M. Kornecki, J. Samek
Województwo krakowskie
Ochrona Zabytków 7/1 (24), 57-66
jak rów nież projektu rozwiązania otocze nia tego całego zespołu.
D o m M a t e j к i (u l. F l o r i a ń s к a 41). W r. 1953 ukończono trw ający od kilku lat (1949) generalny remont tej historycz nej kamienicy, m ający na celu całkow ite zabezpieczenie techniczne (przez wymianą stropów i innych części nadwątlonych) oraz adaptację na cele ekspozycji m u zealnej i przywrócenie do wyglądu z cza sów życia Matejki (przez usunięcie szeregu przeróbek Z. Hendla). W czasie prac re m ontowych odsłonięto trzy zabytkowe
stropy belkowane: w Sali Studiów na par terze z r. 1717, w Salonie Matejki i pokoju jego urodzin na I p., również z początku XVIII w. S ale pierwszego piętra odzyskały w p ełni swój w ygląd i urządzenie z cza
sów M atejki. Prace zostały przeprowa dzone pod kierunkiem dr Edwarda Łep- kowskiego, kustosza Domu M atejki i w e dług projektów mgr inż. Fr. Christa. Uroczyste otwarcie Domu nastąpiło w dniu 25 listopada 1953 r. w czasie Sesji M atej- kowskiej.
D o m p r z y ul . J ó z e f a 21 ( na
K a z i m i e r z u ) .
W r. 1953 rozpoczęto prace rekonstruk cyjne przy zabytkowej jednopiętrowej k a m ienicy narożnej, wzniesionej w stylu biedermeier w r. 1821. Budynek przezna czony jest na biura Centrali Handlowej Sprzętu Medycznego. Dokum entację opra cow ały Pracow nie K onserwacji Zabytków w Krakow ie (mgr Tadeusz Żychiewicz i dr inż. Stefan Swiszczowski). Kamienica odzyska drugie piętro od narożnika w e dług pierwotnego projektu oraz łamany dach krakowski. Ukończenie prac prze widziane jest w r. 1954.
P o l i c h r o m i a ś c i e n n a w n ę t r z a k a m i e n i c y p r z y ul. F l o r i a ń s k i e j 28.
Część apartamentu klasycystycznego z pierwszej ćw ierci w. X IX (3 sale na I piętrze) została z inicjatyw y Powszechnej Spółdzielni Spożywców poddana gruntow nemu rem ontowi, w czasie którego do konano odkrycia i konserwacji polichromii ściennej klasycystycznej w jednej z sal, wykonanej w technice wapiennej. Na dekorację m alarską składają się dwa duże krajobrazy w otoczeniu boniowania, z któ rych jeden przedstawia scenę przy studni w okolicy Tivoli a drugi fantastyczny w idok nadmorski z ruinami na pierwszym planie (ryc. 52 i 53). Nad drzwiami znajdują
się m alow ane supraporty, naśladujące płaskorzeźby, przedstawiające grupy osób w strojach antycznych. Ozdoby sali do pełnia polichromia na suficie (rozeta oraz pas z w icią roślinną). Całość dekoracji utrzymana jest w tonacji ugrowo-um bro- w ej. Autor i dokładna data powstania polichrom ii nie są znane. W dwóch dal szych pokojach znajdują się skromne boa zerie nad kominkiem i między oknami, m ieszczące lustra oraz obrazy przedstaw ia jące pejzaże. Nadto w obu salach znajdują się supraporty m alow ane na płótnie o po dobnej tem atyce i pochodzące z tego sa m ego czasu co pozostała dekoracja. Prace przy freskach (w sali pierwszej) polegały na usunięciu późniejszych tynków, zabez pieczeniu za pomocą zastrzyków i m osięż nych gwoździ, odczyszczeniu i punktow a niu. Supraporty w sali drugiej i trzeciej poddane zostały prasowaniu, odczyszczeniu, punktowaniu i zabezpieczeniu werniksem . W szystkie sale otrzymają jednolite stylo w e w yposażenie (świeczniki, stoły i krzesła, dywany). Prace zostały w ykonane przez Pracow nię M alarstwa i Rzeźby P.K.Z. w Krakowie pod kierunkiem prof. M. Sło- neckiego. Lokal po całkowitym ukończe niu prac P.S.S. przeznaczyła na św ietlicę, czytelnię oraz klub Technika i R acjonali zatora. Należy podkreślić niezm iernie po zytyw ne stanowisko prezesa P.S.S. i Rady Nadzorczej do sprawy konserwacji tego lokalu, um ożliwiające osiągnięcie tak pięk nego wyniku.
R z e ź b y z XVI i XVII w. z O g r o j c a p r z y K o ś c i e l e B o ż e g o C i a ł a n a
K a z i m i e r z u .
Grupa Ogrojca złożona z drewnianych rzeźb przedstawiających Chrystusa, anioła i dwóch św iętych Ap., pochodząca z XVII w. oraz grupa kalw aryjska Matki Boskiej i św. Jana Ap. z XVI w. w ykazyw ały silne zniszczenie (częściowo spróchnienie) oraz przem alowanie a naw et ślady uszkodzeń na skutek pożaru. Konserwacja zaplano w ana jeszcze przez Konserwatora W oje w ódzkiego została starannie przeprowadzo na przez Pracow nię Malarstwa i Rzeźby P.K.Z. w Krakowie.
