KRYTYKA TEKSTU NOWEGO TESTAMENTU

Historia rozwoju i przekazu tekstu NT jest bardzo odmienna od historii tekstu ST, dlatego też oddzielnie traktuje się Krytykę Tekstu NT. Przy analizie tekstu ST przekonaliśmy się o tym jak tradycja masorecka była trwałą i jak wiernie przekazała tekst ujednolicony. W efekcie mamy niewiele wariantów o wielkim znaczeniu. Różnorodność była raczej przed ustabilizowaniem się tekstu, szczególnie w formach tekstu znalezionego w Qumran czy w formach LXX.

Gdy chodzi o NT, świadkowie tekstu ukazują, że bardzo szybko po utworzeniu się tekstu zarysowuje się duża różnorodność. Co więcej, podczas gdy rękopisy tradycji masoreckiej przekazują tekst całkiem jednolity, dla NT mamy ogromną liczbę wariantów. Wśród rękopisów znanych dzisiaj posiadamy  90 papirusów, ¸274 rękopisy uncjalne,  2795 rękopisy minuskułowe,  lekcjonarze zawierające teksty NT. Z tych 4 rękopisy zawierają całą Biblię, 59 cały NT i  2000 zawierają ewangelie. Z tych wszystkich nie znajdziemy dwóch zawierających tekst dokładnie taki sam.

Z drugiej strony, ST formował się przez długie wieki, czas formowania się NT był bardziej zawężony. Mimo to najważniejsi świadkowie tekstu datują się od wieku IV po Chr. i tylko niektóre papirusy są trochę wcześniejsze Poszukiwanie tekstu oryginalnego musi wyjść od tych rękopisów, biorąc też pod uwagę manuskrypty późniejsze, które też mogą zawierać lekcje starsze. Będziemy brali pod uwagę więc świadków bezpośrednich i pośrednich.

Rozpoczniemy jednak od wydań drukowanych NT, by zorientować się w pracy włożonej w Krytykę Tekstu w ostatnich stuleciach. Będziemy badać poszczególne formy tekstu by prześledzić historię rozwoju i przekazu tekstu NT. Te analizy pomogą ustosunkować się co do wartości świadectw obecnie posiadanych, tzn. zachowanych rękopisów tekstu NT.

ALAND K. - ALAND B., Der Text des Neuen Testaments, Stuttgart 1982.

FRANKOWSKI J., Nowy etap w nowotestamentalnej Krytyce Tekstu, CT 57(1987)f.3 s.5-17.

ROMANIUK K., Wprowadzenie do Krytyki Tekstu Starego i Nowego Testamentu, Poznań 1975.

SZLAGA J., Krytyka literacka i historyczna, (red. Langkammer H., Metodologia Nowego Testamentu, Pelplin 1994) 85-110.

FLIS J., Krytyka Tekstu Nowego Testamentu, (red. Langkammer H., Metodologia Nowego Testamentu, Pelplin 1994) 53-83.

VOGELS H.J., Critique textuelle du Nouveau Testament, w: DBS.

1. Wydania drukowane krytyczne NT

Od 1514 do 1870 zostały wydane 754 wydania drukowane tekstu greckiego NT. Aż do ubiegłego wieku większość z nich opierała się na tzw. textus receptus, pochodzącym od Erazma z Rotterdamu.

1.1. Textus receptus i jego poprzednicy

- Polyglotta Complutensia (1514 - pierwszy tekst grecki drukowany)

- Erazm z Rotterdamu

Pierwszego marca 1516 został opublikowany i wystawiony na sprzedaż: Novum Instrumentum omne. To wydanie otrzymało miano pierwszego wydania (editio princeps) a to dlatego, że została opóźniona aprobata watykańska dla Poligloty z Complutum. Ta ostatnia została ukończona w 1517 roku a zatwierdzenie czekało aż rękopisy pożyczone z Watykanu zostaną zwrócone na ich miejsce.

Sam Erazm wyraził się później o swoim wydaniu jako: praecipitatum verius quam editum, tzn. bardziej pośpiesznie złożone niż wydane. Oparł się na rękopisach z XII wieku, a jego celem było danie podstawy do nowego tłumaczenia na łacinę. Zebrał rękopisy dostępne, naniósł poprawki i oddał do druku. Dla przykładu z Apokalipsy nie znalazł żadnego rękopisu w bibliotece w Basilei.

