View of Most Rev. Prof. Wincenty Urban RIP as patrologist (1911-1983)

KS. BP PROF. DR WINCENTY URBAN

JAKO PATROLOG

(1911-1933)

U r o d z ił s i ę w r o d z in ie c h ło p s k ie j. i3 I I 1 9 i i r . w Grodzisku k .P rzew orska. Po u k oń czen iu gimnazjum w L eżajsk u i 9 3 i r . w s t ą p ił do A rcybisku piego Seminarium Duchownego we Lwowie, podejm ując rów nocześ­ n ie s t u d ia z h i s t o r i i K o ś c io ła na W ydziale T eologicznym U n iw ersy tetu im .Jana K a zim ierza , zakończone p racą m a g iste r sk ą p t . "Myśl u n ijn a w P o lsc e

w

p r o f. J ó z e f a U m ińsk iego. Ś w ię c e n ia k a p ła ń sk ie p r z y j ą ł 28 VI 1931 r . w b a z y lic e N ajśw. Maryl Panny we Lwowie z rąk abpa lw ow skiego B o lesła w a Twardowskiego. P e łn ią c n a s tę p n ie ob ow iązk i d u s z p a s t e r s k ie p rzy g o to ­ wywał rozprawę d o k to rsk ą p t . "Konwersja M e le cju sz a S m o trzy sk ieg o , po­ le m isty i d y z u n lc k ie g o arcy b isk u p a p o ło c k ie g o w la t a c h 1620-1627. Przyczynek do d z ie jó w p o lem ik i r e l i g i j n e j XVII w leku"^, k tó r ą obro­ n i ł tu ż po w o jn ie na W ydziale T eologicznym U n iw ersy tetu W arszaw skiego.

- 488

Mianowany dyrektorem Muzeum i Archiwum A r c h id ie c e z ja ln e g o oraz B i b li o t e k i K a p itu ln ej we Wrocławiu u ratow ał od zguby i z n is z c z e ń w ie l e cennych zabytków p o ls k i e j i c h r z e ś c ij a ń s k ie j k u ltu r y na D ol­ nym Ś lą sk u . Z p o le c e n ia p ierw szeg o p o ls k ie g o rządcy a r c h i d ie c e z j i w r o c ła w sk ie j, k s . i n f u ł a t a K arola M ilik a , o b ją ł w i94T r . wykłady w Seminarium Duchownym we W rocław iu. W la t a c h 1949-1961 prow adził rów nież wykłady z h i s t o r i i K o ś c io ła w Seminarium Duohownymjw Opolu, a n a s tę p n ie w N y s ie . Po reaktywowaniu p rzez S t o l i c ę A p o sto lsk ą w 1967 r . W rocławskiego W ydziału T e o lo g ic zn eg o jak o P a p ie sk ie g o F ak u ltetu T e o lo g ic zn eg o z o s t a ł profesorem t e j u c z e l n i . W I 9 7 i r . p o d ją ł wykła­ dy na Akademii T e o lo g ii K a t o lic k ie j w W arszawie. Rozprawę h a b i l i ­ t a c y jn ą p t . "Leopold h r . S e d ln ic k i k s lą ż ę -b is k u p w rooław skl 1836-1840 1 je g o o d stęp stw o na t l e d z ie jó w K o ś c io ła K a to lic k ie g o na Dolnym Ś lą sk u w 1 . p o ł. XIX wieku"^ p r z e d s ta w ił w 1950 r . na W ydziale T eolo­ gicznym U n iw ersy tetu J a g ie llo ń s k ie g o w Krakowie. Mimo pozytywnych r e c e n z j i i przeprowadzonego kolokwium , s f in a liz o w a n ie h a b i l i t a o j l n a s t ą p iło d op iero w 1971 r . na W ydziale Teologicznym Akademii T e o lo g ii K a t o lic k i e j w W arszawie, wskutek ro z w ią za n ia w 1950 r . Wydziału Teo­ lo g ic z n e g o UJ.

