Zadanie 1 KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

(1)

(2)

(3)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 1

(4)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 1

a) Rozpoznaj rodzaje komórek

eukariotycznych przedstawione na rysunku. Podpisz każdą z nich oraz

podaj element budowy różniący je od siebie.

………

(5)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 1

a) Rozpoznaj rodzaje komórek

eukariotycznych przedstawione na rysunku. Podpisz każdą z nich oraz

podaj element budowy różniący je od siebie.

………

A. komórka grzybowa, B. komórka roślinna.

Elementem budowy różniącym te komórki jest obecność chloroplastów w komórce roślinnej.

(6)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 1

b) Do każdego z elementów budowy oznaczonych cyframi 1 i 2

przyporządkuj po dwa zdania wybrane spośród I–VI, które ten element opisują.

(7)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 1

b) Do każdego z elementów budowy oznaczonych cyframi 1 i 2

przyporządkuj po dwa zdania wybrane spośród I–VI, które ten element opisują.

b) Element budowy 1: II, V Element budowy 2: III, IV

(8)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 2

(9)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 2

a) Podaj, który rodzaj komórek (roślinne, zwierzęce, czy grzybowe) przedstawiono na rysunku I. Odpowiedź uzasadnij,

uwzględniając różnice w budowie

między wybranym rodzajem komórek, a pozostałymi dwoma rodzajami komórek.

………

(10)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 2

a) Podaj, który rodzaj komórek (roślinne, zwierzęce, czy grzybowe) przedstawiono na rysunku I. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając różnice w budowie między wybranym rodzajem komórek, a pozostałymi dwoma rodzajami komórek.

………

a) Przedstawiono komórki roślinne, ponieważ w ich budowie występują (widoczne na rysunku): ściana

komórkowa i chloroplasty, a w komórkach zwierzęcych brak tych elementów, natomiast w komórkach grzybów

występuje ściana komórkowa, ale brak chloroplastów.

(11)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 2

(12)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 2

Jest to plazmoliza. Po umieszczeniu komórki w roztworze hipertonicznym (o wyższym stężeniu niż roztwór komórkowy), woda z komórki (z wakuoli / z wodniczek i cytoplazmy) przenika na zasadzie osmozy na zewnątrz (do roztworu zewnętrznego), co powoduje

odwodnienie komórki (wakuoli), prowadzące do kurczenia się protoplastu i jego odstawania od ściany komórkowej.

(13)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 2

c) Podaj właściwość błon plazmatycznych, która warunkuje przebieg zjawiska w sposób przedstawiony na rysunku II. Odpowiedź uzasadnij.

………

(14)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 2

c) Podaj właściwość błon plazmatycznych, która warunkuje przebieg zjawiska w sposób przedstawiony na rysunku II. Odpowiedź uzasadnij.

Jest to półprzepuszczalność (błon plazmatycznych). Po umieszczeniu komórki w roztworze hipertonicznym następuje jej odwodnienie (odwodnienie wakuoli), z czego wynika, że

wyrównywanie różnicy stężeń między roztworem komórkowym i zewnętrznym odbywa się jedynie przez oddawanie wody z wakuoli (czyli na drodze osmozy), a nie przez przenikanie cukru (sacharozy) do komórki. Błony plazmatyczne są więc przepuszczalne dla wody, a nieprzepuszczalne dla cukru (sacharozy).

(15)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 2

d) Wymień organella półautonomiczne występujące w komórce

przedstawionej na rysunku I. Sformułuj dwa argumenty na rzecz ich endosymbiotycznego pochodzenia, uwzględniając cechy budowy tych organelli.

(16)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 2

d) Wymień organella półautonomiczne występujące w komórce przedstawionej na rysunku I.

Sformułuj dwa argumenty na rzecz ich endosymbiotycznego pochodzenia, uwzględniając cechy budowy tych organelli.

d) Mitochondria i chloroplasty (plastydy), są organellami półautonomicznymi, gdyż mają:

• – własny DNA / niezależny od jądra komórkowego

• – własne rybosomy.

Zgodnie z teorią endosymbiozy pochodzą od organizmów prokariotycznych (są przekształconymi komórkami prokariotycznymi), za czym przemawiają:

– obecność w tych organellach (zazwyczaj) kolistego DNA (innego niż DNA jądrowe), podobnego do DNA w komórkach bakterii,

– obecność w tych organellach rybosomów podobnych do występujących w komórkach prokariotycznych,

– podobne wymiary tych organelli do wymiarów komórek prokariotycznych

(17)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 3 Matura Czerwiec 2019, Poziom rozszerzony (stary)

Oceń, czy stwierdzenie „Wszystkie rybosomy w komórkach zwierzęcych są jednakowej wielkości” jest prawdziwe. Odpowiedź uzasadnij.

