Pasterska misja Kościoła w świecie współczesnych przemian cywilizacyjnych

Studia Teologiczne Bial., Droh., Łom.

15(1997)

KS. F R A N C IS Z E K W O R O N O W S K I

PASTERSKA MISJA KOŚCIOŁA

W ŚWIECIE WSPÓŁCZESNYCH PRZEMIAN

CYWILIZACYJNYCH

Treść: W stęp; I. W spółczesna laicyzacja; II. P ogłębienie p o jm ow ania zadań pasterskiej

m isji K ościoła; III. D ostosow anie pasterstw a do potrzeb w spółczesności; IV. N ie- odzow ność przem ian w praktycznym traktow aniu d uszpasterstw a; W nioski.

WSTĘP

W spółczesne duszpasterstwo w swej działalności zbawczej staje wobec nowych zjawisk. W ynikają one z istoty współczesnej cywilizacji i przenikają całokształt życia. Powstają więc nowe problemy a wraz z nimi trudności w pełnieniu misji pasterskiej. Zm iany bowiem, które zaistniały we w spółcze­ sności, są tak liczne i głębokie, że m ożna mówić o nowej epoce cyw ilizacyj­ nej. Wobec takich zmian w świecie, które powodują nowe problemy i trudno­ ści duszpasterstwa o istotnym znaczeniu, powstaje niezbędność głębokich w nim przemian. M a ono bowiem ewangelizować aktualną ziem ską rzeczyw i­ stość ludzką i wychodzić w przyszłość. N ieprzestrzeganie tej zasady pow o­ duje zapóźnienia w jego działalności i zm niejszanie skuteczności. W spółcze­ sna rzeczywistość empirycznie potwierdza tę tezę w sposób bardzo czytelny. Dostosowania (aggiornam ento) aktualnego duszpasterstw a do now ej sytu­ acji cywilizacyjnej świata trzeba zatem dokonać przez odpow iednie w nim przemiany.

Stw ierdzenie praw dy o potrzebie przem ian w duszpasterstw ie staw ia ważkie pytanie jakiego typu mają one być. Zmiany duszpasterstwa, pow odo­ wane głębokimi przem ianami cywilizacyjnymi, nic m ogą sprowadzać się do zmian m ałoznaczących, form alnych, porządkow ych, m etodycznych tylko i dotyczących środków działania. Te są wciąż wprowadzane w życie. Jak św iad­ czą zjawiska w świecie, poszukiw ania duszpasterstwa różnych szczebli i

kie-FRANCISZEK W ORONOW SKI

runków, dokum enty K ościoła i papieży - niezbędne są przem iany głębsze, dotyczące jego istoty, pojm ow ania celu pasterskiego posłannictw a, sposobu dążenia do realizow ania go w pełni i stosowania w nim środków dla niego odpowiednich. Idzie więc o przem iany sięgające w głąb całego duszpaster­ stwa, w całą jego treść z istoty misji Kościoła wynikającą, autentyzm i pełnię jeg o realizacji oraz mogące skutecznie stawiać tamy współczesnemu obojęt­

nieniu religijnem u i przeobrażać rzeczyw istość ziem ską w zjednoczoną z Bogiem i Jego prawami rządzoną. Idzie zatem o zmiany zasadnicze - decy­ dujące o form owaniu pełni życia chrześcijańskiego i ewangelizow anie całe­ go porządku doczesnego na ziemi.

Na zmiany te, przez które ma się dopełniać misja Kościoła w w yłaniają­ cej się nowo epoce cywilizacyjnej, wskazuje nauczanie Kościoła, a sytuacja w świecie przynagla do przeprowadzenia ich w całym duszpasterstwie zbli­ żającego się do końca XX wieku i drugiego tysiąclecia ery chrześcijańskiej. Sprawa jest jednak nie tylko wielkiego znaczenia, lecz jednocześnie ogrom ­ nie złożona oraz stawiająca wysokie wymagania. Ze względu na te ostatnie - określenie w ym ienionych zm ian i niezbędność ich przeprow adzania warto zacząć od zwrócenia uwagi na nasilanie laicyzacji we współczesnej rzeczy­ wistości i następstw a z niej wynikające.

I. W SPÓ ŁCZESNA LAICYZACJA

Istnieje słuszna autonom ia rzeczy ziem skich. Rzeczy stw orzone i spo­ łeczności ludzkie cieszą się własnymi prawami i wartościami, które człowiek m a stopniowo poznawać, przyjm ować i porządkować (KDK 36)1. W szystkie rzeczy bowiem z faktu, że są stworzone, mają własną trwałość, prawdziwość, dobroć i rów nocześnie własne praw a oraz porządek, które człow iek winien uszanować, uznawszy właściwe metody poszczególnych nauk czy sztuk (tam ­ że). Z godnie z praw dziw ym poszukiw aniem naukow ym i poszanow aniem norm m oralnych ludzkie działanie w tej dziedzinie m a prawo do autonom ii i taka autonom ia nie sprzeciw ia się wierze. Z drugiej strony nie m ają uzasad­ nienia obawy, że ludzka aktywność w ściślejszym powiązaniu z religią może przynosić trudności dla autonom ii ludzi, społeczeństw i nauk2.

