• Nie Znaleziono Wyników

Typologia pracy ludzkiej w ujęciu św. Tomasza z Akwinu

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Typologia pracy ludzkiej w ujęciu św. Tomasza z Akwinu"

Copied!
24
0
0

Pełen tekst

(1)

Władysław Jacher

Typologia pracy ludzkiej w ujęciu św.

Tomasza z Akwinu

Studia Theologica Varsaviensia 7/2, 153-175

1969

(2)

S tu d ia T heol. V ars. 7 (1969) nr 2

O. W Ł A D Y SŁ A W JA CH ER OP

T Y P O L O G IA P R A C Y L U D Z K IE J W U JĘ C IU SW . T O M A SZ A Z A K W IN U

T r e ś ć : W stęp. ■— I. O n to lo g iczn e źródła i k ry teria p od ziału pracy. II. K a teg o rie p racy lu d zk iej na p od łożu ro d za jó w życia k o n te m p la ­ cyjn ego i czyn n ego. III. P raca u m ysłow a. IV. P raca fizy czn a . V. W za­ jem n e z w ią zk i obu k a teg o rii prac. 1. P ry m a t p racy u m y sło w ej. 2. In te ­ gralność p racy lu d zk iej. VI. P o d z ia ł p racy z ra cji sta n o w isk a sp o łe c z ­ nego i od stro n y p rzed m io to w ej.

W ST ĘP

C ele m a r ty k u łu je st p r z e d s ta w ić d o k tr y n ę A k w in a ty n a t e ­ m at ró ż n y c h ty p ó w p r a c y lu d z k ie j. C h od zi tu o coś w ię c e j, n iż o sam „ p o d z ia ł p r a c y ”, w y r a ż e n ie p o w s z e c h n ie d ziś p r z y ję te w ek o n o m ii raczej w d ość w ą sk im z n a c z e n iu te c h n ic z n e g o a w n a jle p s z y m ra z ie sp o łe c z n e g o p o d z ia łu p racy. S w . T o m a s z w sw o je j a n a liz ie id z ie d a lej, p r z e d s ta w ia b o w ie m ró żn e rod za je p racy w sz er o k im n a ś w ie t le n iu o n to lo g ic z n y m . S tą d au tor u ż y ł św ia d o m ie w t y tu le a r ty k u łu sfo rm u ło w a n ia : „ ty p o lo g ia p racy lu d z k ie j” z a m ia st „ p o d zia ł p r a c y ” · w y c h o d z ą c z z a ło że n ia , że w ten sp osób u n ik n ie s ię z je d n e j str o n y n a rzu ca n ia p o g lą d o m św . T o m a sza w sp ó łc z e sn e j n ie a d e k w a tn e j do m y ś li A k w in a ty t e r m in o lo g ii ek o n o m ic z n e j, a z d ru g iej str o n y sto su ją c n a w e t tak ą te r m in o lo g ię , c z y n ić s ię to b ę d z ie ze św ia d o m o śc ią , że tre ść jej n ie z a w sz e p o k r y w a s ię z z a k r e se m m y ś li św . T om asza. M ając to n a u w a d ze , w a r ty k u le b ęd ą w y s tę p o w a ć za r ó w n o ter m in y : „ ty p o lo g ia p r a c y ”, „ro d za je p r ą c y ” , ja k i w y r a ż e n ie „ p o d zia ł p r a c y ”, p rzy cz y m to o s ta tn ie n a jc z ę śc ie j w y s tę p u ją c e o k r e ś le ­ n ie n a le ż y ro z u m ie ć w sz er o k im s e n s ie ta k ie g o p o d z ia łu p ra cy , k tó ry u w z g lę d n ia m o m e n ty n ie t y lk o ek o n o m ic zn e, a le w ró w n ej m ierze o n to lo g ic z n e i ety c zn e.

(3)

Z ja w isk o p ra cy lu d z k iej w u ję c iu A k w in a ty je st bard zo bo­ g a te . M ożna to ła tw o z a u w a ż y ć n a p o d sta w ie o k r e ś le ń p r ec y zu ją ­ cy c h je g o tre ść od str o n y t y p o lo g ii i p od ziału .

A b y p ro b lem ty p o lo g ii p ra cy u św . T om asza p o sta w ić se n so w ­ n ie, n a le ż y k o n s e k w e n tn ie sto so w a ć tak ą m eto d ę , k tóra b y n a j­ sk u te c z n ie j p r o w a d z iła do m o ż liw ie p e łn e g o u ję c ia p o ję cia pracy. M etod a ta p o le g a z jed n e j stro n y n a sz u k a n iu u św . T om asza o n to lo g ic z n o -e ty c z n y c h źr ó d e ł d la w s z e lk ic h z a g a d n ie ń z w ią ­ z a n y c h z p racą, — g d y ż a n a liza ty c h k w e s tii od str o n y czysto ek o n o m ic z n e j je st u A k w in a ty cz y m ś w tó r n y m , a w y n ik a to z k o n c e p c ji jeg o filo z o fii, k tóra je st p rzed e w s z y s tk im fio zo fią b y tu , — a z d ru g iej stro n y , n a d o str z e g a n iu z a w sz e isto tn e j roli n a tu r y B ożej i lu d z k ie j w ty m w sz y s tk im , co d o ty c z y p orząd k u i h ie r a r c h ii ż y c ia i d zia ła ń lu d z k ich n a ziem i.

