gruntem kredow o-klejow ym na ciepło. Kity zaizolowano roztworem w odnym żelatyny. Płótno napięto na nowe krosno, które zabezpie czono. Po zawerniksowaniu lica obrazu, w ypu nktow an o ubytki w a r stw y malarskiej farbami na spoiw ie olejno-żyw icznym . Ponownie p o ło żono werniks.
W ykonawca: A. Kamińska - S pół dzielnia „A rs -A n tiq u a "
Rzeczoznawcy: K. Iwanicka, M. Or thw ein, J. Wardzyńska
Inwestor: WKZ.
C h o r o s z c z - kościół parafialny pw. Św. Jana Chrzciciela.
W 1989 r. przeprowadzono konser wację portretu Biskupa Mikołaja Paca z 2 połowy XVII w., malowanego olejno na płótnie. Lico obrazu zabez pieczono bibułką japońską roztworem metylocelulozy, zdjęto drewnianą wtórną konstrukcję. Usunięto płótno dublujące i zaskorupiały klajster z od- wrocia, wyprostowano zagięte brzegi płótna i następnie całe podobrazie pod prasą, przy zwiększonej w ilg o t ności. Wykonano impregnację z pod klejeniem łusek roztworem polialko holu w inylowego i wyprasowano. Po usunięciu z lica bibułek zabezpiecza jących, usunięto poczerniały werniks dioksanem, przemywając terpentyną oraz przemalowania roztworem amo niaku. Płótno dublujące usztywniono roztworem żelatyny oraz Paraloidem. Przed wykonaniem dublażu doklejo no na styk fragmenty płótna, uzupeł niając obraz do pierwotnego prosto kątnego formatu.
Dublaż wykonano na stole próżnio wym licem do dołu, na gąbce amor tyzującej. Fragmenty nowego płótna pokryto bolusową zaprawą emulsyj ną, po czym wykonano fakturę żyw i cą akrylową. Całość nabito na nowe krosna klinowe. Położono werniks damarowo-terpentynowy.
nie i rekonstrukcję wykonano techni ką olejno-żywiczną z dodatkiem w er niksu retuszerskiego, następnie poło żono werniks końcowy damarowy. Wykonawcy: J. Szpor - Spółdzielnia „Ars-Antiqua" Warszawa
Dokumentacja: J. Szpor
Rzeczoznawcy: K. Stawicka, K. Sommer, M. Lubryczyńska
Inwestor: WKZ.
W latach 1 98 7-19 88 przeprow a dzono konserwację rzeźby C hrystu
sa Ukrzyżowanego z 1 p o ło w y XIX
w., ludow ej, drewnianej, p o lich ro mowanej. Rzeźba była um ocowana w drewnianej skrzyni, stanowiącej wnękę i osadzona w szczycie kost nicy kościelnej. W ym ontow ano rze źbę ze skrzyni i zdem ontow ano ręce figury. Usunięto współczesne prze malowania Radicalem wraz z kitami kred ow o -klejo w ym i (polichrom ia oryginalna nie zachowała się). Wszystkie elementy zdezynfekow a no trzykrotnie pow ierzchniow o, na tom iast gniazda d rew nojadów na sycono w pełni. Sezonowano pra w ie przez miesiąc wszystkie ele menty ow inięte folią, po czym żero wiska nasycono Epidianem 5 z t o luenem i utwardzaczem Z-1. Rzeź
bę i skrzynię zm ontow ano na kołki drewniane, rzeźbę sklejono klejem E5, a skrzynię - klejem Ponal. W y konano z drewna brakujący frag ment zwieńczenia skrzyni i po w y gięciu go we wrzątku, zam ontow a no i podbarw iono bejcą. Ubytki w ype łnion o kitem z trocin, podbar w ionym . Miejsca najbardziej nara żone na opady, zabezpieczono pla strami z podkolorow anego E5, miejsca silnych zabrudzeń, rozjaś niono okładami H20 2.
Do zawieszenia rzeźby użyto 1 za ch ow an y gwóźdź, odrdzew iony w Fosolu i zabezpieczony w Kom- leksorze 1 , do um ocowania rąk d o robiono kowalskie gwoździe. Po zm ontow aniu, pow ierzchnię opra cow ano klejem lnianym.
W ykonawca: J. Sękowski - Pra cow nia Konserwacji i Napraw Przedm iotów Zabytkow ych i A rtys tycznych, Dzikie k/C horoszy
Dokumentacja: J. Sękowski Inwestor: WKZ.
