ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LXII NR 1 WARSZAWA 2011: 44-55
KAZIMIERZ JANUSZEK, EWA BŁOŃSKA, TOMASZ WANIC, ALICJA DAWID, MALWINA WARCHOŁ
WYBRANE WŁAŚCIWOŚCI GLEB ŚWIERCZYN
W BESKIDZIE ZACHODNIM PO ROKU OD NAWOŻENIA
DOLOMITEM, MAGNEZYTEM I SERPENTYNITEM*
SELECTED PROPERTIES OF SOILS OF SPRUCE
STANDS IN THE WESTERN BESKID Mts. ONE YEAR
AFTER FERTILIZATION WITH DOLOMITE, MAGNESITE
AND SERPENTINITE
Katedra Gleboznawstwa Leśnego, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie
A b stra c t: E x perim ental p lo ts w ere estab lish e d in the W estern B eskidy M ts. on tw o nap p es (W isła and
U jsoły) differin g in lith o lo g y in o rd er to study the in flu en ce o f slo w ly acting m ag n esiu m fertilizers on the gro w th co n d itio n o f trees. T he aim o f the research w as testin g th e soil p ro p e rties one y ear a fter fe rtiliza tio n w ith d olom ite, m agnesite and serpentinite. D o lo m ite and m ag n esite fertilizatio n o f the soils c au sed p o sitiv e changes o f th e p hysical and chem ical soil p ro p erties linked w ith lim ing. H ow ever, a p o ten tial th rea t o f surface w ater c o n tam in a tio n by n itra tes w as do cu m e n ted . F acts n o ted o n e y ear after se rp en tin ite fertilization included: significant increase o f the m agnesium content in the soils, slight im provem ent o f soil p ro p e rties linked w ith lim ing, stab ility o f m ic ro b io lo g ical and en zy m atic activity, as w ell as n itro g en m in eralizatio n . T he effects o f fertilizatio n w ere o b serv ed in the soil p ro p erties up to h o rizo n B; a w id er ran g e o f changes w as no ted on the p lo ts in W isła, w h ereas a sm aller one on the p lo ts in U jsoły.
S ło w a k lu c zo w e : g leb y leśne, n aw o żen ie, ak ty w n o ść enzym atyczna, m in e raliza c ja azotu. K ey w o rd s : forest soils, fertilizatio n , enzym e activity, n itro g en m in eralizatio n .
WSTĘP I CEL PRACY
Jedną z pierwotnych przyczyn zamierania drzewostanów świerkowych w Beskidzie Śląskim i Żywieckim, jak i w Sudetach jest deficyt magnezu w glebach i igłach [Januszek i in. 2005; Januszek 2006; Małek 2010; Staszewski 2004]. Symptomy deficytu tego składnika były notowane także w innych terenach leśnych Europy [Landmann, Bonneau 1995; Katzensteiner i in. 1995; Jandl i in. 2001]. Wapnowanie gleb leśnych obok bezspornie korzystnych efektów, takich jak: zmniejszenie kwasowości, obniżenie koncentracji
*Badania finansowane ze środków Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie przeznaczonych na badania w latach 2 008-2012 w ramach projektu Katedry Ekologii Lasu i Gleboznawstwa Leśnego Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie.
Właściwości gleb świerczyn... po nawożeniu dolomitem, magnezytem i serpentynitem 45
toksycznych form glinu, wzrost zaopatrzenia w Ca i Mg, może, w niektórych warunkach siedliskowych, wywoływać niekorzystne skutki. Najczęściej występujące efekty uboczne to: nasilenie procesu nitryfikacji i zagrożenie wód powierzchniowych azotanami, zbyt szybka mineralizacja i utrata materii organicznej, zwiększona emisja C 0 2, spłycanie systemów korzeniowych świerczyn, deficyt boru, wzrost aktywności patogenów korzeniowych, zwiększona ilość pni ze zgnilizną odziomkową spadek przyrostu drzewostanów [Kreutzer 1995]. W związku z powyższym, wapnowanie gleb leśnych jest jeszcze zabiegiem kontrowersyjnym w centralnej i północnej Europie [Huber i in. 2006]. Dla polepszenia kondycji zdrowotnej drzewostanów narażonych na deficyt magnezu rozważane są sposoby nawożenia tarczowego przy użyciu nawozów niepodnoszących pH gleby a wzbogacających glebę w deficytowe makroelementy [Aamio i in. 1995; Kreutzer 1995].
Celem doświadczeń prowadzonych w Beskidzie Zachodnim jest zbadanie wpływu nawożenia gleb dolomitem, magnezytem i serpentynitem na wzrost i rozwój istniejących drzewostanów i nowo założonych upraw. Na badanym terenie trwałość lasu jest szczególnie zagrożona w wysokich i średnich położeniach, z uwagi na nakładanie się presji czynników biotycznych i abiotycznych, w tym pochodzenia antropogenicznego [Małek 2010]. Celem niniejszej pracy było zbadanie właściwości gleb zamierających drzewostanów świerko wych rok po zastosowaniu nawożenia dolomitem, magnezytem i serpentynitem.
METODYKA BADAŃ
Ogólne założenia metodyczne
Badania przeprowadzono w obrębie powierzchni doświadczalnych założonych w strefie regla środkowego. Dla uwzględnienia różnic siedliskowych uwarunkowanych budową geologiczną Beskidu Zachodniego doświadczenia są prowadzone na terenach dwóch płaszczowin Karpat fliszowych, zróżnicowanych litologicznie:
a) śląskiej (Nadleśnictwo Wisła, Obręb Wisła oddział 1 OOb) w paśmie Baraniej Góry, z udziałem warstw istebniańskich dolnych składających się z gruboławicowych piaskowców i zlepieńców, dających zwietrzelinę piaszczysto-gliniastą silnie żwirowo-kamienistą;
b) magurskiej (Nadleśnictwo Ujsoły, Obręb Ujsoły, leśnictwo Glinka oddział 148b), w paśmie Jaworzyna - Krawców Wierch, z udziałem cienkoławicowych piaskowców i łupków ilastych z wtrąceniami margli łąckich, dających zwietrzelinę gliniastą.
Na powierzchniach doświadczalnych nr II-IV na terenie Nadleśnictwa Wisła występuje gleba bielicowa właściwa (.Haplic Podzol) wytworzona ze zwietrzeliny o uziamieniu gliny piaszczystej gruboziarnistej bardzo silnie kamienistej (11 cm miąższości), przewarst- wionej gliną lekką bardzo silnie kamienistą (57 cm miąższości), z ektopróchnicątypu mor o miąższości od 3 do 12 cm (średnio 7 cm). Na terenie Nadleśnictwa Ujsoły (powierzchnie nr
n-IV)
stwierdzono występowanie gleby brunatnej wyługowanej (Endoeutric Cambisot) wytworzonej z utworów o uziamieniu gliny zwykłej słabo żwirowatej (21 cm) zalegającej na glinie ilastej silnie kamienistej (47 cm), podścielonych glinąpylasto-ilastąbardzo silnie kamienistą [ PTG 2009] z ektopróchnicątypu moder o średniej miąższości 1 cm (wahania od 0 do 2 cm).Gleby powierzchni doświadczalnych na terenie obu nadleśnictw charakteryzują się bardzo niskim zaopatrzeniem w wymienny magnez, którego zawartość w głębszych poziomach mineralnych wynosi poniżej 10 mg*kg_1 gleby.