K s. W. U rb antbył wybitnym mężem K o ś c io ła w ro cła w sk ieg o . P ap ież Jan XXIII zamianował go 25 p a ź d z ie r n ik a 1959 r . biskupem tytu larn ym A b itln e i sufraganem arcyb isk u p a g n ie ź n ie ń s k ie g o , skierowanym do pomooy ord yn ariu szow i wrooławskiem u. K on sek racji dokonał we Wrocła­ wiu 7 lu te g o 1960 r . k s .k a r d . S te fa n W yszyński, a w sp ó łk o n sek ra to ra - mi b y l i k s.a b p E ugeniusz Baziak z Krakowa 1 k s.b p B olesław Kominek, ord yn ariu sz w ro c ła w sk i. W ygłaszająo k a za n ie do ludu Ziemi D o ln o ślą s­ k i e j , Prymas P o ls k i podozas t e j u r o c z y s to ś o i sk ier o w a ł do nowo kon­ sekrowanego Biskupa n a stę p u ją c e sło w a : "I T o b ie , D rogi B isk u p ie Win­ c e n ty , k tó r y ś um iłował t o m ia sto i je g o d z i e j e , 1 w ło ż y łe ś w ie lk i trud Twojej ogromnej w ied zy , Twego przygotow ania naukowego, Twyoh z d o ln o ś c i p is a r s k ic h , o d s ła n ia ją o archiw a i p okazująo, jak w i e l e

2 Praca opublikowana pod tym samym ty tu łe m , Warszawa 1955. 3 P or. Z aśw iadozen le D ziekanatu T e o lo g ic zn eg o UJ L 4 5 6 /5 0 z d n ia

489

-K o ś o ió ł p o ls k i tu z r o b i ł w za m ierzch ły ch oza sa o h , gdy s i a ł z ia r n o p o tę ż n e jak t a ś w ią t y n ia . I gdy d z i s i a j Bóg odnawia o b lic z e t e j z ie m i, ż y c zę C i, abyś obok pracy naukowej i h is t o r y c z n e j ; k tó r ą ta k u m iło w a łe ś, i ta k w ie l k ie u s łu g i o d d a łe ś d la znajom ośoi h i s ­ to r y c z n e j P o ls k i w t e j O jczyźn ie n a s z e j , byś obok t e j w iedzy 1 pra­ cy p iśm ie n n ic z e j m iał i t ę ła s k ę , iż b y ś palcem Bożej m lło ś o i, p i s a ł na s e r c a c h lu d u B ożego, k tó r e Ci s i ę będą o t w ie r a ły , byś w siew ał to z ia r n o , z k tó r e g o Bóg b ę d z ie z b ie r a ł owoce"*. Po śm ie r c i k a r d .B o le ­ sła w a Kominka w 1974 r . , k s . bp Urban z o s t a ł wybrany w ikariuszem ka­ p itu ln ym 1 z a r z ą d z a ł A r o h id ie o e z ją W rocław sk ą) o k o ło dwóch l a t / , aż do o h w lli zam ianowania nowego m e tr o p o lity w ro cła w sk ieg o , k s.a b p a Henryka G u lb in ow ieza.

Już ja k o b isk u p a /1 9 6 0 - 1 9 8 3 /, mimo r o z lio z n y o h obowiązków d u sz­ p a s t e r s k ic h , d ydaktycznych 1 k r la ln y o h , można go b y ło c o d z ie n n ie zob aczyó p och ylon ego nad k sięg a m i w Arohiwum A rc h id ie ce zja ln y m lub B l b ll o t e o e K a p it u ln e j . Wynikiem je g o tw órozej pracy j e s t 468 druko- wanyoh p o z y c j i , d o ty c zą c y ch p rzew ażn ie p r z e s z ł o ś c i K o ś c io ła na Dolnym Ś lą s k u ; wśród k tó r y ch n a le ż y wymlenió k a t a lo g i /o g ó ln e 1 s p e -

o j a l n e / rękop isów i dokumentów Archiwum A r c h id ie c e z ja ln e g o we Wro­ c ła w iu , o g ła sz a n e drukiem w ozasopism aeh lu b o d d z ie ln y c h wydawnic­ twach" oraz d z i e j e a r c h i d i e c e z j i i w ybitn ych p o s ta o i h is to r y c z n e g o W rooławia". D z ia ła ln c ś ó naukową k s .b p a Urbana p o d k r e ś liła u ro cz y s­

t o ś ć zorganizow ana 19 p a ź d z ie r n ik a 1979 r . w Krakowie przez Redakcję "Naszej P r z e s z ło ś c i" , podozas k tó r e j ówozesny m e tr o p o lita krakowski k s .k a r d . K arol W ojtyła w rę o zy ł mu k s ię g ę pamiątkową z o k a z ji 2 5 - l e o l a d z i a ł a l n o ś c i na Ś lą s k u * . Rada Padstwa w uznaniu je g o z a s łu g naukowyoh