J. Lepiarczyk WOJEWÓDZTWO KRAKOWSKIE
Prace konserwatorskie w w ojew ódz tw ie krakowskim 1 w latach 1952—53 roz w ija ły się zasadniczo w dwóch kierunkach: 1 P or. sp raw ozd an ie za lata 1950—51 w nr 3/4 1951 ,,O chrony Z a b y tk ó w “ .
remontów r atowniczo-zabezpiecza j ący ch obiekty zagrożone zniszczeniem, oraz
odbudowy i rekonstrukcji najw ybitniej szych zabytków kultury narodowej, zw ią zanych z ich nową funkcją społeczną.
Przeważająca część tych ostatnich prac miała charakter długofalowy i była kon tynuacją zadań podjętych w ubiegłych latach i włączonych do Państwow ego Planu Inwestycyjnego.
Większość prac finansowana była z fun duszów państwowych, inne realizowano ze środków własnych użytkowników. Remon ty i ważniejsze prace rekonstrukcyjne, jak odbudowa zamku w Pieskow ej Skale, Wiśniczu Nowym, Dębnie, Niedzicy i Czor sztynie prowadzone były przez Oddział W ykonawstwa Inw estycyjnego przy Wy dziale Kultury Prezydium W. R. N. w Kra kowie (O. W. I.). Pomniejsze rem onty zle cano państw owym przedsiębiorstwom, względnie budowlanym spółdzielniom pra cy. W specyficznych wypadkach prowa dzono roboty system em gospodarczym szczególnie przy remontach zabytków bu downictwa drzewnego, przy czym zatrud nieni byli m iejscowi cieśle, jak na przykład
Ryc. 54. Pieskowa Skała — zamek. Zre konstruowana loggia. Stan z 1953 r.
w Zubrzycy Górnej, Zakopanem czy Biał- ce Tatrzańskiej. Konserwacja polichromii oraz zabytków ruchomych podejmowana była przeważnie przez Pracow nie K onser wacji Zabytków — Zakład w Krakowie.
W roku 1953 w nawiązaniu do ogólno polskich badań nad sztuką polskiego Od rodzenia zwrócono szczególną uwagę na zabezpieczenie i rekonstrukcję zabytków renesansowych, jak przy lam usie w Bra nicach, zameczku w Czańcu, czy niektó rych zabytkach plastyki. Równocześnie p o łożono szczególny nacisk na konserwację budownictwa drewnianego w skali nie sto sowanej dotychczas. Akcja ratowania za bytków budownictwa drewnianego jest ko nieczna wobec stwierdzenia ogromnego ubytku obiektów tego rodzaju w latach powojennych oraz ich katastrofalnego sta nu zachowania.
Z terenu Krakowa uwzględniono w tym sprawozdaniu jedynie roboty prowadzone w roku 1952, to jest do czasu utworzenia placówki Miejskiego Konserwatora Za bytków, o pracach późniejszych patrz str. 54 1. K o n s e r w a c j a z a m k ó w , p a ł a c ó w i z a ł o ż e ń o b r o n n y c h . K r a k ó w . Na zamku Królewskim na W a w e l u kontynuowano prace konserwatorskie, które objęły w szczególności skrzydło pół nocne. Przeprowadzono tu remont w czesno- barokowej klatki schodowej, tzw. senator skiej, związanej z działalnością Jana Tre- vano, uporządkowano dziedziniec arkadowy, gdzie w uprzednich latach prowadzono badania archeologiczne. W ykonywano tak że roboty nad w yposażeniem wnętrz, w szczególności przy obiciach kurdybano- wych w sali Senatorskiej. Dla prac na Zamku W awelskim powołano specjalne Kolegium Konserwatorskie opiniodawcze.
W katedrze ukończono prowadzone od kilku lat prace przywracające pierwotny wygląd uszkodzonej bombą lotniczą w cza sie działań w ojennych w r. 1945 kaplicy Batorego.
P i e s k o w a S k a ł a , pow. Olkusz. Wykonane prace doprowadziły w znacznej mierze do przywrócenia zewnętrznej bryle zamku zabytkowego charakteru przez usunięcie pochodzących z X IX wieku znie kształceń i odbudowę pierwotnych akcen tów architektonicznych. Ukończono rekon strukcję renesansowej loggii widokowej ozdobionej dekoracją sgraffitową, jak również hełmu w ieży przy bramie prowa dzącej na dziedziniec arkadowy. W dzie dzińcu, w którym w ubiegłych latach zostały usunięte późniejsze przem
urowa-nia i zniekształceurowa-nia, ukończone zostały roboty tynkarskie. W tzw. budynku admi nistracyjnym przebudowano dach, jak rów nież na przylegającej doń ośmiobocznej w ieży. Prace w nętrzowe w głównym bu dynku zam kowym objęły położenie k il ku stropów żelbetowych; częściowo zo stały one pokryte okładzinami drewnia nym i o bogatych profilowaniach. W sali
„Kazim ierzowskiej“ te ostatnie roboty zostały ukończone.