M ając to n a u w a d ze , w p r o b le m ie p o d z ia łu p ra cy trz eb a stw ie r ­ dzić, że w e d łu g św . T om asza p ra ca lu d z k a m a za za d a n ie w y ­ z w o lić z p o te n c ja ln o śc i p r zy r o d y i o so b istej c z ło w ie k a o d p o w ie ­ d n ie dobra, d z ię k i k tó r y m c z ło w ie k m ó g łb y z a sp o k o ić sw o je po­ tr z e b y w s e n s ie fiz y c z n y m i d u c h o w y m . W ew n ę tr z n a p o te n c ja l- n ość c z ło w ie k a r o z w ija s ię n a d w ó c h o d cin k a ch : p o zn a w c zy m i m o ra ln y m . P o d w z g lę d e m p o zn a w c zy m , g d y ch o d zi o w ied zę, to p r zy c h o d zi c z ło w ie k n a ten ś w ia t b ez n iej, jak o „ ta b u la ra sa ”, c z y li ja k b y n ie z a p is a n a k a rta tak , iż d op iero sto p n io w o i p o w o li z d o b y w a c z o w ie k z n a jo m o ść ś w ia ta i sie b ie . In n a rzecz, że n a tu ­ r a ln e p r e d y sp o z y c je o d g r y w a ją sw o ją r o lę w z a p isy w a n iu tej „ k a r ty ”. W iad om o jed n a k , ż e rozw ój w ie d z y n ie je st u w s z y s t­ k ic h z k o n ie c z n o śc i te n sam , an i co do sto p n ia i d o sk o n a ło śc i, ani co do tre ści. P a n u je tu w ie lk ie z r ó ż n ic o w a n ie m ię d z y lu d źm i i óno je s t je d n y m ze źr ó d e ł p o d z ia łu p ra cy b ę d ą ceg o w ła śn ie z n a m ien n ą cech ą s p o łe c z e ń stw a lu d z k i e g o 1 w o d r ó ż n ie n iu od g ro m a d n e g o ż y c ia z w ie r z ą t, u k tó r y c h w p r a w d z ie is t n ie je p ew n a o rg a n iz a cja i p o d zia ł, — ch o ćb y w sp o m n ie ć za św . T om aszem p rzy k ła d z m r ó w k a m i lu b p s z c z o ła m i2, — a le o p a rte są on e na in s ty n k c ie i d zia ła ją w g r a n ic a c h z a k r e ślo n y c h in sty n k te m . Stąd ich p o d z ia ł p ra cy jak o d zie d z ic tw o n a tu r y n ie w p ły w a n a roz­

I. O N TO LO G IC ZN E ŹRÓ DŁA I K R Y TE R IA P O D Z IA Ł U PRA CY

1 R eg. 1, c. 1, n. 742.

2 ...form ica et a p is op eran tu r n a tu ra li in clin a tio n e. Quod a u tem ope- ran tu r propter fin e m q u asi p ro v id en tes in fu tu ru m , non co n tin g it ex hoc quod h a b ea n t a liq u a m im a g in a tio n em ipsiuis fu tu ri, sed im agin an tu r quod actu s p r a e se n te s, q u i ord in an tu r ad fin e m e x n a tu ra li in clin a tio n e m agis quam e x a p p reh en sio n e. (3 D e A n im a, 1. 5).

(4)

[3] T Y P O L O G I A P R A C Y L U D Z K I E J 155

w ój w y ż s z y c h fo rm ży c ia . P r z e c iw n ie u c z ło w ie k a , ró żn e ro ­ d zaje p ra cy , p o d z ia ł d z ia ła ń p ro w a d z i lu d z i do sp o łe c z e ń stw a i d o jr z a ło ś c i.3

N ie m n ie j g łę b o k a je s t p o te n c ja ln o ść c z ło w ie k a w d z ie d z in ie cz y n u m o ra ln eg o . Od p o zn a w c ze j ró żn i się on a ty m , ż e tu c z ło ­ w ie k n ie je s t b y n a jm n ie j „ ta b u la r a s a ” ale, że ro d zi się z p e w ­ n ym d z ie d z ic tw e m , od k tó r eg o rozw ój je g o c h a ra k ter u m o r a l­ n ego je s t w w y so k im sto p n iu u z a le ż n io n y . I n a ty m o d cin k u różn ice m ię d z y lu d ź m i są w ie lk ie , a le o p o d z ia le p ra cy m o w y być n ie m oże, b o w s z y s tk im w in ie n p r z y ś w ie c a ć te n sam id e a ł je d n o lite g o c h a r a k te r u m o ra ln eg o , k tó r y m im o n ie z lic z o n e j p ra ­ w ie ró żn o ro d n o ści ty p ó w o b e jm u je d la w s z y s tk ic h te n sa m z e ­ spół o b o w ią z k ó w m o ra ln y ch . C ała 1-2 ae i 2-2 ae S u m y Teolo­ gicznej, g d z ie m o w a o za sa d a c h o g ó ln y c h i s z c z e g ó ło w y c h ży c ia m o ra ln eg o w sk a z u je d o b itn ie n a te n fa k t je d n o lito śc i zasad m o ­ ra ln y c h m im o ró żn o ro d n o ści fo rm i śr o d k ó w sto ją c y c h do d y sp o ­ z y c ji p o sz c z e g ó ln y c h lu d zi.