46_ K. Januszek, E. Błońska, T. Wanic, A. Dawid, M. Warchoł
Uwzględniając właściwości gleb badanych powierzchni doświadczalnych, dotych czasowe efekty wapnowania gleb leśnych [Kreutzer 1995; Huber i in. 2006] oraz zawartość M gC 03 w przewidzianym do nawożenia magnezycie (R40), obliczono dawki nawozów. Założeniem było, aby nawożenie magnezytem spowodowało wzrost pH w KC1 w poziomach wierzchnich badanych gleb (do głębokości 10 cm) do wartości 4,5. Zastosowano dawki magnezytu o wielkości 4 ton na hektar dla powierzchni w Wiśle i 2 tony na hektar w Ujsołach. Dawki dolomitu i serpentynitu, ze względów logistycznych były takie same. Na powierzchniach doświadczalnych nr II-IV w obu nadleśnictwach wyznaczono 1-arowe (10 x 10 m) poletka z pasami izolacyjnymi szerokości 5 m. Jesienią 2008 r. (9 i 10 października), przeprowadzono nawożenie całopowierzchniowe (CP) dolomitem, magnezytem i serpentynitem w postaci zmielonej (frakcja 0 -2 mm). Zawartość makroelementów i wybranych mikroelementów w zastosowanych nawozach przedsta wiono w tabeli 1.
Metodyka prac terenowych
W końcu lata w 2009 r. (7 i 8 września), pobrano z poszczególnych wariantów nawożeniowych i kontrolnych zbiorcze próbki gleb w 5 powtórzeniach do badań laboratoryjnych. Próbki pobierano z poziomów genetycznych (Ofh lub Oh, AE lub A i B) z 5 odkrywek o wymiarach 20 x 20 cm, do głębokości 30 cm. Z każdego nadleśnictwa zebrano po 60 próbek glebowych (4 warianty nawożenia x 5 powtórzeń x 3 poziomy) - łącznie 120 próbek glebowych. W dniu pobrania próbki przewieziono do laboratorium i przechowywano w chłodni w temperaturze 4°C [Methods ... 1995]. W dalszej części pracy próbki gleb pochodzące z poletek poszczególnych wariantów nawożeniowych będą określane symbolami: C - kontrola, D - dolomit, M - magnezyt i S - serpentynit.
Metodyka prac laboratoryjnych
Bezpośrednio po przywiezieniu zebranych próbek glebowych do laboratorium przygotowywano je do oznaczeń aktywności enzymatycznej, mineralizacji azotu i właściwości fizykochemicznych i chemicznych z zachowaniem zasad opisanych w literaturze fachowej [Methods .... 1995]. W próbkach pobranych z poziomu organicznego (O) i eluwialno-próchnicznego (AE) lub próchniczno-mineralnego (A) o naturalnym uwilgotnieniu oznaczono następujące właściwości:
- aktywność dehydrogenaz metodą Lenharda z zastosowaniem procedury Casidy i in. [1964] w ^m ol TFF*kg_1 g leb y l hf [Filipek i in. 2009];
- aktywność ureazy metodą Tabatabai i Bremnera [M ethods 1995], w mmol N-NH4-kg-' g le b y -r1 [Filipek i in. 2009];
- aktywność /?-glukozydazy metodą Eivazi i Tabatabai [M ethods 1995] w mmol PNP-g"1 gleby-h-1 [Filipek i in. 2009];
- mineralizację azotu netto (Min. N netto) w warunkach laboratoryjnych w okresie 14 dni w temperaturze 28°C z oznaczaniem amonowej i azotanowej formy azotu w wyciągu 0,01 M CaCl2 w mg N-kg"1 gleby 14 dni-1 przy użyciu aparatu FIASTAR 5000 wraz z wyliczeniem stosunku zmineralizowanego azotu amonowego do azotanowego (i NH +/N 03_);
- wilgotność aktualną gleby w % wagowych w celu przeliczenia aktywności badanych enzymów na absolutnie suchą masę gleby.
W próbkach powietrznie suchych, metodami powszechnie stosowanymi w gleboznaw stwie [Ostrowska i in. 1991] oznaczono:
TA B ELA 1. Z a w a rto ść m ak ro - i w y b ra n y ch m ik ro elem en tó w w n a w o za c h w y sian y ch na p o w ie rzc h n ia c h b a d a w c z y c h ( N r U —IV ) N a d leś n ic tw a W isła i U jsoły
TA BLE 1. C o n te n t o f m acro - and so m e m icro elem en t in fertilizer u sed to fertilization o f in v estigated p lo ts (N o II—IV ) in W isła and U jsoły F o re s t In sp e c to ra te N a w ó z Fertilizer C N s N a K C a M g F e M n Z n C u C d N i P b C r % m g - k g 1 gleby - o f soil D olom it D olom ite 11,43 0 ,0 0 3 0 ,0 2 9 0 ,0 1 7 0 ,0 6 18,78 9 ,4 9 1,30 1 2 4 4 ,2 7 6 ,9 2,1 0 ,5 5 2 ,3 5 3 0 ,8 6 4 8 ,4 8 M agnezyt M agnesite 11,47 0 ,0 0 7 0 ,0 0 5 0 ,0 0 7 0 ,0 0 3 0 ,2 8 2 5 ,8 9 0 ,9 3 3 5 9 ,6 7,0 2,3 0 ,3 0 3 0 4 ,0 7 0 ,4 5 6 ,3 8 S erp en ty n it S erpentinite 1 ,67 0,001 0,011 0 ,0 0 9 0 ,0 0 6 0 ,3 9 1 8 ,1 0 5 ,7 7 6 2 1 ,5 3 8 ,4 11,5 1,96 1673,21 1,25 1 3 1 ,5 W ła śc iw o śc i gle b św ie rc zy n ... po n a w oż en iu d o lo m ite m , m ag ne zy te m i se rp en ty ni te m 4 7
48_ K. Januszek, E. Błońska, T Wanic, A. Dawid, M. Warchoł
- pH gleby w H O i w IM KC1, potencjometrycznie przy zachowaniu stosunku gleba: roztwór 1:2,5 (w glebach mineralnych i próchniczno-mineralnych) oraz 1:5 (w glebie organicznej);
- kwasowość hydrolityczną (hydrolitycal acidity) metodą Kappena (Y);
- kwasowość wymienną (exchange acidity) metodą Sokołowa (H ) oraz formy wymienne glinu (HA1) i wodoru (Hh);
- wapń (Ca2+), magnez (Mg +), potas (K*) i sód (Na+) (suma zasad - sum o f base
cation - S) w wyciągu IM CH COONH o pH 7,0 oznaczono na spektrometrze z plazmą
indukcyjnie sprzężoną ICP OES iCAP 6000 Series Thermo Scientific; wyliczono efektywną pojemność sorpcyjną - effective sorption capacity (T = S + Hh .) i stopień wysycenia efektywnej pojemności kompleksu sorpcyjnego kationami zasacfowymi - degree o f base
saturation - (V %);
- C i N ogółem przy użyciu analizatora elementarnego CNS 2000 Leco z wyliczeniem stosunku C:N;
- fosfor przyswajalny - available P metodąBraya-Kurtza I [Procedure .... 1995]; - zwartość pierwiastków w wyciągu 1 M HC1 (content o f elements in IM HCl
extract): wapń (Ca), magnez (Mg), potas (K), fosfor (P), miedź (Cu), kadm (Cd), ołów
(Pb), cynk (Zu), chrom (Cr) oraz nikiel (Ni) oznaczono na spektrometrze z plazmą indukcyjnie sprzężoną ICP OES iCAP 6000.