Pożyczył więc jakiś manuskrypt od swego kolegi Reuchlin'a. W tym rękopisie brakowało jednak końcowych wierszy Ap 22,16-21. Erazm nie kłopocząc się bardzo przełożył to z łaciny na język grecki (i to nawet z błędami). Inne rękopisy poprawił na podstawie łacińskiej Wulgaty. W sumie jednak zarówno on jak i wydawca Froben odnieśli sukces (także ekonomiczny) miana pierwszego wydania.

Największy jednak mankament tego wydania to nie tyle poprawki i błędy, lecz bardziej typ tekstu, który służył za podstawę. Był to tekst przekazany przez rękopisy z XII i XIII wieku, należące do rodziny (recenzji) bizantyjskiej. Ta rodzina przekazuje nam najgorszy typ tekstu z istniejących rękopisów NT.

Wszystkie inne wydania oparte na tym tekście nazwano tekstus receptus od momentu, kiedy jeden z wydawców (dzielny w swoim zawodzie - Elzevir 1633) wychwalał go we wprowadzeniu do swojego wydania w następujący sposób: Textum ergo habes, nunc ab omnibus receptum: in quo nihil immutatu aut corruptum damus (w którym nie ma niczego zmienionego i niczego popsutego).

- Robert Estienne (Stephanus) w 1546 wydał tekst grecki oparty na tekście Erazma. Jego czwarte wydanie (1551) zawierało podział na wiersze oznaczone tam cyframi.

- T. De Bèze (Beza), (ok. 1565?) opublikował 9 wydań tekstu greckiego NT. On pierwszy użył też tekstu syryjskiego. Wzorował się na tekście czwartego Staphanusa.

- B. i A. Elzevir, ich pierwsze wydanie ukazało się w 1624 w Leiden. Tekst wzięty z wydania Bezy (1565). W trzecim wydaniu (1633) we wprowadzeniu znalazło się określenie textus receptus.

1.2. Opracowania krytyczne tekstu greckiego

- Karl LACHMANN (1793-1851) profesor filologii klasycznej w Berlinie, opublikował tekst grecki w którym odchodzi od textus receptus. Miał on na celu odnaleźć nie tyle tekst oryginalny ile ten używany na Wschodzie w IV wieku po Chr.

- Constantin von TISCHENDORF (1815-1874) dokończył zamierzenia Lachmanna. On przede wszystkim odczytał codex Ephraemi rescriptus i przestudiował inne rękopisy starożytne. Jego ostatnie wydanie z roku 1872 utrzymuje swoją wartość do dzisiaj ze względu na ilość wariantów tam ukazanych. Jego tekst był krytykowany jako za bardzo zależny od kodeksu Synajskiego (on go przecież odkrył).

- Brooke Foss WESTCOTT i John Anthony HORT (profesorzy z Cambridge). Wydanie tych dwóch uczonych 1881 i 1896 praktycznie zajęło miejsce textus receptus, lub przynajmniej wskazało na jego mankamenty. Dla W-H kodeks Watykański był taką gwiazdą polarną w morzu rękopisów.

Widzieli w nim tekst neutralny. Oni też wyszczególnili 4 typy tekstu:

1. syryjski albo antiocheński (III-IV w.) - A, E, i dużo minuskułów 2. neutralny - B, S, L (33)

3. aleksandryjski - S, C, L (33) 4. zachodni - D, 28,565, lat, syr, sah

We wprowadzeniu do tego dzieła (The New Testament in the Original Greek, London 1896) przedstawili swoją teorię rozwoju tekstu. Według nich tekst neutralny znajdował się w kodeksach B i S. Zgodność tych dwóch rękopisów daje duże prawdopodobieństwo lekcji oryginalnej.

- H. F. Von SODEN (1852-1914). Wydanie krytyczne z 1913. Sklasyfikował rękopisy NT w trzy recenzje wedłuch pochodzenia świadków tekstu:

1. K (koine) kościół bizantyjski ( Lucjan: IV w. po Chr.) 2. H (Hezyhiusz) Egipt

3. I (Jerozolima) Euzebiusz i Pamfil z Cezarei

Według von Soden te recenzje opierały się na archetypie tekstu (zaginionym), którego używał Orygenes, poprawianego przez Tacjana w II w. (Ewangelie i Dzieje) oraz przez Marcjona (Listy Pawła). Gdyby udało się wyeliminować te poprawki dotarlibyśmy do tekstu oryginalnego.

