Feliks Zapłata
Wydział Teologii Katolickiej w
Kinszasie
Studia Theologica Varsaviensia 17/2, 267-271
Studia Theol. Vars. 17(1979) nr 2
FELIKS ZAPŁATA
WYDZIAŁ TEOLOGII KATOLICKIEJ W KINSZASIE
Dnia 25 IV 1977 r. W ydział Teologii K atolickiej w K inszasie (Zair) obchodził 20-lecie swego istnienia. Z tej okazji wydano księgę pa miątkową, która zawiera okolicznościowe przem ówienia i telegram y, w ygłoszone w ów czas referaty, a w aneksie szczegółowe inform acje o strukturze i działalności W ydziału. 1 U niw ersytet K atolicki w K in
szasie, zw any sw ego czasu afrykańskim Lovanium, został erygow any przez Kongregację ds. W ychowania K atolickiego 15 IV 1957 r. W 1971 r. w ładze Zairu upaństw ow iły go, a w 1974 r. zam knęły W ydział Teologii Katolickiej. W tym sam ym roku konferencja episkopatu Zairu usamo dzielniła W ydział i przeniosła do innych budynków kościelnych w K in szasie, gdzie dotychczas istnieje. W pływem sw ym obejmuje nie tylko samo państwo Zairu, lecz także cały czarny kontynent.
W skład W ydziału wchodzą trzy sekcje: teologii dla kapłanów i k le ryków, teologii i nauk hum anistycznych dla zakonników, zakonnic i lu dzi św ieckich oraz filozofii i religii afrykańskich z kierunkam i litera tury i lin gw istyki oraz antropologii i socjologii. Aktualnie uczelnia za trudnia 13 w ykładow ców etatow ych i 6 asystentów oraz 32 prowadzą
cych zajęcia zlecone. W 1966 r. pow stał przy W ydziale ośrodek ba dawczy religii afrykańskich (Centre d ’Etudes des Religions Africaines = CERA), który ma na celu poznanie naukowe wierzeń, zw yczajów i re lig ii afrykańskich dawnych oraz w spółczesnych. Dziekanem (od 1971 r.) jest ks. prof, dr Ntedika К o n d e, a w ielkim kanclerzem bp Y u n g u, przewodniczący episkopatu Zairu. Do rady adm inistracyjnej, którą k ie ruje bp M u 1 i n d w a, należy kard. J. M a 1 u 1 a, arcybp Kinszasy. W ydział w ydaje trzy czasopisma: Cahiers des Religions Africaines (od 1967 r.), Bulletin d ’in form ation de la Faculté de la Théologie Catho
lique de Kinshasa (od 1976 r.), Revue Africaine de Théologie (od 1977 r.)
oraz cztery serie'p u b lik acji naukowych: Recherches Africaines de th é
ologie (od 1971 r.), Bibliothèque du CERA (od 1973 r.), Eglise Africaine en dialogue (od 1975 r.), Recherches philosophiques africaines (od
1977 r.). Ponadto organizowane są co roku tygodnie teologiczne (od 1964 r.) poświęcone teologii posoborowej i aktualnym problemom K oś cioła w A fryce jak również tygodnie filozoficzne (od 1976 r.) podejm u jące zagadnienia filozofii afrykańskiej.
W ciągu dwudziestu lat istnienia W ydział nadał 178 bakalaureatów 1 Scitnce et sagesse. Documents du X X e anniversaire de la Faculté
de Théologie Catholique de Kinshasa (25 avril 1957 — 25 avril 1977)
(Eglise A fricaine en dialogue 3), Kinshasa 1977, Editions de la Faculté de Théologie Catholique de Kinshasa, ss. 182, 2 nlb.
2 6 8 F E L I K S Z A P Ł A T A [2]
z teologii, 6 6 licencjatów (22 na kierunku biblijnym , 23 na dogm atycz
nym i 21 na m oralno-kanonicznym), 15 doktoratów ( 8 na kierunku biblij
nym, 6 na dogmatycznym , 1 na m oralno-kanonicznym) oraz przeprowa
dził jedną habilitację z teologii dogmatycznej. Na sekcji teologii i nauk hum anistycznych wydano 23 dyplom y i 16 licencjatów, na sekcji zaś filozofii i religii afrykańskich — 74 dyplom y i 19 licencjatów. Z upo w ażnienia M inisterstw a O św iaty specjalna kom isja w ydziałow a w ysta w iła 83 dyplom y z filozofii dla alum nów wyższych sem inariów du chow nych w Zairze. Wśród absolw entów W ydziału jest 6 biskupów, 3
w ikariuszy generalnych, 3 rektorów wyższych seminariów, 2 przełożo nych zakonów, 3 św ieckich pracowników konferencji episkopatu i sa mego Wydziału.