4 K azanie K s.k a r d . S te fa n a W yszyóskiego, "Wrocławskie Wiadomości K o śc ie ln e " 1 5 /1 9 6 0 / 3 1 8 .

6 P or. B i b l i o g r a f i a prao k s .b is k u p a d ra W incentego Urbana /1 9 3 3 - 1 9 7 1 / o p ra ć, k s .A lf o n s B c h le tz i Zygmunt Hrapkowicz, "Nasza P r z e s z ło ś ć " 3 7 / i 9 7 2 / i 5 - 3 6 . C a ło ść I b l b l i o g r a f t i opracowuje k s . J ó z e f Mandziuk.

6 Por. Muzeum A r c h id ie c e z j a ln e we W rocławiu oraz k a ta lo g je g o z b io ­ rów. R ęk opisy, "Arohlwa, B i b l i o t e k i i Muzea K o ścieln a " 3 7 /1 9 7 3 /,

1 3 1 -2 0 6 , 2 8 /1 9 7 4 / 2 8 3 -3 3 0 , 2 9 /1 9 7 4 / 2 2 1 -2 6 0 , 3 0 /1 9 7 5 / 195-222} zachowane monety i m edale biskupów w rocław sk ich , tamże 3 3 /1 9 7 6 / 3 2 1 -2 3 6 .

7 Zarys d zie jó w a r c h i d ie o e z j i w r o o ła w sk ie j, Wrocław 1962; A r c h id ie ­ c e z j a w rocław ska w la ta o h i9 4 5 -1 9 6 5 , "Nasza P r z e s z ło ś ć " 2 2 / i 9 6 5 / iO -6 8 .

490

-n adała mu w 19T4 r . t y t u ł p r o fe so r a -nadzwyczaj-nego^ a w 1982 r . t y t u ł p r o fe so r a zw yczajnego.

N ie w s z y s tk ie je g o p race od zn aczają s i ę wykończoną formą pod względem konstrukcyjnym . Świadom te g o nazywał j e c z ę s t o szk ioam i

lub s tu d ia m i. Stanow ią one cenny m a te r ia ł do d a lsz y o h prac i p oszu ­ kiw ań, ponieważ s ą wynikiem a n a liz i opraoowań dokumentów d otyoh czas n ie publikow anych. W iele z n ic h , d o ty czą cy ch przede w szystkim zagad­ n ie ń z h i s t o r i o g r a f i i ś l ą s k i e j , ma ch a ra k ter p io n i e r s k i.

K s.bp W, U r b a n - h is t o r y k , będąc rów n ież wykładowoą p a t r o l o g i i , ma n iem ały wkład w j e j p o p u la ry z a o ję w P o ls o e . W pracy dydaktyoznej zobow iązyw ał studentów do p oszu k iw an ia b ezp ośred n iego k ontaktu z p i s ­ mami Ojców K o ś c io ła , wymagając od n ic h na egzam inie n ie ty lk o zn a jo ­ m ości k ilk u d z i e ł p a tr y sty c z n y c h w p r z e k ła d z ie , a l e rów n ież popraw­ nego o p isu b ib l io g r a f ic z n e g o d z i e ł autorów c h r z e ś c ij a ń s k ic h w języ k u oryginaln ym . Podczas wykładów c z ę s t o a n a liz o w a ł ^oryginalne t e k s t y pa­ t r y s t y c z n e . Żądał roczn ych n ie w ie lk ic h prac aem inaryjnyoh na podane p rzez s i e b i e tamaty , o k tó r y ch opracowaniu powiadam iał w corocznym spraw ozdaniu zarząd S e k c j i P a tr y s t y c z n e j. Co roku organizow ał z k l e ­ rykami tzw . jednodniów ki p a tr y sty c z n e * , w c e lu p o g łę b ia n ia w iedzy o au torach i w a ż n ie jsz y c h w ydarzeniach s t a r o ż y tn o ś o i c h r z e ś c ij a ń s k ie j . Był ta k ż e promotorem prac d o k to rsk ic h z t e j d z ie d z in y * * .