- B. H. STREETER, The Four Gospels. A Study of Origins, London 1924. W swoim opracowaniu starał się odnaleźć teksty lokalne (Aleksandria, Antiochia, Cezarea, Italia, Gallia, Kartagina, tekst bizantyjski) oraz dotrzeć do tekstu oryginalnego, który wyjaśniałby wszystkie inne formy tekstu.

Oparł się na studiach W-H i zmodyfikował ich teorię. Nazwał ich tekst syryjski tekstem bizantyjskim, gdyż był rozpowszechniony w imperium bizantyjskim od IV wieku aż do końca średniowiecza. Tekst zaś neutralny nazwał tekstem aleksandryjskim. zachodni podzielił na 4 rodziny lokalne (Italia, Kartagina, Antiochia, Cezarea).

- A. MERK, Novum Testamentum Graece et Latinae, PIB, Roma, ¹1933, ... ¹¹1992. W tym wydaniu krytycznym opierając się na pracach Von Soden i Streeter podzielił rękopisy greckie na 4 grupy (recenzje, rodziny): H - Hezychiusz; D - zachodni; C - cezarejski; K - koine.

- The Greek New Testament (red. K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren) London 1966, ⁴1993(?). Jest to wydanie kierowane przez United Bible Society w Stuttgarcie. Bierze pod uwagę cały dorobek krytyków od W-H do najnowszych odkrytych rękopisów. W aparacie krytycznym każdy wariant otrzymuje stopień prawdopodobieństwa (A, B, C).

- E. NESTLE - K. ALAND, Novum Testamentum Graece, Stuttgart ²⁷1993. Jest to najnowsze wydanie dzieła Eberharda Nestle'a (1898). Tekst podstawowy w tym wydaniu jest taki sam jak w trzecim wydaniu The Greek New Testament, ale w aparacie krytycznym zawiera większą liczbę wariantów. Jest to kopalnia wiedzy.

2. Świadectwa tekstu nowotestamentalnego

Świadectwa tekstu greckiego NT zwykło dzielić się na papirusy i kodeksy. Do świadectw pośrednich zaliczymy też tłumaczenia starożytne, lekcjonarze i cytaty u Ojców Kościoła.

2.1. Papirusy nowotestamentalne

Nietrwałość zwojów papirusowych uniemożliwia przetrwanie najstarszych rękopisów NT.

Posiadamy około 90 fragmentów papirusowych NT. Pochodzą one wszystkie z Egiptu, gdzie przechowały się dzięki nadzwyczaj suchemu klimatowi. Zdaje się, że tam też one były kopiowane.

Krytycy oznaczają je literą P, umieszczając przy niej kolejną cyfrę arabską, zależnie od daty odkrycia i publikacji fragmentu.

P⁵² - Jn 18,31-33.37-38, ok. r. 125, Manchester, John Rylands Library (9x6 cm zapisany obustronnie). Jest to najstarszy odpis tekstu Nowego Testamentu, (nie biorąc pod uwagę bardzo wątpliwego fragmentu Mk z Qumran?)

Kolekcja Chester Beatty

P⁴⁵, P⁴⁶, P⁴⁷ - Papirusy angielskiego zbieracza starożytności Alfreda Chester Beatty'ego. Pochodzą z Egiptu i datowane są na przełom II i III wieku. P⁴⁵ zawiera dużą część Ewangelii i Dziejów (z około 110 kart zachowało się 28); P⁴⁶ stanowi część zbioru listów św. Pawła na 86 kartach; P⁴⁷ to fragment Apokalipsy na 10 kartach.

Kolekcja Martin Bodmer

P⁶⁶, P⁷², P⁷⁴, P⁷⁵ - papirusy z kolekcji M. Bodmera, adwokata szwajcarskiego zamieszkałego w Cologny pod Genewą.

P⁶⁶ - pochodzi z 200 roku i zawiera duże fragmenty Ewangelii św. Jana. Tekst przepisywał jakiś wprawny i staranny skryba, gdyż błędów jest bardzo niewiele, a niektóre poprawki zdają się pochodzić od samego kopisty.

