Marzena REMLEIN
METODY WYCENY INWESTYCJI
KAPITAŁOWYCH W JEDNOSTKOWYM I SKONSOLIDOWANYM
SPRAWOZDANIU FINANSOWYM
Wstęp
Wycena inwestycji kapitałowych – podobnie jak innych inwestycji czy składni- ków aktywów i pasywów – podporządkowana jest nadrzędnej koncepcji wiernego i rzetelnego obrazu jednostki gospodarczej. W przypadku inwestycji, które z isto- ty rzeczy w większości przypadków charakteryzują się aktywnym, żywiołowym i zmieniającym się rynkiem, rachunkowość dysponuje wieloma sposobami od- zwierciedlania ich wartości, co jest uwarunkowane dużą przedmiotową ich różno- rodnością i źródłami ich pozyskania1.
Inaczej bowiem wyceniona jest inwestycja stanowiąca efekt działalności wy- twórczej jednostki, inaczej natomiast wyceniane są nabyte akcje, stanowiące pra- wo własności do aktywów netto innej jednostki.
Należy jednak zauważyć, że wycena dokonywana w księgach rachunkowych dotyczy dwóch różnych momentów czasowych, mianowicie:
momentu pozyskania inwestycji (wytwarzania, nabycia) i wprowadzenia do ksiąg rachunkowych, gdzie problemem jest określenie wartości początkowej, momentu bilansowego (dnia sporządzenia sprawozdania fi nansowego), w któ- rym istotną kwestią jest ustalenie bieżącej wartości inwestycji.
Jeżeli posiadana inwestycja daje inwestorowi możliwość sprawowania kontroli lub wywierania znaczącego wpływu na jednostkę, w której dokonano inwestycji, to wówczas konieczna staje się również wycena bilansowa dla potrzeb sprawoz- dawczości skonsolidowanej.
1 M. Gmytrasiewicz, Aktywa inwestycyjne przedsiębiorstw, Difi n, Warszawa 2002, s. 22.
– –
Konkludując, przy wycenie inwestycji kapitałowych można wyróżnić trzy etapy postępowania2:
etap I – wycena w dniu pozyskania inwestycji,
etap II – wycena na dzień bilansowy jednostki gospodarczej (wycena bilanso- wa dla potrzeb sprawozdawczości jednostkowej),
etap III – wycena bilansowa dla potrzeb skonsolidowanego sprawozdania fi - nansowego.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie przyjętych w polskim pra- wie bilansowym metod wyceny inwestycji ze względu na różny moment wyceny.
Tak sformułowanemu celowi podporządkowano konstrukcję artykułu, który skła- da się z trzech zasadniczych części, odpowiadających poszczególnym momentom wyceny.
1. Wycena na dzień nabycia inwestycji
Na dzień wprowadzenia inwestycji do ksiąg rachunkowych wycena dokonywana jest na poziomie ceny nabycia lub kosztu wytworzenia3.
Cena nabycia stanowi cenę należną sprzedającemu, pomniejszoną o podlegają- ce odliczenia z tytułu obciążeń o charakterze publicznoprawnym, a powiększoną o koszty bezpośrednio związane z pozyskaniem danej inwestycji. W momencie dokonywania inwestycji cena nabycia jest wartością rzeczywistą, określaną jako wartość godziwa, a jej wielkość równa jest sumie pieniędzy wydatkowanych na pozyskanie tej inwestycji. Przykładem może być nabycie akcji na giełdzie po obo- wiązującym kursie (cena zakupu), powiększanym o prowizje maklera (koszty związane z nabyciem).