S tw ie r d z e n ie , ż e o n to lo g ic z n e k o r z e n ie p o d z ia łu p ra cy tk w ią w e d łu g św . T om asza w n a tu rz e lu d z k ie j, w jej p o te n c ja ln o śc i w e w n ę tr z n e j n a o d c in k u p o z n a w c z y m b y ło b y n ie p ełn e , g d y b y n ie p o d k r e ślić za A k w in a tą s p e c y fic z n e j c e c h y ta k p o ję te j r o ­ zu m n ej n a tu r y lu d z k ie j, k tórą je st r y s sp o łec zn y . W ty m w y p a d ­ ku św . T om asz m ó w i w y r a ź n ie , że c z ło w ie k o d n o śn ie ty c h rzeczy, k tóre m u są p o tr ze b n e do ż y c ia p o sia d a t y lk o o g ó ln e, n a tu r a ln e p ozn an ie, z k tó r eg o m o że d o p iero p rzez ro zw ó j (w y z w a la n ie w e ­ w n ę tr zn ej p o te n c ja ln o śc i) iść do sz c z e g ó łó w , k tó r e są k o n ie c z n e do ży cia . P r z e c iw n ie z w ie r z ę ta , te m a ją w ro d zo n ą zd o ln o ść w y ­ boru te g o co p o ż y te c z n e a co sz k o d liw e . W w y p a d k u c z ło w ie k a — p o d k reśla T o m a sz — p o tr ze b n e je st ż y c ie sp o łec zn e c e le m w z a ­ jem n e g o w sp ie r a n ia się i sp o łe c z n e g o p o d z ia łu p ra cy p rzez rozw ój p o te n c ja ln y c h z d o ln o ści in d y w id u a ln e j n a tu r y k a żd eg o c z ło w ie ­ ka. 4 Z a tem c z ło w ie k p o tr z e b u je ram sp o łe c z e ń stw a , w k tó r y ch p od ział p r a cy b y łb y n a le ż y c ie zo r g a n iz o w a n y , b y m ó g ł sam s p e ł­ nić sw o ją fu n k c ję ż y c io w ą i sta ć się d o jr z a ły m i sp o łe c z n ie p ro ­ d u k ty w n y m , b y m ó g ł w o g n iw ie sp o łe c z n e g o p o d z ia łu p ra cy b yć

3 F. С а V a 11 e r .a, SJ., P r é c is de la d o c tr in e sociale c a th o l iq u e , P a ­ ris 1937, S p es, s. 192.

4 N on est a u tem p o ssib ile ut u n u s hom o ad om n ia — q u ae n ecessa ria sunt h u m a n a e v ita e — per su am ra tio n em p ertin gat. E st ig itu r n e c e ss a - rium h o m in i quod in m u ltitu d in e v iv a t, ut unus ab alio ad lu vetu r d iversi d iv ersis in v e n ie n d is per ra tio n em occu p en tu r puta unus in m e- dicina, a liu s in hoc, a liu s in a’io. (Reg. 1, c. 1, n. 742).

(5)

je d n y m z tw ó r c z y c h e le m e n tó w . S p o łe c z n y ch a ra k ter lu d zk iej n a tu r y sp ra w ia , ż e w ie lo ś ć jed n o ste k lu d z k ic h łą c z y się w jed en o rg a n iz m sp o łec zn y , w k tó r y m k a żd y c z ło w ie k z r a c ji oso b isty ch ce c h i sk ło n n o śc i n a tu r a ln y c h w n o s i ró żn o ro d n e d y sp o z y c je do ró ż n y c h d zia ła ń i prac. Z ty c h n a tu r a ln y c h sk ło n n o śc i p rzez ich a k tu a liz a c ję d z ię k i p o trzeb o m sp o łe c z n y m rod zą się ró ż n e za­ w o d y , za ję cia , k tó r e jed n o stk a sp e łn ia w o d n ie s ie n iu do d ru gich b io rą c w te n sp osób u d z ia ł w sp o łe c z n y m p o d z ia le p racy. I tak z a le ż n ie od r ó ż n y c h c z y n n o śc i w y k o n y w a n y c h , istn ie ją ró żn e za­ w o d y ; je d e n je st le k a r ze m , d ru g i a d w o k a te m , tr z e c i r z e m ie śln i­ k iem , r o ln ik ie m i t d . 3 K ró tk o m ó w ią c , ró żn o ro d n e fo r m y p racy, jak o p r z e ja w y ż y c ia , d e te r m in u ją ró żn e ro d za je z a w o d ó w , cz y li jak m ó w i św . T om asz: d iv e r sa officia.

S p o łe c z n y p o d z ia ł p r a c y b a z u ją c y na rozu m n ej n a tu rz e m a je sz c z e in n e w a ż n e za d a n ie do sp e łn ie n ia , oto w p r o w a d z a on ład w ż y c ie sp o łec zn e, p o rzą d k u je je w e d łu g ró ż n y c h za w o d ó w i f u n k c j i .6

D o ty c h c z a so w e a n a liz y d o p r o w a d z iły do stw ie r d z e n ia , ż e za­ g a d n ie n ie p o d z ia łu p ra cy u św . T om asza o p a rte je st n a rozu m n ej n a tu rz e lu d z k iej, z k tó rej w y n ik a n a tu r a ln a sk ło n n o ść do sp o­ łe c z n e g o ż y c ia , U łożon ego h ie r a r c h ic z n ie w e d łu g zad ań i fu n k c ji sp e łn ia n y c h p rzez d a n e jed n o stk i. N ie m o żn a jed n a k zap om in ać, że A k w in a ta b y ł n ie t y lk o filo z o fe m , a le p rze d e w s z y s tk im te o ­ lo g ie m i stą d w ty m w s z y s tk im co d o ty c z y p r a c y lu d z k iej, d zia ­ ła n ia i c z y n u o c h a r a k te r z e m o ra ln y m łą c z y ł w y r a ź n ie o sta te cz n e źró d ło w y ja ś n ie n ia ca łej b y to w o śc i c z ło w ie k a , — B oga S tw órcę. W y ra ź n ie m ó w i św . T om asz, że sp o łe c z n y p o d z ia ł p ra cy (na różne za w o d y ), m a sw o je o sta te c z n e u z a sa d n ie n ie w O p atrzn ości B ożej rząd zącej ś w ia te m i sp r a w ia ją c e j, że. w śró d b o g a c tw a różn ych p r z e ja w ó w b y tu p a n u je h arm on ia.

O sta tec zn y m z a te m źr ó d łem z r ó żn ic o w a ń d z ia ła n ia lu d zk ieg o , te g o fa k tu , że je d e n c z ło w ie k za jm u je się ty m a d ru g i czym in n y m , je d e n m a ta k i z a w ó d a d r u g i in n y , je st B oża O p atrzn ość rzą d zą ca św ia te m . W ty m u ję c iu ro zu m n a n a tu ra lu d z k a jest d ru g o rzę d n ą p rzy c zy n ą , o ile S tw ó r c a w la ł w n ią w ie lo r a k ie d y ­ sp o zy c je , ró ż n e u r ó ż n y c h jed n o ste k i b ę d ą c e p rzy c zy n ą n a tu ­ ra ln ą do ta k ie g o , c z y in n e g o w y b o r u z a w o d u .7 W ięc s u b ie k ty w ­

5 2—2, q. 183, a. 3 ad 2.

