"Vox Patrum" 8 / 1 9 8 8 / z . 14
RZUT OKA NA PNEUMATOLOGIĘ
ŚW. AUGUSTYNA
W b a rd zo I n t e r e s u j ą c o dobranym w yborze t e k s t ó w , co w ię c e j , ja k sam a u to r w y z n a je , w d z i e l e pisanym w u p o je n iu d u ch o wym^, u czon y t e o l o g Zakonu D o m in ik a ń sk ie g o i p r o f e s o r ATK
o. J a cek S a l i j , d a ł nam t r a f n e u j ę c i e n au k i św . A u gu styn a
o Duchu Ś w ięty m . O pracow anie t o j e s t w n a jle p s z y m t e g o s ło w a
z n a c z e n iu n o w o c z e sn e . O. J a c e k z a d a je św . A u gu styn ow i p y t a n ie w im ie n iu d z i s i e j s z e g o c z ło w ie k a , c h c ą c e g o z g ł ę b i ć i p r z e ż y ć
swą w ia r ę pod w odzą w i e l k i e g o O jca K o ś c i o ł a . W artość t e j k s i ą ż -*
k i z a c h ę c a i nas do s k o r z y s t a n i a z z a w a r te j w n i e j k o l e k c j i te k stów z im aginow anego w praw dzie d i a l o g u , a l e p r z e d s t a w ia j ą c e g o
dobrze p ro ce s' z g ł ę b i a n i a n a u k i o Duchu Św iętym p r z e z B isk u p a Hippony. A u g u sty ń sk ą t e o l o g i ę ta je m n ic y Ducha Ś w ię te g o n a le ż y
jednak r o z p a tr y w a ć w p o w ią z a n iu z j e g o nauką t r y n i t a r n ą . Tę z a ś o s t a t n i ą w y r a z ił p r z e d e w sz y stk im w napisanym j u ż po I S o b o rze K o n s ta n ty n o p o lita ń s k im / 3 8 1 / t r a k t a c i e "De T r i n i t a t c " , w którym
um iał p o g o d z ić i p o łą c z y ć t e k s t y b i b l i j n e zarówno z w y j a ś n ie n ia mi T r a d y c j i, ja k r ó w n ie ż ze s p e k u la c j ą t e o l o g i c z n ą w y p ły w a ją cą
z k o n t e m p la c j i B oga.
A u g u sty n ja k o g e n ia ln y u c z e ń A p o s t o ła narodów z upodo
baniem w r a c a ł do zn an ego nam i używ anego c z ę s t o w tym t r a k t a c i e c y t a t u : "Czyż n ie w i e c i e , że j e s t e ś c i e ś w ią t y n ią Boga i że Duch
9
Boży w was m ieszk a ? " / i Kor 3 , 1 6 / . Z cy to w a n eg o t e k s t u w o - p a r c iu o k o n t e k s t e k l e z j o l o g i c z n y i a s p e k t t r y n it a r n y d o c h o d z i
s i ę ła tw o do u z n a n ia b ó stw a Ducha Ś w ię t e g o . Na p o p a r c ie t e j prawdy w ia r y B iskup H ippony p r z y t a c z a ł r ó w n ie ż in n e z d a n ie
Pawłowe / i Kor 6 , 1 9 - 2 0 / , k t ó r e sto so w a n e j e s t t a k ż e w tym c e lu p r z e z w s p ó łc z e s n ą e g z e g e z ę .
T rzeb a s i ę tu t a k ż e od w o ła ć do z a s to s o w a n e j w t r a k t a c i e "De T r i n i t a t e " a u g u s t y ń s k ie j p r a z a sa d y t e o l o g i c z n e j : "Sam Bóg
1 P o r . J . S a l i j , Rozmowy ze ów. A ugustynem , Poznań 1 9 8 5 , 5 2 P o r . De T r i n i t a t e VII 3 , 6 , CCL 5 0 , 2 5 4 .