Podczas obchodów jubileuszow ych w ygłoszono dwa referaty teologicz ne i jeden o tem atyce filozoficznej. Ks. prof. dr A. J. V a n n e s t e, z pochodzenia Belg, pierw szy dziekan W ydziału (1957—1971), profesor dogmatyki i filozofii religii, przedstaw ił aktualne tendencje w teologii. Na tle historii teologii od czasów soboru trydenckiego poprzez sobór w atykański I i encyklikę Leona XIII Aeterni Patris z 1879 r. scha rakteryzował zm iany w teologii zapoczątkowane przez poszczególne do kum enty ostatniego soboru: konstytucję o liturgii, o Kościele, o B o żym objawieniu, deklarację o stosunku Kościoła do religii niechrześci jańskich oraz konstytucję duszpasterską o obecności Kościoła w św ie cie w spółczesnym . Jedynie w dziedzinie chrystologii aktualne tendencje nie w yw odzą się z soboru, lecz z prób podjętych w 1966 r. przez teolo gów holenderskich (A. H u l s b o s c h , P. S c h o o n e n b e r g ) , którzy poddali krytyce dogmat soboru chalcedońskiego z 451 r. Sobór w a ty kański II zakończył etap teologii związanej z kontynentem europej skim. Now a teologia będzie dziełem także m łodych K ościołów rozpro szonych na innych kontynentach. W uprzyw ilejow anej pod tym w zglę dem sytuacji znajduje się, zdaniem prelegenta, Afryka centralna. W prawdzie n ie stw orzyła ona jeszcze w łasnej teologii, ale wśród kra jów trzeciego św iata stanow i jedyny teren, gdzie chrześcijaństwo jest już silnie zakorzenione, a przy tym zachow ane zostało dziedzictwo ro dzimej tradycji. Stwarza to m ożliw ość rozwoju teologii afrykańskiej całkow icie oryginalnej, a jednocześnie noszącej charakter uniw ersalis- tyczny. D w udziestoletnia działalność W ydziału w Kdnszasie daje realną podstaw ę do przekonania, że teologow ie afrykańscy zdolni są w ypra cować tego rodzaju teologię przyszłości.2
Prof. dr Oleko N k o m b e , w ykładow ca epistem ologii i filozofii ję zyka, zanalizował aktualny stan filozofii w Afryce. W ychodząc z. po zycji sem antyki strukturalnej, wskazał na powiązania filozofii afrykań skiej z nauką (filozofią i teologią) europejską oraz mądrością afrykań ską. Zachodzi m iędzy nim i nie przeciwieństw o (contrariété), tj. dysjunk- cja w yłączająca, lecz dysjunkcja częściowa (sous-contrarieté). Np. her m eneutyka nie jest w ynalazkiem europejskim , ale jest znana również m yśli afrykańskiej. We w spółczesnej filozofii afrykańskiej dadzą się w yróżnić cztery kierunki. N ajstarszy zapoczątkowany został przez P. T e m i p e l s a w dziele pt. La philosophie bantoue, E lisa te tlw ille 1945 (Paris 31965). Można go określić jako negację negacji, tj. zaprzeczenie sądu uczonych europejskich, że m yślenie racjonalne jest obce ludom
2 A. J. V a η n e s t e, Les tendances actuelles en théologie, tamże,
[ 3 ] W Y D Z I A Ł T E O L O G I C Z N Y W K I N S Z A S I E 2 6 9
o prym ityw nej kulturze. Opierając się na danych etnologicznych, Tem pels szukał nie różnic, lecz podobieństw m iędzy m yślą afrykańską i eu ropejską .Pozw oliło mu to um ieścić filozofię plem ion bantu w ramach schem atów filozofii scholastycznej. W sw ym przekonaniu zbudował w ten sposób konieczny fundam ent dla chrystianizacji tych plem ion bez uzależniania ich od kultury europejskiej. Poniew aż jednak za punkt w yjścia nie przyjął m yśli afrykańskiej jako takiej, autor ocenia jego próbę krytycznie, uważając ją za powierzchow ną i nieskuteczną.