Dla określenia wpływu wariantów nawożenia na właściwości badanych gleb użyto nieparametrycznego testu Kruskala-Wallisa korzystając z pakietu Statistica 8.
WYNIKI BADAŃ
W tabeli 2 i 3 przedstawiono wartości średnich arytmetycznych oraz odchyleń standardowych właściwości istotnie zróżnicowanych pod wpływem zastosowanych wariantów nawożenia, na poziomie prawdopodobieństwa hipotezy zerowej p < 0,05 (tab. 2 i 3). W próbkach z poziomów Ofh gleb powierzchni w Wiśle, jak i z poziomów Oh gleb powierzchni w Ujsołach, wartości 22 właściwości, spośród 31 oznaczonych, były istotnie statystycznie zróżnicowane pod wpływem zastosowanych wariantów nawożenia (tab. 2 i 3). W próbkach z poziomów próchniczno-eluwialnych AE gleb powierzchni w Wiśle, wartości 12 właściwości, a z poziomów mineralno-próchnicznych A gleb powierzchni w Ujsołach, wartości 3 właściwości, spośród 31 oznaczonych, były istotnie zróżnicowane pod wpływem zastosowanego nawożenia (tab. 2 i 3). Najmniej zróżnicowanych wartości właściwości, spośród 25 oznaczonych, stwierdzono w poziomach wzbogacania, 5 w glebach na powierzchni w Wiśle oraz 2 w glebach na powierzchni w Ujsołach (tab. 2 i 3).
Na powierzchni w Wiśle najwięcej właściwości z wartościami maksymalnymi lub minimalnymi zanotowano w glebie wariantu D, większość tych wartości była statystycznie istotnie różna od wartości tych właściwości w glebie wariantu C (tab. 2). Mniej takich właściwości stwierdzono w glebie wariantu M, a w glebie wariantu S jedyną właściwością o maksymalnej wartości, istotnie zróżnicowanej w wyniku nawożenia była zawartość niklu w poziomie Ofh (tab. 2).
Na powierzchni w Ujsołach, najwięcej właściwości z wartościami maksymalnymi lub minimalnymi zanotowano w glebie wariantu M. Większość tych wartości różniło się istotnie statystycznie od wartości tych właściwości oznaczonych w glebie wariantu C (tab. 3). Mniej takich właściwości stwierdzono w glebie wariantu D, a w glebie wariantu S stwierdzono maksymalne zawartości niklu w poziomie Oh (tab. 3).
Właściwości gleb świerczyn... po nawożeniu dolomitem
,
magnezytem i serpentynitem 49TA BELA 2. W łaściw ości gleby w poziom ach Ofh, A E i B p o letek kontrolnych (C ), 1 ro k po naw ożeniu dolom item (D ), m agnezytem (M ) i serpentynitem (S ) d a w k ą 4 t-ha"1 pow ierzchni d ośw iadczalnych III i IV na terenie N ad leśn ictw a W isła na p o d staw ie testu K ruskala-W allisa TABLE 2. Soil p ro p erties in O . AE and B horizons o f soil o f co n tro l plots (C ), 1 y ear after fertilization by dolom ite (D ), m agnesite (M ) and serpentinite (S) in doze o f 4 t-ha"1 III and IV study a reas at the Wisła F o re st D istrict on the b ase K ruskal-W allis test
---C echy gleb Soil p ro p e rties
R odzaje naw ożenia - Fertilization kinds H W artość
:p ip-value C x ( S D ) D |M x (SD ) |x (SD ) S x (SD )
Poziom - H orizon Ofh
pH w H 20 3 ,6 7 a (0 ,3 8 ) 4 ,6 5 ab (0 ,9 9 ) 4 ,7 5 b (0 ,5 0 ) 3 ,8 8 “b(0 ,1 0 ) 8,335 10,0396 pH w KC1 2 ,83 (0 ,2 5 ) 3 ,9 4 (1 ,1 6 ) 3 ,85 (0 ,5 6 ) 2 ,8 9 (0 ,0 5 ) 7 ,3 1 6 0 ,0 6 2 5 Y 8 2 ,8 4 (6 ,3 5 ) 5 4 ,1 0 (1 8 ,2 1 ) 5 6 ,3 5 (1 6 ,0 4 ) 7 9 ,1 0 (1 0 ,8 3 ) 10,960 0 .0119 Hh+a. 2 1 ,1 0 b (5 ,4 7 ) 4 ,4 8 a (2 ,6 0 ) 8 ,4 4 ab (4 ,8 9 ) 1 5 ,6 0 ab (1 ,9 2 ) 14,451 10,0024 Hh 3 ,7 8 b (0 ,9 6 ) 0 ,7 1 a (0 ,4 7 ) 1,4 2 ab (1 ,2 9 ) 2 ,6 2 ab (0 ,6 0 ) 1 2 .312 0 ,0 0 6 4 h ai 1 7 ,3 2 b (5 ,0 7 ) 3 ,7 7 a (2 ,5 5 ) 7,01 “b (5 ,0 9 ) 1 2 ,9 8 ab (2 ,3 3 ) 12,223 |0,0067 S 8 ,8 6 a (5 ,6 0 ) 3 1 ,0 5 b (1 0 ,2 5 ) 2 3 ,5 3 ab (8 ,2 8 ) l l , 8 8 ab (2 ,9 3 ) 1 2 ,589 0 ,0 0 5 6 v % e 2 9 ,2 2 a (1 7 ,9 9 ) 8 5 ,7 9 b (1 0 ,3 4 ) 7 2 ,1 3ab( l 8 ,9 6 ) 4 2 ,2 6 a (6 ,1 9 ) 13,640 0 ,0 0 3 4 C a 2+ mg-kg-1 9 