• Nie Znaleziono Wyników

View of The 'Kresowianie" on the Opole region, and on the world

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "View of The 'Kresowianie" on the Opole region, and on the world"

Copied!
5
0
0

Pełen tekst

(1)

Kresowianie na Śląsku Opolskim,

kresowianie na świecie (rec.)

Danuta Kisielewicz

1

Link do artykułu:

http://pogranicze.uni.opole.pl/biblioteka/docs/tom2/kisielewicz_t2n1.pdf

Standard cytowania (APA):

Kisielewicz, D. (2014). Kresowianie na Śląsku Opolskim, kresowianie na świecie (rec).

Pogranicze. Polish Borderlands Studies, t. 2, nr 1, s. 121-125.

Kresowianie na Śląsku Opolskim, pod red. naukową Marii Kalczyńskiej, przy

współpracy Krystyny Rostockiej i Elżbiety Treli-Mazur, Opole 2011, 390 ss.

Kresowianie na świecie, pod red. naukową Marii Kalczyńskiej, Krystyny Rostockiej

i Adama Wiercińskiego, Opole 2013, 249 ss.

W ostatnich latach wydane zostały w Opolu dwie publikacje, których treścią są Kresy Wschodnie i kresowiacy. Pierwsza z nich, zatytułowana Kresowianie na Śląsku Opolskim (Kalczyńska 2011) wydana została przez Politechnikę Opolską przy wsparciu Marszałka Województwa Opolskiego, druga, pt. Kresowianie na świecie (Kalczyńska, Rostocka, Wierciński 2013) przez Towarzystwo Naukowo-Społeczno-Kulturalne Polonia-Kresy. Obydwie publikacje są zbiorem materiałów opracowanych przez ludzi nauki z opol-skich ośrodków akademickich i naukowych a także przez przedstawicieli środowisk kreso-wych mieszkających na Opolszczyźnie, w innych częściach Polski i Europie. Redaktorzy naukowi obydwu publikacji są naukowo i emocjonalnie związani z problematyką kresową. Maria Kalczyńska – pracownik naukowy Politechniki Opolskiej, a wcześniej Państwowego Instytutu Naukowego−Instytutu Śląskiego w Opolu od lat prowadzi badania nad środo-wiskami polonijnymi o kresowym pochodzeniu. Elżbieta Trela-Mazur − pracownik Uniwersytetu Opolskiego prowadzi badania z zakresu problematyki pogranicza wschod-niego. Adam Wierciński, polonista – posiada w swym dorobku naukowym wiele publikacji o tematyce kresowej i emigracyjnej. Krystyna Rostocka jest działaczką społeczną, prezesem Opolskiego Oddziału Towarzystwa Polonia-Kresy, wcześniej była długoletnim prezesem Opolskiego Oddziału Stowarzyszenia Wspólnota Polska.

Te dwa obszerne dzieła ukazują – ogólnie rzecz ujmując – dziedzictwo kulturowe kresowiaków w Polsce, Europie i innych częściach świata. Kresowianie na Śląsku Opolskim traktują o powojennych losach repatriowanej – w wyniku podziału jałtańskiego − ludności ze wschodnich obszarów II Rzeczypospolitej na Opolszczyznę i przeniesieniu wartości kulturowych z Kresów Wschodnich na kresy zachodnie, tj. na Śląsk Opolski – nadgra-niczny obszar historycznego Górnego Śląska. Natomiast Kresowianie na świecie ukazują

(2)

losy Polaków wywodzących się z Kresów, którzy z tych samych przyczyn, po II wojnie świa-towej znaleźli się w różnych częściach świata, stali się mieszkańcami różnych państw, wrośli w nową ziemię, dla niej żyli i pracowali, ale zawsze pozostali Polakami i kresowiakami.

Pierwsza z omawianych publikacji Kresowianie na Śląsku Opolskim jest zbiorem 54 tekstów, których autorami są badacze naukowi wielu dziedzin nauki oraz popularyza-torzy wiedzy o Kresach, a także świadkowie opisywanych wydarzeń o kresowym rodowo-dzie. Całość opracowania jest podzielona na 3 części.