6 ..d iv e is ita s ordinurr sec. d iversa o ffic ia et a ctu s c o r s i d c a t u r sicut p a te t quod in una c iv ita te su n t d iv ersi ord in es secu n d u m d iversos actu s. N am a liu s est ordo iu d ica n tiu m , et aliu s laborantiu'm in agris et sic de a liis. (1, q. 108, a. 2c).

(6)

[5] T Y P O L O G I A P R A C Y L U D Z K I E J 157 n ie b iorąc, p raca w y k o n y w a n a w za w o d zie , to p e łn ie n ie w o li B ożej; o b ie k ty w n ie p raca w z a w o d z ie je st słu żb ą d la sp o łe c z ­ n ości. 8

T e d y sp o z y c je , ró żn e u z d o ln ie n ia , z o s ta ły u d z ie lo n e p rzez S tw ó rc ę lu d z io m d la p o ży tk u ca łej sp o łec zn o ści, z k tórą osob a lu dzka n a w ią z u je w ię z i p rzez p ra cę i d la te g o p rzy jm u ją o n e u lu d z i c h a ra k ter p e w n e g o p o w o ła n ia do ró ż n y c h z a w o d ó w .9 S zu k ając w ię c źr ó d e ł p o d z ia łu p ra cy n a różn e z a w o d y b ez p o ­ śred n io w B ożej O p atrzn ości, c z y li ek o n o m ii B ożej w sto su n k u do św ia ta , a p o śred n io w sw o is ty m p o w o ła n iu k a żd eg o c z ło w ie k a do d a n eg o za w o d u , n a d a je A k w in a ta te m u o sta tn ie m u ja k b y p e w ie n c h a ra k ter sa k r a ln y , co sta je się zr o zu m ia ły m na tle sp o ­ łeczn ej k o n c e p c ji p ra cy b ran ej jak o słu żb a B o g u i c z ło w ie k o w i. N a ty m p o d ło ż u w y d a je się g łę b o k o u za sa d n io n e i o b e c n ie istn ie ją c e p rze k o n a n ie, ż e o w o c n e w y p e łn ia n ie sw e g o za w o d u jest ja k o ś u z a le ż n io n e od p e w n e g o doń p o w o ła n ia n ie ty lk o w s e n s ie fiz y c z n o -p s y c h ic z n y c h d y sp o z y cji, a le w p e w n y m z n a ­ czen iu od ja k ie g o ś d u c h o w e g o z a a n g a ż o w a n ia b ę d ą ceg o w y n i­ k iem sp e c y fic z n e g o p o w o ła n ia p rzez O patrzność. R óżn orod n ość istn ie ją c y c h za w o d ó w , — w y n ik p o w o ła n ia — sta n o w i p o d sta w ę istn ie n ia w s p o łe c z e ń s tw ie ca łej g a m y ró ż n y c h d zia ła ń in d y ­ w id u a ln y c h , k tó r e jed n a k o sta te c z n ie tw o rzą p ew n ą jed n o ść w y ­ n ik a ją cą z teg o , że w sz y s tk ie są z a k o rz en io n e w e w sp ó ln e j za ­ sa d zie d z ia ła n ia jak ą w c z ło w ie k u je st n a t u r a 10 a w sp o łe c z e ń ­ stw ie c e l jeg o c z ło n k ó w , dobro w sp ó ln e , z k tó reg o m ogą w s z y s c y k orzystać.

M ożna b y w r e s z c ie w y r ó ż n ić je sz c z e je d e n e le m e n t, na k tó r y m op iera s ię T o m a sz o w y p o d z ia ł p racy a k tó r y im p lic ite m ie śc i się w d o ty c h c z a so w y c h stw ie r d z e n ia c h , je st to e le m e n t c e lo w o śc i w y n ik a ją c e j z p otrzeb sp o łec zn y ch . M ia n o w ic ie , b ard zo zr ó żn i­ co w a n a i zło żo n a stru k tu r a sp o łec zn a oraz różn orod n ość p otrzeb sp o łec zn y ch sp ra w ia , że jed n o stk a n ie m o g ła b y ich zr e a liz o w a ć

d iv ersis m in iste r iis o ccu p en tu r fit p rin cip a liter e x d ivin a p ro v id en tia , sed secu n d a rio e x ca u sis n a tu ra lib u s, per quas m agis hom o in clin a tu r ad unum q u am ad aliud. (C ontra lm p . с. 5, η. 188).

8 O. S c h i l l i n g , C h r is tl ic h e W i r t s c h a f t s e t h i k , M ü n ch en 1954, s. 77— 81.

9 H aec a u tem d iv e r s ific a tio h o m in u m in d iv e r sis o ffic iis c o n tig it p r i­ mo e x d iv in a p ro v id en tia , q u ae ita h om in u m sta tu s d istrib u it, u t n ih il um quam d eesse in v e n ia tu r de n e c e ss a r iis ad v ita m . (Q uodl. 7, q. 7, a. 1; P or. 3 C. G. c. 134).

10 ...etsi a c tio n e s sin t sin g u la riu m , tarnen p rim u m p rin cip iu m agen d i in eis e st n atu ra q u ae ten d it ad unum . (1— 2, q. 1, a. 7 ad 3).

(7)

i stą d k o n ie cz n o ść , ab y d iversis officiis occupari diverses. Ta ko­ n iec zn o ść sp ra w ia , że c z ło w ie k tw o r zą c p rzez p ra cę dobra, tw o ­ r z y je z w y c z a jn ie w o k r e ślo n y c h ra m a ch sp o łe c z n y c h d la zad ość­ u c z y n ie n ia w ła s n y m i sp o łe c z n y m p otrzeb om .