W i ś n i c z N o w y , pow. Bochnia. W zamku średniowiecznym , zasadniczo przebudowanym w początku w ieku XVII,
będącym jednym z najlepiej zachowanych Ryc. 55. Ochodza dwór w czasie kon-w Polsce przykładókon-w architektury obron
nej, kontynuowano roboty rozpoczęte w ubiegłych latach. Położono tu 18 stro pów żelbetowych w północno-zachodnim skrzydle zamku, które zachowane było w stanie zabezpieczonej dachem ruiny. Po nadto zazbrojono i zabetonowano strop w tzw. Sali Rycerskiej o szczególnie dużej powierzchni; prace te spowodowały ko nieczność przebudowy więźby dachowej nad tą częścią budynku. Odbudowa objęła też szereg sklepień w części zamku zw a nej „Km itówką“, oraz w kazamatach bas tionów, otaczających głów ny budynek zamkowy. Prowadzono ponadto roboty ka m ieniarskie i stolarskie.
N i e d z i c a , pow. Nowy Targ. W związ ku z zagrożeniem baszty zamku górnego znajdującej się w ruinie, przeprowadzono prace zabezpieczające, które objęły uzupeł nienie w iększych w yłom ów w murach baszty, przem urowanie pęknięć ścian, za łożenie stropów, prowizorycznego zadasze nia i zabezpieczenie korony murów. Robo ty w zamku średnim zmierzały do jak- najszybszego oddania tej części zamku w użytkowanie. Wykonano w ięc prace
w y k o ń c z e n i o w e , położono stropy, podłogi,
stolarkę okienną i drzwiową itd. wraz z robotami instalacyjnym i. Obiekt pozo staje w użytkow aniu Stow arzyszenia H isto ryków Sztuki z przeznaczeniem na Dom Pracy Twórczej.
D ę b n o , pow. Brzesko. Przywrócono w znacznej mierze pierwotną sy l w etę tutejszego zamku pochodzącego z wieku XV, jednego z najlepiej za chowanych obiektów tego typu. Uzyskano to głównie przez przebudowę części da chów, a także przez rekonstrukcję drew nianych ganków dziedzińca, wspartych na kamiennych kroksztynach. We wnętrzu budynku położono kilka stropów i kon tynuowano prace kamieniarskie. Dużą po mocą przy rekonstrukcji tego obiektu były zachowane w znacznej ilości rysunki Jana 5 9
serwacji w 1953 r.
Ryc. 56. Janowice — dwór w r. 1952.
Ryc. 57. Branice (Nowa Huta) — lamus renesansowy. Stan z r. 1953.
Ryc. 58. Zakopane — chata „Sabały“. Stan z 1953 r. przed w ym ianą pokrycia dachu.
Matejki, przedstawiające zamek i jego de tale architektoniczne z czasu przed ostat nim i przebudowami.
C z o r s z t y n , pow. N owy Targ. Ruiny zamku pam iętnego przez powstania chłop skie pod wodzą Kostki-Napierskiego, w y kazały znaczne zagrożenia na skutek bra ku konserwacji. Wstępne prace zabezpie czające w ykonane w roku 1953 objęły tu uzupełnienie w yłom ów w murach i wzm oc nienie partii zagrożonych przy starannym doborze m ateriału zgodnego z wątkiem pierwotnym. Na lata następne zaprojekto w ane są dalsze prace.
Ryc. 59. Białka Tatrzańska, kościół drew niany z ok. 1700 r. Roboty konserwatorskie
w 1953 r.
K s i ą ż W i e l k i , pow. Miechów. W tu tejszym pałacu renesansowym , przebudo wanym w w ieku XIX, roboty rem ontowe miały na celu dalsze zabezpieczenie obiek tu przez remont dachu, odwodnienie bu dynku, a także dostosowanie do użytko wania na cele szkolne. W związku z od kryciem w czasie prac śladów renesan sowej klatki schodowej, projekt i w yk o nanie tej ostatniej odłożono do czasu ukończenia dokumentacji naukowej i tech nicznej.
B r a n i c e , (Nowa Huta). Prace kon serwatorskie zmierzające do przywrócenia pierwotnego wyglądu renesansowego la musa i zapewnienia mu użytkowania na cele kulturalno-ośw iatow e, podjęte zostały wobec grożącego zniszczenia tego cen
nego obiektu. N iew łaściw e użytkow anie i zaniedbanie doprowadziły tu do runię cia dachu, poważnego zagrożenia ścian, sklepień i attyki. W ramach prac konser watorskich dokonano wzmocnienia bu dynku przez skotw ienie murów, przem u- rowanie zagrożonych partii ścian i uzupeł nienie zniszczonych fragm entów attyki. Wykonano także nową w ięźbę dachową wraz z pokryciem. Odsłonięty w czasie remontu drewniany strop w sali I piętra, posiadający belki o bogatym profilu, pod dano zabiegom konserwatorskim. Na rok następny projektuje się wykończenie wnętrz, konserwację późnorenesansowego portalu i kominka o dużej wartości arty stycznej, rekonstrukcję klatki schodowej i zabezpieczenie resztek sgraffita, pokry wającego ściany zewnętrzne.