6 0 ,6 ab(6 9 7 ,6 ) 3 6 6 8 ,2 b(l 2 7 2 ,1 ) 7 0 2 ,1 “ (2 6 8 ,4 ) 8 5 0 ,5 ab(3 0 9 ,9 ) 10,4 9 7 0 ,0 1 4 8 M g2* m g -k g '1 116,6 a (1 0 8 .2 ) 1 4 3 8 ,4 b (4 6 3 ,6 ) 2 3 2 6 ,4 b (8 7 5 ,9 ) 8 2 1 ,2 ab( 2 17,9) 15,891 0 ,0 0 1 2 C a :M g 4 ,2 9 b (0 ,8 0 ) l ,5 4 b (0 ,1 7 ) 0 ,1 9 “ (0 ,0 5 ) 0 ,6 4 “ (0 ,1 9 ) 17,8 5 7 0 ,0 0 0 5 (C a+M g+K ):A 1 0 ,5 5 a (0 ,6 2 ) 1 6 ,2 8 b (1 8 ,8 0 ) 6 ,3 3 ab (5 ,2 3 ) 0 ,9 0 ab (0 ,2 8 ) 1 3 ,377 0 ,0 0 3 9 Ca:A l 0 ,3 8 a (0 ,4 8 ) 9 ,5 8 b (11,27) 0 ,9 0 ab (0 ,6 6 ) 0 ,3 0 ab (0 ,1 2 ) 12,0 8 6 0,0071 % C a w (in) Te 1 8 ,0 4 7 ab(1 3 ,0 ) 5 0 ,4 b (7 ,9 ) 10,7 a (2 ,6 ) 15 ,3 ab (4 ,3 ) 11,686 0 ,0 0 8 5 % M g w (in) T, 4 ,6 “ (2 ,9 ) 3 2 ,7 b (3 ,2 ) 5 8 ,6 b (1 7 ,7 ) 2 4 ,3 db (4 .1 ) 1 7 ,034 0 ,0 0 0 7 C a w HC1 1 3 8 8 ,4 “(9 0 7 ,7 ) 1 4 9 6 1 ,0b(7 7 5 6 ,3 ) 1 0 9 5 ,5 a(4 1 2 ,7 ) 1 2 6 7 ,8 ab(4 7 7 ,6 ) 1 0 ,897 :0?0123 M g w HC1 1 7 3 ,5a (1 5 3 ,6 ) 7 2 2 0 ,2 b (3 7 7 6 ,0 ) 7 3 6 4 ,3 b( 3 4 5 2 ,l) 1 3 6 1 ,2 ab(4 7 5 ,0 ) 15,651 0,0 0 1 3 N i w HC1 3 ,1 6 a (2 ,3 4 ) 2 ,7 0 a (1 ,4 7 ) 8 ,4 7 ab (3 ,1 3 ) 1 6 ,14b (6 ,3 1 ) 14,042 !0,0028 i N H '7 N O “4 3 4 ,3 6 b (2 ,3 4 ) 0 ,1 9 “ (0 ,2 4 ) 0 ,2 2 a (0 ,3 3 ) 2 ,2 2 ab (2 ,5 1 ) 12,943 10,0048
A ktyw ność - Activity o f
D ehydrogenaz D eh y d ro g e n ases 3 3 ,9 7 (1 9 ,7 8 ) 7 9 ,6 9 (4 1 ,9 3 ) 7 7 ,2 0 (2 9 ,9 5 ) 3 0 ,8 0 (9 ,6 0 ) 9 ,6 1 7 0,0221 U reazy - iureases 0 ,2 4 6 “ (0 ,1 4 0 ) 0 ,6 2 5 b (0 ,0 8 6 ) 0 ,5 9 6 ab( 0 ,2 1 7) 0 ,4 6 7 ab (0 ,2 9 2 ) 8 ,280 0 ,0 4 0 6 /S-glukozydazy /?-glucosidase 6 ,6 7 (2 ,9 6 ) 14,00 (5 ,3 7 ) 7 ,3 7 (3 ,9 1 ) 8 ,0 0 (1 ,2 0 ) 7 ,023 0 ,0 7 1 2
W arto ści średnie (x) o raz odchylenia stan d ard o w e (S D ), w arto ści statystyki (H ) i p ra w d o p o d o b ie ń stw a hipotezy zerow ej (p) (z 5 pow tórzeń). Różne małe litery w indeksie górnym przy w arto ściach średnich o zn aczają istotne ich zróżnicow anie. M ean values (x). stan d ard deviations (S D ), statistics (H) and statistical probability (p) (from 5 replications). Different small letters in u p p er index o f m ean values m eans it significant differences
50_ K. Januszek, E. Błońska, T. Wanic, A. Dawid, M. Warchoł
T A B E LA 2. cd. - TA B L E 2 . continued
C e ch y gleb R o d z aje n aw ożenia - Fertilization kinds H W a r to ś ć ! P p-v alu e Soil p ro p e rtie s q x (S D ) D M S x (S D ) x (S D ) x (S D ) Poziom - Horizon A E Y 2 4 ,6 7 b (4 .1 9 ) 1 9 ,5 2 ab (6 ,7 9 ) 115 ,1 4 a (2 ,7 0 ) 18 ,4 8 ab (3 ,6 3 ) 8 ,2 7 2 0 ,0 4 0 7 : S 0 ,4 7 6 (0 ,0 3 8 ) 0 .9 0 0 0 ,6 2 4 ( 0 .3 5 4 ) 0 .4 5 6 (0 ,1 1 8 ) (0 .2 5 3 ) | 7 ,8 0 6 0 ,0 5 0 2 V % 2 ,9 8 a (0 ,7 6 9 ) 7 ,3 0 b (2 .5 9 ) 3 ,7 4 ab (1 ,1 8 ) 5 .7 6 ab (2 ,3 1 ) 10,611 0 ,0 1 4 0 : C a 2+ m g’kg -1 2 8 , l ab (1 0 ,6 ) 7 3 ,4 b (2 2 .4 ) 2 8 ,0 a (1 5 .4 ) ;2 8 ,9 ab (1 2 ,5 ) 1 0 ,3 3 7 0 ,0 1 5 5 ! M g 2+ mg*kg-1 17 ,2 a (3 ,0 ) 4 6 , l b (1 6 ,5 ) 4 0 , l ab (2 9 ,9 ) |2 0 ,2 ab (5 ,9 ) 1 0 ,0 1 7 0 ,0 1 8 4 ! C a :M g 1,05 (0 ,4 8 ) 1,00 ( 0 ,1 6 ) 0 ,4 7 (0 .1 6 ) 0 ,9 0 ( 0 ,3 7 ) 8,291 0 ,0 4 0 4 | (C a-rM g + K ):A l 0 ,0 3 2 a (0 ,0 0 9 ) 0 ,0 8 3 b (0 ,0 3 7 ) 0 ,0 4 0 ab ( 0 ,0 1 3 ) 0 ,0 7 1 ab(0 ,0 3 6 ) 8 ,8 4 0 0 ,0 3 1 5 ; C a:A l 0 ,0 1 0 ab (0 ,0 0 6 ) 0 .0 3 6 b (0 ,0 1 6 ) 0 .0 0 9 a ( 0 ,0 0 2 ) 0 ,0 2 4 ab (0 ,0 1 5 ) 10,931 0 ,0 1 2 1 ; % C a w (in) T 0 ,9 2 a (0 ,4 8 ) 2 2 ,1 b (1 1 ,1 ) | U , l a (2 .3 ) 2 3 .6 ab (1 0 ,7 ) 11 ,7 2 0 0 ,0 0 8 4 : % M g w (in) T 0 ,8 6 a (0 ,1 4 ) 3 ,0 4 b (1 ,2 8 ) l , 9 4 b (0 ,8 9 ) 2 ,0 1 ab (0 ,6 4 ) 11,914 0 ,0 0 7 7 I C a w (in) HC1 4 0 ,8 (1 5 ,6 ) 1 2 6 ,4 (5 2 ,4 ) 139,3 (2 6 ,7 ) 136,7 (1 7 ,7 ) 8 ,6 6 9 0 ,0 3 4 0 I M g w (in) I I C 1 1 4 , l a (8 ,8 ) 6 8 ,7 b (3 7 ,1 ) 2 4 ,3 6 ab (1 0 ,3 8 ) 1 3 .6 a (7 ,9 ) 1 0 ,3 3 7 0 ,0 1 5 9 Poziom - Horizon B S 0 ,2 4 (0 ,0 5 ) 0 ,4 3 (0 ,1 8 ) 10,59 (0 ,6 6 ) ;0?25 (0 ,0 6 ) 8 ,5 8 5 0 .0 3 5 3 M g2+ m g-kg"1 6 ,8 a (2 ,0 ) 1 8 ,5 b (9 ,4 ) 1 4 ,9 ab (8 ,5 ) 8 ,9 ab (2 ,3 ) 1 1 ,674 0 ,0 0 8 6 % M g w (in) T 0 ,4 a (0 ,1 ) l , 0 b (0 ,5 ) 3 , l b (3 ,5 ) ;0,5ab (0 ,1 ) 1 2 ,0 9 7 0 ,0 0 7 1 1 C a w (in) IIC l 1 0 ,2 a (7 ,7 ) 4 4 , 8 b (3 0 .5 ) 2 8 ,9 ab (1 6 ,1 ) 2 9 ,4 ab (2 0 ,7 ) 9 ,1 4 9 0 ,0 2 7 4 : C r w (in) HC1 l , 5 2 ab (0 ,6 6 ) l , 6 9 ab (0 ,7 2 ) 2 .4 6 b (0 ,9 4 ) 0 ,7 3 a (0 ,8 5 ) 8 ,4 0 3 0 ,0 3 8 4 ;
O b jaśn ien ia do tab e li 2 w rozdziale pt. M ateriały i m eto d y - E xplanation for Table 2 see M aterials and M e th o d s
Na powierzchniach i w Wiśle, i w Ujsołach, w poziomach O gleb nawożonych dolomitem (wariant D) w porównaniu z poziomami O gleb kontrolnych (wariant C) stwierdzono istotne statystycznie różnice 14 właściwości (tab. 2 i 3). Spośród nich wartości 9 właściwości były istotnie zróżnicowane zarówno na powierzchni w Wiśle, jak i Ujsołach. W glebach nawożonych dolomitem były istotnie mniejsze wartości: kwasowości wymiennej (Hh+ j), wodoru (H ) i glinu wymiennego (HA1) oraz większe wartości: sumy kationów zasadowych (S), V %, stosunku molamego Ca:Al oraz (Ca+Mg+K):A1, a także większe zawartości Ca i Mg w wyciągu 1 M HC1. Ponadto na powierzchni w Wiśle w poziomach Ofh gleby wariantu D w porównaniu z poziomami Ofh gleby wariantu C zanotowano istotnie mniejsze wartości kwasowości hydrolitycznej oraz stosunku iNH4+:NOa" oraz większe zawartości Mg wymiennego, większy udziału Mg w kompleksie sorpcyjnym i wyższą aktywność ureazy (tab. 2). Na powierzchni w Ujsołach zaś stwierdzono większe wartości: T , pH w H20 i IM KC1 oraz większe zawartości Ca wymiennego i wyższą aktywność dehydrogenaz (tab. 3).
Na powierzchni w Wiśle, w poziomach AE gleby nawożonej dolomitem (wariant D) w porównaniu z poziomami AE gleby kontrolnej (wariant C), stwierdzono istotne statystycznie różnice wartości 6 właściwości (tab. 2). Dotyczyły one większych wartości:
Właściwości gleb świerczyn... po nawożeniu dolomitem
,
magnezytem i serpentynitem 51TABELA 3. W łaściwości gleby w poziom ach Oh, A i Bbr poletek kontrolnych (C ),l rok po nawożeniu dolomitem (D), magnezytem (M) i serpentynitem (S) daw ką 2 t ha 1 powierzchni dośw iadczalnych III i IV na terenie Nadleśnictw a Ujsoły na podstaw ie testu Kruskala-W allisa
TABLE 3. Soil properties in Oh, A and Bbr horizons o f soil o f control plots (C), 1 year after fertilization by dolomite (D), magnesite (M) and serpentinite (S) in doze o f 2 t -h a '1 III and IV study areas
at the Ujsoły F orest District on the base K ruskal- Wallis test___________________________________________ C ech y gleb
Soil properties
i
Rodzaje nawożenia - Fertilization kinds H W artość P p - value C x (SD) D x (SD) M x (SD) s x (SD) i Poziom - Horizon Oh pH w (in) H ,0 U ,2 2 a (0,07) 5 ,2 6 b (0,40) 5 ,4 0 b (0,26) 4 ,5 3 “b (0,15) 16,211 0,0010 pH w (in) KCI 3 ,3 3 a (0,05) 4 ,5 1 b (0,53) 4 ,6 3 b (0,33) 3 ,6 3 “b (0,18) 16,109 0,0011 C/N 2 3 ,8 7 a (1,39) 2 4 .9 5 “b (0,64) 2 6 ,8 3 b (0,96) 2 5 ,3 3 “b (0,60) 9,788 0,0205 Y 6 3 ,2 5 a (6,27) 4 5 ,6 6 “b (14,87) 3 8 ,7 1 b (9,70) 63,34a (4,51) 10,917 0,0122 9 .0 8 b (3,38) 2 ,4 2 “ (1,33) 2 ,3 7 “ (0,88) 5,84“b (1,13) 15,343 0,0205 8,34* (3,48) l,8 6 b (1,07) 1,69b (0,69) 4 ,7 8 “b (1,21) 15,251 0,0016 S 14,25“ (3,33) 3 3 ,8 6 b (5,81) 36,21b (3,97) 2 2,70“b (1,85) 16,211 0,0010 V %e 6 1 ,1 4 “ (13,87) 9 3 ,1 2b (4,34) 9 3 ,9 7 b (1,78) 79,5 3 ab (3,73) 16,074 0,0011 Tc 2 3 ,3 2 “ (1,15) 3 6 ,2 8 b (5,49) 38,58b (4,66) 2 8,54“b (1,77) 15,480 0,0014 C a 2" mg-kg"1 23 2 2 ,4 “ (547,7) 4 6 9 8 ,6b (845,9) 31 8 9 ,8 “b(337,5) 2849, l “b (412,2) jl 4,063 0,0028 Mg2+ mg-kg"1 199,3“ (51,3) 1131,9“b (263,4) 2 3 2 7 ,2 b (410,2) 8 8 5 .8ab (101,5) 16.897 0,0007 :Ca:Mg |7,09b (0,50) 2 ,5 7 “b (0,47) 0 ,8 5 “ (0,18) l,9 9 “b (0,44) |16,554 0,0009 (Ca+Mg+K):A1 2 ,0 5 “ (1,10) 2 8 ,8 9 b (24,72) 2 4 ,5 9 b (10,25) 5,08“b (1,85) |l 6,097 0,0011 Ca:Al 1,67“ (0,90) 19,90b (16,58) 1 l,2 4 b (5,88) 3 ,2 2 “b (1,36) 15,183 0,0017 % C a w (in) Tc 5 3 ,2 1 “ (12,91) 6 6 ,5 2 b (3,69) 4 3 ,0 8 “ (5,12) 53,70“b (5,85) 11,434 0,0096 C-4 4 .fi > 00 s 7 ,5 2 “ (1,95) 26,3 9“b (3,62) 5 1 ,14b (4,21) 2 7 ,7 3 “b (4,27) jl 6,097 0,0011 Ca w (in) HC1 3 2 3 0 ,1 “ (1236,6) 11591,6b (3887,0) 4 0 6 3 ,2“b (13 2 2 ,3 ) 37 4 0 ,8 “ (694,4) 111,755 0,0083 Mg w (in) HC1 1204,7“ (2174,6) 4 0 5 7 ,l b (1608,7) 4 9 1 0 ,4b (1488,5) 1142,5“b (277,8)116,303 0,0010 N i w (in) HC1 7 .0 9 “ (3,01) 6 ,6“ (1,60) 10,88“b (3,15) 19,64b (2,93) 13,676 0,0034 ^Min N netto 4 5 8 ,5“b (307,2) 7 7 8 ,3“b (255,0) 3 7 6 ,2 “ (151,1) 767,4 b (44,9) 9.720 0,0212 i N H //N O ~4 3 1,36b (1,03) 0 ,4 3 “b (0,41) 0 ,0 9 “ (0,03) 1,22“b (1,02) 10,383 0,0156 * A ktywność 6 3 ,3 2 “ (14,57) 120,4 0 b (17,33) 9 7,87“b (10,29) 7 0,79“ (15,33) 13,468 0,0037 Poziom - Horizon A Mg2-1- mg -kg 1 58,7 (5,4) 115,7 (68,9) 106,7 (41,7) 82,8 (49,0) 7,823 0,0498 Ca:M g 5 ,0 0 b (0,93) 4 ,2 5 “b (1,74) 2 ,5 9 “ (1,02) 4 ,1 9 “b (1,65) 7,469 0,0584 ;%Mg w (in) Tp 2,67 (0,33) 5,68 (2,77) 4,63 (1,78) 4 ,32 (2,82) |7,891 0,0483 Poziom — Horizon Bbr ;Y 16,05b (1,32) jl0,92° (3,25) l l , 6 9 “b (2,15) 12,32“b (3,50) 9,514 0,0232 P mg • kg-' 1,28“ (0,17) l,3 3 “b (0,18) 1,71b (0,21) l,3 8 2 “b (0,21) 8,485 0,0370
Objaśnienia do tabeli 3 w rozdziale pt. Materiały i metody - Explanation for Table 3 see Materials and Methods * Aktywność dehydrogenaz - D ehydrogenases activity
V % oraz stosunku (Ca+Mg+K):A1, większej zawartości Mg wymiennego i Mg oznaczonego w wyciągu 1 M HC1 oraz większego udziału Mg i Ca w kompleksie sorpcyjnym (tab. 2). Na powierzchni w Ujsołach nie stwierdzono istotnie zróżnicowanych właściwości w poziomach A gleby wariantu D i C (tab. 3)
51 K. Januszek, E. Błońska, T. Wanic, A. Dawid, M. Warchoł
W poziomach B gleby wariantu D w porównaniu z poziomami B gleby wariantu C, na powierzchni w Wiśle stwierdzono większe zawartości Ca oznaczonego w wyciągu 1 M HC1 oraz większy udział Mg w kompleksie sorpcyjnym (tab. 2). Na powierzchni w Ujsołach w poziomie Bbr stwierdzono jedynie mniejszą wartość kwasowości hydrolitycznej (tab. 3).
W próbkach z poziomów O gleb wariantu M w porównaniu z próbkami z poziomów O gleb wariantu C na powierzchni w Wiśle stwierdzono 6 właściwości (tab. 2), a na powierzchni w Ujsołach - 16 (tab. 3), których wartości były istotnie zróżnicowane. Spośród tych właściwości 6 wartości było istotnie zróżnicowanych zarówno na powierzchni w Wiśle, jak i Ujsołach. Stwierdzono istotnie większe wartości pH w H20 , większe zawartości Mg wymiennego i oznaczonego w 1 M HC1 oraz większy udział Mg w kompleksie sorpcyjnym, a także mniejsze wartości stosunku Ca:Mg i iNH4+:N03". Ponadto na powierzchni w Ujsołach w poziomach Oh gleby wariantu M w porównaniu z poziomami Oh gleby wariantu C stwierdzono większe wartości: pH w 1 M KC1, T , S i V %, stosunków C:N, Ca:Al i
(Ca+Mg+K):A1, a mniejsze wartości Y, oraz H^(tab. 3*).
W poziomach AE gleby wariantu M, w porównaniu z poziomami AE gleby wariantu C na powierzchni w Wiśle stwierdzono większą wartość Y i większy udział Mg w kompleksie sorpcyjnym (tab. 2), a na powierzchni w Ujsołach w poziomach A stwierdzono jedynie mniejszą wartość stosunku Ca:Mg (tab. 3).