W ie lk a sk a la ró ż n o r o d n y ch p otrzeb c z ło w ie k a ży ją c e g o w spo­ łe c z e ń s tw ie ja sn o u w y p u k la c e lo w o ść istn ie n ia ca łej g a m y róż­ n y ch zajęć, za w o d ó w , prac w śró d lu d zi, c z y li in a cz ej m ó w ią c, p o tr ze b ę sp o łe c z n e g o p o d z ia łu p ra cy i w p e w n y m se n sie k o n ie cz­ n ość istn ie n ia w ie lu i ró żn y ch za w o d ó w . S tą d w Contra Gentiles

w rozdz. 134 św . T om asz p isze: „ P o n ie w a ż w ie le ró ż n y c h rzeczy p otrzeb a c z ło w ie k o w i do ży c ia , k tó r y m jak o p o je d y n c z y , sam sp ro sta ć n ie zd oła, p rzeto k o n ie c z n y m jest, a b y ró żn e czy n n o ści ró żn i lu d z ie w y k o n y w a li, b y w ię c np. je d n i b y li r o ln ik a m i, in n i p a ste rz a m i, jesz cz e in n i b u d o w n ic z y m i it d ”. 11

S zu k a ją c o n to lo g ic z n y c h u z a sa d n ie ń p od ziału , ty p o lo g ii p racy u św . T o m a sza w a r to je sz c z e zw r ó c ić u w a g ę na p e w ie n tek st, k tó r y rzu ca n o w e św ia tło w ty m w z g lę d z ie . J e st to 2 a rty k u ł k w e s tii 183, 2-2 a e, sta n o w ią c e j d u ż y tr a k ta t o sta n a c h i form ach ż y c ia k o śc ie ln e g o . W a r ty k u le ty m sta w ia so b ie św . T om asz p y ­ tan ie: C zy w k o śc ie le p o w in n a is tn ie ć różn orod n ość u rzęd ó w , za ­ ję ć i sta n ó w oraz d a je c ie k a w e ra cje d la p o z y ty w n e g o r o z w ią ­ z a n ia p ro b lem u . R a cje te m ożn a w sp osób a n a lo g ic z n y o d n ie ść do sp o łe c z e ń stw a . U w a ż a w ię c , że c e lo w o ść is tn ie n ia zróżn ico w a ń fu n k c ji i za ję ć w sp o łec zn o ści k o śc ie ln e j p o stu lu ją : 1.° D o sk o ­ n a ło ść tej sp o łec zn o ści, k tó ra p o le g a n a u p o r zą d k o w a n e j w ie lo śc i, p o d o b n ie jak w p rzy ro d zie. 2.° R óżn orod n ość cz y n n o śc i w y k o ­ n y w a n y c h p rzez r ó ż n y c h lu d z i d a je g w a r a n c je le p sz e g o i sp r a w ­ n ie jsz e g o ich w y k o n a n ia , e x p ed itiu s et sine confussione orania pe- ragantur, z czeg o w y n ik a , że sp e c ja liz a c ja je st sp rz y m ie rz eń ce m p ro d u k cy jn o śc i. 3.° T o zr ó ż n ic o w a n ie n a d a je sp o łe c z n o śc i p ew ien r y s p ię k n a i g o d n o śc i w e d le p o w ied zen ia : varietas delectat.

W y m ie n io n e ra c je m o żn a słu sz n ie za sto so w a ć i do sp o łec z­ n o ści ś w ie c k ie j, g d y ż i tu fa k ty c z n ie p o d z ia ł p ra cy w p ły w a w ja ­ k im ś se n sie n a d o sk o n a ło ść tej sp o łe c z n o śc i p orzą d k u ją c w ielo ść, d a je m o żn o ść s p e c ja liz a c ji i le p sz ej z n a jo m o śc i a stą d p ro d u k ­ c y jn o śc i d a n e g o za w o d u , i w r e sz c ie ca ła sk a la r ó ż n y c h z a w o d ó w św ia d c z ą c o b o g a c tw ie n a tu r y lu d z k iej i p otrzeb sp o łec zn y ch , stw a r z a p e w n e w r a ż e n ie p ięk n a,

Z p rze p r o w a d z o n y c h d o ty c h c za s w y w o d ó w w y n ik a , że o sta ­ te c z n ie o n to lo g ic z n e źród ła szerok o r o z u m ia n eg o p o d z ia łu p racy

(8)

m

T Y P O L O G I A P R A C Y L U D Z K I E J 159 (ty p o lo g ii p racy) u św . T om asza m o żn a sp ro w a d z ić do trzech czy n n ik ó w : 1. A k tu a liz a c ji p o te n c ja ln o śc i sp o łec zn ej n a tu r y lu d z ­ kiej w s fe r z e p o zn a w c ze j; 2. S w o is te g o p o w o ła n ia k a żd eg o c z ło ­ w iek a do z a w o d u p rzez O p atrzn ość; 3. C elo w o śc i w y n ik a ją c e j z p otrzeb sp o łec zn y ch .