С z a n i e c, pow. Żywiec. Pochodzący z pierwszej połowy XVII w ieku późno- renesansowy zameczek zagrożony na sku tek złego stanu dachu, zabezpieczono przez wymianę części pokrycia gontowego.
J a n o w i c e , pow. Tarnów. Roboty zabezpiecza jące dwór klasycy styczny z I poł. XIX w ieku objęły w roku 1952 za łożenie stropu na dźwigarach nad salą eliptyczną, oraz drobne roboty zabezpiecza jące dach głównego budynku i basztę n eo gotycką.
R o ż n ó w , pow. N owy Sącz. Przy renesansowym założeniu obronnym, jed nym z najw cześniejszych zabytków for tyfikacji nowego typu, pochodzącym z XVI wieku, przeprowadzono liczne prace m a jące na celu uchronienie od ruiny po szczególnych fragm entów obiektu. Mur łączący beluard z bramą wjazdową zo stał zabezpieczony przez usunięcie ziemi, powodującej w ychylenie ściany z pionu grożące runięciem. Kontynuowano uzu pełnianie w yłom ów i uszkodzeń w murze, czasza sklepienia beluardu została oczy
szczona i w stępnie zabezpieczona. Odwod niono również poszczególne części założe nia.
S t a r y S ą c z , pow. Nowy Sącz. W roku 1952 poddano konserwacji mury obronne wraz z basztą, otaczające zabudowania klasztoru Klarysek. W szczególności do konano zabezpieczenia korony murów, konserwację baszty; zastosowano cerowa nia murów, uzupełnienie zadaszeń itd.
Ponadto prowadzone były na terenie W ojewództwa prace konserwatorskie o m niejszym zakresie. W ymienić tu należy remonty i adaptacje obiektów zabytko wych na cele szkolne przy podworskich budynkach w Ochodzy i Radziszowie, które to prace w ykonyw ano z funduszów Resortu Szkolnictwa. Również różne robo ty prowadzone były w założeniu pałaco wym z X IX w ieku w Młoszowej pow. Chrzanów.
2. K o n s e r w a c j a z e s p o ł ó w u r b a n i s t y c z n y c h i p o s z c z e g ó l n y c h o b i e k t ó w m i e j s k i e j a r c h i t e k t u r y m u r o w a n e j .
Z uwagi na szczególne zaniedbanie m iej skich założeń urbanistycznych w w oje wództwie, niezależnie od prac remonto wych podjęto studia naukowe i projektowe nad tym zagadnieniem tak w komórce W ojewódzkiego Konserwatora Zabytków, jak też przez poszczególne kolegia i ze społy. Władze konserwatorskie uczestni czyły w dyskusjach nad projektami ukształ towania przestrzennego dla zabytkowych organizmów m iejskich, udzielając swych opinii i w ytycznych konserwatorskich
Starania Konserwatora zmierzały nie tylko do zabezpieczenia poszczególnych ist niejących obiektów, lecz także do inicjo wania odbudowy obiektów znajdujących się w ruinie i uwzględnienie ich roli w ze spole zabytkowym . Przykładem mogą być roboty przy niektórych domach na Kazi mierzu w Krakowie, czy przy starym za- jeździe dworskim na Białym Prądniku. Równocześnie duże znaczenie posiadało zagadnienie zapewnienia przyszłego użyt kownika dla odbudowanych obiektów, na stręczające wciąż jeszcze znaczne trud ności.
K r a k ó w . Na pierwsze m iejsce w y suwają się prace o charakterze rekon strukcyjnym, inw estow ane przez U niw er sytet Jagielloński przy budynkach Colle gium Maius i Collegium Iuridicum. W pierwszym obiekcie kontynuowano tu roboty m ające na celu usunięcie neogotyc kiej przebudowy z X IX w ieku i przy wrócenie tem u czołowem u zabytkowi pier w otnego charakteru.
61
Ryc. 60. Zubrzyca Górna — Dw ór Monia ków z 1784 r. Stan z r. 1953 przed kon
serwacją.
Przy budynku Collegium Iuridicum upo rządkowano południową fasadę, gdzie umieszczono w czesnobarokowy portal po chodzący z jednej z kam ienic krakowskich, znajdujący się uprzednio w lapidarium Muzeum Narodowego.
W dzielnicy Kazimierz kontynuowano odbudowę charakterystycznej kam ieniczki z XVII wieku przy ul. Józefa 40, w której uprzednio w czasie robót odkryto liczne renesansowe detale architektoniczne. W budynku położono stropy żelbetonowe, doprowadzając obiekt do stanu surowego. Odbudowana została także zabytkowa kamieniczka przy ul. Szerokiej 28, gdzie wzniesiono nowy dach, w ykonano prace w nętrzowe i fasadowe. Rem ont powyższy prowadzony b ył przez Fundusz Gospodarki M ieszkaniowej przy w spółudziale
Konser-Ryc. 61. Andrychów — dom drewniany podcieniowy XVIII w. Stan z r. 1952.