198
-praw dziw y t o O j c i e c , Syn i Duch Ś w ię ty " ^ . Bóg bowiem o z n a c z a i s t o t ę , k t ó r a wobec te g o j e s t w s p ó ln ą d l a O jc a , Syna i D ucha Ś w ię te g o . J e s t t o n i e w ą t p l i w i e dowód s p e k u la ty w n y , obok k t ó r e
go n a le ż y j e s z c z e p rz y p o m n ie ć i n n ą fo rm u łę w u j ę c i u A u g u s ty n a : j e d n a i s t o t a - t r z y Osoby . J e d n a i s t o t a o z n a c z a s u b s t a n c j ę , a lb o j e d n ą i s t o t ę lu b s u b s t a n c j ę i t r z y O soby^. Wobec t e g o , że c h o d z i t u o Osoby B o s k ie , t r z e b a z a p y t a ć , co d l a B is k u p a l l i p - pony o z n a c z a " o s o b a " . O tóż j e s t ona w ed łu g n ie g o s u b s t a n c j ą
ro zu m n ą i n i e u d z i e l a l n ą . U jm uje z a ś t a k o s o b ę , by d o s to s o w a ć s i ę do w s p ó łc z e s n e g o s o b i e K o ś c i o ł a . Co w i ę c e j , A u g u sty n o w i można p r z y p i s a ć , j a k t o z r e s z t ą c z y n i E. I I e n d r ik x , u ż y w a n ie
z e w n ę t r z n e j , że ta k pow iem y, nazwy o s o b y , a n aw et b a r d z i e j a r
b i t r a l n e j . W y n ik ało b y z t e g o , że p o j ę c i e n i e u d z i e l a l n o ś c i , ch o ć j e s t o s u j e A u g u s ty n , j e s t d l a n ie g o t e o r e t y c z n i e cźym ś obcym . N ie c h nam w olno b ę d z ie z a k o ń c z y ć t e k i l k a s łó w o a u g u s ty ń s k im f i l o z o f i c z n y m u j ę c i u o so b y c y ta te m z d z i e ł a "O T r ó j c y " , k t ó r y p r z e n o s i n a s w d z i e d z i n ę t e o l o g i i , a n a w e t d o g m a tu : " W s z y s tk ie t r z y Osoby - t o j e d n a i s t o t a , a n i e t a k j a k k a ż d y c z ło w ie k p o s z c z e g ó l n i e j e s t o s o b ą " '.k a ż d y zego j obą
Ze w zg lę d u n a f i l o z o f i c z n o - t e o l o g i c z n e n ie d o p r a c o w a n ie a u g u s ty ń s k ie g o p o j ę c i a osoby w o g ó l e , co r z u t u j e r ó w n ie ż na
osobow ość D ucha Ś w ię te g o , p ó jd z ie m y z a o . S a l i j e m n a z y w a ją c Go "Osobową M i ł o ś c i ą ł ą c z ą c ą O jc a z e Synem" . Z tym w ł a ś n i e w ią ż e s i ę z a g a d n i e n i e z a s a d y d o t y c z ą c e j r ó w n ie ż Ducha Ś w ię te g o ,w e d łu g k t ó r e j w ew n ątrz T r ó jc y i s t n i e j ą w zajem ne r e l a c j e . J e ś l i O jc ie c
9
s ta n o w i z a s a d ę wobec S y n a , p o n ie w a ż go r o d z i , t o j e s t On rów n i e ż z a s a d ą Ducha Ś w ię te g o . W E w a n g e lii bowiem J a n a / i 5 , 2 6 /
3 P o r . E. U e n d r ik x , I n t r o d u c t i o n , w: A u g u s ty n , La T r i n i t e / l i v r e s I - V I I / 1: Le m y s t e r e , t e x t e de l ' e d . b e n e d i c t i n e , t r ą d , e t n o te s p a r M. M a l l e t - P . T h. C am e lo t / B i b l i o t h e ą u e A u g u s t i n i e n n e XV/, P a r i s 1 9 5 5 , 3 2 - 3 9 . 4 5 6 7 9 Tam że. P o r . De T r i n i t a t c V 8 , 1 0 - 9 , 10, CCL 5 0 , 2 1 6 -2 1 7 . P o r . E. i l c n d r i k x , I n t r o d u c t i o n , d z . c y t . , 4 9 - 5 0 . De T r i n i t a t e XV 7 , 11, CCL 50 A, 4 7 5 , POK 2 5 , 4 1 7 . J . S a l i j , Rozmowy ze św . A u g u sty n em , d z . c y t . , 5 5 . P o r . De T r i n i t a t e V 14, 1 5 , CCL 5 0 , 2 2 2 .
199
z y ta m y , że Duch p o c h o d z i od O jc a , co oznace że O jc ie c j e s t
z a s a d y n i e t y l k o t e g o , co r o d z i , a lb o t e g o , co c z y n i , l e c z t a k że t e g o , co d a je ^ O . W c e l u p e ł n i e j s z e g o z r o z u m ie n ia a u g u s t y ń - s k i e g o w y j a ś n i e n i a p o s i a n i a Osób B o ży ch , t r z e b a p rz y p o m n ie ć ,
że Duch Ś w ię ty j e s t Duchem O jc a i S y n a . Zatem O jc ie c i Syn
p o s ł a l i D ucha Ś w ię te g o i d z i ę k i tem u On Im Obu z a w d z ię c z a swe p o c h o d z e n ie . A u g u sty n p o s ł u g u j e s i ę t u s u b t e l n ą i n t e r p r e t a c j ą dwóch w y p o w ie d z i C h r y s t u s a : " K tó re g o /D u c h a Ś w i ę t e g o / O jc ie c
11
p o ś l e w im ię m o je " / J 1 4 , 2 6 / i " K tó re g o wam p o ś l ę od O jc a " 12
/ J 15, 2 6 / . Owa r ó ż n i c a w yżej w y m ien io n y ch s fo rm u ło w a ń , d o s t r z e ż o n a p r z e z B is k u p a H ippony, w s k a z u je n a t o , że z a s a d ą c a ł e go B ó stw a l u b , by l e p i e j p o w ie d z ie ć , c a ł e j B o s k o ś c i w T r ó jc y Ś w ię te j j e s t O j c i e c ^ : "Zatem T en , k t ó r y p o c h o d z i od O jc a i S y n a , n a l e ż y do T e g o , k t ó r y z r o d z i ł S y n a " ^ ^ . "Przypom inam y, że
im ie n ie m w łasnym Ducha Ś w ię te g o , co p o d k i u s l a A u g u s ty n , j e s t ta k ż e " D a r" : Duch Ś w ię ty - n i e j a k o T r ó j c a , a l e T en , k t ó r y
j e s t w T r ó j c y , k t ó r e g o j a k o w łasnym im ie n ie m nazyw a s i ę "Du
chem Ś w i ę t y m " ^ - o z n a c z a r e l a c j ę , p o n ie w a ż i do O jc a , i do Sy n a s i ę o d n o s i , g d y ż j e s t On Duchem i O jc a i S y n a . Sama r e l a c j a n i e o k a z u je s i ę je d n a k w tym i m i e n i u , a l e u w id a c z n ia s i ę , k ie d y
Go nazyw a Darem Bożym /D z 8 , 2 0 / :
" J e s t bowiem Darem wzajemnym i O jc a , i S y n a , bo
i "od O jc a p o c h o d z i" / J 15, 2 6 / , j a k P an p o w ia d a , i t o , c o mówi A p o s to ł: ^K to Ducha C h ry stu so w e g o
n i e ma, t e n do n ie g o n i e n a le ż y ! /R z 8 , 9 / , z pew n o ś c i ą do D ucha Ś w ię te g o s i ę o d n o s i" 1 6 .