W świecie współczesnym przejawiają się jednak zjawiska fałszywej au­ tonom ii jako postaw y całkowitej niezależności od Boga (KDK 20, 36), w yła­ m ywania się spod wszelkiej normy prawa Bożego (KDK 41) i takiego postę­ powania, które nie liczy się z istnieniem Boga lub wprost mu zaprzecza. W ro­ gie Bogu i prawom przez Niego ustanowionym siły szerzą ateizm i dążą do usunięcia z życia ludzi wszelkiego poczucia istnienia Boga i odpow iedzial­

1 Por. Słownik katolickiej nauki społecznej, red. naukow a W. Piw ow arski, W arszawa 1993, s. 153.

PASTERSKA M ISJA KOŚCIOŁA W ŚW IETLE PRZEM IAN..

ności przed Nim. Ateizm państw ow y1, przy pomocy wszelkich środków w ła­ dzy państwa, ateistycznego wychow ania szkolnego, dyskrym inacji chrześci­ jan i opanowany cały system mass-mediów, dąży do usunięcia z życia pań­ stwa i jego obywateli wszelkich śladów religii. Zm ierzał do tego w krajach opanowanych przez kom unizm i czyni to nadal w tych krajach, w których utrzymał się dotąd lub jego zwolennicy odzyskali władzę w państwie. W ła­ dza ta zm ierza do utworzenia państwa laickiego, lansując obraz świata bez Boga. Ateizm, jako pogląd na świat, propaguje na co dzień i w różnych po­ staciach cyw ilizację konsum pcyjną, hedonizm podniesiony do najw yższej rangi dobra i wolę panowania4, odrzucenie wszystkiego co wiąże się z wiarą w istnienie Boga i zachowaniem Jego prawa. Ateizm we wszelkich formach leży więc u podstaw fałszywej autonomii rzeczy doczesnych i walki o nią.

A teizm i walka o fałszyw ą autonom ię rzeczy doczesnych jest faktem, który stw ierdzam y na co dzień wskutek nieprzebierania w środkach propa­ gowania go jako doktryny świata bez Boga5, hum anizm u oderwanego całko­ wicie od Boga - wypaczonego przez system konsumpcji i przyjemności, od­ rzucającego i zabijającego poczucie grzechu oraz tego, co obraża człow ie­ czeństwo6. Szerzeniu się takiego hum anizmu sprzyja w spółczesna cyw iliza­ cja rzeczy, anty-cyw ilizacja, w której osoby stają się przedm iotem użycia, podobnie jak używa się rzeczy7. Nastawia ona człowieka na utylitaryzm i gra na słabościach człowieka, czyniąc go coraz słabszym i bezbronnym 8. Z nią wiąże się kryzys prawdy i zakłamanie. Jest to cywilizacja śmierci. Ona stano­ wi podłoże dla ,.programów wychowania seksualnego” , „bezpiecznego sek­ su”, anty-natalistycznej m entalności i trendów proaborcyjnych. H um anizm przeciwny Bogu i godzący w praw dziw e dobro człow ieka, jeg o godność i przyszłość, ujaw niają dążenia do wyelim inowania imienia Boga z pream buły projektu Konstytucji, partyjne m anipulow anie zatw ierdzeniem K onkordatu, uchwalenie ustaw y aborcyjnej9, niszczenie m oralności społeczeństw a przez godzące w nią program y w ychow ania i m ass-m edia. Państw ow y ateizm w PRL i dążenia większości sprawującej rządy w naszej ojczyźnie obecnie do przeobrażenia jej w państwo laickie otwarły na oścież drzwi cywilizacji kon­ sumpcyjnej i laickiego sposobu myślenia, które wdarło się głęboko w cało­ kształt naszego życia. W świecie, w którym masy praktycznie obojętnieją religijnie i odchodzą od chrześcijaństw a (por. KDK 7), szerzy praktyczny i

3 K DK 20-21 ; DW R 6,15: J a n P a w e ł I I , R edem ptor hom inis, 11, 17; P rzem ów ienie w

UNESCO, 2 czerwca 1980 r., 6; K ongregacja Nauki Wiary, Instrukcja o niektórych aspektach „ teo ­ logii w yzw olenia", 117.

4 Por. Słow nik katolickiej nauki społecznej, dz. cyt., s. 153. ' P a w e ł V I , Evangelii nuntiandi. 55.

6 J a n P a w e l I I , Reconciliatio et paenitentia, 18. 7J a n P a w e l I I , L ist do Rodzin, 1994 R ok Rodziny, 13. 8 Tamże.

9 G łosow anie w Sejm ie w dniu 30 sierpnia 1996 roku, w którym 208 postów opow iedziało się za dopuszczeniem aborcji ze względów społecznych kobiety i jej trudnos:ci życiowych.

FRANCISZEK W ORONOW SKI

egzystencjalny ateizm 10, pogłębia się spustoszenie duchow e i m oralne. N a­ sze społeczeństwo podąża ku temu spustoszeniu jak inne narody. Klęski, jak zdem o ralizow an ie sp o łeczeństw a w szerokim zakresie, po d kopanie życia rodzinnego, biologiczne osłabienie i zagrożenie w ym ieraniem , rozbrajanie narodu z duchow ości, patriotyzm u i człow ieczeństw a przez ogłupianie go odpow iednio preparow aną propagandą i popychanie w skrajny utylitaryzm (naw et za cenę zabijania nie narodzonych dzieci), są czytelne na każdym kroku naszego ż y c ia ". N astąpiła więc głęboka przem iana cyw ilizacyjna - przeciw staw na duchowi chrześcijaństwa i tysiącletniej kulturze polskiej.