Zbliżony do poglądów Tem pelsa jest kierunek ideologiczny, który rów nież można nazwać negacją negacji jako opozycję w obec kolonia lizm u przekreślającego kulturę i niezaw isłość polityczno-ekonom iczną Afryki. Zwolennicy tego kierunku w ysuw ają takie hasła, jak: osobo wość afrykańska, problem m urzyński, humanizm afrykański, socjalizm afrykański, w spółśw iadom ość i autentyczność. Oba te stanow iska pod w ażane są przez kierunek krytyczny w ychodzący z założenia, że istnieje prawdziwa filozofia afrykańska, która ukryta jest w tradycyjnej m ą drości afrykańskiej. Mądrość ta jednak nie jest zdolna do rozw iązyw a nia aktualnych problem ów i dlatego nie w ystarczy sam powrót do niej, aby uwolnić A frykę od człow ieka białego. Trzeba podjąć z nim w alkę jego w łasną bronią, tj. przy pomocy filozofii, nauki i techniki europej skiej. K ierunkow i tem u słusznie zarzuca autor, że niedocenianie mą drości afrykańskiej oznacza w ydarcie A fryce jedynej rzeczy, która sta now i jej w łasność, co w grucie rzeczy n ie różni się od neokolonializm u. Stąd sam autor w idzi rozwiązanie jedynie w postawie komprom iso w ej, będącej syntezą trzech powyższych opozycyjnych kierunków. W tym celu postuluje oparcie się na tradycyjnej mądrości afrykańskiej interpretowanej w św ietle współczesnej rzeczyw istości. Chodzi mu w ięc nie o m echaniczną rekonstrukcję tradycji, lecz o w ypracow anie takiej filozofii, która by odpowiadała aktualnym potrzebom czarnego konty nentu. Tego rodzaju zadanie może, w jego przekonaniu, spełnić her m eneutyka filozoficzna, inspirowana przez P. R i c o e u r a i zachodnio europejską filozofię herm eneutyczną, kładąca nacisk na osobiste zaan gażow anie się podm iotu w odczytywaniu tradycji.3
Teologię afrykańską dawną i nową om ówił w obszernym referacie ks. prof, dr M ushete N g i n d u, profesor dogm atyki i filozofiii społecz nej. Wychodząc ze znanego faktu, że ewangelizacja Afryki dokonywała się w ramach kolonializm u, przypom niał, iż chrześcijaństwo przyszło do A fryki nie w roli sługi, lecz nosiciela cyw ilizacji europejskiej. Nawet kiedy próbowało służyć, miało gotow ą koncepcję tej posługi, tj. w y konyw ało ją z pozycji wyższości, bez in tencji słuchania i otwarcia się na w artości tubylczej kultury. W rezultacie w spółczesne chrześcijań stwo A fryki znalazło się w trudnej sytuacji polityczno-rełigijnej, na którą składają się: dążenia A rfykańczyków do decydowania o w łasnych losach, niedostateczne powiązanie religii chrześcijańskiej z ich ducho w ością, konieczność głoszenia ew angelii wśród przeszło 2 0 0 m ilionów
m ieszkańców, którzy nie słyszeli jeszcze o Chrystusie, w reszcie w ą tp li w ości sam ych m isjonarzy co do sensu i perspektyw ich dalszej pracy na 'tym kontynencie.
Zwrócili na to uwagę biskupi A fryki i Madagaskaru na IV synodzie
3 Oleko N к o m b e, Etat actuel de la philosophie en Afrique, tamże,
2 7 0 F E L I K S Z A P Ł A T A [ 4 ]
biskupów w R zym ie w 1974 r., poświęconym problemom ew angelizacji w św iecie w spółczesnym . W dziedzinie teologii p rzeciw staw ili się tzw. teologii adaptacji, opowiadając się w duchu pluralizmu za poszukiw a niem w łasnej teologii afrykańskiej, która byłaby raczej teologią inkar- nacji, tj. w cielania chrześcijaństw a w społeczno-kulturow e życie A fry ki. Z historii m isji wiadom o, że jeszcze do początków obecnego stule cia teologia m isyjna wypracowana przez niem iecką szkołę z Münster głosiła jako cel m isji nawracanie niewierzących. Od 1920 r. zaczęto szerzyć tzw. teologię im plantacji, która za zadanie m isji uważała prze szczepienie Kościoła katolickiego do A fryki (czasopisma: Eglise V iva n te,
R e v u e N o u v e lle d e Scien ce Missionnaire) . Dopiero sobór w atykański II w yjaśnił autorytatyw nie, że celem m isji jest stw orzenie jednego K oś cioła Chrystusowego, złożonego z w ielu różnorodnych K ościołów lokal nych, w których istotną rolę do spełnienia mają żyw e w spólnoty chrześcijańskie.