W przypadku braku aktywnego rynku dla danej inwestycji pojawia się problem wyceny według ceny nabycia w szczególności w sytuacji, gdy dana inwestycja zo- stała pozyskana nieodpłatnie lub w drodze wymiany za inny niepieniężny skład- nik aktywów. W tym przypadku konieczne jest dokonanie wyceny w wartości go- dziwej, która powinna zostać obiektywnie ustalona przez niezależnego eksperta bądź określana na poziomie wartości aktywów, które zostały przekazane w zamian za tę inwestycję. Ustawa o rachunkowości nie zawiera jednak żadnych szczegó- łowych wskazań co do sposobu szacowania wartości godziwej inaczej niż przez
2 M. Remlein, Skonsolidowane sprawozdania fi nansowe grup kapitałowych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2004, s. 45.
3 Koszt wytworzenia jako szczególna kategoria wyceny inwestycji niefi nansowych, podob- nie jak same inwestycje niefi nansowe, nie będzie przedmiotem rozważań niniejszego opraco- wania.
108 Marzena Remlein odniesienie do wartości rynkowej. Jedyną wskazówką może być ogólna defi nicja wartości godziwej bądź zapis, stanowiący prawo korzystania z rozwiązań przyję- tych w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości. Korzystając z zapisów MSR 39 „Instrumenty fi nansowe ujmowane i wycena”, przy ustalaniu wartości godziwej inwestycji, dla której brak aktywnego rynku, można zastosować jedną z proponowanych technik wyceny:
wykorzystanie bieżącej wartości godziwej innego instrumentu, który jest na ak- tywnym rynku, a który jest niemalże taki sam,
zastosowanie analizy zdyskontowanych przepływów pieniężnych, wykorzystanie modelu wyceny opcji4.
Natomiast polskie przepisy, zawarte w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyce- ny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów fi nansowych stanowią, że za wiarygodną uznaje się wartość godziwą ustaloną w szczególności drogą5:
wyceny instrumentu fi nansowego po cenie ustalonej na aktywnym rynku regu- lowanym, na którym następuje publiczny obrót instrumentami fi nansowymi, a informacje o tej cenie są ogólnie dostępne,
oszacowania dłużnych instrumentów fi nansowych przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumen- tami,
zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu fi nansowego, a wpro- wadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego regulowanego rynku,
oszacowania ceny instrumentu fi nansowego, dla którego nie istnieje aktywny rynek, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej na aktywnym regulowa- nym rynku ceny nieróżniącego się istotnie, podobnego instrumentu fi nanso- wego, albo cen składników złożonego instrumentu fi nansowego,
oszacowania ceny instrumentu fi nansowego za pomocą metod estymacji po- wszechnie uznanych za poprawne.
Polskie prawo bilansowe stanowi, że w przypadku, gdy koszty pozyskania in- westycji (przeprowadzenia i rozliczenia transakcji) nie są istotne, to wycena może odbywać się na poziomie ceny zakupu6, a wspomniane koszty zaliczane są do kosztów fi nansowych, obciążających wynik fi nansowy okresu, w którym inwesty- cja została pozyskana.
4 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2004, t. II, Stowarzyszenie Księgowych w Pol- sce, International Accounting Standards Board, Warszawa 2004, s. 522.
5 Dz.U. z 2001 r., nr 149, poz. 1674, § 15.
6 Artykuł 35 ust. 1 ustawy o rachunkowości, Dz.U. z 1994 r., nr 121, poz. 591, z późn. zm.
– – –
–
–
–
–
–
W związku z powyższym pojawia się pytanie: Co należy rozumieć przez pojęcie
„nieistotne” i gdzie znajdują się granice owej istotności? Ponieważ w przepisach brak odpowiedzi na powyższe pytania, zatem każda jednostka gospodarcza po- winna sama, w ramach własnej polityki rachunkowości, określić granice poziomu istotności. Ma to ogromne znaczenie dla oceny sytuacji majątkowej i wyniku fi - nansowego danej jednostki. W przypadku bowiem stosowania ceny nabycia na- stępuje aktywowanie kosztów, a tym samym wyższa jest wartość majątku w mo- mencie pozyskania inwestycji, co w żaden sposób nie wpływa na wielkość wyniku fi nansowego. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja majątkowa i wynik fi nansowy w przypadku stosowania ceny zakupu. Wartość pozyskanej inwestycji stanowi cena należna sprzedającemu i to tylko ta wielkość ma wpływ na wartość majątku jednostki, natomiast koszty związane z pozyskaniem inwestycji stanowią koszty danego okresu i obciążają wynik fi nansowy.