Ryc. 62. Podwilk — stary zajazd drewnia ny przed przewiezieniem do Zubrzycy Gór
nej w e wrześniu 1953.
watora na cele m ieszkalne. Rozpoczęto również odgruzowanie zrujnowanej ka m ienicy mieszczańskiej przy ul. Szero kiej 38, przygotowując obiekt do przyszłej odbudowy.
Z zakresu architektury podmiejskiej za bezpieczono zagrożony całkowitym znisz czeniem stary zajazd przy ul. Białoprąd- nickiej 3. Zabytek ten, należy do w ięk szego założenia pałacowego, składające go się z budynku mieszkalnego, dwóch
oficyn i dwóch zajazdów. Założenie to wiąże się historycznie z działalnością jednego z najsilniejszych ośrodków hu manizmu na terenie Krakowa i stanowi wyjątkowo cenny zespół zabytkowy. Za jazd zabezpieczono przez wybudowanie w ięźby dachowej i położenie prowizorycz nego pokrycia.
T a r n ó w . Na terenie miasta, będące go po Krakowie najw iększym zabytko w ym zespołem urbanistycznym zwrócono szczególną uwagę na zabudowę śródmie ścia, które zachowało w znacznej mierze charakter zabytkowy. W pierwszym rzędzie w ym ienić należy budynek z XVIII wieku przy ul. Brama Pilzneńska 4, stanowiący
Ryc. 63. Jeleśnia — stary zajazd. Stan z 1953 r.
architektoniczne zamknięcie tej ulicy, która wzięła swą nazwę od historycznego trak tu prowadzącego do Pilzna. W ybudowa nie więźby dachowej wraz z pokryciem oraz klatki schodowej, umożliwiło prze jęcie obiektu w użytkowanie na cele szkolnictwa artystycznego z przeznacze niem na internat młodzieżowy.
Zagrożenie zniszczeniem niezw ykle m a lowniczej zabudowy starom iejskiej ulicy Żydowskiej spowodowało konieczność na tychm iastowej interw encji konserwator skiej. Wzmocniono tu mury i dokonano remontu dachów na czterech kam ieni cach (nr 7, 9, 11, 18). Ze środków w ła s nych pod nadzorem W ojewódzkiego K on serwatora przeprowadzono konserwację jednego z cennych zabytków m iejskiej architektury średniowiecznej obok katedry, tzw. „Domu M ikołajewskiego“, przezna czonego na cele muzealne.
S t a r y S ą c z , pow. Nowy Sącz. Z in i cjatyw y Miejskiej Rady Narodowej roz poczęto w roku 1953 prace konserw ator skie w położonym przy Rynku tzw. „Domu na Dołkach“, dobrze zachowanym przy kładzie m ałomiejskiej architektury m uro wanej. Prace te są dalszym ciągiem robót nad uporządkowaniem Rynku Starosą deckiego, w ramach których zabezpieczono w ubiegłych latach zachowane tu zabytko w e domy drewniane. W oparciu o dawne
widoki z czasu, sprzed zniekształceniem facjatki, zrekonstruowano w domu „na Dołkach“ szereg detali architektonicznych. Po ukończeniu remontu przewiduje się pomieszczenie na piętrze reprezentacyjnej sali posiedzeń M. R. N.
N o w y S ą c z . Przystąpiono tutaj przy użyciu środków własnych parafii do re konstrukcji północnej wieży kościoła par. pochodzącej z XV wieku. Po odbiciu tynków zostały odsłonięte w trzeciej i czwartej kondygnacji w ieży gotyckie obramienia okienne, a także fragm enty zrąbanych gotyckich kapników. Okazało się również w trakcie prac, iż najwyższa kondygnacja w ieży otrzymała swój obec ny ośmioboczny kształt przez późniejsze
ścięcie narożników. Średniowieczne p ła skorzeźby, wmurowane w ścianę wieży, zostały częściowo zastąpione kopiami ze względu na daleko posunięte zniszczenie.
O ś w i ę c i m , pow. Biała Krakowska. W czasie robót tynkarskich, prowadzo nych przy średniowiecznym kościele pa rafialnym przebudowanym w XVI i X IX wieku odsłonięto liczne fragm enty zrąba
nego kapnika kamiennego, obiegającego pierwotnie kościół. Ze względu na brak zachowanego profilu, ślady te, po doko
naniu dokumentacji fotograficznej pokry to nowym tynkiem.
Poza w ym ienionym i ważniejszym i praca mi konserwatorskim i, prowadzono w m ia stach szereg pomniejszych remontów. 3. K o n s e r w a c j a a r c h i t e k t u r y
d r e w n i a n e j m a ł o m i a s t e c z k o w e j i w i e j s k i e j .
Ochrona zespołów zabytkowej archi tektury drewnianej oraz jej poszczegól nych obiektów była jednym z zasadni czych zadań służby konserwatorskiej w okresie sprawozdawczym. W związku z tym położono duży nacisk na zebranie jak największej ilości m ateriałów inw en taryzacyjnych oraz organizację prac kon serwatorskich.