W nowej, wszelkim i s'rodkami laicyzow anej rzeczyw istości i ulegania duchow i m aterializm u znacznej części społeczeństw a jest niezbędne p rze ­ obrażenie duszpasterstw a w nowe - odpow iadające potrzebom nowej epoki cyw ilizacyjnej, dostosow ane do staw iania tamy zagrożeniom z cyw ilizacji śmierci wyrastającym i do budowania świata cywilizacji miłości. Tym zada­ niom nie sprosta duszpasterstwo ukształtowane w innej epoce. M usi ono sta­ nąć na wysokości zadań stawianych przez rzeczywistość w przeszłości nie­ znaną. Jest to nieodzowność wywołana przez współczesną laicyzację, której stawić czoło może tylko duszpasterstwo w pełni do tego przygotowane.

II. PO GŁĘBIENIE POJMOW ANIA ZADAŃ DUSZPASTERSKIEJ M ISJI KOŚCIOŁA

W pełni przygotow ane do ew angelizacji współczesnej rzeczyw istości, zlaicyzow anej w praktyczny i egzystencjalny ateizm , duszpasterstw o m usi oderwać się od traktowania go jako adm inistrowanie, przeobrażając je w apo­ stolską m iłość C hrystusa Pasterza K ościoła12. Takiego przeobrażenia trady­ cyjnego duszpasterstw a w ym aga nowe odczytanie istoty K ościoła jak o ta ­

jem nicy, komunii i m isji'3. Kościół jest bowiem żywą rzeczywistością, którą

ożyw ia i jednoczy w jeden organizm Duch Święty (KK 7). Jednorodzony Syn Ojca, Jezus Chrystus, jest Głową Kościoła (KK 13, 30), który przez w ia­ rę i chrzest oraz inne sakramenty, a szczególnie przez Eucharystię, jednoczy ludzi z sobą w jedno Ciało. W tym zjednoczeniu z Chrystusem stają się oni synami w Synu, żywymi i świętymi przybytkami Ducha Św iętego14. Kościół jest więc tajem nicą komunii trynitarnej, nacechowanej pionow o-poziom ą je d ­

nością i miłością. Jest posłany, aby jednoczyć przez siebie ludzi z Bogiem i m iędzy sobą w kom unię miłości. W misji tej mają udział wszyscy, którzy stali się członkami Kościoła. W szyscy bowiem przez wiarę i chrzest zjednoczeni

KIJ a n P a w e ł I I , Pastores dabo vobis, 7.

11 Zob. F. W o ro n o w s k і , O nowy lad ludzkiego bytowania, Łom ża 1996, s. 70-73. 12 J a η P a w e ł I I , Pastores dabo vobis, 22.

11 Tam że, 12.

PASTERSKA M ISJA KOŚCIOŁA W ŚW IETLE PRZEM IAN.

z Chrystusem , Głową tej kom unii, uczestniczą w Jego funkcjach15, choć w niejednakowy sposób. Owocność zaś ich uczestnictwa w tej misji jest uw a­ runkowana kom unią z Jezusem. Kom unia z Nim jest źródłem komunii z ludź­ mi. Bez niej, a więc trwania w N im '6, to uczestnictwo jest bezow ocne17. K o­ ściół jest więc z natury swej kom unią misyjną, budującą komunię. Kom unia i misja są ze sobą głęboko związane, przenikają się i nawzajem im plikują tak dalece, że - jak wyraża to Jan Paweł II - „komunia je s t równocześnie źródłem

i owocem misji: komunia jest misyjna, misja zaś służy kom unii”18. O dczyty­

wana coraz głębiej tajemnica Kościoła jako komunii i misji rzuca coraz w ię­ cej światła na istotę duszpasterstwa i jego zadania w świecie.

W świetle odczytywania natury Kościoła jako tajemnicy, kom unii i m i­ sji musi pogłębiać się pojm ow anie duszpasterstwa i jego działalności w świe­ cie. Jego istotą jest uczestnictwo w miłości Chrystusa Pasterza, który, jed n o ­ cząc ludzi z sobą, uświęca, jednoczy ich w kom unię m iłości („unum in Chri­

sto") i odnawia wszystko (Ef 1,10). Syn Boży przyjął bowiem naturę ludzką,

aby odwróconych od Boga i od Niego oddalonych ludzi, którzy zerwali dia­ log miłości jako prawo życia synów Bożych, pojednać na nowo z Nim (uśw ię­ cić ich), zgrom adzić w jedną społeczność miłości i przywrócić na ziemi pa­ nowanie Bożego prawa miłości pionowo-poziom ej, to jest: Boga i człowieka. Dokonał więc dzieła odnow ienia w szystkiego i dzieło swe prow adzi przez Kościół, kióry jest Jego „niejako sakramentem, czyli znakiem i narzędziem

wewnętrznego zjednoczenia z. Bogiem i jed n ości całego rodzaju ludzkiego”

(KK 1 ). Kościół, pełna tajemnicy Boska i jednocześnie ludzka żywa rzeczy­ wistość, ma więc za zadanie budowanie wspólnoty m iłości w Chrystusie, w Jego Duchu Świętym zjednoczonej, przez miłość (z wiary wypływającej) do­ skonalącej się i duchem Ew angelii napełniającej całą rzeczyw istość ziem ­ ską19. To jest istota misji pasterskiej Kościoła.

Istota Kościoła i jego misji w świecie wyznaczają strukturalne zadania duszpasterstwa, z których wynikają dalsze zadania szczegółowe. Te struktu­ ralne zadania, jako określone istotne zadania całego duszpasterstw a, w yja­ śniają więc jego naturę, cele i drogi ich osiągania. W świetle treści misji Ko­ ścioła duszpasterstwo, czyli pasterstwo jako udział w misji tegoż Kościoła, to wypełnianie zadań niżej zestawionych.