W części pierwszej tego dzieła – Szkice i rozprawy – zamieszczone zostały artykuły przedstawiające losy kresowian w latach wojny, ich bagaż doświadczeń znaczony walkami, niewolą, utratą majątku, zsyłkami i deportacjami (Elżbieta Trela-Mazur), przed-stawione zostały również historyczne uwarunkowania wysiedleń Polaków na obszary Polski już w nowych, powojennych granicach, głównie zaś na obszar Śląska Opolskiego (Bogdan Cimała). Dowiadujemy się także o nowym etapie życia przesiedleńców, którzy wbrew własnej woli musieli opuścić Kresy Wschodnie, zamieszkać na Opolszczyźnie i dzielić życie z ludnością autochtoniczną, zweryfikowaną jako polską. Wytworzył się tu bowiem podział na „swoich” i „obcych”, a linia podziału przebiegała między Ślązakami a Polakami „zza Buga” i osadnikami z centralnej Polski (Danuta Kisielewicz). Inne artykuły ukazują losy przesiedlonych kresowiaków na Śląsku Opolskim (ks. Andrzej Hanich), warunki depor-tacji prowadzonej na punkcie etapowym PURu w Głubczycach (Ksawery Jasiak), traktują również o pochodzeniu, liczebności i rozmieszczeniu tej ludności na Śląsku Opolskim (Elżbieta Dworzak), o przekazywaniu dziedzictwa kulturowego przez kresowiaków w miejscu ich osiedlenia (Tomasz Sitnik, Magdalena Górniak, Krzysztof Kleszcz). Znalazły się też teksty traktujące o posłudze duszpasterskiej duchowieństwa pochodzenia kreso-wego, o pracy w nowej rzeczywistości społeczno-politycznej ludzi różnych profesji: nauczy-cieli, bibliotekarzy, leśników.

W drugiej części książki – Wspomnienia i dokumenty – znajdują się wspo-mnienia, relacje, zapiski i opracowania ilustrujące młodzieńcze lata życia kresowian w miej-scach swego pochodzenia i zamieszkania: we Lwowie (Czesława Mykita-Glensk), Tarnopolu (Tadeusz Bednarczuk), Busku (Adam Frey), Stanisławowie (Jerzy Hickiewicz), Nadwórnej (Stanisław S. Nicieja), Biłce Szlacheckiej i Biłce Królewskiej (Krzysztof Kleszcz), Zarudziu (Paweł Szynkler), Kamionce Strumiłowej (Milena J. Kalczyńska) oraz w innych miejsco-wościach. Czasów współczesnych dotyczy natomiast tekst Marii Kalczyńskiej o wyprawach pielgrzymkowych z Opolszczyzny na Kresy Południowo-Wschodnie.

Zamieszczone są również teksty zawierające wiele cennych informacji o insty-tucjach pielęgnujących na Opolszczyźnie pamięć o Kresach. Są to: Muzeum Śląska Opolskiego (tekst autorstwa Elżbiety Dworzak i Małgorzaty Goc), Muzeum Regionalne w Kluczborku (Janina Baj), Opolski Oddział Stowarzyszenia Wspólnota Polska (Przemysław Harupa), Radio Opole (Halina Nabrdalik). Pamięć o Kresach kulty-wują społecznicy skupieni w stowarzyszeniach kresowych, którzy zamieścili teksty w tej części książki. Irena Kalita i Jerzy Duda napisali o funkcjonowaniu Opolskiego Oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Alicja Nocoń o działalności oddziału tegoż towarzystwa w Kędzierzynie-Koźlu, Wanda Grajewska o działalności towarzystwa w Nysie. Znajdują się też teksty przedstawia-jące inicjatywy społeczne ludności pochodzenia kresowego w Głubczycach i w Brzegu. Walorem tego obszernego studium jest zamieszczenie w nim wykazu organizacji i stowarzyszeń kresowych oraz instytucji województwa opolskiego kultywujących