Z a k l i c z y n , pow. Brzesko. W nawiąza niu do lat poprzednich prowadzono dalsze system atyczne prace m ające na celu kon serwację charakterystycznego zespołu m ałom iasteczkowej zabudowy drewnianej. Remonty doprowadziły tu do zabezpiecze nia pięciu domów w Rynku i przy ulicy Mickiewicza. Konserwator udzielił ponad to pomocy m ateriałowej na drobne re monty przy kilku dalszych domach drew nianych.
L a n c k o r o n a , pow. Wadowice. W ra mach ochrony m alow niczego zespołu m a łom iasteczkowego w latach sprawozdaw czych odremontowano dachy ośmiu do mów drewnianych. Podobnie jak w Za kliczynie udzielono pomocy materiałowej dla zabezpieczenia zagrożonych cenniej szych budynków.
C i ę ż k o w i c e , pow. Tarnów. Mia steczko zachowało przeważającą zabudo w ę domami typu podcieniowego z XVIII i X IX wieku. W tym zespole odremon towano całkow icie dom w Rynku Nr 6; dom podcieniowy Rynek 18 otrzymał w ięźbę dachową.
A n d r y c h ó w , pow. Wadowice. Po chodzący z XVIII w ieku dom podcienio wy przy ul. Beskidzkiej 29, jeden z n ie licznych zabytków tego typu na terenie W ojewództwa został w stępnie zabezpie czony przez wzm ocnienie w ięźby i po krycia dachowego.
T u с h ó w, pow. Tarnów. W wyniku przeprowadzonego z Funduszu Gospodar ki Mieszkaniowej przy współudziale K on serwatora remontu, został tu zabezpie czony drew niany dom podcieniowy poło
żony w Rynku. '
J e l e ś n i a , pow. Żywiec. W znajdują cym się w złym stanie zachowania za bytkowym starym zajeździe drewnianym z XVIII wieku, wzmocniono ściany oraz 63
Ryc. 64. Stary Sącz — dom mieszczański tzw. „na Dołkach“. Stan sprzed konser
wacji 1953 r.
wymieniono podwaliny jednego z naroż ników. Dla odtworzenia pierwotnej bryły karczmy rozebrano zniekształcającą ją niezabytkową przybudówkę murowaną. Wymieniono także częściowo zniszczone gontowe pokrycie dachów. W roku 1954 planowane są dalsze^ roboty, zmierzające do pełnego zabezpieczenia budynku.
S u c h a , pow. Żywiec. W roku 1952 ukończono roboty konserwatorskie pod jęte w latach ubiegłych przy starym za jeździe drewnianym w Suchej.
Z u b r z y c a G ó r n a , pow. Nowy Targ. Prace konserwatorskie prowadzone tu by ły przy zespole tzw. „Dworu M oniaków“, wraz z jego zabudowaniami gospodarczy mi. Dwór ten, przykład drewnianego bu downictw a orawskiego, wzniesiony został w roku 1784 przez sołtysa Marcina Monia ka. Po wymarciu ostatnich właścicieli budynek opuszczony uległ stopniowej ruinie. Jedyny w swoim rodzaju zespół budownictwa drewnianego, mający być w przyszłości użytkowany jako ośrodek turystyczny, został poddany gruntownej konserwacji. Odbudowano częściowo
za-Ryc. 65. Kraków — stary zajazd, ul. Bia- łoprądnicka 3. Stan z r. 1952 w czasie ro
budowania gospodarcze; w samym dwor ku została w ym ieniona podwalina, zabez pieczono ściany, w ięźbę dachową i poło żono nowe pokrycie gontowe. Przeniesio ny tu także został drewniany zajazd z Pod wilka, gdzie zaistniała konieczność roze brania go ze w zględów komunikacyjnych. Budynek ten, który zachował piękny pol ski dach łam any kryty gontami, przyczy ni się do wzbogacenia zespołu zabytko wego budownictwa drewnianego w Zu brzycy Górnej. Projektowane jest także przeniesienie tu spichlerza drewnianego z Podw ilka. W ten sposób Zubrzyca Gór na uzyska rolę regionalnego rezerwatu budownictwa ludowego na Orawie. W ro ku 1954 projektowana jest dalsza konty nuacja prac, m. in. rekonstrukcja prze niesionego z Podw ilka zajazdu.
Z a k o p a n e , pow. Nowy Targ. Akcją ochrony objęto tu chaty góralskie, poło żone głów nie przy ulicy K ościeliskiej, gdzie stanowią one zwarty zespół pier wotnej zabudowy. W celu zachowania pierwotnego charakteru budynków re m onty w ykonane zostały przez m iejsco wych cieśli-górali. W ciągu roku zabez pieczono cztery zabytkowe zagrody, m ię dzy innym i ukończono remont pamiątko wej chaty Sabały.