………

(18)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Oceń, czy stwierdzenie „Wszystkie rybosomy w komórkach zwierzęcych są jednakowej wielkości”

jest prawdziwe. Odpowiedź uzasadnij.

………

Przykładowe odpowiedzi

• Stwierdzenie jest nieprawdziwe, ponieważ rybosomy w komórce zwierzęcej różnią się wielkością:

rybosomy mitochondriów są mniejsze niż rybosomy występujące w cytozolu lub na szorstkiej siateczce śródplazmatycznej.

• Stwierdzenie jest fałszywe, ponieważ rybosomy w cytozolu i rybosomy w mitochondriach różnią się stałą sedymentacji (stałą Svedberga).

(19)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Spośród wymienionych cząsteczek i makrocząsteczek wybierz i podkreśl wyłącznie te, które powstają na terenie jądra komórkowego i są z niego eksportowane do cytoplazmy.

DNA histony mRNA podjednostki rybosomów tRNA

(20)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Spośród wymienionych cząsteczek i makrocząsteczek wybierz i podkreśl wyłącznie te, które powstają na terenie jądra komórkowego i są z niego eksportowane do cytoplazmy.

DNA histony mRNA podjednostki rybosomów tRNA

(21)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 5 Matura Maj 2019, Poziom rozszerzony (stary) Na rysunku przedstawiono budowę błony komórkowej.

(22)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 5

a) Określ, która z widocznych na rysunku cech budowy przedstawionej błony świadczy o tym, że jest to błona komórki zwierzęcej.

(23)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 5

a) Określ, która z widocznych na rysunku cech budowy przedstawionej błony świadczy o tym, że jest to błona komórki zwierzęcej.

Poprawna odpowiedź obecność cholesterolu Uwaga: Do uznania: „obecność glikokaliksu”

„obecność glikoprotein powierzchniowych”,

„obecność glikoprotein”.

(24)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 5

b.)Oceń, czy poniższe informacje dotyczące budowy błony komórkowej są

prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

1. Zewnętrzna i wewnętrzna warstwa błony komórkowej mają budowę symetryczną względem siebie. P F

2. Cząsteczki fosfolipidów mogą zmieniać swoje położenie w obrębie dwuwarstwy. P F

3. Dwuwarstwa fosfolipidowa jest tym bardziej płynna im więcej występuje w niej fosfolipidów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe. P F

(25)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 5

b.)Oceń, czy poniższe informacje dotyczące budowy błony komórkowej są

prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

1. Zewnętrzna i wewnętrzna warstwa błony komórkowej mają budowę symetryczną względem siebie. P F

2. Cząsteczki fosfolipidów mogą zmieniać swoje położenie w obrębie dwuwarstwy. P F

3. Dwuwarstwa fosfolipidowa jest tym bardziej płynna im więcej występuje w niej fosfolipidów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe. P F

Poprawna odpowiedź 1. – F, 2. – P, 3. – F

(26)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Pobierane przez rośliny z roztworu glebowego sole mineralne są źródłem pierwiastków niezbędnych do prawidłowego przebiegu w komórkach wielu przemian biochemicznych, m.in. związanych z procesem fotosyntezy. Poniżej przedstawiono przykłady funkcji, jaką pełnią w tym procesie wskazane pierwiastki.

A. Jest składnikiem białek np. cytochromów uczestniczących w transporcie elektronów podczas fosforylacji fotosyntetycznej.

B. Niedobór tego pierwiastka uniemożliwia wytwarzanie w liściach zielonego barwnika – chlorofilu.

C. Jest składnikiem kompleksu enzymatycznego przeprowadzającego fotolizę wody.

D. Reguluje ruchy aparatów szparkowych oraz przepuszczalność błon uczestniczących w fosforylacjach fotosyntetycznych.

Do każdego z wymienionych poniżej pierwiastków chemicznych przyporządkuj spośród A–D jedną, właściwą rolę, pełnioną przez ten pierwiastek. Wpisz ich oznaczenia literowe.