D o m a n o w o - kościół parafialny pw. Św. Doroty.
W latach 198 8-19 90 przeprow a dzono konserwację cennego ołtarza manierystycznego z 1 p ołow y XVII
w., drewnianego, malowanego, złoconego i srebrzonego. Jest on jednym z najwcześniejszych obiek tó w sztuki snycerskiej i malarskiej w w oj. białostockim.
Po zdem ontowaniu, oczyszczono powierzchnię z kurzu i przetranspo rtow ano do pracowni. Usunięto Remosolem przemalowania olejne do w arstw najstarszych, działanie przerywano terpentyną balsamicz ną. Partie przemalowań złoceń i srebrzeń oczyszczono Abbeizer'em i acetonem.
U zupełniono brakujące fragm enty snycerki drewnem lipow ym , brzo zowym i cedrowym . Pęknięcia dre w na klejono POW i klejem stolars kim, wzmacniając też kołkami. Szczeliny i drobne ubytki kitow ano kitem trocin ow o -klejo w ym . Ubytki zaprawy uzupełniono kitem kredo w o-klejo w ym , a ubytki pulmentu - żółtym pulmentem firm y Lefranc. Elementy srebrzone uzupełniono srebrem w proszku, złocone - zło tem w proszku oraz pozłotami. Z ło to i srebro polerowano agatem, w y konano laserunki niektórych srebr nych fragm entów . Użyto laserun kó w zielonych, niebieskich, czar nych i brązowych. Warstwę kremo
8. Brańsk, Cerkiew filialna pw . Szym ona Slupnika, ikona „ M a tk i Boskiej Tych w ińskiej" - stan po konserw acji (fot. St. M ajczyno, 1 9 8 6)
9. D o m ano w o, Kościói paraf. p w . Św. Doroty, oitarz g ió w ny z około p o ło w y X V II w. - stan p rzed konserwacją (fot. J. Szandomirski, 1 9 7 4 )
w o-żółtą, pokrywającą całe lico o ł tarza, znacznie uszkodzoną przez przemalowania, w ypunktow ano akwarelą i suchymi pigmentami z PAW. Lico zawerniksowano w e r niksem matowym, a po w yschnię ciu w ypolerow ano. Sztuczne p o złoty zabezpieczono werniksem końcowym . Odwrocie oczyszczono z kurzu, zabezpieczono przed o w a dami Coopexem, miejscami drewno zaimpregnowano Paraloidem w to luenie. Montaż ołtarza nastąpił w kościele.
W ykonawcy: J. Olenderek, K. Pod- lacka, M. Popławska, M. Stankie wicz, B. W ołosz - Spółdzielnia „A rs -A n tiq u a ” Warszawa
Autorzy badań specjalistycznych: P. Karaszkiewicz, M. Kucharska, J. Ptak Rzeczoznawcy: M. O rthwein, A. Piesio, K. Stawicka Inwestor: WKZ. D r o h i c z y n - kościół parafialny pw. Trójcy Świętej (pojezuicki). Obraz Trójcy Świętej z około połowy XVII w., malowany olejno na deskach z zakrystii kościoła. Jest najstarszym obiektem ruchomym w wyposażeniu kościoła i jednym z wczesnych i cen nych obrazów w województwie. W 1985 r. przeprowadzono konser wację obrazu. Po zabezpieczeniu li ca obrazu, w ym ontow ano ramę, w ykonano kilkakrotnie dezynsekcję drewna Antoxem, po czym rozm on tow ano poszczególne deski obrazu. Zrekonstruowano dolny zastrzał zniszczony przez kołatki, sklejono deski klejem kostnym. Pęcherze w arstw y malarskiej, cienkie i bardzo drobne, położono na masę w osko- w o-żyw iczną. Ubytki w arstw y w zaprawie, w ypełniono podbar w ionym kitem kredow o-klejow ym , w yszlifow ano kity na mokro i zaizo low ano dw ukrotnie roztworem sze laku a alkoholu etylowym . M a lo w i dło zawerniksowano wstępnie w e r niksem damarowym w terpentynie. W ypunktow ano retuszem naślado wczym farbami olejnym i, zastępując olej spoiwem damarowym w ter pentynie, po czym ponow nie zawe rniksowano. Ramę oczyszczono te rpentyną i zm ontowano z obrazem W ykonaw cy: L. i R. Stpiczyńscy - Spółdzielnia „A rs -A n tiq u a ” W ar szawa
Dokumentacja: L. i R. Stpiczyńscy Rzeczoznawcy: K. Iwanicka, K. Sta wicka, St. Stawicki
Inwestor: WKZ.