Ponadto należy wspomnieć, że wartością rzeczywistą nabywanej inwestycji może być jej wartość nominalna, wyrażająca jej cenę nabycia. W ten sposób wy- cenia się np. inwestycje w aktywa pieniężne (bony komercyjne, lokaty bankowe, udzielone pożyczki)7.
Metody wyceny inwestycji na dzień ich pozyskania w zależności od rodzaju inwestycji, sposobu pozyskania i przyjętej w jednostce gospodarczej polityki ra- chunkowości przedstawia rysunek 1.
Zawężając zakres przedmiotowy rozważań do inwestycji kapitałowych, nale- ży stwierdzić, że wartość początkową tychże inwestycji stanowi cena nabycia lub cena zakupu w zależności od przyjętej polityki rachunkowości. Ponieważ posia- danie inwestycji kapitałowych prowadzi do wystąpienia relacji dominacji i pod- porządkowania, a tym samym do powstania grupy kapitałowej, to wskazane jest, aby wszystkie jednostki funkcjonujące w ramach grupy stosowały te same zasady wyceny, a przyjęte w tym zakresie rozwiązania polityki rachunkowości były jedno- lite w stosunku do każdego podmiotu.
2. Wycena inwestycji na dzień bilansowy
Po dokonaniu wyceny początkowej inwestycji należy na każdy dzień bilansowy urealniać jej wartość. Oznacza to, że przy każdej wycenie bilansowej należy war- tość początkową skorygować o ewentualny przyrost bądź spadek wartości. Przy wycenie bilansowej istotne znaczenie ma okres utrzymywania danej inwestycji w jednostce gospodarczej – zatem inne reguły wyceny obowiązują przy wycenie inwestycji długoterminowych, inne zaś przy krótkoterminowych.
Wycena bilansowa inwestycji długoterminowych odbywa się według:
7 M. Gmytrasiewicz, op.cit., s. 23.
Rys. 1. Metody wyceny wartości początkowej inwestycji
Sposób pozyskania inwestycji Rodzaj inwestycjiMetoda wyceny Inwestycje finansowe1. Nabycie w nieruchomości
tak w wartości niematerialne i prawnenie Inwestycje w aktywa pieniężne 2. WytworzenieInwestycje w nieruchomości w wartości niematerialne i prawne Inwestycje finansowe w nieruchomości
3. Nieodpłatne przyjęcie lub wymiana w wartości niematerialne i prawne taknie Czy koszty związane z nabyciem są istotne ?
cena nabycia cena zakupu wartość nominalna koszt wytworzenia Czy istnieje aktywny rynek ?
wartość godziwa (rynkowa) cena sprzedażyinaczej ustalona wartość godziwa
ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości, wartości godziwej,
ceny rynkowej (wartości przeszacowanej do ceny rynkowej).
W przypadku inwestycji krótkoterminowych wycena bilansowa dokonywana jest według:
ceny rynkowej,
ceny nabycia lub rynkowej, zależnie od tego, która z nich jest niższa, wartości godziwej innej niż cena rynkowa.
W przypadku wyceny inwestycji długoterminowych jednostka gospodarcza – zgodnie z postanowieniami ustawy o rachunkowości – może dokonać wyboru dwóch wariantów wyceny, diametralnie różnych z punktu widzenia zasady ostroż- ności8, a mianowicie:
wariant 1 – przy zdecydowanej dominacji zasady ostrożnej wyceny można do- konać wyceny według ceny nabycia, pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości,
wariant 2 – przy ograniczonej ostrożności (odstąpienie od dominacji zasady ostrożnej wyceny) stosuje się wartość godziwą lub wartość przeszaco- waną do wartości rynkowej.