W poziomach B gleby nawożonej magnezytem (wariant M) w porównaniu z poziomami B gleby kontrolnej (wariant C) na powierzchni w Wiśle stwierdzono większy udział Mg wymiennego w kompleksie sorpcyjnym i większe zawartości chromu (tab. 2), a na powierzchni w Ujsołach w poziomach Bbr gleby wariantu M stwierdzono wyższe zawartości fosforu przyswajalnego (tab. 3).
W poziomach O gleb nawożonych serpentynitem (warianty S) w porównaniu z poziomami O gleb wariantów kontrolnych (C) na powierzchni w Wiśle, jak i Ujsołach stwierdzono jedynie wyższą zawartość niklu (tab. 2 i 3), ponadto na powierzchni w Wiśle stwierdzono mniejszą wartość stosunku Ca:Mg (tab. 2).
W pozostałych badanych poziomach, AE i A oraz B nie stwierdzono zróżnicowania badanych właściwości gleb wariantów S i C (tab. 2 i 3). Jednakże porównując właściwości gleb wariantów S i C obu powierzchni można zaobserwować tendencję do zmian niektórych właściwości. Średnie wartości pH oraz zawartości magnezu wymiennego w poziomach O, AE i A są nieznacznie większe, a średnie wartości kwasowości wymiennej i glinu wymiennego (w poziomach O) są nieznacznie mniejsze w glebach wariantów S w porównaniu z glebami wariantów C (tab. 2 i 3).
W tych samych poziomach gleb wariantów D i M większość badanych właściwości nie była istotnie zróżnicowana zarówno na powierzchni w Wiśle, jak i Ujsołach, z wyjątkiem: udziału Ca w kompleksie sorpcyjnym, zawartości Ca wymiennego i Ca w wyciągu 1 M HC1 i wartości stosunków Ca:Mg i Ca:Al.
DYSKUSJA
Do nawożenia badanych gleb charakteryzujących się krańcowym ubóstwem magnezu, użyto zróżnicowanych pod względem tempa wietrzenia nawozów magnezowych. Wszystkie zastosowane rodzaje nawozów (warianty D, M i S) przyczyniły się do istotnego wzbogacenia badanych gleb w magnez. Nawożenie magnezytem i serpentynitem doprowadziło ponadto do obniżenia wartości stosunku wapnia do magnezu w badanych glebach, co powinno przyczynić się do intensywniejszego pobierania magnezu ze względu na antagonizm między wapniem i magnezem.
Właściwości gleb świerczyn... po nawożeniu dolomitem, magnezytem i serpentynitem 53
W efekcie wysianych nawozów węglanowych (dolomit, magnezyt) w poziomach wierzchnich badanych gleb została obniżona kwasowość, wzrosła wartość pH, co przyczyniło się do ożywienia aktywności mikrobiologicznej (wzrost aktywności dehydrogenaz) i enzymatycznej (powiększenie aktywności ureazy) oraz podwyższenia potencjału procesu nitryfikacji (zmniejszenie wartości stosunku iNH4+:N03“), co może prowadzić do wymywania azotanów do wód powierzchniowych. Na powierzchni w Hóglwald w ciągu 7 lat po nawożeniu gleb dawką dolomitu o wielkości 4 1* ha-1 [Kreutzer 1995] stężenie azotanów w wodach drenarskich wzrosło do 50-60 mg N 0 3“ • l-1, straty azotu w glebach oszacowano na 170 kg N • ha-1, stwierdzono ponadto 23% ubytek próchnicy z poziomów powierzch niowych (97,21 • ha-1). Uzyskane wyniki badań własnych, jak i na powierzchni w Hóglwald potwierdzająkonieczność dalszych badań odnośnie tempa mineralizacji substancji organicznej, w tym mineralizacji organicznych związków azotu. Szczególnie istotne jest to na powierzchni w Wiśle, gdzie na poletkach nawożonych dolomitem i magnezytem istnieje uzasadniona obawa ubytku materii organicznej i obniżenia pojemności wodnej gleb. W przypadku występujących w Wiśle gruboziarnistych gleb o przemywnym typie gospodarki wodnej będzie to narażać drzewostany na deficyt wody. Mniejsze ryzyko skutków zbyt szybkiej mineralizacji materii organicznej istnieje w przypadku nawożenia gleb serpentynitem z uwagi na niewielki wzrost pH oraz na powierzchni w Ujsołach - ze względu na większą retencję wodną występujących tam cięższych i oglejonych gleb.
W pobranych próbkach gleb po roku od wprowadzenia nawozów nie stwierdzono istotnej różnicy w zawartości wymiennego potasu w wyniku zastosowanego nawożenia. Kim i in. [2003] stwierdzili spadek zawartości wymiennego Na i K w glebach 2 lata po nawożeniu 1,5 i 3 tonami dolomitu. Huber i in. [2006] notowali duże wahania (od deficytowych do wysokich) koncentracji potasu w igłach świerka na powierzchniach nawożonych dolomitem. Jak wyjaśniają autorzy badań [Kim i in. 2003], spadek zawartości Na i K w glebach wapnowanych może być rezultatem obniżonej selektywnej sorpcji jonów jedno wartościowych (K i Na) w stosunku do dwuwartościowych (Ca i Mg) spowodowanej podwyższonąpojemnością wymienną w wyniku wapnowania. W dalszych badaniach należy między innymi kontrolować zawartość potasu w badanych glebach, jak i w listowiu wprowadzonych podsadzeń.
Nawożenie gleb leśnych mielonymi skałami zasadowymi, w tym serpentynitem stwarza pewne obawy z powodu stosunkowo dużej zawartości metali ciężkich w tego typu skałach, a w serpentynicie szczególnie niklu. Z 4 tonami wniesionego serpentynitu zostało wprowadzone do gleby 6,69 kg niklu na hektar. Gdyby cała ilość uwolnionego niklu została zasorbowana w poziomie Ofh w glebie na powierzchni w Wiśle, to koncentracja wynosiłaby średnio 160 mg w jednym kilogramie próchnicy nadkładowej, co sprowa dzałoby badane gleby do średniego zanieczyszczenia niklem [Kabata-Pendias i in. 1993]. Brak zróżnicowania aktywności badanych enzymów (dehydrogenaz, ureazy i /3-gluko zy dazy) w poziomach próchnicznych gleb poletek nawożonych serpentynitem i kontrolnych oznacza, że ilość niklu uwolniona z serpentynitu w okresie jednego roku po nawożeniu nie spowodowała zahamowania ogólnej aktywności mikroorganizmów i aktywności wybranych enzymów. O ile w następnych latach wyniki badań będą podobne, a nawożenie serpentynitem będzie miało korzystny wpływ na rozwój badanych drzewostanów, będzie to stanowić podstawę do wnioskowania o przydatności serpentynitów do nawożenia gleb leśnych bez obawy ujemnego, ubocznego wpływu na środowisko leśne.