B isk u p H ip p o n y trz y m a s i ę , j a k w id a ć , d a n y c h b i b l i j n y c h , a s z c z e g o l n i e t y c h t e k s t ó w , k t ó r e m ów ią, że Duch Ś w ię ty j e s t Duchem O j c a i S y n a . Na p o t w i e r d z e n i e te g o p r z e k o n a n i a p r z y t a c z a r ó w n ie ż in n e t e k s t y Janow e / p o r . J 1 6 , 1 3 - 1 5 / . 10 P o r . ta m ż e , CCL 5 0 , 2 2 3 . i i P o r . ta m ż e , 11 5 , 7 , CCL 5 0 , 8 7 . 12 P o r . ta m ż e , 11 3, 5 , CCL 5 0 , 8 6 . 13 P o r . t a a ż e IV 2 0 , 2 9 , CCL 5 0 , 1 9 9 -2 0 1 . 14 Tamże , IV 2 0 , 2 9 , CCL 5 0 , 2 0 0 , POK 2 5 , 2 0 4 . 15 P o r . ta m ż e , V 12, 1 3 , CCL 5 0 , 2 2 0 . 16 Tamże , V 11 , 12, CCL 5 0 , 2 1 9 , POK 25, 2 1 8 . 17 P o r . ta m ż e , 11 3, 5 , CCL 5 0 , 8 5 -8 6 .
2 0 0 A u g u s ty n r o z w i ą z u j e p r z y ty m s z e r e g i n n y c h t r u d n y c h p r o blem ów z w i ą z a n y c h z p o c h o d z e n ie m D u ch a Ś w i ę t e g o . S t w i e r d z a n a p r z y k ł a d m . i n . , ż e D uch Ś w i ę t y o t r z y m u j e o d O jc a s w ą n a u k ę p o d o b n i e j a k S y n , a l e owo p o u c z e n i e ma d z i ę k i sw em u p o c h o d z e n i u , a n i e z r o d z e n i u p r z e z O j c a : " S k o r o j e d n a k i S y n j e s t z O j c a , i D uch Ś w i ę t y od O jc a p o c h o d z i , t o c z e m u o b a j n i e n a z y w a j ą s i ę " S y n a m i" c z y " z r o d z o n y m i " , a l e j e d n e g o t y l k o z w ie s i ę "S ynem j e d n o r o d z o n y m " , d r u g i e g o z a ś a n i " S y n e m " , a n i " z r o d z o n y m " / b o b y ć " z r o d z o n y m " , t o z n a c z y b y ć " s y n o m " / , a l e D uchem Ś w i ę t y m ? " i 8 W in n y m m i e j s c u p o u c z a c z y t e l n i k a , ż e d o p i e r o w w i e c z n o ś c i z n a j d z i e m y p e w n ą i p e ł n ą o d p o w ie d ź i " o g l ą d a ć b ę d z i e m y , d l a c z e -x 19 g o D uch Ś w i ę t y n i e j e s t S y n e m , c h o c i a ż p o c h o d z i od O j c a " , a l bo t e ż p r z e p r a s z a , i ż p r z e s a d z i ł , bo " k i e d y c h c i a ł w s k a z a ć w n a s z e j l u d z k i e j r z e c z y w i s t o ś c i j a k i e ś a n a l o g i e d o p a s o w a n e d o p r z e d m i o t u , w ó w c z a s n i e z r ę c z n o ś ć j e g o w y r a ż e n i a z d r a d z i ł a j e g o n ę - 20 d z n e r o z u m i e n i e " o r a z p o k o r n i e w y z n a j e , ż e n a w e t w j e g o r o z u - 2 i m i e n i u " j e s t t o r a c z e j u s i ł o w a n i e n i ż o s i ą g n i ę c i e " . P o d k o n i e c z a ś s w y c h r o z w a ż a ń n a t e m a t p o c h o d z e n i a D u c h a Ś w i ę t e g o w k o n t e k ś c i e t r y n i t a r n y m p r z y p o m i n a , ż e : "w t e j n a j w y ż s z e j T r ó j c y b ę d ą c e j D ogiem n i e ma ż a d n y c h r ó ż n i c c z a s u , t a k ż e n i e t y l k o w y k a z a ć , a l e n a w e t z a p y t y w a ć n i e m o ż n a , c z y p i e r w n a r o d z i ł s i ę S y n , a p o te m d o p i e r o D uch Ś w i ę t y p o c h o d z i od O jc a i S y n a " 2 2 . W IV k s i ę d z e "De T r i n i t a t e " B i s k u p H ip p o n y o d n o s i d o Du c h a Ś w i ę t e g o z n a n e s ł o w a C h r y s t u s a : " J a i O j c i e c j e d n o j e s t e ś my" / J 1 0 , 3 0 / , p o d k r e ś l a j ą c p r z e z t o , ż e D uch Ś w i ę t y j e s t j e dnym z O jc em i S y n e m . O z n a c z a t o , ż e " b y ć p o s ł a n y m " p o l e g a d l a S y n a n a ty m , i ż z n a s w ó j p o c z ą t e k w O j c u . T ak sam o 1 d l a D u c h a Ś w i ę t e g o , " b y ć d a r e m " Bożym o z n a c z a , ż e od O jc a p o c h o d z i , a b y ć 18 T a m ż e , 11 3 , 3 , CUL 5 0 , 8 6 , POK 2 5 , 1 2 1 . 19 T am ż c , XV 2 3 , 45 , CCL 50 A, 5 2 4 . 20 T a m ż e , XV 2 5 , 43 , CCL 50A , 5 2 4 , POK 2 5 , 4 5 1 21 T a m ż e . 22 T a m ż e , XV 2 6 , 45 , CCL 5 0 A, 5 2 4 , POK 2 5 , 4 5 1