1. U św ięcanie ludzi. Jego istotą jest świadome jednoczenie ludzi z B o­ giem przez zespolenie z C hrystusem w jego Duchu Św iętym przez wiarę i chrzest (KK 3 1 ; DE 22; DM 15, 36) i ich trwanie w tym zjednoczeniu. Chrzest wszczepia w Chrystusa, odradza do życia dzieci Bożych, nam aszcza w

Du-15 K K 3 1 ; DA 3; C hristifideles laici, 14.

16 J 15,5; Christifideles laici, 32; por. L . S t a c h o w i a k , Ewangelia wg św. Jana, Poznań- Warszawa 1975, s. 324-325.

17 J 15,4.5.6; Christifideles laici, 32. 18 C hristifideles laici, 32.

FRANCISZEK W ORONOW SKl

chu Św iętym , czyniąc człow ieka duchow ą św iątynią20. O chrzczeni są n o ­ wym stworzeniem. Jezus uczy: „Ja jestem krzewem winnym, wy latoroślam i” (J 15,5). Są z Nim zjednoczeni tak, jak pędy z pniem, z którego wyrastają. Z C hrystusem zjednoczeni ochrzczeni czerpią z N iego nowe życie, które On posiada. I tylko w tej jedności z Chrystusem człowiek osiąga udział w życiu Bożym. W inien więc trwać w tym zjednoczeniu, umacniać je i strzec się, by jej nie utracić. Bez zjednoczenia z Chrystusem i trwania w nim nie m a zba­ w ienia. W analogii w innego krzew u Jezus C hrystus w zyw a do trw ania w Nim i przestrzega przed zerwaniem więzi z N im 21. Bez tego żywego zjedno­ czenia z Chrystusem i trw ania w Nim nie ma więc życia chrześcijańskiego. A tak zaś pojęte życie chrześcijańskie - to świętość. Do niej zaś pow ołani są wszyscy22. Powołani są z samego faktu przyjęcia chrztu. W yjściowym więc i zarazem fundam entalnym zadaniem duszpasterstwa, w powiązaniu z funkcją profetyczną i kapłańską, jest działalność dla żywego trw ania chrześcijan w zjednoczeniu z Chrystusem , życia ich Jego życiem i świadczenia o tym zjed­ noczeniu swoim zachow aniem w świecie.

2. F o rm o w an ie św iadom ej k om u nii ch rześcijan. Z natury swej chrze­

ścijaństwo jest pionow o-poziom ą kom unią ludzi z Chrystusem i w N im m ię­ dzy sobą zjednoczonych. Kom unia - Kościół jest żywym organizmem z C hry­ stusa w yrastającym , przez Jego D ucha ożyw ianym i jednoczonym , stano­ wiącym Jego M istyczne C iało2’, Lud Boży. Jest Ciałem C hrystusa cały, taki jest jako ostateczne um iejscow ienie w parafii24 i jako „Kościół dom ow y”2'. W łączeni przez wiarę i chrzest w Kościół poszczególni chrześcijanie winni być świadomi swego zjednoczenia w Chrystusie z Nim samym i m iędzy sobą w jedną wspólnotę, odpowiedzialności za całe M istyczne Ciało i poszczegól­ nych współczłonków i obowiązku wzajem nego wspierania się tak w w ym ia­ rach życia religijnego, jak i bytowania na ziemi. Z istoty Kościoła pasterstwo m a więc za zadanie działanie, by chrześcijanie tworzyli rzeczywiste kom unie chrześcijańskiej solidarności: byli głęboko świadomi swego zjednoczenia w Chrystusie, jedni drugich brzem iona nosili (Ga 6,2) i uświęcali społecznie - świadomi stanowienia m istycznego Ciała Chrystusa.

3. K ształto w an ie świętości miłości. Zadanie niesienia pomocy ludziom w uświęcaniu się i form owanie się ich w komunie wym aga rozw ijania i potę­ gow ania wśród nich chrześcijańskiej miłości. Św iętość bowiem osiąga swe szczyty w praw dziw ej i pełnej m iłości Boga i człow ieka. Bóg ją nakazuje jako najwyższe przykazanie (Mt 22,37-40) i nią ogarniać nawet nieprzyjaciół (Mt 5,44). Jezus Chrystus z m iłości oddał życie za odw róconych od Boga,

20 Christifideles laici, 10. 21 J 15,6: Christifideles la ici, 32. 22 KK 39-42.

21 KDK 32; J a n P a w e ł I I , R edem ptor hom inis, 8, 18.20-22. 24 Christifideles laici. 26.

PASTERSKA M ISJA KOŚCIOŁA W ŚW IETLE PRZEM IAN..

aby ich z Nim pojednać, i nakazuje ludziom wzajem nie się m iłować tak, jak On nas um iłował26. Ta wzajem na miłość jest znakiem rozpoznawczym chrze- s'cijan (J 13,35) - oznajm ia Jezus Chrystus. M iłość jest pełnią przykazań i węzłem doskonałości (por. Kol 3,14; Rz 13,10). Św. Jan Ew angelista głosi;

„Bóg jest miłością, a kto trwa w miłości, trwa w Bogu, a Bóg w nim ” (1 J

4,16). M iłości Boga i ludzi wym aga jednocześnie natura Kościoła jako orga­ nizmu przez Ducha Świętego jednoczonego i zespalanego Eucharystią. W cie­ leni przez wiarę i chrzest w Chrystusa (KK 31; DE 22) i należący do Jego M istycznego Ciała chrześcijanie nie mogą trwać w tej organicznej jedności bez wzajemnej miłości. M iłość jest więc wraz z wiarą, z której wyrasta, istot­ nym elem entem życia chrześcijańskiego z samej natury chrześcijaństwa. W niej chrześcijańska świętość osiąga swą pełnię. Pasterskim zadaniem jest więc kształtow anie świętości wyrażającej się m iłością (KK 42), czyli św iętością miłości. Kształtowanie takiej świętości jest istotą tow arzyszenia Chrystusow i na wzór apostołów 27. Jest ono rdzeniem pasterstwa: pełnią budowania kom u­ nii chrześcijańskiej i odnaw iania świata, budowania w nim ew angelicznego porządku - cywilizacji m iłości28.