Opis u r o c z y s t o ś c i p o r . A .S c h le t z , U ro c zy sto ść w rę cz en ia K s ię g i Pamiątkowej K s.B iskupow i Wincentemu Urbanowi, "Nasza P r z e s z ło ś ó " , 3 8 /1 9 7 2 /, 2 8 2 -2 8 3 .

9 P or. Sprawozdanie z d z i a ł a l n o ś c i p a tr y s ty c z n e j w Arcybiskupim S e­ minarium Duchownym we Wrocławiu za rok 1 9 8 2 /8 3 , Akta S e k c j i Pa­ t r y s t y c z n e j , g d z ie j e s t In fo rm a cja , że stu d e n o i op racow ali w roku akademickim 1982/83 n a stę p u ją c e tem aty: M a r io lo g ia H ip o lit a ; Ma- r i o l o g i a T e r tu lia n a ; Biskup Zenon z Werony i je g o m a r io lo g ia ; Ma- św.Ambrożego; M a r io lo g ia św .H ieronim a; M a r io lo g ia św .A ugustyna; św.Atanazy o ż y c iu zakonnym; Św.Pachomlusz a ż y c ie zakonne; Teodo- r e t z Cyru o zakonnikach; św .H ila r y z P o i t i e r s o w ierze o h r z e ś o ija n w schodnich; K atech eza C yryla J e r o z o lim s k ie g o ; U w ie lb ie n ie i w d zięcz nośó wobeo Boga w L lś o ie św.Klem ensa Rzymskiego do K oryntian ; św.' Ignacy A n tio c h e ń sk i o prym aole p apieskim ; Nauka o o p a tr z n o śc i u Nem ezjusza z Emezy; Prymat p a p ie s k i a św .Ir e n e u sz a z Lyonu.' 10 W roku akademickim 1982/83 urządzono 3 t a k ie jed nod niów k i: Ś w ięty

C yprian ja k o jałm u żn ik ; Św.Klemens Rzymski 1 je g o L is t do K oryntian Nominaoja biskupów p r z e z p a p ie ż a G rzegorza W ie lk ie g o . N atom iast 1981 r . n a stę p u ją c e : Św.Benedykt z N u r sjl a zakony; Sobór Konstan­ t y n o p o lit a ń s k i I i j e g o p o sta n o w ien ia ; Sobór E fe s k i 431 roku 1 j e ­ go nauka. P or. Spraw ozdanie, jak w y ż e j.

-4 9 i

B rał czynny u d z ia ł w dorocznych sym pozjach p a tr y sty c z n y c h m .ln . " sympozjum zorganizowanym 32 - 23 IX 1980 r . we W rocławiu p rzez S e k c ję P a tr y sty c z n ą przy K om isji E piskopatu P o ls k i do Spraw Nauki K a t o lic k i e j d l a u o z c z e n la IS O O -lecia u ro d zin ów.Benedykta Opata, g d z ie w y g ło s ił p r e le k c j ę p t . "Św ięty Benedykt na t l e w sp ó łcz esn ej s o b ie Europy". W wypadku n iem o żn o ści w z ię c ia u d z ia łu w dorocznym sp o tk a n iu p a tr o lo g ó w , powiadam iał o tym zarząd S e k c j i lu b d ele g o w a ł kogoś ze swego o t o c z e n ia .