201
-23 p o s ła n y m - t o z n a c z y w i e d z i e ć , że od N ieg o p o c h o d z i" *
S t r e s z c z a j ą c t e m y ś li a u g u s t y ń s k i e w racam y do w n io s k u , że Duch Ś w ię ty p o c h o d z i od O jc a i S y n a j a k o od je d n e g o p r i n c i p iu m . W arto j e s z c z e r z u c i ć okiem na m i e j s c e , g d z i e A u g u s ty n o d w o łu je s i ę do s łó w J e z u s a w y p o w ie d z ia n y c h po z m a rtw y c h w s ta n iu :
"W e ź m ijc ie D ucha Ś w ię te g o " / J 2 0 , 2 2 / . Mimo p ew n ej c z a s o w e j o d l e g ł o ś c i m ię d z y " H o m ilia m i n a E w a n g e lię św . J a n a " a końcow ym i
t e k s t a m i d z i e ł a "0 T r ó jc y " mamy t ę sam ą d o k tr y n ę z a w a r t ą w obu u tw o r a c h . W j e d n e j z w y m ien io n y ch w y ż e j h o m i l i i c z y ta m y a n a l o - g ic z n y t e k s t : "To p o w ie d z ia w s z y , t c h n ą ł na n i c h i r z e k ł im :
"W eźm ijcie D ucha Ś w i ę t e g o " . P r z e z t c h n i e n i e z a z n a c z y ł , i ż Duch ś w ię ty j e s t n i e t y l k o Duchem O jc a , a l e i J e g o " ^ ^ . Pod k o n ie c
z a ś t r a k t a t u "De T r i n i t a t e " ró w n ie ż p o w o łu je s i ę n a p o w y ższe z d a n ie J e z u s a w y r a ż a ją c e n a k a z m i s y j n y , bo o n o , j e g o z d a n ie m , z a w ie r a " b a r d z o j a s n e i w y ra ź n e o b j a w i e n i e T r ó jc y Ś w i ę t e j " 2 $ . T rz e b a t u j e s z c z e p r z y t o c z y ć p ię k n y a k t s t r z e l i s t y św . A ugu s t y n a , b ę d ą c y w yznaniem j e g o w ia r y w B óstw o D ucha ś w i ę t e g o :
" J a k ż e ż w ie lk im Bogiem j e s t t e n , k t o d a j e Boga" . Z d a n ie t o p rz y p o m in a p o p r z e d n i e wywody, k t ó r e t łu m a c z ą p o c h o d z e n ie Du
c h a Ś w ię te g o . "Kogo s t a ć n a z r o z u m ie n ie / . . . / n i e c h a j z ro z u m ie / . . . / , że j a k O j c i e c sam w s o b i e p o s i a d a t o , i ż Duch Ś w ię ty od N iego / O j c a / p o c h o d z i, t a k t e ż i Synow i d a ł t o , że Duch Ś w ię ty
2 7
od N ieg o p o c h o d z i, i że od obydwu p o c h o d z i p o z a c z a se m " .
A u g u s ty n t r u d z i s i ę , by w y j a ś n i ć i s t o t ę p o c h o d z e n ia Du c h a Ś w ię te g o . W ychodzi z z a ł o ż e n i a , że Duch ś w i ę t y n i e może
być z ro d z o n y d l a t e g o , że t e r m i n - " r o d z e n i e " o d p o w ia d a t y l k o << 2 8 O jcu w ł o n i e T r ó jc y Ś w i ę t e j . O d rz u c a r ó w n ie ż s t o s o w a n i e do N iego te r m in u " n i e z r o d z o n y " . P ie r w s z y bowiem t e r m i n , c z y l i " z r o d zo n y " n a su w a łb y i s t n i e n i e dwóch o jc ó w , a d r u g i z a ś z a w i e r a ł b y n i e b e z p i e c z e ń s t w o , b y n i e m y ś la n o , że d w ie Osoby w T r ó jc y s ą 2 9 4 z j e d n e j . Duch Ś w ię ty od O jc a p o c h o d z i p r i n c i p i a l i t e r - p i e r - 30 w o tn ie , a od O jc a i S y n a c o m m u n ite r - w s p ó ln ie . Z d ecy d o w an ie 2 3 T a m ż e , I V 2 0 , 2 9 , CCL 5 0 , 1 9 9 , POK 2 5 , 2 0 3 . 2 1 P o r . I n I o a n n i s E v a n g c l i u m t r a c t a t u s 1 2 1 , 4 , CCL 3 G , 6 G 7 . 2 5 D e T r i n i t a t e XV 2 6 , 4 G , CCL 5 0 A , 5 2 5 - 5 2 G , POK 2 5 , 4 5 2 . 2 6 T a m ż e , XV 2 6 , 4 G , CCL 5 0 A , 5 2 6 , i* OK 2 5 , 4 5 2 . 2 7 T a m ż e , XV 2 G , 4 6 , CCL 5 0 A , 5 2 6 , POK 2 5 , 4 5 4 . 2 8 P o r . t a m ż e . 2 9 P o r . t a m ż e , XV 2 6 , 4 7 , CCL 5 0 A , 5 2 7 - - 5 2 9 W 3 0 P o r . t a m ż e .