4. M obilizow anie w szystkich ch rześcijan do uczestnictw a w m isji K o ­ ścioła. Powołani do świętości miłości i wcieleni w Kościół (KK 11) oraz przez wiarę, chrzest, Eucharystię i Ducha Świętego zjednoczeni z Chrystusem , chrze­ ścijanie mają udział w Jego funkcjach29. Uczestniczą w profetycznej, kapłań­ skiej i pasterskiej funkcji Chrystusa, Głowy i Pasterza Kościoła30. Są pow oła­ ni, by uczestniczyli w m isji Kościoła, szli i przynosili ow oc31. Pasterskim zadaniem jest więc praca w tym kierunku, aby wszyscy wcieleni w Kościół - stosownie do swych m ożliwości - um acniali kom unię miłości, żyli Ew angelią i służyli człowiekowi i społeczeństwu32. Kościół cały jest więc misyjny. M i­ syjna działalność całego Kościoła jest olbrzym ią siłą m ogącą przez m iłość przem ieniać całokształt życia na ziem i i przyspieszać głoszenie Ew angelii wszystkim ludom ziemi.

Przypom niane wyżej w najw iększym skrócie (ze w zględu na przew i­ dziane m iejsce artykułu) zadania stanowią rdzeń pasterstwa Kościoła, które­ go tajem nicę coraz głębiej poznajemy. N aświetlił ją Sobór W atykański II i coraz głębiej w jego tajem nicę wprow adzają nas dokum enty papieży w yja­ śniające poszczególne naśw ietlenia Soboru. Szczególnej doniosłości są do ­ kumenty Jana Pawła II, które wytyczają duszpasterstwu nowe drogi i

odsła-26 Por. C . S p i c q , Agape, II, Paris 1959, s. 170-180; L. S t a c h o w i a k , dz. cyt., s. 309; H . We b e r , D ie N euheit des G ebotes der N ächstenliebe in Neuen Testament, 1-11, Roma 1960.

27 Pastores dabo vobis, 42.

28 P a w e l V I , Przem ówienie na zakończenie Roku Świętego 2 5 grudnia 1975, AAS 68(1976/ 2) 143-145; J a n P a w e l 11, D ives in misericordia, 14; List do Rodzin, 13.

29 KK 33; DA 3. 1(1 Christifideles laici, 36. 31 J 15,16; Christifideles laici, 32. 32 Christifideles laici, 36.

FRANCISZEK W ORONOW SKI

niają pozostające w cieniu dziedziny działalności, jak m.in. w Posynodalnej Adhortacji Apostolskiej Christifideles laici w Rozdziale III (32-44), Posyno­ dalnej Adhortacji Apostolskiej Pastores dabo vobis i w wielu innych. W świetle tym pojm ow anie zadań duszpasterstwa musi pójść w kierunku istotnego po­ głębienia oraz wejścia w dziedziny dotychczas ledwie dotykane. Jest to nie- odzowność powrotu do źródeł i nowego odczytania tajemnicy Kościoła.

III. DOSTOSOW ANIE PASTERSTWA DO POTRZEB W SPÓŁCZESTNOŚCI

G łębokie przem iany cyw ilizacyjne w świecie, znaczące now ą epokę i coraz głębszą sam oświadom ość Kościoła swej istoty jako kom unii miłości i misji przynaglają do przem ian w duszpasterstw ie współczesnym . M usi ono dostosow ać się do działalności w nowej cyw ilizacji i odpow iedzieć o d p o ­ wiednimi zmianami wym aganymi przez pełnię treści misji Kościoła w św ie­ cie. Ma ono bowiem za zadanie postawienie tamy współczesnej laicyzacji i praktycznej ateizacji oraz pozytywne budowanie świata cywilizacji m iłości i życia. Zadaniom tym nie może sprostać duszpasterstw o w form ach i treści m inionej epoki przepychu i legalizm u, podziału na stronę czynną (ducho­ w ieństw o) i bierną (św ieccy), adm inistrow ania i zaw ężenia do pom ocy w zbaw ianiu się poszczególnych osób, traktujących życie religijne indyw idu­ alistycznie jako troskę o zbawienie swej duszy na drodze przestrzegania za­ kazów oraz wypełniania nakazów. Udział w misji Kościoła ma więc charak­ ter tylko duszpasterstwa (a nie pasterstwa), a życie religijne wiernych w zasa­ dzie sprow adza się w ypełniania nakazów i poleceń Kościoła jako instytucji do zbawienia (a nie jako M istycznego Ciała Chrystusa). Choć i w tej minionej epoce pojm ow ania życia religijnego i pasterstw a K ościoła nie brakow ało wyjątków, i zmiany w ich pojmowaniu oraz traktowaniu w drugiej połowie XX wieku postępują coraz bardziej zdecydow anie, jest to dopiero początek głębokich przemian. Dostosowanie do odczytanej na nowo istoty K ościoła i jego misji w świecie oraz nowej w nim sytuacji wymaga dalszych i głęboko

sięgających przem ian.

Kierunek tych przem ian idzie od duszpasterstwa jako adm inistrow ania i kierow ania wiernym i oraz kultem ku pasterstw u jako uczestnictw u w apo­ stolskiej miłości. Jest to przem iana zm ieniająca gruntownie duszpasterstw o i życie w spólnoty chrześcijańskiej.