Konsekwencją powyższych wariantów jest inny charakter korekt oraz różne odniesienie skutków poczynionej korekty. W pierwszym przypadku korekta zwią- zana z urealnieniem wartości może mieć charakter jedynie zmniejszający bądź zwiększający, ale tylko do poziomu pierwotnej ceny nabycia, w drugim natomiast możliwe jest zarówno zmniejszenie, jak i zwiększenie wartości i to ponad pierwot- ną cenę nabycia inwestycji.
Przy wycenie według ceny nabycia korekty mają zawsze charakter wynikowy, co oznacza, że obniżenie wartości powoduje powstanie kosztów fi nansowych a w rezultacie obciąża wynik fi nansowy. Natomiast zwiększenie wartości (tylko do wysokości pierwotnej ceny nabycia) odnoszone jest na wynik fi nansowy poprzez zwiększenie przychodów fi nansowych. Stosując drugi wariant wyceny, skutki do- konanej korekty mogą mieć zarówno charakter wynikowy, jak i kapitałowy.
Wycena bilansowa inwestycji przy zastosowaniu wariantu pierwszego zakła- da możliwość dokonywania urealnienia wartości poprzez odpisy z tytułu trwa- łej utraty wartości. Zgodnie z przepisami ustawy trwała utrata wartości zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych9. W powyższym przypadku występują
8 E. Walińska, M. Michalak, Inwestycje, cz. III: Zasady wyceny, Monitor Rachunkowości i Finansów 2003, nr 6, s. 11.
9 Artykuł 28, ust. 7 ustawy o rachunkowości.
– – –
– – –
112 Marzena Remlein przesłanki do dokonania odpisu aktualizującego, doprowadzającego wartość akty- wów fi nansowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej braku do ustalonej w inny sposób wartości godziwej10.
Korektę wartości aktywów fi nansowych z tytułu aktualizacji dokonuje się w cię- żar kosztów fi nansowych nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego.
Podejmując decyzję o dokonaniu odpisu aktualizującego, istotne jest, ażeby ob- niżenie wartości składnika aktywów fi nansowych nie miało charakteru przejściowe- go, lecz było stwierdzone w dłuższym okresie. Mając na uwadze zasadę ostrożności, dla jednostki bezpieczniej byłoby przyjąć założenie, że utrata wartości ma charakter trwały, gdyż ustawodawca przewidział możliwość korekty (wycofania) odpisów ak- tualizujących w przypadku ustania przyczyny, na podstawie której zostały one do- konane. Zatem z chwilą odzyskania przez dany składnik aktywów fi nansowych czę- ści lub całości uprzednio utraconej wartości, należy o równowartość odpowiedniej
10 Zgodnie z MSR 36 §12, oceniając istnienie przesłanek świadczących o możliwości utra- ty wartości któregoś ze składników aktywów, jednostka gospodarcza powinna przeanalizować przesłanki pochodzące z zewnętrznych i wewnętrznych źródeł informacji.
Przesłanki pochodzące z zewnętrznych źródeł informacji:
utrata wartości rynkowej danego składnika aktywów odnotowana w ciągu okresu jest znacz- nie większa od utraty, której można było się spodziewać w wyniku upływu czasu i zwykłego użytkowania,
w ciągu okresu nastąpiły lub nastąpią w niedalekiej przyszłości znaczące i niekorzystne dla jednostki gospodarczej zmiany o charakterze technologicznym, rynkowym, gospodarczym lub prawnym w otoczeniu, w którym jednostka gospodarcza prowadzi działalność lub też na rynkach, na które dany składnik aktywów jest przeznaczony,
w ciągu okresu nastąpił wzrost rynkowych stóp procentowych lub innych rynkowych stóp zwrotu z inwestycji i prawdopodobne jest, że wzrost ten wpłynie na stopę dyskontową sto- sowaną do wyliczenia wartości użytkowej danego składnika aktywów i istotnie obniży war- tość odzyskiwalną składnika aktywów,
wartość bilansowa aktywów netto jednostki sporządzającej sprawozdanie fi nansowe jest wyższa od wartości ich rynkowej kapitalizacji.