W oparciu o tę naukę w ielu teologów afrykańskich lub pracujących w A fryce usiłuje od przeszło 15 lat zbudować w łasną krytyczną i dy nam iczną teologię afrykańską, która byłaby zdolna ożyw ić tam tejsze w spólnoty chrześcijańskie.. Cechuje ją pragnienie jak najściślejszej w ię zi z objaw ieniem (Biblia i tradycja), a jednocześnie szerokie otwarcie na św iat afrykański z jego skom plikowanym i problemami. Nie chce w ięc ograniczać się do czysto teoretycznych dociekań, ale stale kon frontuje je z praktyką chrześcijańskiego życia. Tendencje te znajdują swój w yraz w duszpasterskich i teologicznych czasopism ach afrykań skich (A fr ica n E ccle siastic al R e v i e w , A u Coeur de l ’A friq u e, Cahiers
des R elig io n s A fric a in e s, R e v u e A fr i c a in e d e Théolo gie) oraz w działal ności W ydziału w K inszasie, zwłaszcza w jego tygodniach teologicznych ■i serii w ydaw niczej Eglise A fric a in e en dialogue.
Nieco inny charakter nosi najnowsza próba refleksji teologicznej, tzw. czarna teologia, która jest zarazem ruchem społeczno-politycznym . Po w stała ok. 1970 r. w A m eryce Płn. w warunkach segregacji rasowej i rozszerza się głów nie w A fryce Płd. jako protest przeciwko prześla dowaniu Murzynów. Stanow i krytyczną rew izję zjaw iska rasizmu, zw ią zanego historycznie z ekspansją kapitalizm u europejskiego na inne kon tynenty. Przybiera różne formy, żądając np. powrotu do tradycyjnych religii afrykańskich, uważanych za w yższe od chrześcijaństwa, czy tw o rzenia niezależnych K ościołów afrykańskich. Tego rodzaju radykalizm, chociaż nie d,o przyjęcia, jest ilustracją szczególnie trudnych proble mów, jakie stoją przed w spółczesną teologią afrykańską. Zdaniem au tora przyszłość chrześcijaństw a w A fryce zależy od w łaściw ego roz w iązania dwóch zwłaszcza zagadnień: udziału chrześcijan w awansie społeczno-ekonom icznym ludów Afryki oraz uform ow ania eliity laikatu, która w łączając się w ten rozwój, zapew niłaby prym at ducha nad innym i w artościam i.4
Przejawem tej troski ze strony W ydziału Teologicznego w Kinszasie jest m. in. wspom niana seria w ydaw nicza Eglise A fric a in e en dialogue, w której oprócz om ówionej księgi pam iątkowej ukazały się uprzednio dw ie pozycje. Pierw sza podała założenia program owe W ydziału z m yślą o przyszłości Kościoła w A fryce. 5 Druga dotyczyła m oralności afrykań
4 Mushete N g i n d u, L a th éologie en A fr iq u e , d ’hier à a u jo u r d ’hui,
tamże, s. 30—72.
5 Ntedika К ο n d e, L a Faculté de Théologie et l ’a v e n ir d e l’Eglise
[ 5 ] W Y D Z I A Ł T E O L O G I C Z N Y W K I N S Z A S I E 2 7 1
skiej w konfrontacji z w iarą chrześcijańską. 6 Seria ta, związana z cza
sopism em Revue Africaine de Théologie, stawia sabale za cel prowa dzenie dialogu przez specjalistów różnych dziedzin teologicznych nie tylko m iędzy sobą, lecz także z duszpasterzam i i w iernym i oraz z n ie katolikam i, niechrześcijanami, a naw et niewierzącym i. Św iadczy to z.jed n ej strony o naukowych am bicjach W ydziału, z drugiej zaś o jego zaangażowaniu duszpasterskim i ekumenicznym.
6 В. В u j o, Morale africaine et foi chrétienne (Eglise A fricaine en