K s.bp W.Urban utrzymywał żywe s to s u n k i z Międzywydziałowym Za­ kładem Badaś nad Antykiem C h r ze ścija ń sk im KUL, w spółpraoow ał z p e r io ­ dykiem "Vox Patrum", s łu ż ą c cennymi uwagami na tem at je g o redagow ania. O biecanej r e c e n z j i 4 p ier w szy c h ze sz y tó w "Vox Patrum", traw ion y śm ier­ t e l n ą ch orob ą, n ie z d ą ż y ł wprawdzie n a p isa ó , a l e z ło ż a s z p it a ln e g o , w p r z e d d z ie ń ś m ie r c i, 12 gru d n ia 1983 r . o d p o w ie d z ia ł w l i ś c i e tymi sło w y : "Popieram ^ałym sercem wydawanie czasop ism a "Vox Patrum" d la dobra p o l s k i e j p a t r y s t y k l, Z powodu z a p a d n ię c ia w poważną chorobę n ie je ste m w s t a n i e przygotow ań r e c e n z j i opublikowanych o s t a t n io 4 numerów, k tó r e z a s łu g u j ą na ogromno u z n a n ie . Z wyrazami oddania b ło g o s ła w ię . Biskup Winoenty Urban"^ . Były to zapewne o s t a t n ie je g o zd a n ia na tem at antyku c h r z e ś c ij a ń s k ie g o .

W swych p u b llk a o ja o h p a tr y sty c z n y c h K siądz Biskup zajmował s i ę m .in . r e c e p c ją m y śli Ojców K o ś c io ła w h i s t o r i o g r a f i i D olnego Ś lą s k a . Prace t e , ohoó n ie z b y t l i o z n e , sta n o w ią ważne p rzy czy n k i do opracowa­ n ia c a ło ś c io w y c h d z ie jó w p o l s k i e j p a t r y s t y k l. N ieu b łagana śm ierć n ie p o z w o liła mu ukończyć p racy na tem at z a in ter eso w a ń p a tr y sty c z n y c h Gotarda S c h a ffg o ts o h a p rep o zy ta w rocław sk iego z XVII w iek u .

Również w d z i a ł a l n o ś c i k a z n o d z ie j s k ie j k s.b p Urban ukazywał naukę Ojców. Jego k a z a n ia , ubogacane n ierzad k o te k sta m i p a t r y s t y c z ­ nymi, p r z y b liż a ły słuchaczom entuzjazm i ż a r liw o ś ć n a u c z y c ie li w iary p ierw szyoh wieków, z w ła s z c z a św .Jana Chryzostoma /h o m ilie w k a te d r ze z r a c j i św ię c e ń lu b o k o licz n o śo io w y o h sp otk ań k a p ła ń s k ic h /. W o sta tn im roku swego ż y c ia w k a te d r z e w ro o ła w sk iej w y g ło s ił do w iernych koń­

s k i e j p t . " E k le z jo lo g ia T e r tu lia n a " .

12 L i s t sk ierow any do R ed akcji "Vox Patrum". Akta arch iw aln e Mię­ dzyw ydziałow ego Zakładu Badań nad Antykiem C h rześcijań sk im KUL

492

-f e r e n o ję na tem at: " T eologia ep isk o p a tu według św .G rzegorza W ie l- k ie g o " i9 . Problem atykę Ojców 1 w a żn lejsz y o h wydarzeń sta r o ż y tn e g o K o śo io ła p o r u sz a ł rów nież w k on feren ojaoh gło szo n y o h do s i ó s t r z a - k o n n y o h ^ , s z c z e g ó ln ie S S .E lż b ie ta n e k , któryoh b y ł kapelanem od 1946 rok u . Na k u r s ie proboszczowskim w 1983/83 r . w y g ło s ił p r e le k c j ę p t . " L iter a tu ra c h r z e ó o ija ń sk a od I I I w ieku do Soboru N io s j s k is g o " , a za tem at praoy pisem nej p od ał: " T er tu lia n i j e g o d z i e ł o A pologe- ty k " *5.

Podziwu godne w y k orzystan ie o z a su , p ra o o w ito ść , o ie r p liw y , o l ­ chy upór W d ążen iu do prawdy, mimo p rze o lw n o śo i l o s u , sz e r o k o ść z a in ­ ter eso w a ń , n iew zru szon a, p ełn a ducha m odlitw y i humanitaryzmu postawa k a p ła ń sk a , n ie s p o ż y t a e n e r g ia i p r a g n ie n ie s łu ż e n i a innym p ow zalają o d n ie ść w pewnym s e n s i e do k s.b p a W.Urbana nadane o n g iś Orygenesowl z a s z c z y tn e o k r e ś le n ie "adamantlua" / s t a l o w y / . Słowa Prymasa P o lsk i w ypow iedziane w form ie żyozeń na progu je g o b is k u p ie j p o s łu g i o b f i o l e zaowocowały n ie t y lk o w odkrywaniu i z a p i s i e d zie jó w Ziemi D o ln o ślą ­ s k i e j , le o z ta k ż e w propagowaniu, ok rytych pyłem wieków, i d e i Ojoów K o ś c io ła .