Przesłanki pochodzące z wewnętrznych źródeł informacji:
dostępne są dowody na to, że nastąpiła utrata przydatności danego składnika aktywów lub jego fi zyczne uszkodzenie,
w ciągu okresu nastąpiły lub też prawdopodobne jest, że w niedalekiej przyszłości nastąpią znaczące i niekorzystne dla jednostki gospodarczej zmiany, dotyczące zakresu lub sposobu, w jaki dany składnik aktywów jest aktualnie użytkowany lub, zgodnie z oczekiwaniami, bę- dzie użytkowany; do takich zmian zalicza się niewykorzystanie składnika aktywów, plany zaniechania działalności lub restrukturyzacji działalności, do której dany składnik należy lub plany zbycia tego składnika aktywów przed uprzednio przewidzianym terminem oraz zmiana oceny czasu użytkowania danego składnika aktywów z nieokreślonego na okres określony,
dostępne są dowody pochodzące ze sprawozdawczości wewnętrznej świadczące o tym, że ekonomiczne wyniki uzyskiwane przez dany składnik aktywów są lub w przyszłości będą gorsze od oczekiwanych.
–
–
–
–
– –
–
części, nie wyższej niż wcześniej dokonanych odpisów, zwiększyć wartość danego składnika aktywów i jednocześnie odnieść ją do przychodów fi nansowych.
Wycenę bilansową dokonywaną na podstawie ceny nabycia, skorygowanej od- pisami z tytułu trwałej utraty wartości, przedstawia rysunek 2.
Drugi wariant wyceny bilansowej inwestycji długoterminowych zakłada, że in- westycje z istoty rzeczy mają przynosić inwestorowi korzyści ekonomiczne m.in.
w postaci przyrostu ich wartości. Zatem decydując się na tego rodzaju wycenę, urealnienie wartości inwestycji sprowadza się zarówno do jej obniżenia, jak i pod- wyższenia, natomiast kategorią wyceny jest wartość godziwa lub wartość rynkowa.
Różnica pomiędzy powyższymi metodami wyceny sprowadza się do częstotliwości dokonywania przeszacowania i sposobu ujmowania skutków tego przeszacowania.
W przypadku stosowania wyceny według wartości godziwej urealnienie wartości musi być dokonywane na każdy dzień bilansowy, a skutki tej wyceny ujmowane są jako koszty lub przychody fi nansowe i w efekcie końcowym wpływają na wynik fi nansowy okresu, którego dotyczą.
Procedurę uaktualniania wartości inwestycji na dzień bilansowy według warto- ści godziwej prezentuje rysunek 3.
Przy dokonywaniu przeszacowania wartości inwestycji do ceny rynkowej zwiększenie wartości powyżej jego cenę nabycia odnosi się na kapitał z aktuali- zacji wyceny. Jeżeli w późniejszym okresie nastąpi spadek wartości, to będzie on skutkował obniżeniem uprzednio podwyższonego kapitału z aktualizacji wyce-
Rys. 2. Wycena bilansowa według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości
wartość 5000
1000 cena nabycia
korekty wynikowe
0 1 2 3 4 5 czas odpis z tytułu trwałej utraty wartości (koszty finansowe)
korekty odpisu aktualizującego (przywrócenie pierwotnej wartości – przychody finansowe)
114 Marzena Remlein
ny. W przypadku gdy spadek wartości jest większy aniżeli wzrost w poprzednim okresie, to nadwyżka wartości spadku ponad wcześniejszy wzrost odnoszona jest w koszty fi nansowe. Zatem w tej sytuacji wystąpić mogą zarówno korekty wyniko- we, jak i kapitałowe.