54. K. Januszek, E. Błońska, T. Wanic, A. Dawid, M. Warchoł
Założone doświadczenie powinno wskazać, jakie warunki glebowe są najbardziej korzystne dla głównych gatunków drzewiastych w lasach Beskidów Zachodnich. Na efekty musimy prawdopodobnie poczekać, gdyż reakcja drzewostanów na nawożenie nawozami węglanowymi w niektórych doświadczeniach pojawiła się dopiero po kilkunastu latach [Huber i in. 2006].
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Wyciąganie daleko idących wniosków z przeprowadzonych badań po upływie roku od zastosowania nawozów bez znajomości reakcji badanych drzewostanów byłoby bardzo ryzykowne. Dokonano jedynie podsumowania badań, zwracając uwagę na zarysowujące się tendencje zmian podstawowych właściwości badanych gleb w wyniku przepro wadzonego nawożenia.
Po roku od przeprowadzonego nawożenia dolomitem i magnezytem dawką 4 i 2 t na ha w poziomach organicznych nawożonych gleb stwierdzono zgodnie z oczekiwaniem: wzrost pH, zmniejszenie kwasowości, wzrost zawartości Mg i Ca (po nawożeniu dolomitem), zmniejszenie stosunku Ca:Mg, wzrost aktywności mikrobiologicznej (dehydrogenaz) i ureazy oraz wzrost udziału formy azotanowej w warunkach inkubacji laboratoryjnej. Na podstawie uzyskanych wyników można potwierdzić, że nawożenie gleb leśnych dolomitem i magnezytem przynosi efekty korzystne związane z wapnowa niem, ale potencjalnie zagraża skażeniem wód powierzchniowych azotanami.
Po roku od nawożenia serpentynitem dawką 4 i 2 t-ha"1 stwierdzono: istotny wzrost zaopatrzenia badanych gleb w magnez, brak istotnego zróżnicow ania wartości właściwości związanych z wapnowaniem gleb, w szczególności aktywności badanych enzymów. Na obecnym etapie wyniki te nie wykluczają możliwości zastosowania serpentynitów do nawożenia gleb leśnych zubożonych w magnez.
W badanych glebach efekty przeprowadzonego nawożenia stwierdzono w poziomach wierzchnich O, AE, A i B do głębokości 30 cm. Większy zakres zmian wartości badanych właściwości stwierdzono na powierzchni w Wiśle (większe dawki, gleby lekkie, przepuszczalne), mniejszy na powierzchni w Ujsołach (mniejsze dawki, gleby bardziej zbuforowane).
Tempo wymywania magnezu z gleb nawożonych serpentynitem w porównaniu z glebami nawożonymi dolomitem i magnezytem jest większe, co można wytłumaczyć różnicą zakwaszenia.
LITERATURA
AARNIO T., DEROME J., MARTIKAINEN RJ. 1995: Availability and mobility o f nutrients in acid forest soil treated with fast and slow-release nutrients. Plant & Soil 168-169: 523-531.
CASIDA L.E., KLEIN D.A., SANTORO T. 1964: Soil Dehydrogenase activity. Soil Sci. 98: 371-376. FILIPEK T., S. GONET, J. KUCPIARSKI, MOCEK A. 2009: Jednostki miar i symbole stosowane w dzie
dzinie nauk rolniczych. Rocz. Glebozn. 60, 4: 25-34.
HUBER CH., WEIS W., GÓTTLEIN A. 2006: Tree nutrition o f Norway spruce as modified by liming and experimental acidification at the Ploglwald site, Germany, from 1982 to 2004. Ann. For. Sci. 63: 8 6 1 - 869.
JANDL R., GLATZEL G., KATZENSTEINER K., ECKM ULLNER O. 2001: A m elioration o f magnesium deficiency in a Norway spruce stand (Picea abies) with calcined magnesite. Water Air Soil Pollut. 125: 1-17. JANUSZEK K., W OJCIECIIOW ICZ A., GŁOWACKA R., DOBROŚ B. 2005: Wybrane właściwości gleb drzewostanów świerkowych silnie osłabionych oraz nie wykazujących symptomów chorobowych w Masy wie Śnieżnika. Manuskrypt KGL UR w Krakowie: 73 ss.
Właściwości gleb świerczyn... po nawożeniu dolomitem, magnezytem i serpentynitem 55
JANUSZEK K. 2006: Koncentracja makroelementów i wybranych mikroelementów w igłach drzewostanów świerkowych silnie osłabionych oraz nie osłabionych na terenie Nadleśnictw a Lądek Zdrój w Masywie Śnieżnika oraz zalecenia nawożeniowe. M anuskrypt KGL UR w Krakowie: 45 ss.
KABATA-PENDIAS A., M O TO W ICK A -TERELA K T., PIO TRO W SK A M., TER ELA K H., W ITEK T. 1993: Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i roślin metalami ciężkimi i siarką. IUNG, Puławy, zam. 29/P/ 93.
KATZENSTEINER K., ECKMUELLNER O., JANDL R., GLATZEL G., STERBA H., WESSELEY A., HUTTL R.F. 1995: Revitalisation experiments in magnesium deficient Norway spruce stands in Austria. Plant &
S o il 168-169: 489 -5 0 0 .
KIM C.-G., RHYU T.-C., KIM J.-H. 2003: Effects o f dolomite liming on soil chemistry in acidic forest soils.
Korean J. Ecol. 26(6): 327-333.
KREUTZER K. 1995: Effects o f forest liming on soil processes. Plant & Soil 168-169: 447—470. LANDMANN G., BONNE AU M. (eds.)1995: Forest Decline and Atm ospheric D eposition Effects in the
French Mountains. Springer-Verlag, Berlin: 461 ss.
MAŁEK S. 2010: Nutrient fluxes in planted Norway Spruce stands of different age in Southern Poland. Water
A ir Soil Pollut. 209: 45-59.
METHODS IN APPLIED SOIL MICROBIOLOGY AND BIOCHEMISTRY. 1995: Alef K. and P. Nannipieri (eds.) Academic Press, H arcourt Brace & Company, Publishers, London San Diego New York Boston Sydney Tokyo Toronto: 576 ss.
OSTROWSKA A., GAWLIŃSKI S., SZCZUBIAŁKA Z.1991: Metody analizy i oceny właściwości gleb. Katalog. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa: 334 ss.
PROCEDURE FOR SOIL ANALYSIS. 1995: ISRIC, FAO. Technical Paper 9. L.P. van Reeuwijk (ed.) Fifth edition, Wageningen.
PTG 2009: Klasyfikacja uziarnienia gleb i utworów mineralnych. PTG 2008. Rocz. Glebozn. 60, 2: 5-16. STASZEWSKI T. 2004. Reakcja drzewostanów świerkowych na depozycję zanieczyszczeń powietrza: Prace
Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 2207: 151 ss.
Dr hab. inż. Kazimierz Januszek, prof. UR Katedra Gleboznawstwa Leśnego UR Al. 29 Listopada 46, 31-425 Kraków e-mail: rljanusz@cyf_kr.edu.pl