II. K A TEG O R IE P R A C Y L U D Z K IE J N A PO D ŁO ŻU R O D ZA JÓ W ŻYC IA K O N T E M PL A C Y JN EG O I C ZY NN EGO

L o g ic z n y m k ro k iem d a lszej a n a liz y po u sta le n iu źr ó d e ł i p o d ­ sta w p o d z ia łu p ra cy u św . T o m a sza w y d a je się b y ć k o n k r e ty z a ­ cja zasad o g ó ln y c h p rzez w y r ó ż n ie n ie o k r e ślo n y c h k a te g o rii p racy lu d z k ie j. A b y jed n a k p rze p r o w a d z ić to w y r ó ż n ie n ie zg o d ­ n ie z k o n c ep cją A k w in a ty , trz eb a k o n ie c z n ie p rze d te m p rze d ­ sta w ić k rótk o o g ó ln y z a r y s str u k tu r y ro d za jó w ż y c ia i d zia ła ń lu d zk ich , g d y ż to d op iero u w y p u k li se n so w n o ść p o szc ze g ó ln y c h typ ów , ro d z a jó w p ra cy lu d z k ie j w u ję c iu św . T om asza. N ie u leg a b o w iem w ą tp liw o ś c i, ż e k a te g o r ie p ra cy są z w ią z a n e z ro d za ­ jem ży c ia . Ż y c ie lu d z k ie p o leg a n a d zia ła n iu , k tó r e z k o le i jest o b ja w em i s t n i e n i a . 12

W ych od ząc z fa k tu , że sp ośród lu d zi je d n i od d a ją się d o c ie k a ­ niu p ra w d y , o g lą d a n iu i p o sia d a n iu je], a d ru d zy zn o w u z a j­ m ują s ię ra czej c z y n n o śc ia m i z e w n ę tr z n y m i, w ię c ż y c ie m c z y n ­ nym , św . T o m a sz w y r ó ż n ia d w a p r z e ja w y i r ó w n o c z e śn ie ro­ dzaje ż y c ia lu d z k ieg o : ż y c ie c z y n n e i k o n te m p la c y jn e .13 Ż y c ie czy n n e p o le g a n a w s z e lk ie g o rod zaju d z ia ła n ia c h z e w n ę tr z n y c h ,14 o b ejm u je ca ło ść d z ia ła ln o śc i lu d z k iej d o czesn ej 1δ, o ile n ie słu ż y ona w y łą c z n ie p o zn a n iu , le c z z w r ó co n a jest do czy n u , c z y li do p ra k ty c zn eg o d z ia ła n ia w e d łu g p o z n a n y c h zasad . A p o n ie w a ż całą p rak tyczn ą d z ia ła ln o ść lu d z k ą o p a n o w u ją cn o ty m o ra ln e, d la te g o ży c ie c z y n n e p o le g a w g łó w n e j m ie r z e n a w y k o n y w a n iu c z y ­ n ów i a k tó w cn ó t m o ra ln y ch . 16 Ż y c ie c z y n n e r o z w ija się w u sta ­ w icz n y m k o n ta k c ie z lu d ź m i. T e k o n ta k ty r e g u lu je cn o ta w y ­ b itn ie sp o łeczn a , k tórą je st s p r a w ie d liw o ś ć ..17 J e d n a k ż y c ie c z y n ­ ne p o le g a n ie t y lk o n a s p e łn ia n iu a k tó w sp r a w ie d liw o ś c i, ale tak że n a w y k o n y w a n iu a k tó w p o ch o d z ą cy ch z m iło ści. B o jak

.za-12 3. C. G. c. 113. 13 2— 2, q. 179, a. l c i ad 2, a. 2c. 14 2— 2, q. 181, a. 1 ad 1. 15 1, q. 20, a. 4 ad 3; 1— 2, q. 67, a. 1 ad 2; q. 68, a. 6 ad 3; 2— 2, q. 81, a. 4. 16 2— 2, q. 181, a. 1 i 2; q. 180, a. 2c. 17 2— 2, q. 181, a. 1 ad 1

.

(9)

u w a ż a ś w . T o m a s z , o il e z a s a d ą ż y c ia k o n t e m p la c y j n e g o je s t m i­ ło ś ć p r a w d y , a o s t a t e c z n ie P r a w d y P ie r w s z e j , o t y l e z a s a d ą ż y ­ c ia c z y n n e g o j e s t m iło ś ć s p o łe c z n a b liź n ie g o . 18 C a ła w ię c d z ia ­ ła ln o ś ć , k tó r a r o d z i s ię w m i ło ś c i b liź n ie g o , l e ż y w o b r ę b ie ż y c ia c z y n n e g o , c z y li w s z e lk a c z y n n o ś ć , k tó r a n ie m a n a c e lu p o z n a n ia p r a w d y n a le ż y d o ż y c ia c z y n n e g o .