Wycenę bilansową inwestycji, opartą na wartości przeszacowanej do wartości rynkowej, przedstawia rysunek 4.
Rys. 3. Wycena bilansowa według wartości godziwej wartość
3000
1000
cena nabycia korekty
wynikowe
0 1 2 3 4 5 czas obniżenie wartości (koszty finansowe)
podwyższenie wartości (przychody finansowe)
Rys. 4. Wycena bilansowa według wartości przeszacowanej do wartości rynkowej wartość
2000
1000 cena nabycia
korekty wynikowe korekty kapitałowe
0 1 2 3 4 5 czas podwyższenie lub obniżenie wartości do poziomu ceny nabycia – kapitał z aktualizacji wyceny
obniżenie lub podwyższenie wartości poniżej poziomu ceny nabycia – koszty lub przychody finansowe
Podobnie jak w przypadku inwestycji długoterminowych, wycena bilansowa inwestycji krótkoterminowych może być dokonywana przy zastosowaniu różnych co do ostrożności i realności metod wyceny. Klasyfi kując metody wyceny zgodnie z malejącym stopniem ostrożności, można wyróżnić wycenę według:
ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej zależnie od tego, która z nich jest niższa,
ceny rynkowej,
wartości godziwej ustalonej w inny sposób aniżeli cena rynkowa.
Najwyższym stopniem ostrożności odznacza się metoda wyceny według ceny nabycia lub ceny rynkowej w zależności od tego, która z nich jest niższa. Górną granicę wyceny wtórnej stanowi pierwotna cena nabycia, zatem wszelkie oznaki wzrostu wartości w przypadku tej metody są ignorowane. Natomiast wartość, do której cena nabycia ma zostać przyrównana, to cena rynkowa, którą w przypad- ku braku aktywnego rynku zastąpić powinna inaczej ustalona wartość godziwa.
Wycena dokonywana według realnej wartości rynkowej lub godziwej podobna jest do zasad wyceny odnoszących się do inwestycji długoterminowych, jednak ze względu na krótki termin „trzymania” inwestycji wszelkie skutki fi nansowe mają charakter wynikowy, co oznacza, że wpływają na wynik fi nansowy okresu, którego dotyczą. Uzasadnione jest to terminem realizacji inwestycji, a tym samym niewiel- kim ryzykiem związanym ze zmianą wartości tych inwestycji.
3. Wycena inwestycji w skonsolidowanym sprawozdaniu fi nansowym
Ponieważ w sprawozdaniu fi nansowym jednostki dominującej nie jest wykazywa- ny ani majątek, ani też elementy składowe zysku jednostek podporządkowanych, które stanowią przedmiot inwestycji, zatem istnieje potrzeba prezentacji informa- cji fi nansowych w formie skonsolidowanej (scalonej). W tym przypadku forma prezentacji i metody wyceny zależą od wielkości posiadanej inwestycji, inaczej bowiem wycenia się i prezentuje w sprawozdaniu fi nansowym inwestycję, która zapewnia inwestorowi możliwość sprawowania kontroli, a inaczej gdy umożliwia wywieranie znaczącego wpływu.
W zależności od uprawnień, jakie wraz z nabyciem inwestycji otrzymuje in- westor, wyróżnia się dwie metody sporządzania skonsolidowanych sprawozdań fi nansowych:
metodę konsolidacji pełnej,
metodę konsolidacji proporcjonalnej.
Metody konsolidacji stosowane w polskim ustawodawstwie w pełni są zgodne z zaleceniami zawartymi w MSR.
– – –
– –
116 Marzena Remlein Metoda konsolidacji pełnej jest stosowana w przypadku relacji jednostka do- minująca – jednostka zależna. Istota tej metody sprowadza się do zagregowania pełnych wartości danych sprawozdawczych zawartych w poszczególnych elemen- tach sprawozdań fi nansowych jednostki dominującej i jednostek zależnych oraz dokonania w odpowiednich pozycjach tychże elementów niezbędnych korekt, które mogą przybierać zarówno charakter dodatni, jak i ujemny.