żelazo magnez potas

(27)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Pobierane przez rośliny z roztworu glebowego sole mineralne są źródłem pierwiastków niezbędnych do prawidłowego przebiegu w komórkach wielu przemian biochemicznych, m.in. związanych z procesem fotosyntezy. Poniżej przedstawiono przykłady funkcji, jaką pełnią w tym procesie wskazane pierwiastki.

A. Jest składnikiem białek np. cytochromów uczestniczących w transporcie elektronów podczas fosforylacji fotosyntetycznej.

B. Niedobór tego pierwiastka uniemożliwia wytwarzanie w liściach zielonego barwnika – chlorofilu.

C. Jest składnikiem kompleksu enzymatycznego przeprowadzającego fotolizę wody.

D. Reguluje ruchy aparatów szparkowych oraz przepuszczalność błon uczestniczących w fosforylacjach fotosyntetycznych.

Do każdego z wymienionych poniżej pierwiastków chemicznych przyporządkuj spośród A–D jedną, właściwą rolę, pełnioną przez ten pierwiastek. Wpisz ich oznaczenia literowe.

żelazo magnez potas

żelazo – A / B, magnez – B, potas – D

(28)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 7 Matura Maj 2018, Poziom rozszerzony (stary)

Poniższym składnikom (A–C) budującym błony komórkowe w

komórkach zwierzęcych przyporządkuj pełnione przez nie funkcje (1.–

4.).

(29)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 7 Matura Maj 2018, Poziom rozszerzony (stary)

Poniższym składnikom (A–C) budującym błony komórkowe w

komórkach zwierzęcych przyporządkuj pełnione przez nie funkcje (1.–

4.).

Poprawna odpowiedź A. – 3, B. – 2, C. – 4.

(30)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Oceń, czy poniższe stwierdzenia określające funkcję wakuoli są prawdziwe.

Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F ‒ jeśli jest fałszywe.

1. Gromadzi substancje zapasowe, np. w postaci ziaren aleuronowych. P F

2. Nadaje barwę niektórym organom dzięki obecności antocyjanów w soku komórkowym. P F

3. 3. Bierze aktywny udział w procesie usuwania zbędnych produktów metabolizmu z komórki. P F

(31)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Oceń, czy poniższe stwierdzenia określające funkcję wakuoli są prawdziwe.

Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F ‒ jeśli jest fałszywe.

1. Gromadzi substancje zapasowe, np. w postaci ziaren aleuronowych. P F

2. Nadaje barwę niektórym organom dzięki obecności antocyjanów w soku komórkowym. P F

3. 3. Bierze aktywny udział w procesie usuwania zbędnych produktów metabolizmu z komórki. P F

Poprawna odpowiedź 1. – P, 2. – P, 3. − F

(32)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 9

Główną cechą niemal wszystkich komórek prokariotycznych jest obecność ściany komórkowej. Różni się ona budową i składem cząsteczkowym od ścian komórek eukariotycznych, które zawierają zwykle celulozę lub chitynę.

Większość ścian komórkowych bakterii zawiera peptydoglikan (związek

chemiczny złożony z dwóch łańcuchów polisacharydów połączonych krótkimi łańcuchami polipeptydowymi). Skuteczność antybiotyku penicyliny wynika z tego, że blokuje ona aktywność enzymów bakteryjnych biorących udział w syntezie peptydoglikanu. Na podstawie różnic w budowie ściany komórkowej i wynikających z tego różnic w barwieniu tej ściany techniką nazywaną

barwieniem Grama, podzielono bakterie na Gram-dodatnie i Gram-ujemne.

Na schematach przedstawiono budowę ściany komórkowej bakterii Gram- dodatnich i Gram-ujemnych.

(33)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 9

Główną cechą niemal wszystkich komórek prokariotycznych jest obecność ściany komórkowej. Różni się ona budową i składem cząsteczkowym od ścian komórek eukariotycznych, które zawierają zwykle celulozę lub chitynę. Większość ścian komórkowych bakterii zawiera peptydoglikan (związek chemiczny złożony z dwóch

łańcuchów polisacharydów połączonych krótkimi łańcuchami

polipeptydowymi). Skuteczność antybiotyku penicyliny wynika z tego, że blokuje ona aktywność enzymów bakteryjnych biorących udział w syntezie peptydoglikanu. Na podstawie różnic w budowie ściany komórkowej i wynikających z tego różnic w barwieniu tej ściany techniką nazywaną barwieniem Grama, podzielono bakterie na Gram-dodatnie i Gram-ujemne. Na schematach przedstawiono budowę ściany komórkowej bakterii Gram-dodatnich i Gram- ujemnych.