Wykaz publikowanych prąc o tem atyce p a tr y sty o z n e ł

1 . R ecenzja: S w .B a z y li W ie lk i, Wybór h o m ilii i kazań , tłu m , i w stęp T .S ln k o , Kraków 1947, s s . 2 3 1 , "Wrocławskie Wiadomości K o śo ieln e" 2 /1 9 4 7 /.1 8 2 .

2 . Sprawność o rg a n iz a cy jn a p ierw otnyoh c h r z e ś o ija n w p rześlad ow an iach , "W rocławskie Wiadomości K o śc ie ln e " 3 /1 9 4 8 / i 6 1 - i 6 5 .

3 . R ecenzja: K s.Jan C zuj, P a t r o lo g ia , Poznań 1954^, s s . 3 1 2 , RBL 8 /1 9 8 5 / 2 6 7 -2 7 0 .

4 . H is t o r ia K o ś o io ła Pow szechnego, o z . i , C h r ze ścija ń sk a s t a r o ż y tn o ś ć , Wrocław 1957, s s .2 9 6 /p o w ielo n y s k r y p t / .

5 . P a tr o lo g ia , Wrocław 1988, s s . 7 1 /p o w ielo n y s k r y p t / .

13 Por. Sprawozdanie z d z i a ł a l n o ś o i p a tr y s ty c z n e j 1 9 8 2 /8 3 . Akta S e k o ji P a tr y s t y c z n e j.

14 Tak np. w r .1 9 8 1 w y g ło s ił do S i ó s t r Zakonnych n a stę p u ją o e k on fe­ r e n c je : ś w ię ty Benedykt z N u raji ja k o zakonodawca; Sobór K on atan ty- n o p o lsk i 381 r . { Sobór E fe s k i 431 r . p o r . Akta S e k o ji P a tr y sty c z n e j 15 P or. Akta S e k o ji P a tr y sty o z n e j 1983 r .

493

6 . Geneza form uły w iary p a p ie ża Hormisdasa HD 3 5 /1 9 6 6 / 2 4 -2 9 . 7 . Rękopis d z i e ł św .C ypriana z XV w ieku w B i b li o t e c e K a p itu ln ej

we W rocław iu, "Archiwa, B i b l i o t e k i i Muzea K o śc ie ln e " 3 5 /1 9 7 7 / 2 4 7 -2 5 0 .

8 . Zachowany r ę k o p is p a tr o lo g ic z n y z k s ię g o z b io r u b isku p a Jana IV Hotha /1 4 8 2 - 1 5 0 6 /, "Archiwa, B i b l i o t e k i i Muzea K o śo leln e" 4 0 /1 9 8 0 / 1 7 9 -1 8 3 .

9 . Z a in ter eso w a n ia p a tr y s ty c z n e kanoników K a p itu ły K ated raln ej we W rocławiu w XVII w iek u , SACh 2 / i 9 8 0 / 2 6 6 -2 7 9 .

1 0 . K s ię g o z b ió r kanonika J er ze g o W.Budaeusa a Lohr z 1653 roku, "Archiwa B i b l i o t e k i i Muzea K o śc ie ln e " 4 3 /1 9 8 2 / 5 - 9 6 , Ojcowie K o ś o io ła 1 3 -1 4 .

1 1 . A rcybiskup J ó z e f B ilc z e w s k i ja k o a ro h eo lo g c h r z e ś c ij a ń s k i, "Vox Patrum" 4 /1 9 8 4 / 3 6 3 -3 7 0 .

12. Opracowania p a tr y s ty c z n e z XIX wieku na W ydziale T eologicznym we W rocław iu, "Vox Patrum "'5 /1 9 8 5 / w druku.

1 3 . Wkład O.W ładysława S z o łd r s k ie g o - red em p torysty /1 8 8 4 - 1 9 7 1 / w dorobek p o l s k i e j p a t r y s t y k i, "Vox Patrum" 4 /1 9 8 4 /3 7 1 -3 7 5 .