P⁷² - pochodzi z III wieku, zawiera fragmenty Listów Judy i Piotra. Co do tych listów w owym okresie nie było jeszcze pewności ich natchnienia.

P⁷⁴ - pochodzi z VII wieku, zawiera fragmenty Dziejów i Listów Pasterskich. Posiada tekst w bardzo dobrym stanie. K. Aland przyznaje mu kategorię I (tekst egipski).

P⁷⁵ - datowany na około 200 r. Jest to najstarszy znany odpis z Ewangelii Łukasza i jeden z najstarszych Jana. Bardzo podobny do Kodeksu Watykańskiego.

/Dokładny opis wszystkich - Aland K. - B. Aland, Il Testo del Nuovo Testamento, Torino 1987/

Te starożytne odpisy papirusowe mają bezcenną wartość: potwierdzają wiarygodność historyczną Ewangelii i innych Pism NT, które musiały być spisane jeszcze w I wieku.

2.2. Kodeksy majuskułowe NT

Brak pełnych odpisów NT z pierwszych trzech wieków chrześcijaństwa tłumaczy się tym, że chodzi o okres prześladowań (prześladowanie Dioklecjana), gdy księgi biblijne miały bać na mocy dekretów cesarskich wydawane w ręce władz i niszczone. Po Edykcie Mediolańskim sam cesarz Konstantym wyasygnował znaczne sumy na sporządzenie nowych kodeksów pergaminowych.

Odtąd pergamin staje się materiałem powszechnie używanym aż do X wieku. Często dla oszczędności używano zapisanych kart ponownie, po starciu dawnego tekstu; są to tzw. palimpsesty (gr. pa,lin ya,w = ponownie ścieram). Tak np. pod XII-wiecznym rękopisem traktatu św. Efrema odkryto fragmenty starożytnego odpisu ksiąg biblijnych z V wieku.

Kodeksy dzielimy na majuskułowe i minuskułowe ze względu na kształt liter. Majuskułowe (uncjalne) oznaczano dużymi literami alfabetu łacińskiego i greckiego, a dalsze kolejną cyfrą

arabską poprzedzoną zerem (046 - 0274). Minuskułowe oznaczane są cyfrą arabską bez zera na początku¹.

Do najważniejszych majuskułowych należą:

- Codex Synaiticus (patrz opis przy omawianiu LXX) - Codex Vaticanus (patrz opis przy omawianiu LXX)

- Codex Alexandrinus (02 lub A). Powstał w Egipcie w V wieku. Zawiera 773 karty (32x26 cm) z kompletnym tekstem całej Biblii oraz obu listów Klemensa Aleksandryjskiego. Z Aleksandrii zabrał go w XII w. patriarcha Cyryl do Konstantynopola, skąd wkrótce trafił do Anglii: dziś w British Museum.

- Codex Ephremi rescriptus (C lub 04). Zawiera prawie cały NT. Liczy 145 kart (33x27 cm).

- Codex Bezae (D^ea lub 05) z V-VI wieku, grecko-łaciński, liczy dziś 406 kart (26x21,5 cm), z tekstem wszystkich ewangelii (Mt, J, Łk, Mk), Dz i 3J. Reprezentuje tekst przyjęty w Kościele zachodnim. W w. XVI dostał się w ręce uczonego protestanckiego Teodora Bezy, który przekazał go Uniwersytetowi w Cambridge.

- Codex Clromontanus (D^p lub 06). Jest to druga część Kodeksu Bezy (przez pewien czas posiadał go T. Beza). Przez długi czas znajdował się w Clairmont we Francji. Zawiera Listy Pawłowe po grecku i po łacinie oraz słynny kanon klaromontański ze spisem ksiąg świętych. Został napisany w V w. prawdopodobnie w Italii południowej, obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Paryżu.

- Codex Freerianus lub Washingtonianus (W lub 032), być może z V wieku z tekstem czterech Ewangelii, sprowadzony do biblioteki w Waszyngtonie przez uczonego amerykańskiego nazwiskiem C.L. Freer.

- Codex Koridethi (Q lub 038) - nazwa od klasztoru w Koridethi na Kaukazie - prawdopodobnie z IX w., zawiera tekst Ewangelii.