B i a ł k a T a t r z a ń s k a , pow. N o w y Targ. Poddano tu pracom konserw a torskim kościół drewniany, jeden z naj ciekawszych obiektów tego rodzaju na Podhalu. Zabytek ten, zbudowany około roku 1700 przez cieśli Jana Chlipalskiego i Jędrzeja Topora uległ na skutek braku opieki daleko posuniętemu zniszczeniu, co spowodowało konieczność gruntownych prac remontowych. W pierwszym etapie robót rozebrano zniszczoną neogotycką kaplicę, wym ieniono częściowo podw ali nę, wzmocniono fundam enty, oraz odre montowano w ięźbę dachową. Konieczne było również w zniesienie nowej ściany południowej w nawie kościoła, w miejscu gdzie usunięto przybudowaną w X IX wieku kaplicę. Ukończenie remontu na stąpi w 1954 roku.
K r ó l ó w k a , pow. Bochnia. Kościół drewniany pochodzący z roku 1563 prze niesiony w ubiegłych latach na sw e obec ne m iejsce z przeznaczeniem na mauzo leum Brodzińskiego został częściowo za bezpieczony przez pokrycie nowym da chem gontowym.
L i p n i c a M u r o w a n a , pow. Bochnia. Odremontowano tutaj drew nia ny kościółek cmentarny pochodzący z XVI wieku, jeden z najbardziej malowniczych zabytków sakralnego budownictwa drew nianego. Program prac objął remont
ścian, dachu i częściową w ym ianę znisz czonego pokrycia gontowego.
Oprócz wyżej wyszczególnionych prac, przeniesiono oraz zrekonstruowano na Woli Justowskiej dom podcieniowy z P a s i e k i koło Czernichowa. Podobnie przeniesiony został z Grybowa do Krakowa drewniany dworek z roku 1824.
4. K o n s e r w a c j a z a ł o ż e ń p a r
k o w y c h .
В r e ń, pow. Dąbrowa Tarnowska. Z funduszów konserwatorskich prow a dzono w roku 1953 prace nad re konstrukcją pochodzącego z XVIII wieku parku w Brniu. Dosadzono tu ponad 2000 drzew w szpalerach grabowych, które częściowo przystrzyżono, wygracowano kilkaset m etrów bieżących alei, oczysz czono zdziczałe zieleńce itd.
5. K o n s e r w a c j a z a b y t k ó w p l a s t y k i
W okresie sprawozdawczym podobnie jak i w latach ubiegłych, naczelne m iejsce zajęły prace konserwatorskie nad deko racjami m alarskim i wnętrz. W iele z nich dotyczyło obiektów dotychczas zupełnie nieznanych, odkrytych na skutek prow a dzenia specjalnych poszukiwań, lub też odsłoniętych przy robotach budowlanych. Mniejszy zakres objęła konserwacja za bytków m alarstwa sztalugowego, rzeźby i przemysłu artystycznego. W tej dziedzi nie poddano zabiegom konserwatorskim jedynie zabytki o większej wartości ar tystycznej znajdujące się w stanie daleko posuniętego zniszczenia.
D e k o r a c j e m a l a r s k i e w n ę t r z . R a c ł a w i c e O l k u s k i e , pow. Ol kusz. Doniosłym odkryciem o dużym zna czeniu naukowym było tu odsłonięcie po lichromii wnętrza w zbudowanym w ro ku 1516 drewnianym kościele parafial nym. Polichromia ta, pochodząca z XVII w ieku została odkryta w czasie prac pro jektowanych nad nowym w ystrojem m a larskim wnętrza. Dekoracja ścian obej m uje sceny z życia i Męki Chrystusa w nawie, sceny maryjne w prezbiterium; stropy pokrywają m otyw y roślinne. W roku 1952 została odsłonięta i zabezpie czona polichromia ścian i stropów w n a wie. W roku 1953 prace te ukończono i prowadzono roboty nad dekoracją m a larską w prezbiterium.
Kościół w Racławicach Olkuskich, w którym znajduje się ponadto szereg obrazów gotyckich i renesansowych z k il ku tryptyków w ysuw a się w ten sposób
na czoło najw ybitniejszych zespołów za bytkowych w w ojew ództw ie krakow skim.
K r o ś c i e n k o , pow. Nowy Targ. W kościele parafialnym, w którym w ubie głych latach odnaleziono pochodzącą z kilku okresów bogatą dekorację m alar ską, kontynuowano prace nad odsłonię ciem i zabezpieczeniem dalszych partii m alowideł. W szczególności poddano kon serw acji renesansową polichrom ię nawy,, dzieło Jakuba Koraba z roku 1589, a tak że późniejszą, barokową dekorację m alar ską pilastrów.
L i p n i c a M u r o w a n a , pow. Boch nia, T r y b s z i O r a w k a , pow. No w y Targ. Pracow nie K onserwacji Zabyt ków — Zakład w K rakowie — prowa dziły w dalszym ciągu rozpoczęte w po przednich latach prace zabezpieczające cenne zespoły m alarskie w tych kościo łach drewnianych. Roboty te poza kon serwacją polichrom ii w kościele cm en tarnym w Lipnicy Murowanej zostały ukończone w roku 1952.