202 -o d r z u c a ł z r -o d z e n i e D ucha Ś w i ę t e g -o , b-o t a k a k -o n c e p c j a u r ą g a ł a b y 31 zdrow em u r o z s ą d k o w i i b y ła b y s z c z y te m n i e d o r z e c z n o ś c i . J u ż samo o d r z u c e n i e t e r m i n u i n g e n i t u s s t w i e r d z a , i ż w y r a ż a on z a - p r z e c z e n i e p o z y ty w u , do k t ó r e g o o d n o s i s i ę p r z e c z e n i e ; w sk a z u j e n a b y t w z g lę d n y a n i e n a s u b s t a n c j ę . Z a c h ę c a ł c z ę s t o w i e r n y c h do o s o b i s t e g o z g ł ę b i a n i a praw dy o p o c h o d z e n iu D ucha Ś w ię t e g o , do o d n a jd y w a n ia j e j w P iś m ie Ś w ięty m o r a z r o z w a ż e n i a t e j 3 2 t a j e m n i c y p o d c z a s m o d litw y i r o z m y ś la ń . W arto t u p r z y t o c z y ć j e g o r z a d k o c y to w a n ą r e f l e k s j ę na t e n t e m a t : "W ola w yw odzi n i e c h c e t e g o czym t o j e s t o b ra z e m m y ś li n i c a p o m ię d z y in n e g o z n a c z y w o lą p r a g n ą ć j a k t o w i d z i s i ę z d u s z y m y ś lą c e j / g d y ż n i k t , c z e g o w o g ó le n i e z n a i n i e w ie , i j a k i e j e s t / . N ie j e s t o n a j e d n a k . Na tym w ł a ś n i e p o le g a pew na r ó ż -r o d z e n ie m a p o c h o d z e n ie m , g d y ż co o g l ą d a ć c o ś m y ś lą , a co in n e g o c z e g o ś a lb o czym ś s i ę r o z k o s z o w a ć , i r o z r ó ż n i a t e n , k o g o n a t o s t a ć " 3 3 31 32 33 P o r . ta m ż e , CCL 50A, 5 2 8 . P o r . ta m ż e , XV 2 7 , 4 8 , CCL 50A, 5 2 9 - 5 3 0 .
Tam że, XV 2 7 , 5 0 , CCL 50A, 5 3 2 - 5 3 3 , POK 2 5 , 4 5 7 ; p o r . t e k s t c z e ś n i e j s z y c h " H o m ilia c h n a E w a n g e lię św . J a -p a r a l e l n y we w c z e ś n i e j s z y . __________ .... ____
n a " / 9 9 , 6 , CCL 3 6 , 5 8 5 - 5 8 6 , PSP 1 5 / 2 , 2 4 9 - 2 5 0 / : " / . . . / mo że k t o ś z a p y t a , c z y od S y n a p o c h o d z i Duch Ś w i ę t y . S y n b o
wiem w y ł ą c z n i e j e s t Synem O jc a , a O j c i e c j e d y n i e Ojcem Sy_ - - - _ - — n a . Duch z a sa ś Ś w ię ty n i c j e d n e g o z n i c h j e s t Duchem, W * V V "
am P an m ówi: 'N i e wy bowiem j e s t e ś c i e , k i o b u . O to s
w i c i e , l e c z Duch O jc a w a s z e g o , k t ó r y w
l e c z
k t ó r z y m ó- was m ów i*. O to mówi
A p o s t o ł : ' Z e s ł a ł Bóg D ucha S y n a sw ego w s e r c e w a s z e '. Czyż dwóch j e s t : in n y O j c i e c , in n y Syn? 'J e d n o bowiem c i a ł o ' ,
mówi m a ją c na m y ś l i K o ś c i ó ł , l e c z z a r a z d o d a j e : ' i j e d e n D u c h '. I p a t r z , j a k tam u z u p e ł n i a T r ó j c ę : 'J a k o w ezw an i - mówi - j e s t e ś c i e do j e d n e j n a d z i e i w e z w a n ia w a s z e g o . J e d e n
P a n ', t u o c z y w i ś c i e c h c i a ł , aby m y ś la n o o C h r y s t u s i e , p o - z o s t a j e w ię c , aby j e s z c z e w y m ie n ił O j c a . A le t a k j e s t d a
l e j : 'J e d n a w i a r a , j e d e n c h r z e s t , J e d e n Bóg i O j c i e c w sz y s t k i c h , k t ó r y j e s t p o n a d w s z y s t k i c h i p r z e z w s z y s t k i c h i w n a s w s z y s t k i c h '. J a k w ię c j e s t j e d e n O j c i e c i j e d e n P a n , t o j e s t S y n , t a k t e ż j e s t j e d e n D uch, z c a ł ą p e w n o ś c i ą o b u ; bo sam C h r y s t u s J e z u s o ś w i a d c z a : 'D u c h O jc a wa s z e g o , k t ó r y w was m ó w i'. A A p o s t o ł t a k s i ę w y r a ż a : 'Z e s ł a ł Bóg D ucha sw ego w s e r c a w a s z e '" ; p o r . r ó w n ie ż ta m ż e , 9 9 , 9 , CCL 3 6 , 5 8 7 , PSP 1 5 / 2 , 2 5 1 - 2 5 2 : "Tu d a s i ę t e ż i t o p o j ą ć , o i l e p r z e z t a k i c h , j a k my, m oże t o b y ć z r o z u m i a n e , d l a c z e g o n i e mówi s i ę , i ż Duch Ś w ię ty z o s t a ł z r o d z o n y , l e c z r a c z e j , że p o c h o d z i . Gdyby bowiem i On b y ł nazw any sy n em ,
t o o c z y w i ś c i e n azy w an o by go Synem o b u , a t o n i e m ia ło b y s e n s u , a lb o w ie m k a ż d y może być t y l k o synem o j c a i m a t k i .