2.3. Najważniejsze kodeksy minuskułowe

W sumie odkryto do dziś ponad 2700 (2795) rękopisów minuskułowych, z których tylko około 50 zawiera cały NT. Aby wykorzystać tak wielką liczbę odpisów przy krytyce tekstu, uczeni sklasyfikowali je w pokrewne pochodzeniem grupy. Okazało się, że nawet rękopisy przepisane w późnym średniowieczu mogą być odpisami bardzo starych kodeksów i zawierać lekcje lepsze od wielu starożytnych majuskułów.

Najstarszy z nich to 461 pochodzący z roku 835.

1 - z w. XII, przechowywany w Bazylei. Z niego między innymi korzystał Erazm, wydając pierwszą Biblię NT po grecku. Właściwości podobne do tego kodeksu posiadają także minuskuły 22, 118, 131, 209, 1278, 2193. Wszystkie należą do tzw. rodziny cezarejskiej, w której minuskuł 1 uchodzi za najlepszy.

13 - z w. XII, posiada dużo lekcji własnych, należy do tej samej rodziny co majuskuł W (waszyngtoński). Jest to rodzina Freer.

1 System oznakowania został dopracowany przez Caspar René Gregory, Die griechischen Handschriften des Neuen Testaments, 1908.

33 - z w. IX, przechowywany w Bibliotece Narodowej w Paryżu jest nazwany królową minuskułów. Niektórzy sądzą, że jest to najlepszy ze wszystkich minuskułów. Wykazuje duże podobieństwo do Kodeksu Watykańskiego.

61 - z w. XV lub XVI, przechowywany w Dublinie. Jest to pierwszy kodeks grecki, w którym znajduje się tzw. comma joanneum (1 J 5,7-8). Przedtem znajdowało się ono tylko w rękopisach Wulgaty.

1739 - z X lub XI wieku, ma wiele cech wspólnych z P⁴⁶; w niektórych partiach jest poprawiany lub wyjaśniany komentarzami Orygenesa.

2.4. Lekcjonarze i cytaty u Ojców Kościoła

Ostatnio krytycy tekstu zwracają uwagę na stare księgi liturgiczne, ewangeliarze i lekcjonarze, które często przekazywały tekst biblijny przez wieki w niezmienionej formie. Dotychczas zinwentaryzowano ponad 2000 lekcjonarzy (oznaczamy je literą l oraz kolejną cyfrą arabską), z ważnymi wariantami tekstu. Najstarszy z lekcjonarzy to l 1596, pochodzi on z V wieku. Zawiera ciekawe warianty; obecnie znajduje się w Wiedniu.

3. Klasyfikacja rękopisów

Wielka ilość rękopisów NT i wręcz niezliczone cytaty w pismach Ojców Kościoła sprawiają, że suma wariantów tekstu sięga liczby 250 000. Świadczy to o tym, że teksty NT nie od początku były traktowane jako nienaruszalny monolit. W poszczególnych gminach Kościoła tekst biblijny przyjmował nieco odmienne postacie, odzwierciedlając zainteresowania i potrzeby konkretnej społeczności. Uczeni próbują zgrupować dostępne dziś odpisy tekstu greckiego NT według pewnych cech wspólnych. Choć daleko w tym względzie do pełnej zgodności, ogólnie uznaje się 4 typy tekstu NT, zwane też recenzjami.

/C.M. Martini, Il Testo biblico, /

H - Tekst Aleksandryjski, uformowany w Egipcie. Zwany też tekstem hezychiańskim; ta nazwa pochodzi od Hezychiusza, który w IV w. dokonał rewizji istniejących wtedy rękopisów. Jest reprezentowany przez starożytne rękopisy, z reguły bardzo wartościowe: B, S, P⁷⁵; A (poza ewangeliami); C; minuskuły 33, 892, 1241. Zdaje się, że jest najbliższy oryginałowi. Unika harmonizowania tekstu i zawiera przeważnie krótsze warianty (textus brevior). "Neutralny" - to jeszcze jedna nazwa tego tekstu, mająca świadczyć o rzekomym braku zniekształceń.

D - Tekst zachodni. Symbol tej recenzji pochodzi od Kodeksu Bezy, który jest głównym reprezentantem tego typu tekstu. Inni świadkowie to wiele późniejszych minuskułów jak i antyczne wersje łacińskie i syryjskie, oraz cytaty Justyna i Ireneusza. W stosunku do tekstu aleksandryjskiego zauważa się tu tendencje do harmonizowania tekstu, do parafrazy. Zawiera wiele dodatków lub przeoczeń.