N a c z y m te r a z p o le g a ż y c ie k o n t e m p la c y j n e ? O d p o w ie d ź św . T o m a s z a j e s t ja s n a : Ż y c ie k o n t e m p la c y j n e j e s t tą fo r m ą ż y c ia , w k tó r e j c z ło w ie k p o ś w ię c a s ię g ł ó w n ie p r a w d z ie i to z a r ó w n o p r a w d z ie p r z y r o d z o n e j w k o n t e m p la c j i f i lo z o f i c z n e j , ja k i p r a w ­ d z ie t e o lo g ic z n e j , B o ż e j. 19 O c z y w iś c ie k o n t e m p la c j a B o g a jest c z y m ś z a s a d n ic z y m . K o n t e m p la c j a w e w ła ś c i w y m i p e łn y m z n a ­ c z e n iu j e s t b e z p o ś r e d n m o g lą d a n ie m p r a w d y , in t u ic j ą p r a w d y . N ie j e s t o n a r o z p m o w a n ie m , a n i s ą d e m , ■ a le o g lą d a n ie m . B y ło b y j e d n a k b łę d e m s ą d z ić , iż t a k p o ję t a k o n t e m p la c j a a co z a ty m id z ie ż y c ie k o n t e m p la c y j n e je s t s t a n e m b ie r n o ś c i i b e z c z y n u . P r z e c iw n ie , j e s t o n a r ó w n ie ż p o łą c z o n a z t r u d e m i p r a c ą in t e ­ l e k t u w s f e r z e w e w n ę t r z n e j s w e g o p r z e d m io tu , k t ó r y m je s t p r a w d a , 20 j e s t n ie k i e d y m o z o ln y m w y s i ł k ie m u m y s łu i w o l i u s u ­ w a j ą c y c h r ó ż n e p r z e s z k o d y m a t e r ia l n e n a d r o d z e d o p r a w d y . S t ą d G. T o d o 1 i 21 p o le m iz u j ą c z a u to r a m i, k t ó r z y n ie u w a ż a ją k o n t e m p la c j i z a p r a c ę , z a u w a ż a s łu s z n ie , ż e k o n t e m p la c j a n a z ie m i z m ie r z a ją c d o w e w n ę t r z n e j p r z e m ia n y b y t u lu d z k ie g o z a ­ w ie r a w s o b ie is t o t n y c z y n n ik p r a c y j a k im j e s t w ła ś n i e o w a t r a n s f o r m a c j a , k tó r a m o ż e s ię d o k o n a ć z a r ó w n o w o s o b ie jak i p o z a n ią . D o p ie r o w s t a n ie s z c z ę ś li w o ś c i w ie c z n e j , k ie d y c z ło ­ w i e k z o s t a n ie u t r w a lo n y w p o s ia d a n e j p r a w d z ie , m o ż n a b ę d z ie p o w ie d z ie ć , ż e a k t y w n o ś ć k o n t e m p la c j i p r z e s t a n ie b y ć pracą. W k a ż d y m in n y m w y p a d k u ż y c ie k o n t e m p la c y j n e j e s t p e w n ą p r a c ą . W y m i e n io n y tu z a s a d n ic z y p o d z ia ł ż y c ia lu d z k ie g o n a ż y c ie k o n t e m p la c y j n e i c z y n n e n ie j e s t p r z y p a d k o w y , a le o p ie r a s ię n a t y m co w c z ło w ie k u j e s t n a j i s t o t n ie j s z e tj. n a j e g o u m y ś l e . 22 U m y s ł w e d łu g ś w . T o m a s z a m a z a s a d n ic z e d w ie f u n k c j e , w e d łu g k t ó r y c h r o z r ó ż n ia m y u m y s ł s p e k u l a t y w n y i p r a k t y c z n y . K a żd a z t y c h f u n k c j i u m y s łu m a o d m ie n n y c e l i p r z e d m io t. P r z e d m io ­ t e m u m y s łu s p e k u la t y w n e g o je s t p r a w d a t e o r e t y c z n a a j e g o c e ­ 18 2—2, q. 182, a. 1 i 2; q. 188, a, 2c. 19 2— 2, q. 180, a. 7c; q. 181, a. 4 ad 2; q. 182, a. 2c. го 2— 2, /q. 179, a. 1 ad 3; q. 180, a. 6c.

21 G. T o d o 1 i, Filosofia del la voro, R om a 1956, s. 23— 27. 22 1, q. 14, a. 16c; q. 79, a. 11.

(10)

[9] T Y P O L O G I A P R A C Y L U D Z K I E J 161

lem sz u k a n ie i o g lą d a n ie p ra w d y . N a to m ia st p rze d m io tem u m y ­ słu p r a k ty c z n e g o je st p ra w d a p ra k ty c z n a i o r g a n iz a cja ży cia i p ra cy w m y śl p o zn a n ej p r a w d y p r a k ty c z n e j .23 T o też sp ośród ludzi, je d n i m a ją z a in te r e so w a n ia te o r e ty c z n e i w y b ie r a ją za ­ w od y, k tó r e im w ty m w z g lę d z ie o d p o w ia d a ją , in n i zaś lu b ią c zy n n o ści p r a k ty c z n e i n im i się też z a j m u j ą .24

W y m ie n io n y za te m p o d z ia ł na ż y c ie k o n te m p la c y jn e i c z y n ­ n e n ie je s t c z y m ś z e w n ę tr z n ie n a rzu co n y m i sz tu cz n y m , le c z m;a sw e g łę b o k ie p o d ło ż e w sa m ej n a tu rz e lu d z k ie j, w jej n a cze ln ej w ła d z y m a ją c ej d w ie o d m ie n n e fu n k c je : sp e k u la ty w n ą i p ra k ­ tyczną. R az u m y s ł id z ie do p r a w d y te o r e ty c z n e j, szu k a jej, oglą d a i b ier ze w p o sia d a n ie , k ie d y in d z ie j z w r a c a się do s fe r y p ra w d y p ra k ty czn ej, b y w e d łu g n iej o r g a n iz o w a ć ż y c ie i pracę. W yp ad a jeszcze p o w ie d z ie ć , że z p o ło że n ia a k c e n tu n a k o n te m p la c ji b y n a j­ m n iej n ie w y n ik a u św . T o m a sza n ie p r o d u k ty w n y i a sp o łe c z n y ch arak ter te jż e , g d y ż o s ta te c z n ie lu d z k o ść p rzez różn o ro d n o ść d z ia ­ łań n a jle p ie j sp e łn ia s w e z a d a n ia g o sp o d a r cz e i m o ra ln e, d o cze sn e i w ie c z n e . Co w ię c e j, fa k t, iż są lu d z ie , k tó r z y m a ją sk ło n n o ść do ży cia k o n te m p la c y jn o -sp e k u la ty w n e g o , g d z ie u m y s ł je st n a jb a rd zie j czyn n y, je st o g ro m n ie d o n io sły w sk u tk a c h d la p o d z ia łu p racy, a lb o w iem n ie g d z ie in d z ie j, a le w u m y sła c h te o r e ty c z n y c h rodzą się n o w e p ra w a , zo sta ją o d k r y te n o w e z a s a d y p racy.

P o d z ia ł c a łe g o ż y c ia n a k o n te m p la c y jn e i c z y n n e d e te r m in u je w p e w ie n o g ó ln y sp osób w s z e lk i p o d z ia ł p ra cy lu d z k ie j, a lb o w ie m u św ia d o m e g o p r a c o w n ik a k o n tem p la cja i a k ty w iz m rod zą się z p r a c y 2ä. I o d w r o tn ie , p raca m a s w e g o sp rz y m ie rz eń ca w k o n ­ tem p la cji, w m y śl zn a n eg o p o w ied zen ia : con tem plata aliis t rä­ dere, — r z ec zy p r z e m y śla n e p o d a w a ć d ru g im , r e a liz o w a ć w czy n . F a k ty cz n ie, o w o c p r z e m y śle ń lu d z k ich tw o r z y w c z ło w ie k u n ie ­ pokój tw ó r c z y i p ob u d za do p racy.