Procedurę sporządzania skonsolidowanego sprawozdania fi nansowego przy zastosowaniu metody konsolidacji pełnej można ująć w następujące po sobie eta- py postępowania11:
wycena aktywów netto jednostek zależnych według wartości godziwej,
sumowanie poszczególnych pozycji odpowiednich elementów sprawozdań fi - nansowych,
korekty kapitałowe,
obliczenie i uwzględnienie różnicy z konsolidacji,
obliczenie i uwzględnienie udziałów w kapitale własnym jednostek zależnych, należących do jednostek (osób) spoza grupy kapitałowej (udziałowców mniej- szościowych),
wyłączenie „dublujących się” wartości, spowodowanych transakcjami wewnątrz grupy kapitałowej,
obliczenie i wyłączenie zysków lub strat zawartych w aktywach jednostek obję- tych konsolidacją, które powstały w wyniku transakcji wewnętrznych,
dokonanie odpisów różnic konsolidacyjnych,
podział wyniku fi nansowego jednostek zależnych na część należącą do grupy kapitałowej i część należącą do jednostek (osób) spoza grupy (udziałowców mniejszościowych).
Zmiana przepisów ustawy o rachunkowości, obowiązująca od 2002 r., wprowa- dziła do praktyki polskich grup kapitałowych nową metodę konsolidacji, a mia- nowicie metodę konsolidacji proporcjonalnej. Metoda ta ma zastosowanie przy konsolidacji danych fi nansowych jednostek współzależnych niebędących spółka- mi handlowymi. Można zatem przyjąć tezę, że jej praktyczne zastosowanie będzie niezwykle rzadkie i odnosić się będzie głównie do spółek cywilnych osób praw- nych. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że większe spółki cywilne mają obowiązek przekształcić się w spółki prawa handlowego, wydaje się, że stosowanie tej metody będzie miało charakter sporadyczny.
Metoda konsolidacji proporcjonalnej ma wypełnić lukę, jaka zachodzi pomię- dzy sprawowaniem kontroli a wywieraniem znaczącego wpływu, jeżeli dwóch lub więcej akcjonariuszy rości sobie prawo do uznania za jednostkę dominującą i żaden z nich nie uznaje swego ograniczenia przy sprawowaniu kontroli. Istotą tej metody jest niemalże dokładne odwzorowanie zasad stosowanych w metodzie
11 M. Remlein, op.cit., s. 71.
– – – – –
– – – –
konsolidacji pełnej. Różnica pojawiająca się między tymi metodami sprowadza się do wielkości aktywów netto jednostki współzależnej, jakie mają zostać objęte kon- solidacją. Dane sprawozdawcze jednostki współzależnej są scalane z odpowiedni- mi danymi jednostki dominującej tylko w części, proporcjonalnie do posiadanego udziału. W efekcie powyższego w skonsolidowanym sprawozdaniu fi nansowym, sporządzanym metodą proporcjonalną, nie wystąpi kategoria udziałowców mniej- szościowych.