W 1985 r. przeprowadzono konser wację krucyfiksu drewnianego, p o lichrom owanego i złoconego z końca XVII w., umocowanego do drewnianego podłoża, obciągnięte go aksamitem i zamkniętego p ro fi lowaną drewnianą ramą.
Oddzielono krucyfiks od podłoża drewnianego i rzeźbę od krzyża. Podklejono warstwę malarską POW w dyspersji w odnej i w ykonano de zynsekcję rzeźby Antoxem. Usunię to brud olejkiem terpentynowym i stary werniks roztworem am onia ku, wykonano odkrywki. Zafleko- wano i w ysztukow ano ubytki dre wna w rzeźbie, zagruntowano fleki i sztukówki, zakitowano kitem kle- jow o -kred ow ym i w yszlifow ano k i ty. Zrekonstruowano kolorystycznie polichrom ie ze spoiwem żyw iczno- damarowym w terpentynie. W y punktow ano srebrem kartusz z na pisem INRI, a złotem dukatow ym , przetarte partie złota na perizonium. Zrekonstruowano i pom alowano górną część krzyża. Ramę oczysz czono, zagruntowano i posrebrzono szlakmetalem. Zm ontow ano wszys tkie elementy rzeźbiarskie.
W ykonawcy: L. i R. Stpiczyńscy Dokumentacja L. i R. Stpiczyńscy - Spółdzielnia „A rs -A n tiq u a ” W ar szawa
Rzeczoznawcy: K. Iwanicka, K. Sta wicka, St. Stawicki
Inwestor: WKZ.
W 1986 r. przeprowadzono konser wację obrazu NN Świętego, być może Franciszka Borgiasza z około połow y XVIII w., m alowanego olej no na płótnie. Oczyszczono p ow ie rzchnię z brudu i usunięto pleśń z brzegów obrazu tamponami w aty z benzyną. Zdjęto płótno z deski i zabezpieczono lico obrazu bibułką japońską na masę woskową. Usu nięto stare płótno dublujące i łaty, przyklejone na klajster. Oczyszczo no mechanicznie odw rocie obrazu i rozmiękczono płótno cienką wars tw ą terpentyny weneckiej z terpen tyną balsamiczną. Obraz zd ub lo w a no na masę w oskow o-żyw iczną i wprasow ano łatki. Usunięto che
micznie werniks żyw iczny i przema lowania. Założono kity kredow o- klejowe i w oskow e oraz kity na ba zie Bevy z kredą. Po w yszlifow aniu kitó w obraz naciągnięto na deskę. Zaw erniksow ano lico obrazu w e r niksem dam arowym i w y p u n k to w a no farbami form y Rowney, po czym położono końcową warstwę w e rn i ksu. W ykonawca: W. Tołłoczko-Tur - PP PKZ O /B iałystok Dokumentacja: W. Tołłoczko-Tur Rzeczoznawca: H. Rudniewska Inwestor: WKZ. J u c h n o w i e c K o ś c i e l n y - kościół parafialny pw. Trójcy Świętej.
W 1985 r. ukończono konserwację (rozpoczętą w 1984 r.) obrazu Trój
cy Świętej, barokowego z końca
XVIII w., malowanego olejno na płótnie, pierw otnie pochodzącego z ołtarza głów nego. Zabezpieczono lico obrazu bibułką japońską, o d w rocie oczyszczono mechanicznie i chemicznie i w yrów nano pow ierz chnię płótna. Usunięto nadmiernie wystające szwy i stare łatki, a pofa lowane brzegi płótna przeprasowa- no przez wilgotną szmatkę. O dw ro cie nasączono lekko mieszaniną ter pentyny weneckiej i balsamicznej. Obraz zdublowano na masę w osko wo-żywiczną. Oczyszczono lico z za bezpieczeń i brudu, usunięto werniks mydełkiem amoniakalnym oraz prze malowania olejne chemicznie i me chanicznie. Usunięto z gruntu stare kity i uzupełniono nowymi. Płótno naciągnięto na nowe krosno, w y punktowano ubytki warstwy malars kiej, zawerniksowano, po czym poło żono końcową warstwę werniksu. W ykonawca: W. T ołłoczko-Tur - PP PKZ O /B iałystok Dokumentacja: W. T ołłoczko-Tur Rzeczoznawca: H. Rudniewska Inwestor: WKZ. W latach 1985-1986 przeprowa dzono konserwację barokowego obrazu Św. Józefa z Dzieciątkiem z 2 połow y XVIII w., m alowanego olejno na płótnie. Po zabezpiecze niu lica bibułką japońską, oczysz czono odw rocie mechanicznie i chemicznie. Brzegi płótna pofalo wane, przeprasowano, w yrów nano powierzchnię płótna. Obraz zd ub lo
w ano na masę w oskow o-żyw iczną. Lico obiektu oczyszczono z zabez pieczeń, usunięto w erniks i przema lowania mieszaniną toluenu z ace tonem oraz mechanicznie. Usunięto część starych kitów , uzupełniono ubytki gruntu i w arstw y malarskiej kitem kredow o-klejow ym . Lico za w erniksow ano. Płótno naciągnięto na nowe krosno. W ypunktow ano warstwę malarską farbami olejnym i, odsączonymi. Ponow nie całość za werniksow ano. W ykonawca: W. T ołłoczko-Tur - PP PKZ 0 / Białystok Dokumentacja: W. T ołłoczko-Tur Rzeczoznawca: H. Rudniewska Inwestor: WKZ.