203
-W ie lk i zn aw ca św . A u g u s ty n a C. B o y er d o p a t r z y ł s i ę a n a l o g i i z a c h o d z ą c y c h m iędzy j e g o p o g lą d a m i a o p i n i ą , j a k ą p ó ź n i e j p r z e d ł o ż y ł w t e j sam ej s p r a w ie w i e l k i m y ś l i c i e l ś r e d n i o w ie c z a św . Tomasz z A kw inu, ró w n ie ż u c z e ń B is k u p a H ip p o n y .
K s ią d z W. G ra n a t t a k o to s t r e s z c z a m yśl św. T om asza: "P o c h o d z e n i e D ucha Św. n i e j e s t r o d z e n ie m . R o d z e n ie o k re ś la m y j a k o p o c h o d z e n ie p r z e z a k t r o z r o d c z y i s t o t y ż y j ą c c j z i s t o t y ż y j ą - c e j n a p o d o b ie ń s tw o n a t u r y . P o j ę c i e r o d z e n i a - j a k to w y n ik a z a n a l i z y je g o i s t o t n y c h c e c h - l e p i e j o d p o w ia d a p o c h o d z e n iu umysłowemu i s t ą d n i e może być p r z y s to s o w a n e do p o c h o d z e n ia Ducha Ś w ię te g o , k t ó r e s i ę s t a j e n a s p o s ó b w o l i " ^ ^ . I r z e c z y w i ś c i e , tr u d n o n i e d o s t r z e c z a Boyerem a n a l o g i i m ięd zy obu
D o k to ra m i K o ś c i o ł a w t e j s p r a w i e . O d n o śn ie do św . Ą u g u s ty n a s tw ie r d z a m y , że mimo w ahań i t r u d n o ś c i , k t ó r e o d c z u w a ł, z d o
b y ł s i ę n a r o z w i ą z a n i e w sk a z a n e g o p ro b le m u , a j e g o r o z s t r z y g n i ę c i e m ia ło m ie ć d ł u g ą p r z y s z ł o ś ć .
To b ły s k a w ic z n e s p o j r z e n i e n a n a u k ę św . A u g u s ty n a o Du chu Ś w iętym n i e o d d aw ało b y n a l e ż y c i e je g o m y ś l i , gdybyśm y n i e w s p o m n ie li o o b r a z a c h T r ó jc y Św. i s t n i e j ą c y c h w e d łu g n ie g o
w d u sz y l u d z k i e j . W IX i X k s i ę d z e "De T r i n i t a t e " B isk u p
H ippony p r z e d s t a w i a dwa r ó ż n e o b ra z y T r ó jc y Ś w i ę t e j . W IX k s i ę d z e w s k a z u je na tp y ś l, p o z n a n ie i m iło ś ć j a k o n a t r z y s u b s t a n
-34
t a k i e g o b y ło m ięd zy Bogiem Ojcem i Bogiem Synem. P o n iew aż i s y n l u d z i n i e ra z e m od o j c a i m a tk i p o c h o d z i, l e c z gdy on od o j c a do m a tk i w s t ę p u j e , t o w ted y n i e p o c h o d z i z m a t k i , a gdy n a t e n ś w i a t w y s tę p u je z m a t k i, w ted y n i e w s t ę p u j e z o j c a . Duch z a ś Ś w ię ty n i e w y s tę p u je z O jc a do S y n a , a n a s t ę p n i e od S y n a , aby u ś w i ę c i ć t o , co s tw o r z o n e , l e c z w s p ó ln ie p o c h o d z i od obu; c h o ć t o O jc ie c d a ł S y n o w i, aby t o , co od N ie g o , t o i od S yna t e ż p o c h o d z i ł o . N ic możemy bowiem p o w ie d z ie ć , że Duch Ś w ię ty n i e j e s t ż y c ie m , bo O jc ie c j e s t
ż y c ie m i ż y c ie m j e s t S y n . A w ię c j a k O jc ie c ma ż y c i e w s o b i e samym, t a k t e ż d a ł i S y n o w i, aby m ia ł ż y c i e w samym s o b i e , t a k d a ł Mu, aby z n ie g o p o c h o d z iło ż y c i e , j a k p o c h o d z i z N ie g o " . W. G r a n a t, D ogm atyka k a t o l i c k a , t . i : Bóg J e d e n w T r ó jc y O sób, L u b l i n 1962, 3 7 3 -3 7 4 . P o r . De T r i n i t a t e IX , CCL 5 0 , 2 9 2 -3 1 0 ; X I I , CCL 5 0 , 3 5 6 -3 8 0 ; X I I I , CCL 50A, 3 8 1 -4 2 0 . 35
204
-o j e , je d n e w d r u g i c h , k t ó r e z te g -o sameg-o p-ow-odu s ą j e d n ą
s u b s t a n c j ą w s z e r o k im z n a c z e n i u . W k s i ę d z e n a t o m i a s t X u k a z u
j e d r u g i o b r a z s t a r a n n i e j i d o k ł a d n i e j odm alow any, k t ó r y u zn a * j e z a w y r a ź n i e j s z y . O braz t e n p o le g a na p a m ię c i s i e b i e c z y l i n a św ia d o m o śc i s i e b i e i j e s t i n t u i c y j n y m , w y p rz e d z a ją c y m r e f l e k s y j n e p o z n a n ie s i e b i e . T erm iny t e j t r i a d y n i e r ó ż n i ą s i ę r z e c z y w i ś c i e , a l e tw o r z ą j e d n o ś ć z powodu j e d n o ś c i u m y s łu . S ą 36 one ś c i ś l e k o r e la ty w n e ze s o b ą .