Przem iana duszpasterstw a w tym kierunku oznacza podjęcie w pełni tych zadań, które wynikają z istoty Kościoła jako żywej tajemnicy, kom unii i misji. Dostosowujące się do nowych odczytań tej tajem nicy duszpasterstwo musi więc przejść w apostolską miłość - budującą w świecie kom unię m iło­ ści. Tylko ta jest zdolna zmienić oblicze naszej planety33, tylko ta m a przy­

PASTERSKA M ISJA KOŚCIOŁA W ŚW IETLE PRZEM IAN.

szłość34, tylko ją realizujące duszpasterstwo może osiągać swoją pełnię. D o­ stosowujące się do na nowo odczytanej tajem nicy Kościoła duszpasterstw o to takie, które całą sw oją działalność opiera na om ów ionych wyżej zada­ niach jako podstaw ie i filarach now oczesnego duszpasterstw a posoborow e­ go - wybiegającego w daleką przyszłość.

Staw iając na uśw ięcanie w szystkich, form ow anie świadom ej kom unii chrześcijan, kształtowanie świętości miłości i m obilizowanie wszystkich chrze­ ścijan do uczestnictwa w misji Kościoła, duszpasterstwo staje się służbą czło­ wiekowi. Podkreśla ono wielką godność całego człowieka (nie tylko duszy)35, dąży do jeg o upodm iotow ienia i zm obilizow ania do uczestnictw a w m isji Kościoła, uświęcenia przez realizację miłości chrześcijańskiej, do włączenia się w budowanie przez ewangeliczne życie w formowanie kom unii m iłości w konkretnym środow isku życia i pracy oraz do ew angelizow ania w szelkich dziedzin życia36.

Dostosowanie się aktualnego duszpasterstwa w pasterstwo apostolskiej miłości jest koniecznością wynikającą z pogłębienia sam ośw iadom ości K o­ ścioła i jednocześnie ogrom ną szansą w świecie cywilizacji konsum pcyjnej. Jest jednocześnie nadzieją dla świata zapadającego się w m aterializm i rodzą­ cy się z niego rozkład.

Budując w świecie - przez każdą rodzinę i parafię - kom unię m iłości, duszpasterstwo apostolskiej miłości kształtuje nową rzeczywistość ziemską. Chrześcijańska kom unia miłości przywraca w społeczności ludzkiej m iejsce prawdzie, sprawiedliwości i solidarności37. Ducha prawdy, spraw iedliw ości, solidarności i cnót społecznych38 w prowadza we wszystkie dziedziny życia społeczności ludzkiej. W spólnota miłości stanowi przede wszystkim najw yż­ szą szansę rozwoju życia społecznego, które niszczy egoizm i zakłam anie - niszczące zaufanie człow ieka do człow ieka39. W spólnota ta ma istotne zna­ czenie dla życia gospodarczego40. Świętość ludzi m ających wpływ na życie gospodarcze i biorących w nim udział stanowi ogrom ne w zm ocnienie go i nadaje mu nową dynamikę. Usuw a z niego niszczące je zdem oralizow anie, ponoszone w skutek tego straty, podnosi pracow itość i odpow iedzialność. Gospodarka we wspólnocie miłości motywuje się nie tylko zyskiem m aterial­

34 P a w e ł V I , Przem ówienie na zakończenie Roku Świętego, AAS 68(1976/2) 145.

35 KDK 12, 26, 41, 49; D W R 1-3, 9, 11 ; J a n P a w e ł I I , R edem ptor hom inis, 8, 10-12. 20;

Laborem exercens, 18, 22-23; List do Rodzin, 1.

36 Zob. F. W o r o n o w s k і , Ewangelizacja porządku doczesnego, „M ichalineum ” 1990, s. 83-184.

31 Por. C z . S t r z e s z e w s k i , Katolicka nauka społeczna, W arszawa 1985, s. 388.

38 Do cnót tych zaliczamy: solidarność, odpow iedzialność, odw agę cyw ilną, wspaniałomys'1- nos'ć, lojalnos'ć, kamos'ć, m iłosierdzie (por. np. C z . S t r z e s z e w s k i , dz. cyt., s. 396).

39 J an P a w e ł I I , Orędzie na X IV Światowy Dzień Pokoju, 1 stycznia 1980r., 1-2.4, 6, 8, 10; Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja o chrześcijańskiej wolności i wyzwoleniu, 37-38.

',(’Zob. F. W o r o n o w s k i , N asza polska i chrześcijańska droga do p ełn i dobra, Lubaczów - Łomża 1991, s. 20-21; O nowy ład ludzkiego bytowania, Łom ża 1996, s. 26, 49.