C - Tekst cezarejski; został tak nazwany ze względu na podobieństwa z tekstem używanym przez Orygenesa i Euzebiusza, co wskazywałoby na Kościół w Cezarei palestyńskiej jako miejsce pochodzenia. Jest reprezentowany przez dwie grupy kodeksów minuskułowych wyszczególnione przez uczonych FREER i LAKE (rodzina nr 13 = 13, 69, 124, 346 i rodzina nr 1 = 1, 118, 131, 209) i przez majuskuły W i Q. Tekst cezarejski jest bardzo bliski aleksandryjskiemu, choć jest bardziej dopracowany lingwistycznie. Jest dość dokładny, poprawny pod względem języka i stylu.

K - Tekst bizantyjski to wielka ilość rękopisów greckich NT począwszy od VII-VIII w., które przedstawiają tekst dość jednolity z wariantami o niewielkim znaczeniu wobec wielkich kodeksów uncjalnych. Jest nazwany bizantyjskim ponieważ używa go Kościół Wschodni, od średniowiecza aż po dzień dzisiejszy. Symbol K pochodzi od greckiego terminu koinh - wspólny, pospolity, powszechny - stał się on bowiem tekstem wspólnym dla wszystkich greków. Najznakomitszym reprezentantem tego tekstu jest Kodeks Aleksandryjski (ewangelie). Z tego tekstu pochodzą również cytaty biblijune w pismach Cyryla Aleksandryjskiego, Chryzostoma, Teodoreta z Cyru.

Odznacza się tendencjami do elegancji językowej i wyjaśniania tekstu (Mt 6,1), harmonizuje teksty, jeśli są do siebie podobne przynajmniej pod względem sensu (Mt 19,17 dostosowany do miejsc paralelnych u Mk i Łk). Częste są też konflacje czyli zmieszanie, połączenie dwóch lub więcej wersji tego samego wiersza.

Podział na typy tekstu jest trochę inny gdy rozpatrujemy Listy Pawłowe (3 recenzje) oraz tekst Apokalipsy, gdzie wyróżnia się nieco więcej typów tekstu /zob. Romaniuk s. 95/.

Pomimo tak wielkiej liczby rękopisów i mimo to iż różnią się one od siebie, to różnice dotyczą przeważnie ortografii i składni zdań. Z ponad 250 000 wariantów, zaledwie około 200 zmienia sens zdania, a ok. 15 dotyczy spraw ważniejszych (Mt 1,16; Mk 1,1; Łk 22,19n; J 1,18; 5,3n; Dz 20,28), nie zmieniając jednak w niczym prawd dogmatycznych, wyrażonych jasno w innych tekstach.

Można więc słusznie uważać dostępny dziś tekst grecki NT za autentyczne źródło Objawienia, z którego Kościół czerpie Bożą naukę bez obawy zbłądzenia.

4. Aparat krytyczny do Greek New Testament (GNT)

- przeczytaj wprowadzenie (Introduction) w języku angielskim

Trzeba mieć na uwadze cel tego wydania. Mówi się, że GNT jest przeznaczony dla tłumaczy Nowego testamentu, a natomiast Nestle-Aland ma na uwadze studentów, profesorów i egzegetów NT.

Tekst jest podzielony na perykopy i każda ma swój tytuł w języku angielskim. W ewangeliach pod tytułem podane są teksty paralelne. Poszczególne warianty rozpatrywane w aparacie krytycznym są oznaczone kolejną cyfrą w każdym rozdziale. Natomiast małe litery a, b, c wskazują na różnice w interpunkcji tekstu.

W aparacie krytycznym po odpowiedniej cyfrze jest podany werset. Dalej w nawiasie klamrowym duża litera (A, B, C,) oznacza stopień prawdopodobieństwa wybranej lekcji według wydawców GNT. Następnie zawsze na pierwszym miejscu jest tekst wybrany przez wydawców.

Następne poszczególne warianty są oddzielone podwójną kreską pochyłą. Pomniejsze warianty są jeszcze zaznaczone w nawiasach.