L a s k o w a , pow. Limanowa. W dwo rze, pochodzącym z roku 1677, zachował się w sali przeznaczonej pierwotnie na kaplicę strop pokryty dekoracją malarską i stiukową. Ze względu na niezwykłą rzadkość zabytków tego rodzaju, obiekt poddano gruntownym zabiegom konser watorskim. Poza samymi pracami nad za bezpieczeniem stropu usunięto późniejsze przepierzenie rozdzielające salę na dwie części. W toku robót natrafiono na znacz ne pozostałości bogatej polichromii na ścianach.
R o ż n ó w , pow. Nowy Sącz. We dworze z I ćwierci X IX wieku, zostały zabezpieczone m alowidła na ścianach i dekoracja sufitu w jednej sali. Poli chromia ta ze względu na duże wartości realistyczne należy do celniejszych zabyt ków dekoracji malarskich o tem atyce świeckiej na terenie województw a Kra kowskiego.
S z a f l a r y , pow. N ow y Targ. Zabez pieczono tutaj polichromię, przedstawia jącą św. Izydora i Zaśnięcie Matki Bo skiej, pochodzącą z roku 1843 w chacie Doruli (Nr 169). Zabytek ten stanowi n ie zw ykle rzadki przykład dekoracji m alar skiej chaty w iejskiej.
Poza w ym ienionym i pracami prowadzo no jeszcze szereg konserwacji na terenie Krakowa, jak restauracja fresków ru skich w k a p l i c y Ś w i ę t o k r z y s k i e j w katedrze na W a w e l u , czy roboty w krużgankach kościoła św Katarzyny, lub kontynuacja zabiegów nad
zabezpie-65 O chrona za b y tk ó w Nr 1 — 5
Ryc. 66. Racławice Olkuskie — fragment odsłoniętej polichromii w kościele para
fialnym.
czeniem wczesnogotyckiej polichromii w Niepołomicach, odkrycie fragmentów rene sansowej dekoracji kościoła w Ruszczy; badania tynków w krużgankach klasztoru Cystersów w Mogile itd.
M a l a r s t w o s z t a l u g o w e . Ż y w i e c . Jako jeden z najbardziej zagrożonych zabytków m alarstwa gotyc kiego poddany został konserwacji obraz „Zdjęcie z Krzyża“ ze zbiorów Muzeum w Żywcu, pochodzący z kościoła św. Krzyża w tejże m iejscowości.
B a r c i c e , pow. N ow y Sącz. W trak cie robót konserwatorskich, prowadzo nych ze środków własnych nad w czesno- barokowym ołtarzem w kościele para fialnym, obrazy boczne okazały się skrzy dłami późnogotyckiego tryptyku z kręgu szkoły sądeckiej. Szczególnie dobrze za chowała się scena Zwiastowania, pier wotnie niedostępna przez sw e umieszcze nie w ołtarzu.
W i ę c ł a w i e e , pow. Miechów. Prze kazano do fachowej konserwacji po chodzący z roku 1477 tryptyk z m iej scowego kościoła parafialnego. Środ kowa scena przedstawiająca w w y niku późniejszych zmian kompozycję Trójcy Św. została doprowadzona do Ryc. 67. Racławice Olkuskie — polichro mia płn. ściany nawy kościoła po konser
w acji w 1953 r.
Ж
1
Ryc. 68. Racławice Olkuskie — rzeźba M. B. Bolesnej z grupy w tęczy kościoła
drewnianego. Stan z r. 1953.
Ryc. 69. Więcławice. — kwatera tryptyku z 1477. Stan w czasie konserwacji w r. 1952.
pierwotnej koncepcji ikonograficznej, k tó ra wyobrażała postać św. Mikołaja w oto czeniu diakonów Szczepana i Wawrzyńca. W roku 1953 ukończono również kon serwację skrzydeł X V-w iecznego trypty ku z Zatora.
R z e ź b a i p r z e m y s ł a r t y s t y c z n y . R a c ł a w i c e O l k u s k i e , pow. Ol kusz. R ównolegle z pracami nad polichro mią w kościele drewnianym, przywróco no na pierwotne m iejsce późnogotycką grupę Ukrzyżowania z tęczy. W tym celu zrekonstruowano profilowaną belkę tę czową, na której umieszczono niszczejące dotąd w dzwonnicy rzeźby, po przepro wadzeniu koniecznych zabiegów konser watorskich.
Inne poważniejsze prace, a także kon serw ację attyki z kam ienicy bonerow- skiej w K rakowie — przesunięto na rok
1954.
Z dziedziny przemysłu artystycznego zo stały zrekonstruowane i poddane grun townej konserwacji sarkofagi Katarzyny i Gabriela Tarnowskich, odkryte przy r e moncie kaplicy Batorego w katedrze W a w elskiej. Podobny przebieg m iały prace nad sarkofagiem Lubomirskich z W iśni cza Nowego, który umieszczono po kon serwacji w krypcie kaplicy zamkowej w Wiśniczu.
Pow yższe sprawozdanie, nie obejmuje prac konserwatorskich, o m niejszym zna czeniu.
M. Kornecki i J. S am ek
RÓŻNE
SESJA MATEJKOWSKA
W dniach 23—27. XI. ub. r. odbyła się w W arszawie i Krakowie Sesja Naukowa Państw ow ego Instytutu Sztuki poświęcona