(3)

pamięć o Kresach, sporządzonego przez Jolantę Kołodziejską, pracownika Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego. Niezwykle cennym opracowaniem jest także tekst Weroniki Pawłowicz z Biblioteki Śląskiej w Katowicach, pt. Kresowiana

w polskich bibliotekach cyfrowych. Autorka informuje w nim o prezentowaniu zbiorów

o Kresach przez biblioteki w Polsce, które wyodrębniły kolekcje kresowe, m. in. mate-riały ikonograficzne o miastach kresowych, stare druki, czasopisma, artykuły i książki, opracowania bibliograficzne, i udostępniają je zainteresowanym w wersji elektronicznej.

W drugiej recenzowanej książce − Kresowianie na świecie, opublikowane artykuły naukowe i popularno-naukowe dotyczą życia i działalności kresowiaków w Europie i na innych kontynentach, roli, jaką odegrali w rozwoju życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego, oraz w podtrzymywaniu polskich tradycji w miejscach swego osiedlenia. Wśród nich znaleźli się przede wszystkim wybitni ludzie nauki, którzy wiedzę zdobytą na polskich uczelniach wykorzystywali w krajach swego zamieszkania, przyczyniając się do ich rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Polakom o kresowym pochodzeniu, gdziekol-wiek się znaleźli przyświecała zawsze idea rozwoju polskiej kultury, troska o polski język i tradycje, oraz podtrzymywanie więzi z krajem.

Publikację tę tworzy 21 tekstów, zamieszczonych w dwóch częściach. W pierw-szej – Historia Kresów wpisana w dzieje emigracji – autorzy przedstawili etapy wojennych i powojennych przesiedleń Polaków w różne części Europy i świata. Ukazali życie kreso-wiaków w miejscach osiedlenia w Europie (np. w Niemczech) oraz na innych kontynentach: w Afryce Wschodniej i Południowej, Australii i Ameryce Południowej. Tę część książki otwiera artykuł Barbary Topolskiej „Kresy” i „Kresowiacy” – polskie dziedzictwo wschodniego

pogranicza europejskiej cywilizacji, w którym autorka analizuje pojęcie „kresy” pojawiające

się w polskiej literaturze naukowej już w XIX wieku, jako wschodnie pogranicze kulturowe – obszar mieszania się kultur z przewagą polskości. Polskość oznaczała obronę polskiego języka i polskich tradycji, które podejmowane były na tym pograniczu przez liczne towa-rzystwa oświatowe, naukowe, kulturalne i wyznaniowe. W tej części książki znalazły się też materiały dotyczące powojennych przesiedleń Polaków ze Związku Radzieckiego na Krym, w tym przesiedleń tzw. dzieci perskich ewakuowanych z obszarów ZSRR poprzez Iran i Indie do Nowej Zelandii. Zamieszczone zostały również teksty traktujące o roli i znaczeniu wybit-nych Polaków (w rożny sposób powiązawybit-nych z Kresami), którzy w okresie powojennym trafili do Europy Zachodniej, i tam w środowisku polskiej emigracji niepodległościowej brali udział w rozwoju życia politycznego i społecznego, oraz w pielęgnowaniu polskiej kultury. Na szczególną uwagę zasługują teksty poświęcone Ryszardowi Kaczorowskiemu – ostatniemu prezydentowi Rzeczpospolitej na uchodźstwie, Irenie Anders (autorstwa Barbary Kubis) i Marii Reyowej – właścicielce zamku Montresor we Francji (autorstwa Agaty Kalinowskiej-Bouvy) oraz kresowianom w Zagłębiu Ruhry (autorstwa Krystyny Leonowicz-Babiak).

W drugiej części publikacji – Kresowianie w kulturze świata – zamieszczone zostały teksty biograficzne o kresowiakach, których wojenne losy rzuciły na obczyznę. Otwiera ją interesujący artykuł autorstwa Marii Kalczyńskiej, w którym na podstawie biogramów zamieszczonych w Encyklopedii polskiej emigracji i Polonii (Dopierała 2003−2005) przedsta-wione zostały biogramy kilkunastu kresowian, w szczególny sposób zasłużonych w dziejach polskiej emigracji i Polonii w świecie. Wśród nich znaleźli się przedstawiciele duchowień-stwa, dyplomacji, generalicji, uczonych – przedstawicieli nauk humanistycznych i technicz-nych, ludzi pióra i artystów.