W X I I I k s i ę d z e "De T r i n i t a t e " p o ś w ię c o n e j m i ł o ś c i Augu s t y n o d n a j d u j e o d p o w ied ź n a p y t a n i e , g d z i e w' a k c i e m i ł o ś c i
j e s t T r ó j c a . O dpow iedź t a p o le g a n a tym , że w n a s z e j w ł a s n e j m i ł o ś c i z n a j d u j e s i ę p o d m io t i p r z e d m io t m i ł o ś c i , i s t ą d
w c z ło w ie k u p o j a w i a s i ę t r ó j c a : d u s z a , m i ł o ś ć i p o z n a n ie :
" D z i e s i ą t ą k s i ę g ę p o ś w ię c iłe m tem u samemu z a g a d n i e n i u , r o z p a t r u j ą c j e j e s z c z e d o k ł a d n i e j i z w ię k s z ą w n i k l i w o ś c i ą . To m ię d o p r o w a d z iło do o d k r y c i a w d u s z y j e s z c z e w y r a ź n i e j s z e j t r y a d y , a m ia n o w ic ie : p a m i ę c i , i n t e l i g e n c j i i w o l i " 3 7 . Te t r z y r z e c z y w i s t o ś c i , w k t ó r y c h Duch s i ę o b ja w ia u k a z u j ą jt 38 t p o d o b ie ń s tw o do T r ó jo y Ś w i ę t e j , o k t ó r e j p o u c z a n a s w i a r a n a
W XIV w r e s z c i e k s i ę d z e te g o sam ego t r a k t a t u p r z e d s t a w i a B is k u p Ilip p o n y o d k r y c i e o b r a z u Bożego z n a j d u j ą c e g o s i ę w n a jw y ż s z e j
c z ę ś c i d u s z y . O brazem tym j e s t z d o ln o ś ć d u s z y do u c z e s t n i c z e n i a w Bogu:
"Tak w i e l k i e d o b ro j e s t d l a n i e j d o s t ę p n e j e d y n i e d l a t e g o , że j e s t o b razem B oga. O to d la c z e g o d u
s z a p a m ię ta s i e b i e , ro z u m ie i k o c h a . Gdybyśmy t o w i d z i e l i , w id z ie lib y ś m y t r ó j c ę , k t ó r a n i e
j e s t j e s z c z e B ogiem , a l e j u ż j e s t o b raz em Bożym"**
C z ło w ie k tym w ię c e j św iad o m o ść i m iło ś ć
j e s t o b razem Bożym, im b a r d z i e j p o n a d sw ą sam ego s i e b i e ma św iad o m o ść B oga, j e g o p o
-36 P o r . C h. B o y c r , E s s a i s a n c i e n s e t n o u v e a u x s u r l a d o c t r i n e d e S a i n t A u g u s t i n , M ila n o 1 9 7 0 , 8 7 - 1 3 6 .
37 De T r i n i t a t e XV 3 , 5 , CCL 50A , 4 6 6 , POR 2 5 , 4 1 1 . 38 P o r . E . H c n d r i k x , I n t r o d u c t i o n , d z . c y t . , 7 3 - 7 5 .
205
-z n a n ie i j e g o m i ł o ś ć . To n i e w s -z y s tk o , bo w edług p r -z e k o n a n ia św . A u g u sty n a c z ło w ie k u c z e s t n i c z y w św iad o m o ści i p o z n a n iu ,
j a k i e Bóg ma o s o b i e , o r a z w m i ł o ś c i , j a k ą Dog żyw i do s i e b i e . P o n iew aż z a s ta n a w ia liś m y s i ę p o k r ó tc e nad p n e u m a to lo g ią św.