Odnośnie świadków tekstu imiona Ojców są zapisane w całości. Także występuje napisane w całości Diatessaron wraz z literką (indeks górny) oznaczającą tradycję, która ten tekst przekazuje.

Np.:

Diatessaron^a - tradycja arabska

Diatessaron^p - tradycja perska. Inne to: f - łacińska, s - staro-niemiecka, t - toskańska, v - wenecka, i - ogólnie włoska.

Diatessaron^e - cytaty Diatessaronu u św. Efrema

Diatessaron^earm - wersja armeńska komentarza św. Efrema

Diatessaron^esyr - cytaty z wersji syryjskiej Diatessaronu; jest to tekst najbliższy oryginałowi Tacjana.

Z równą dokładnością wyszczególniane są rękopisy Vetus Latina.

Trzeba też zwrócić uwagę na skróty. Często różnią się od tych używanych przez N-A, a to dlatego, że GNT bazuje na języku angielskim a N-A na języku łacińskim. Np.: GNT v.r. = variant reading, N-A v.l. = varia lectio.

Także GNT podaje bardzo dokładnie warianty pochodzące z lekcjonarzy. Lect = oznacza większość lekcjonarzy, natomiast l z cyfrą oznacza poszczególny lekcjonarz.

Następnie dla oznaczenia tekstu większości, tzn. tekstu większości rękopisów bizantyjskich GNT ma Byz lub Byz^pt gdy chodzi o część tej tradycji. Natomiast N-A używa gotyckiego M (Mehrheitstext).

Jeśli chodzi o aparat interpunkcyjny, znajdujący się poniżej aparatu krytycznego na dole strony, GNT bierze też pod uwagę współczesne tłumaczenia. Np. Jer - Jerusalem Bible, RSV - Revised Standard Version, Luth - Luther Version.

Według poszczególnych kategorii wskazane są różnice. Np. direct, indirect, causal, interrogative - różne użycia słówka greckiego o[ti.

Jako przykład omówienie wariantów na str. 154 GNT - Mk 8,15-18.

5. Aparat krytyczny do Novum Testamentum Graece (Nestle-Aland)

- Przeczytaj wprowadzenie, które jest w języku niemieckim i angielskim

 - brakuje tego słowa w niektórych rękopisach

┌ - to słowo jest zastąpione innym lub jest więcej słów w jednej z tradycji rękopisowych

┬ - część tradycji ma tutaj dodatek, wstawkę jednego lub więcej słów

- część tradycji rękopisowej ma tutaj lukę

\ - koniec luki

 - część tradycji ma tutaj obszerniejszy tekst i przekazany w innej formie

 - koniec tego fragmentu tekstu

s - w części tradycji jest zmiana w kolejności wyrazów

s 3214 - cyfry wskazują kolejność wyrazów w danej tradycji rękopisowej

s^. - tylko to jedno słowo jest przestawione w miejsce wskazane w aparacie krytycznym

Jak przykład zobacz Nestle-Aland na s.60 - Mt 21,28-32

6. Przykłady krytyki tekstu NT

1) Mk 10,40 - scriptio continua Mk 10,40:

avllV oi-j h`toi,mastai

A B² (C^* alloi) C² K Q P Y f¹ f¹³ 28 565... Byz Lect itaur, c, f, i, l, q vg syr^{p, h, pal} cop^bo goth arm geo

alloij

a

225 ita, b, d, ff2, k cop^sa eth a;lloij de,

syr^s

Te różnice tłumaczą się początkowym pismem połączonym (scriptio continua). Tekst napisany dużymi literami ALLOIC możny było odczytać jako avllV oi-j lub a;lloij.

To wyraźnie daje inny sens. W pierwszym przypadku miejsce po prawej stronie Jezusa przewidziane jest dla tych, dla których to zostało postanowione. W drugim przypadku to miejsce zostało przygotowane dla innych.

2) 1 Ts 2,7 - haplografia albo dittografia

avlla. evgenh,qhmen nh,pioi evn me,sw| u`mw/n

P⁶⁵

a

avlla. evgenh,qhmen h;pioi evn me,sw| u`mw/n

a

Różnicę tłumaczy się opuszczeniem (haplografia) lub podwojeniem (dittografia) litery n.