(4)

Szczególną uwagę w tej części publikacji przykuwają teksty: Kazimiery Jaworskiej o kardynale Władysławie Rubinie – delegacie prymasa Polski sprawującego opiekę nad emigracją i polskim uchodźstwem; Roberta Wawrzenieckiego o Eustachym Kajetanie Sapiesze i jego synu Eustachym Sewerynie − przedstawicielach wpływowego kresowego rodu, których wojenne losy rzuciły do Kenii, gdzie budowali domy, drogi, uprawiali kawę i wydobywali drogocenne kamienie, ale przede wszystkim podtrzymywali polskie tradycje, język i wiarę katolicką; Jerzego Hickiewicza i Wiesława Michalskiego o Włodzimierzu Krukowskim − wybitnym polskim elektryku−metrologu i jego uczniach, profesorze Politechniki Lwowskiej, zamordowanym wraz z innymi lwowskimi profesorami przez gestapo na Wzgórzach Wuleckich w lipcu 1941 r.

W tej części książki znalazły się również teksty: Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm − materiał przyczynkarski o kresowiakach zamieszkałych w Stanach Zjednoczonych i w Argentynie: Andrzeja Pomiana − publicysty Radia Wolna Europa, poety Janusza Ihnatowicza, hubalczyka Romana Rodziewicza − przyjaciela Melchiora Wańkowicza. Poznajemy również dokonania w rozwoju życia kulturalnego osiadłej w Londynie artystki i poetki Beaty Obertyńskiej (autorstwa Anny Rajchel), lwowianki Wandy Stachiewicz − kustosza biblioteki polskiej w Montrealu (Piotr Lechowski), uczonego i leśnika Władysława Płońskiego z Kanady (Andrzej Skibniewski) oraz architekta Mariana Hełm-Pirgo zamiesz-kałego w Londynie (Eugeniusz S. Kruszewski). Refleksjami o życiu kresowian na obczyźnie, tęsknocie za utraconą ojczyzną podzielili się też w swych krótkich materiałach Leokadia Komaiszko z Belgii i Zbigniew Kosecki z Niemiec.

Książkę Kresowianie na świecie kończy tekst Adama Wiercińskiego zamieszczony jako appendix. Jest to wyróżniający się spośród innych zamieszczonych w tej publikacji esej O rzekomej kresomanii, w którym autor przeciwstawia się poglądowi lansowanemu przez francuskiego historyka i slawistę Daniela Beuvoisa, jakoby w polskiej nauce zapano-wała „szalejąca kresomania”. Wierciński postawił tezę i stara się udowodnić, że przez wiele lat milczenia na temat Kresów, również obecnie w badaniach naukowych i w społecznym dyskursie w tej kwestii jest wiele zaniedbań i przekłamań. Jest to ważny głos w dyskusji co do potrzeby prowadzenia badań nad społecznością kresowian. W ocenie recenzenta powinien on otwierać zbiór tekstów w tej książce.

Zarówno Kresowianie na Śląsku Opolskim, jak i Kresowianie w świecie napisane są w zasadzie poprawnym, komunikatywnym językiem, chociaż czasami zdarzają się drobne potknięcia językowe (stylistyczne i gramatyczne), a w niektórych tekstach mało zrozumiałe określenia metaforyczne i potoczne zwroty. Trafiają się też – zwłaszcza w pierwszej z omawianych publikacji − błędne zapisy niektórych nazw własnych. Jej redaktorzy dostrzegli jednak te błędy i umieścili dość obszerną erratę, która podaje prawidłowy zapis. Mimo, że redaktorzy publikacji włożyli wiele wysiłku w ujednolicenie tekstów, trudno jednak w tak dużych zbiorach artykułów napisa-nych przez wielu autorów o uniknięcie błędów. Materiały zamieszczone w tych książ-kach są wyraźnie zróżnicowane, znajdują się tu zarówno opracowania naukowe, jak i popularnonaukowe, obszerne studia i materiały przyczynkarskie. Walorem obydwu omawianych opracowań monograficznych jest zamieszczenie w nich licznych foto-grafii, map, wykresów, a także bardzo potrzebnych w tego rodzaju publikacjach − indeksu nazwisk i indeksu miejscowości (w pierwszej) oraz indeksu nazwisk (w drugiej). Warta podkreślenia jest również interesująca i adekwatna do zawartych w nich treści szata graficzna.