W procesie konsolidacji sprawozdań fi nansowych wykorzystywana jest rów- nież metoda praw własności, która określona została w polskim prawie bilanso- wym jako przyjęta przez jednostkę dominującą lub znaczącego inwestora metoda wyceny udziałów w aktywach netto jednostki podporządkowanej, z uwzględ- nieniem wartości fi rmy lub ujemnej wartości fi rmy, ustalonych na dzień objęcia kontroli, współkontroli lub wywierania znaczącego wpływu. Wartość początkową
Rys. 5. Ustalanie wartości udziałów w jednostce podporządkowanej na koniec okresu sprawozdawczego metodą praw własności
lub +
+ Moment rozpoczęcia:
- sprawowania kontroli - współkontroli - znaczącego wpływu
=
=
Moment bilansowy (koniec okresu sprawozdawczego)
Wartość nabycia udziałów
Wartość firmy Ujemna wartość
firmy
Udziały w jednostkach podporządkowanych wyceniane metodą praw własności
Zysk netto Strata netto
Naliczona (wypłacona) dywidenda
Udziały w jednostkach podporządkowanych wyceniane metodą praw własności
lub
Okres sprawozdawczy
118 Marzena Remlein udziału aktualizuje się na dzień bilansowy (na który sporządza się sprawozdanie fi nansowe) o zmiany wartości aktywów netto jednostki podporządkowanej (jakie nastąpiły w okresie sprawozdawczym), wynikające zarówno z osiągniętego wyni- ku fi nansowego, skorygowanego o odpis raty wartości fi rmy lub ujemnej wartości fi rmy przypadający na dany okres sprawozdawczy, jak i wszelkie inne zmiany, w tym wynikające z rozliczeń z jednostką dominującą lub znaczącym inwesto- rem12.
Oznacza to, że metoda praw własności polega na ciągłym (corocznym) uaktu- alnianiu posiadanych udziałów odpowiednio do zmian aktywów netto jednostki, której akcje podlegają wycenie. Wyceniając udziały na koniec okresu sprawozdaw- czego, należy ich wartość początkową skorygować o zmiany wartości aktywów netto tej jednostki, jakie nastąpiły w okresie sprawozdawczym, proporcjonalnie do posiadanego udziału.
Sposób ustalania wartości udziałów metodą praw własności na koniec okresu sprawozdawczego przedstawia rysunek 5.
Korekty dotyczące wyniku fi nansowego za dany okres sprawozdawczy doko- nywane są proporcjonalnie do posiadanego udziału w kapitale własnym i mają na celu odzwierciedlenie udziału jednostki inwestora w wynikach jednostki objętej metodą praw własności.
Zakończenie
Podsumowując prowadzone rozważania, można stwierdzić, że metoda wyceny zdeterminowana jest rodzajem inwestycji oraz „warunkami”, w jakich dana inwe- stycja funkcjonuje, a tym samym możliwościami pozyskania danych do wyceny.
Analizując omówione metody, nasuwa się pytanie: Która z powyższych metod odzwierciedla rzeczywistą wartość inwestycji? Aby wycena inwestycji była realna i ostrożna jednocześnie, należałoby przyjąć model wyceny oparty na wartościach godziwych, gdzie skutki wyceny byłyby odnoszone na kapitał z aktualizacji wy- ceny. Takie podejście zapewniłoby, z jednej strony, wykazanie inwestycji w księ- gach rachunkowych i sprawozdaniu fi nansowym w wartości realnej, z drugiej zaś – ostrożne rozliczanie korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu warto- ści.
W przypadku gdy poczyniona inwestycja daje możliwość sprawowania kontro- li, pełen obraz otrzymujemy dzięki skonsolidowanemu sprawozdaniu fi nansowe- mu, w którym wartość dokonanej inwestycji zastąpiona zostaje wartością kontro- lowanych aktywów netto.
12 Artykuł 3, ust. 1, pkt 47 ustawy o rachunkowości.
Literatura
Gmytrasiewicz M., Aktywa inwestycyjne przedsiębiorstw, Difi n, Warszawa 2002.
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2004, t. II, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, International Accounting Standards Board, Warszawa 2004.
Remlein M., Skonsolidowane sprawozdania fi nansowe grup kapitałowych, Wydawnic- two Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2004.
Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegóło- wych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów fi nansowych, Dz.U. z 2001 r., nr 149, poz. 1674.
Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. z 1994 r., nr 121, poz. 591, z późn. zm.
Walińska E., Michalak M., Inwestycje, cz. III: Zasady wyceny, Monitor Rachunkowości i Finansów 2003, nr 6.
!["Pisma Józefa Czapskiego", Joanna Guze, "Twórczość" nr 4 (1984) : [recenzja]]()