Tutaj Paweł mógł napisać nh,pioi (niemowlęta, dzieci ssące) i w niektórych rękopisach wypadło n, lub Paweł napisał h;pioi (łagodni, mili uprzejmi) a n pojawiło się przed dyttografię.

Analizując rękopisy widać, że świadkowie starsi mają nh,pioi. Zmiany zdaje się nastąpiły z powodu kontekstu, gdzie bardziej brzmi to drugie h;pioi.

Z kryteriów wewnętrznych to słownictwo Pawła. Słowo nh,pioi jest typowo pawłowe (na 15x w NT 11 w Listach pawłowych, natomiast słowo h;pioi nie występuje wcale u Pawła. Następnie to pierwsze stanowi lectio difficilior, co przy poparciu starszych rękopisów zdaje się być bardziej oryginalne.

3) Rz 5,1 - itacyzmy (ex itacismo)

Są to błędy spowodowane zmieniającą się wymową niektórych dyftongów czy liter greckich. Np. h`mei/j i u`mei/j były wymawiane podobnie gdyż h i u wymawiano jako i. Podobnie w przypadku ai i e, które były wymawiane jako e. Również ei było wymawiane jako i. W wymowie nie było też widać różnicy między o i omega (o w)

Rz 5,1

Dikaiwqe,ntej ou=n evk pi,stewj eivrh,nhn e;comen pro.j to.n qeo.n

a

Dikaiwqe,ntej ou=n evk pi,stewj eivrh,nhn e;cwmen pro.j to.n qeo.n

a

W pierwszym przypadku czytamy: mamy pokój z Bogiem. W drugim wypadku jest zachęta:

miejmy pokój z Bogiem, zachowujmy pokój z Bogiem. Krytycy z powodu kontekstu całego rozdziału Rz 5 przyjmują pierwszą lekcję jako bardziej oryginalną.

Zobacz też:

Mk 1,16; Mt 13,57 - konflacja Mt 5,19-21 - homoioarkton Mt 9,18 - scriptio continua 1 Kor 15,54-55 - itacismi, etc...

7. Dwanaście podstawowych reguł krytyki tekstu wg K. Alanda

/zob. Frankowski, s.172-173/

1) Tylko jedno brzmienie może być pierwotne.

2) Tylko to brzmienie może być pierwotne, przy którym występuje optymalna zgodność zewnętrznych i wewnętrznych kryteriów.

3) Krytyka tekstu najpierw rozpatruje kryteria zewnętrzne a potem wewnętrzne.

4) Same kryteria wewnętrzne (kontekst, styl) nie mogą być uzasadnieniem przy wyborze wariantu, szczególnie wtedy gdy nie idą w parze z tradycją rękopisów.

5) Za podstawę służy tekst grecki. Tłumaczenia i Ojcowie Kościoła pełnią rolę uzupełniającą.

6) Należy brać pod uwagę wartość rękopisów a nie ich liczbę. Ale i tutaj wartość rękopisu nie przesądza danej lekcji. Każdy przypadek należy rozpatrywać z osobna (principium locale - zasada rozważania każdej lekcji, każdego locum osobno).

7) Zasada, że w każdym rękopisie, nawet odosobnionym może znajdować się wersja oryginalna jest tylko teorią.

8) Bardzo ważne jest sporządzenie drzewa genealogicznego. Lekcja, z której dają się wyprowadzić wszystkie inne jest najprawdopodobniej pierwotna.

9) Rękopisy winny być rozpatrywane nie w odosobnieniu lecz w kontekście ich tradycji rękopisowej.

10)Lectio difficilior jest lectio potior. Tej zasady też nie można stosować mechanicznie; zawsze w powiązaniu z innymi kryteriami.

11)Lectio brevior = lectio potior. Nie może być traktowana mechanicznie. Należy uwzględniać tendencje poszczególnych rękopisów czy tendencje tradycji rękopisowych.

12)Ciągle odnawiane doświadczenie oparte na stałym obcowaniu z rękopiśmiennym przekazem jest najlepszym mistrzem krytyki tekstu. Kto chce w niej twórczo uczestniczyć, powinien skolacjonować w całości przynajmniej jeden duży wczesny papirus, jeden znaczący kodeks majuskułowy i jeden ważny kodeks minuskułowy. Czyści teoretycy dość często przynosili krytyce tekstu więcej szkody niż pożytku.