FRANCISZEK W ORONOW SKI

nym, dla którego ludzie kierujący się m aterializm em niszczą inne dobra, lecz (i przede wszystkim ) dobrem wspólnym i innymi dobram i człow ieka, spra­ w iedliwością. Przez form owanie komunii miłości w świecie duszpasterstw o apostolskiej m iłości służy odrodzeniu kultury. K ultura oderw ana od wiary chrześcijańskiej i wręcz od wartości ludzkich staje się anty-ludzką, degraduje człow ieczeństw o41, prowadzi do anarchii moralnej, a ta legalizuje naw et za­ bijanie nie narodzonych dzieci, zło moralne nazywa postępem i prowadzi ku zagładzie. Ten rozbrat kultury z Ewangelią daje się zauważać w wielu dzie­ dzinach współczesnego świata. Stanowi on dram at współczesnego człow ie­ ka i niebywale zagrożenie. Znam ienne jest więc ostizeżenie Jana Pawła II w zw iązku z uchw aleniem przez Sejm w dniu 30 sierpnia 1996 roku ustawy aborcyjnej: „Nie ma praw orządności w państwie, które zezwala na zabijanie

niewinnych. Naród, który zabija własne dzieci, je s t narodem bez p rzy szło ­ ści'41. Tak wielki dram at wym aga więc dostosow ania pasterskiej działalności

do zdolnej do odrodzenia kultury. Z dolną zaś do przem iany i odrodzenia kultury m oże być tylko kom unia m iłości, poniew aż jest ona zorientow ana tylko na dobro człow ieka i służy pełni tego dobra. Trzeba wreszcie dodać, że budow anie kom unii miłości w świecie służy skierowaniu polityki na służbę dobru w spólnem u, w yzw alając ją z egoizm u i zakłam ania. Polityka w inna służyć dobru wspólnemu wszystkich. W szyscy więc na drodze wyborów pro­ w adzących ją winni powierzać władzę takim osobom, które staną na w yso­ kości zadania rzeczywistego budowania dobra wszystkim służącego43. D usz­ pasterstwo ma więc za zadanie kształtow anie świadomości i postaw chrześci­ jan, by w praw dzie, poczuciu spraw iedliw ości i m iłości nadaw ali polityce praw dziw y charakter służby dobru w szystkich. Przez budow anie kom unii m iłości duszpasterstw o ma zatem ogrom ną szansę form ow ania nowej m en­ talności i kształtow ania lepszej rzeczyw istości ziem skiej - odpow iadającej zam ierzeniom Boga.

W o b liczu sy tu acji w yw o łanej przez c y w iliz ac ję k o n su m p c y jn ą oraz m o żliw o ści w pły w u d u sz p aste rstw a na zm iany w św iecie p rze z fo rm ację ż y c ia w ed łu g e w a n g e lic z n y c h w y m a g a ń i s p o łe c z n e j n a u k i K o ś c io ła d u sz p a ste rstw o w sp ó łc ze sn e stoi przed n ieo d z o w n o śc ią d o sto so w an ia się do n o w eg o o d c z y ta n ia isto ty m isji K o ścio ła i p o trzeb św iata. M u si ono p rzejść ze sp ro w a d ze n ia się do a d m in istro w a n ia w e w a n g e liz ac y jn y ra d y ­ k alizm ap o sto lsk iej m iłości, budującej w św iecie kom un ię. Jest to k o n ie c z ­ ność, k tó ra m a zn aleźć w pełn i sw ój w yraz w p rak ty czn y m tra k to w a n iu du szp asterstw a.

41 Z o b .F . W o r o n o w s k i , Człowiek i je g o praw dziw e dobro, Łom ża 1994, s. 13-21. 42 O świadczenie biskupów polskich w sprawie ochrony życia ludzkiego, Rzeszów, 14 w rześnia 1996 r.

PASTERSKA MISJA KOŚCIOŁA W ŚW IETLE PRZEM IAN.

IV. NIEODZOW NOŚĆ PRZEM IAN

W PRAKTYCZNYM TRAKTOW ANIU DUSZPASTERSTW A

Pod wpływem pogłębienia rozum ienia istoty i m isji K ościoła oraz ze względu na zagrożenie wywołane przez praktyczny i egzystencjalny ateizm traktow anie duszpasterstw a w praktyce życia codziennego ulega przem ia­ nom w wielu aspektach i przemiany te są niezbędne w coraz szerszej skali. Przede wszystkim nieodzow ne są przem iany traktow ania duszpasterstw a w praktyce w tych aspektach, które mają decydujące znaczenie dla całokształtu pasterskiej działalności. Do takich zaś trzeba zaliczyć niżej przedstawione.

1„ A k cen t w tra k to w a n iu p a ste rsk ie j osobow ości. Akcent ten trzeba przesunąć z adm inistrow ania na świętość apostolskiej miłości. Istotą paster­ skiej postaw y jest udział w m iłości Chrystusa-Pasterza, który ofiaruje się z miłości ludziom i za nich oddaje swe życie. Pasterz zatem to człow iek m iło­ ści44, z miłości służący Bogu i ludziom, jej podporządkow ujący swą działal­ ność i ją szerzący. Adm inistrowanie winien czynić elem entem miłości, służąc przez nią w spółbraciom . Tam więc, gdzie duszpasterstw o ogranicza się do adm inistrowania i zarządzania kościelnego i je uważa za najw ażniejsze, a za kryterium „dobrego duszpasterzowania” osiągnięcia strony m aterialnej, trze­ ba nieodzownie w traktowaniu pasterstwa przesunąć akcent na świętość m i­ łości apostolskiej.

2. Pasterskie oddziaływ anie. W tym aspekcie, łączącym w sobie na­

uczanie i form owanie, wielkiej wagi jest pedagogia pasterska. Polega ona na połączeniu nauczania i kształtow ania życia religijnego chrześcijan z prawdą apostolskiej świętości miłości pasterskiej, a nie na nakazyw aniu tylko innym i ich m oralizow aniu. Przeniesienie akcentu z tego ostatniego sposobu od­ działyw ania na oddziaływ anie przykładem pasterskiej m iłości apostolskiej jest niezwykle ważne zawsze a szczególnie w dobie różnorodnych zafałszo-

wań ma ogrom ną siłę.