(5)

Podsumowując, obydwie recenzowane książki należy ocenić jako wielce potrzebne i udane przedsięwzięcia naukowe i popularyzatorskie. Nie tylko zapoznają czytelnika z problematyką kresową, ale mogą także pobudzić do dyskusji nad powojen-nymi dziejami Śląska Opolskiego jako obszaru wielokulturowego, refleksji nad procesem przenikania i mieszania się wartości kulturowych społeczności kresowej i autochtonicznej ludności tego regionu. Ukazują także wkład kresowiaków w rozwój polskiego, europej-skiego i światowego dziedzictwa cywilizacyjnego. Publikacje powinny zachęcić do podej-mowania dalszych badań naukowych oraz do debaty społecznej nad problematyką funk-cjonowania społeczeństw na polskich i europejskich pograniczach kulturowych. Powinny trafić do szerokiego kręgu czytelniczego, zarówno do historyków, etnologów, socjologów, kulturoznawców, jak również do nauczycieli szkół na poziomie średnim i wyższym, gdzie kształtowana jest wiedza o regionie i społecznościach lokalnych a także o roli Polaków o kresowych korzeniach w przemianach kulturowych we współczesnym świecie.

Literatura:

- Dopierała, K. (red.). (2003-2005). Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii. Toruń: Oficyna Wydawnicza Kucharski.

- Kalczyńska, M. (red. nauk.). (2013). Kresowianie na Śląsku Opolskim. Opole: Wydawnictwo Politechniki Opolskiej.

- Kalczyńska, M., Rostocka, K., Wierciński, A. (red. nauk.). (2013). Kresowianie na świecie. Opole: Towarzystwo Naukowo-Społeczno-Kulturalne Polonia-Kresy.

Cytaty

Powiązane dokumenty

szym odwołaniu się do przykładów doświadczeń Polaków z okresu rosyjskich represji z lat II wojny światowej oraz współczesnych wyobrażeń na temat losów Polaków na

te Danmark, Sverige og Norge og skrev om den del i Europa i tre af sine bøger: Wspomnienia z podróży po Danii, Norwegii, Anglii, Portugalii, Hiszpanii i pań- stwie marokańskiem,

Celem niniejszego artykułu będzie przedstawienie pokrótce ewolucji przepisów prawa Unii Europejskiej w zakresie regulacji kre- dytu konsumenckiego oraz ocena wybranych – z uwagi

Odkrycie to nie moz˙e nas nie fascynowac´ przede wszystkim jako „odkry- cie naszej niezwykłos´ci pos´ród zwykłos´ci naszej codziennos´ci”, ale tez˙ nie moz˙e nie wzbudzac´

jednakże największy sukces upatruję w przemianie mentalnej, społecznej, edukacyjnej i behawioralnej pojedynczych osób, jak i powstałej, usankcjono- wanej grupy formalnej w

Do takich bardziej eksponowanych i istotnych zagadnien´ nalez˙ ˛ a: problem rodzaju mass mediów; zadania, jakie poszczególne media powinny speł- niac´; zagroz˙enia, jakie nios ˛

Zarówno zwolenników, jak i przeciwników Manifest Destiny łączyła więc wiara w amerykańską wyjątkowość — przedstawiciele różnych opcji poli- tycznych mogli

Jubileuszowa dziesiąta konferencja Zespołu Dziejów Czech i Stosunków Polsko - Czeskich Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk została zaplano - wana na