A u g u sty n a , d l a t e g o t e ż t a o s t a t n i a t r i a d a ma s z c z e g ó ln e z n a
c z e n i e . W j e g o bowiem d o k t r y n i e i ż y c iu m iło ś ć Doża zajm o w ała p ie r w s z e m i e j s c e . N ie zapom inajm y t a k ż e , że w śró d ró ż n y c h n a
dawanych mu ty tu łó w n o s i on ró w n ie ż m iano D o k to ra T r ó jc y Ś w ię te j i D o k to ra M i ł o ś c i .
K s. Wacław E b o ro w icz - P e l p l i n
QUID S AUGUSTINUS DE SPIRITU SANCTO PRIMO OBTUTU PUTAVERIT? /A rg u m en tu m /
P rim o lo c o S a n c tu s D o c to r de S p i r i t u S a n c to Deo d o c e t , c o n t e x - tu e i . C o r. i sum pto quem l a u d a t a d i u t u s . Ut bene q u id d e h ac
f i d e i v e r i t a t e e x p o n a t s e n tia m u s p r i n c i p i u m e i u s t h e o l o g i a e , quae ad SS. T r i n i t a t e m p e r t i n e t s c r u t e m u r . Quod p r i n c i p i u m
s o n a t : "Deum solum . . . e s s e P a tre m e t F iliu m e t S p i r i t u m
Sanctum " /D e T r i n i t a t e VI 1 0 / . Deus enim e s s e n t i a e s t , quae p r o p t e r e a P a t r i e t F i l i o e t S p i r i t u i S a n c to communis e s t .
"Unam e s s e n tia m v e l s u b s ta n tia m A u d e m u s d i c o r e / t r e s autem p e r s o n a s /D e T r i n i t a t e V 1 0 / . Quae cum i t a s i n t , q u id Augu- s t i n o p e r s o n a s i t n o b is in te r r o g a n d u m e s t . P e r s o n a s u b s t a n -
t i a r a t i o n a l i s e t in c o m m u n ic a b ilis e s t . S i i g i t u r de p e r s o n a e c o n c e p tu , q u i a p h i l o s o p h i s d e c o m p o n itu r, a s a n c to A u g u s tin o p ro fu n d e c o n s i d e r a t u s non e s t . E t q u a le p r in c ip iu m S p i r i t u s
S a n c t i n o b is in q u ire n d u m e s t ? I n T r i n i t a t e r e l a t i o n e s e x i s t u n t m utuae e t s i c G e n ito r p r i n c i p i u m G e n i t i e s t , cum P a t e r F iliu m
g i g n a t , ite m P a t e r p r i n c i p i u m S p i r i t u s S a n c t i e s t . I n J . 15, 26 S p ir itu m S anctum a P a t r e p r o c e d e r e lc g im u s . Ex h o c , u t
P a t e r non so lu m p r i n c i p i u m F i l i i s i t , s e d e tia m e i u s , quem S p ir itu m d a t s e q u i t u r . S p i r i t u s S a n c tu s e t P a t r i s e t F i l i i
e s t e t p r o p t e r e a d u ae p rim a e p e r s o n a e s a n c t i s s i m a e T r i n i t a - t i s e i u s p r i n c i p i u m s u n t . S p i r i t u s s a n c t u s autem ab i l l l s
p r o c e d i t . E p is c o p u s iiip p o n e n s is t e x t i b u s s . J o a n n is / 1 4 , 26 — 15, 2 6 / n ix u s P a tre m om nis d e i t a t i s p r in c ip iu m e s s e d o c e t .
Nomen p ro p riu m S p i r i t u s s a n c t i donum e s t . A u g u s tin u s gravem d i f f i c u l t a t e m non v i t a t , nempe r e s p o n d e r e c o n a tu s e s t , c u r p r o c e s s i o S p i r i t u s S a n c t i g e n e r a t i o e i u s non s i t . Qui P a t e r E c c l e s i a c p r o m is s io n e f a c t a s o l v e n d i a b s tr u s a ia q u a c s tio n e m
fid e m t e n u i t , nam cum opus de T r i n i t a t e f i n i e b a t o b i e c t i o -
nem s o l v i t s e q u e n t i modo: " I p s a / T r i n i t a s / o s t e n d i t t i b i v e r - bum verum e s s e i n t e quando de s c i e n t i a tu a g i g n i t u r , i d e s t quando quod scim u s d ic im u s . . . Sed ex i l l o quod novim us c o g i -
t a t i o n o s t r a f o r m o tu r s i t q u e i n a c i e c o g i t a n t . i s imago s i m i l l i m a c o g n i t i o n i s e i u s quam m em oria c o n t i n e b a t , i s t a duo s c i l i c e t
v e l u t p a rc n te m ac p ro lc m t e r t i a v o l u n t a t c s i v e d i l e c t i o n e iu n g e n t e . Quam quidem y o lu n ta tc m de c o g n i t i o n c p r o c e d e r e / . . . / non
- 206
tam en e s s e c o g n i t i o n i s im a g in e m , e t i d e o quandam i n h a c r e i n t e l l e g i b i l i n a t i v i t a t i s e t p r o c c s s i o n i s i n s i n u a r i d i s t a n - tia m quoniam non h o c e s t c o g i t a t i o n e e o n s p i c e r e quod a p p e -
t e r e v e l e t i a n p e r f r u i v o l u n t a t c " /De T r i n i t a t e XV 5 0 / . I n u l - t i m i s v e r b i s A u g u s t i n i a l l a t i s audim u s de im m a g in ib u s S a n c t i s - s im a e T r i n i t a t i s .