3. Traktowanie celu pasterskiej działalności. Tradycyjne duszpaster­

stwo stawiało sobie za cci tylko najważniejszy element: zbawienie duszy przez podporządkowanie się człow ieka nakazom i zakazom Kościoła (najogólniej tylko rzecz ujmując) oraz kult. W świetle współczesnej sytuacji trzeba pro­ wadzić człow ieka do w iecznego życia z B ogiem przez św iętość m iłości i formowanie komunii w Chrystusie (unum in Christo). W form owaniu chrze­ ścijańskiego życia musi dokonać się daleko sięgające przeobrażenie z chrze­ ścijaństwa deklarowanego i sprowadzającego do form zewnętrznych w: spo­ łeczność świętych, żyjących m iłością na co dzień i w niej ew angelizujących całą rzeczyw istość ziem ską. Pasterstw o w spółczesne musi więc przejść od adm inistrow ania i rządzenia do form ow ania świadom ej kom unii m iłości

FRANCISZEK W ORONOW SKI

ew angelizującej św iadom ie wszelkie dziedziny życia ludzkiego, czyli tw o­ rzącej cyw ilizację miłości.

4. P a s te rs k a działalność. Jej istotą jest służba w uświęcaniu ludzi, reali­ zow aniu m iłości i przeobrażaniu przez nią ziem skiej rzeczyw istości. Całą działalność pasterską należy traktować nie jako rządzenie, lecz jako służbę w zespalaniu ludzi z C hrystusem i m iędzy sobą w Jego M istyczne Ciało - w kom unię miłości (w .jedno").

5. M iłosierdzie. Zranieni przez życie ludzie potrzebują duchowej i by­ towej pomocy. M iędzy autentycznym pasterstwem a pełnieniem m iłosierdzia m ożna położyć znak równania. Tradycyjne duszpasterstwo trzeba przeobra­ zić w m iłosierdzie wobec ludzi w różnoraki sposób zranionych w życiu i należących do kom unii lub błądzących poza nią i czekających na ratunek.

6. O b u d zen ie la ik a tu . Drzemią w nim olbrzym ie siły. Tego olbrzym a trzeba obudzić i przez niego uświęcić całą rzeczywistość ziemską. D uszpa­ sterstwo trzeba więc potraktować jako przew odzenie ochrzczonym w form o­ w aniu przez nich rzeczyw istych w spólnot św iętych, w pełni solidarnych i kształtujących cywilizację miłości. Są oni wezwani do winnicy Pańskiej i przed każdym stoją otworem m ożliwości udziału w ewangelizowaniu ziemskiej rze­ czyw istości45.

7. E w an g elizacja cało k ształtu życia. Człowiek jest powołany do w spół­ działania z Bogiem w doskonaleniu świata46 i przepajania go duchem Ew an­ gelii47. Duszpasterstwo ma więc prowadzić wszystkich chrześcijan do kszta­ łtow ania wszelkich dziedzin życia w duchu cywilizacji miłości. Trzeba więc traktować je jako zmieniające całą zranioną przez grzech rzeczywistość ziem ­ ską w now ą - przez miłość doskonaloną.

8. M etody i śro d k i. W uświęcaniu świata, form owaniu kom unii m iłości i cywilizacji z Dobrą Now iną zharm onizowanej m etodą jest apostolska m i­ łość a środkami: m odlitwa, post, jałm użna, uczestnictwo w zbawczym krzy­ żu C hrystusa48, słowo Boże i sakramenty. Korzystanie z kom puterów, środ­ ków audiow izualnych, internetu i innych tych pierw szych nie zastąpi. K o­ rzystając z tych ostatnich, jako priorytetowe m uszą być pierwsze.

Aby pasterstwo mogło stanąć na wysokości współczesnych zadań Ko­ ścioła i potrzeb świata, traktowanie go w wym ienionych aspektach musi zm ie­ niać się we wskazanych kierunkach.

45 Christifideles laici, 2.

46 KDK 34; Laborem exercens, 25. 47 KK 34; DA 5, 6, 7.

PASTERSKA MISJA KOŚCIOŁA W ŚW IETLE PRZEM IAN. W NIOSKI

W realizacji pasterskiej misji Kościoła w świecie epokowych przem ian cywilizacyjnych wyjście z form duszpasterstwa minionej epoki jest niezbęd­ ne. Pasterstwo współczesne dla ratunku ludzi zagrożonych cywilizacją śmierci musi wejść na drogę ew angelizacyjnego radykalizm u, stając się apostolską m iłością pasterską - form ującą życie chrześcijańskie jako pionowo-poziom ej komunii miłości w Chrystusie, czyli „ Unum”. Jest to jedyna droga i nieza­ wodna, położenia tamy zagładzie i droga budow ania nowej rzeczyw istości życia, świętości i rozwoju. N a tę drogę winniśmy wejść wszyscy i dokonać na niej duchow ego pow stania ukształtow ania now ego na ziem i porządku chrześcijańskiego.

PASTORALE M ISSION DER KIRCHE IM LICHTE

DER GEGENW ÄRTIGEN VERÄNDERUNG EN DER ZIVILISATION

ZUSAMMENFASSUNG

In der gegenwärtigen Welt nimt der Drang von Drohungen für das chri­ stliche Leben an. Diese D rohungen sind verschiedener Natur. G leichzeitig vertiefert sich Erkennug des Wesens der Kirche. Diese Situation beschleunigt zur V ertiferung der Seelsorge. Diese muss an die Situation sich anpassen. Schriftsteller zeigt also Richtung der Veränderungen und Grundsätze der neuer Seelsorge in der gegenw ärtigen W irklichkeit der W elt und K irche und die N otw endigkeit dieser Veränderungen für neue Evangelisation und Z ivilisa­ tion der Liebe.