(34)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

(35)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

a) Na podstawie schematów podaj różnicę w budowie ściany komórkowej bakterii Gram-

dodatnich i Gram-ujemnych oraz wyjaśnij, jakie ma ona znaczenie dla bakterii chorobotwórczych.

(36)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

a) Na podstawie schematów podaj różnicę w budowie ściany komórkowej bakterii Gram-

dodatnich i Gram-ujemnych oraz wyjaśnij, jakie ma ona znaczenie dla bakterii chorobotwórczych.

a) Przykłady poprawnych odpowiedzi

– Bakterie Gram-ujemne oprócz warstwy peptydoglikanu mają jeszcze błonę zewnętrzną,

która chroni je przed czynnikami obronnymi zakażonego organizmu (przed działaniem

leków).

– Części lipidowe (lipopolisacharydowe), występujące na błonie zewnętrznej, mogą mieć

działanie toksyczne na zakażony organizm i wywoływać np.

stan gorączki.

(37)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 9

b.) Zaznacz wśród niżej wymienionych grup protistów (A–E) te dwie grupy, które charakteryzują się obecnością ściany komórkowej.

A. ameby B. orzęski C. okrzemki D. sporowce E. lęgniowce.

(38)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 9

b.) Zaznacz wśród niżej wymienionych grup protistów (A–E) te dwie grupy, które charakteryzują się obecnością ściany komórkowej.

A. ameby B. orzęski C. okrzemki D. sporowce E. lęgniowce.

(39)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 10 Matura Czerwiec 2018, Poziom rozszerzony (stary) Oceń, czy poniższe informacje dotyczące wirusów są prawdziwe.

Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

1. Wirusy są obligatoryjnymi wewnątrzkomórkowymi pasożytami –

mogą się namnażać wyłącznie w komórkach gospodarza. P F 2. Każdy wirus zbudowany jest z kwasu nukleinowego, białkowego

kapsydu i otoczki lipidowej, ułatwiającej wnikanie wyłącznie do komórki gospodarza. P F

3. Genom wirusów zwierzęcych zbudowany jest z DNA, a u wirusów roślinnych – z DNA lub RNA. P F

(40)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

1. – P, 2. – F, 3. – F

(41)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

1. – P, 2. – F, 3. – F

(42)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 11 Matura Czerwiec 2016, Poziom rozszerzony (nowy) Na schemacie przedstawiono budowę typowej komórki bakterii.

Podanym strukturom bakterii przyporządkuj na podstawie schematu właściwe ich oznaczenia literowe (A–E). plazmid błona komórkowa nukleoid

(43)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 11 Matura Czerwiec 2016, Poziom rozszerzony (nowy) Na schemacie przedstawiono budowę typowej komórki bakterii.

Podanym strukturom bakterii przyporządkuj na podstawie schematu właściwe ich oznaczenia literowe (A–E). plazmid błona komórkowa nukleoid

Rozwiązanie plazmid – C, błona komórkowa – D, nukleoid – E

(44)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Bakteriofagi to specyficzne wirusy atakujące bakterie. Na rysunku A przedstawiono strukturę bakteriofaga T2, natomiast na rysunku B przedstawiono pierwszy etap infekcji komórki bakterii przez tego bakteriofaga.

(45)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Zadanie 12 Matura

Czerwiec 2013, Poziom rozszerzony (stary)

Bakteriofagi to

specyficzne wirusy

atakujące bakterie. Na rysunku A

przedstawiono strukturę bakteriofaga T2,

natomiast na rysunku B przedstawiono pierwszy etap infekcji komórki

bakterii przez tego

bakteriofaga. Określ rolę kapsydu główki bakteriofaga i podaj nazwę związku chemicznego, z którego jest on zbudowany.

(46)

KOMÓRKA, BAKTERIE I WIRUSY

Przykład poprawnej odpowiedzi:

Kapsyd główki bakteriofaga chroni DNA (materiał genetyczny)

bakteriofaga przed uszkodzeniem i zbudowany jest z białek. Za

poprawne określenie roli kapsydu główki bakteriofaga oraz podanie nazwy związku chemicznego

budującego kapsyd – 1 pkt Określ rolę kapsydu główki bakteriofaga i podaj nazwę związku chemicznego, z którego jest on zbudowany.