Obraz Chrystusa w grobie z początku XX w., malowany olejno na płótnie. Konserwację obrazu przeprowadzono w 1985 r. Oczyszczono z brudu lico obrazu chemicznie i odwrocie mecha nicznie. Usunięto pofalowania i wgniecenia. Zdublowano obraz na masę woskowo-żywiczną. Wypunkto wano warstwę malarską farbami olej nymi. Położono werniks damarowy. Obraz naciągnięto na nowe krosno.
W ykonawca: W. T ołłoczko-Tur - PP PKZ O /B iałystok
Inwestor: WKZ.
K a m i e n n a S t a r a - kościół filia l ny pw. Św. Anny, parafia rzymsko katolicka w Dąbrow ie Białostockiej. Ołtarz z 1610 r., manierystyczny, drew niany polichrom ow any, złoco ny i srebrzony z m alow anym i obra zami. Jest jednym z najstarszych zabytków sztuki snycerskiej i malar skiej w w oj. białostockim . Obiekt przekazany do konserwacji w 1984 r., jednakże prace konserwatorskie prowadzone były w latach 1 98 5 1987.
Ołtarz w form ie tryptyku z pięcioma obrazami: w polu g łó w nym - Matka
Boska z Dzieciątkiem i Św. Anną,
w lewym skrzydle - postać Św. H e
leny, w prawym - Św. Katarzyny,
w predelli - scena Zw iastow ania
N M P , w zwieńczeniu - Ukrzyżowa nie. Stan zachowania ołtarza w y
magał przeprowadzenia złożonych zabiegów konserwatorskich. Po de montażu i w stępnym zabezpiecze niu partii polichrom ii, w arstw y ma larskiej i złoceń roztworem Bevy
371 w toluenie, w ykonano dezyn sekcję elem entów ołtarza w kom o rze próżniowej Rotanoxem. Usu nięto w tórne nawarstwienia i prze m alowania przy użyciu acetonu, DMF, benzyny lakowej oraz wody. Nasączono w arstw y malarskie i za prawy roztworem Bevy 371 w to lu enie oraz podklejono spęcherzone partie, w prasow ując odkształcone powierzchnie. Strukturę drewna w zm ocniono roztworem Paraloidu w toluenie. W ykonano rekonstruk cje fragm entów rzeźbiarskich w drewnie lipow ym , które zaimpre gnowano. Zam ontow ano w iele ele m entów drewnianych za pomocą ko łkó w i klejenia, zakitowano uby tki odwrocia kitem z trocin, zm ie szanych z roztworem Paraloidu w toluenie. Usunięto osłabione, w tórne kity z XIX w., uzupełniono ubytki w zaprawie. Przygotowano powierzchnię i w ykonano złocenia i srebrzenia na pulm ent złotem i sre brem płatkowym . W ykonano retu sze i rekonstrukcję w arstw p o li chrom ii, stosując suche pigmenty i spoiw o akrylowe oraz olejne farby, odsączone z oleju z dodatkiem kre
10. Drohiczyn, Kościół paraf. pw . Trójcy Św ., obraz „T ró jcy Ś w ię te j" z około p o ło w y X V // w. - stan po konserw acji (fot. R. Stpiczyński, 1 9 8 5 )
11. Kamienna Stara, Kościół filialny p w . Św . Anny, ołtarz z 1 6 1 0 r. - stan po konserw acji (fot. M . Deptuła, 1 9 8 7 )