III. P R A C A U M YSŁO W A

O k reśla ją c p racę od str o n y jak ości, d och od zi św . T o m a sz do p o jęcia p ra cy u m y sło w e j. N a jej w y r a ż e n ie u ż y w a z w y c z a jn ie

23 1— 2, q. 1, a. 6 ad 1 i ad 2; q. 3, a. 5 ad 2; q. 13, a. 4 ad 2; q. 57, a. 1 ad 1; .Por. J. K a l i n o w s k i , T e o r ia p o z n a n i a p r a k t y c z n e g o ,

L ublin 1960, s. 32 i n.

28 1, q. 14, a. 16c; q. 79, a. 11; 1— 2, q. 3, a. 5c i ad 2.

25 A. S e r r a n d , OP., T r a v a il , jeu, c o n te m p la t io n . W: L u m ière et Vie 20 (1955) s. 68.

(11)

ta k ic h s łó w jak: operatio spiritualis, operatio m en tis, a rtes libe­ rales 26. D z ia ła n ie d u c h o w e, in te le k tu a ln e , sz tu k i w y z w o lo n e a w k o n s e k w e n c ji p raca u m y sło w a , c h a r a k te r y z u je się ty m , że je st sk ie r o w a n a do c z eg o ś d u c h o w e g o i b y w a w y k o n a n a g łó w n ie z u d z ia łe m c z y n n ik a ra c jo n a ln eg o . P o n ie w a ż d u ch je st w o ln y A w ięc i p ra ce te g o rod za ju n a z y w a ją się w o ln y m i, — artes liberales.

T a k p o ję ta p raca u m y sło w a ro z b u d o w u ją c w ie d z ę i tw orząc n o w e n a u k i, o ile m a n a w z g lę d z ie c e l p r a k ty c z n y je st zaw sze zw ią z a n a z d zia ła n ie m . P r z e c iw n ie , j e ś li p raca u m y sło w a m a na ok u c z y stą sp e k u la c ję , w ó w c z a s jej sk u te k n a z y w a s ię w ie d z ą 27. P r z e d m io te m p r a c y u m y sło w e j o c h a ra k ter ze p ra k ty c zn y m są w s z e lk ie g o rod za ju cz y n n o śc i z w ią z a n e z ta k im i z a w o d a m i, jak p raca a d w o k a tó w , le k a r z y , n a u c z y c ie li, in ż y n ie r ó w itp.

W iążąc g o d n o ść p ra cy w o g ó le a u m y sło w e j w sz czeg ó ln o ści z c z y n n ik ie m r a c jo n a ln y m , A k w in a ta u z a le ż n ia sz la c h e tn o ść pracy lu d z k iej od sto p n ia za a n g a ż o w a n ia te g o cz y n n ik a . Z te g o p u n k tu w id z e n ia ro z p a tr u ją c p ra cę u m y sło w ą u w a ż a św . T om asz, ż e za­ ję c ie m u m y s ło w y m o n a jw y ż s z e j ra n d ze w sfe r z e p rzy ro d zo n ej jest stu d iu m filo z o fii i s p e k u la ty w n e p o z n a n ie 28. P o te m idą prace z w ią z a n e z w o ln y m i za w o d a m i a w ię c z a ję c ia le k a r z y , a d w o k a ­ tó w 2B, i w r e sz c ie z a w o d y tec h n ic z n e . O p ierając się n a ty m sam ym k r y te r iu m co w y ż e j, u w a ż a św . T om asz p ra cę w o ln y c h za w o d ó w za sz la c h e tn ie jsz ą , n iż za w o d ó w te c h n ic z n y c h a cz k o lw ie k te o sta t­ n ie są b a rd ziej p o tr ze b n e do u tr z y m a n ia c z ło w ie k a p rzy ż y c i u 80. N a ty m też p o d ło żu k sz ta łtu je się z a g a d n ie n ie p ła c y za p racę u m y ­ sło w ą . U w a ż a b o w ie m św . T om asz, że b y ło b y rzeczą n iesłu sz n ą , a b y m a g istri artis mechanicae — in ż y n ie r o w ie ■— m o g li ż y ć z e s w e ­ g o za w o d u , a m a g istri a rtiu m lïb era liu m n ie m o g li w y ż y ć ze sw ej p ra cy S1.

Istn ie je rodzaj p rac u m y sło w y c h , k tó r y ch c e le m je st k sz ta łto ­ w a n ie i tw o r z e n ie d obra m o ra ln eg o w d ru g im c z ło w ie k u . Są to

26 1—2, q. 57, a. 3 ad 3.

27 O m nes a u tem sc ie n tia e et artes et p o ten tia e p ra ctica e su n t tan tu m propter a liu d d ilig ib ile s, n am in eis fin is non e st scire, sed operari. S c ie n tia e a u tem sp e c u la tiv a e su n t prop ter seip sa s d ilig ib ile s, nam f i­ n is eoru m e st ip su m scire. (3 C. G. c. 25).

28 V acare co n tem p la tio n i d iv in a e la u d a b iliu s est, quam v a ca re studio p h ilo so p h ia e. (C ontra lm p . c. 7; Por. 10 E th. L. 10, n. 2087).

29 Por. 2—2, q. 72, a. 4.

30 ...usus liiberalium artiu m n ob ilior e st quam m ech an icaru m , qui in op ere m a n u a li co n sistit. (Q uodl. 7, q. 7, a. 1 i ad 5; 1—2, q. 57, a. 3).

31 N on v id etu r esse ra tio n a b ile q u od m a g istri artis m ech a n ica e pos- sin t v iv e r e de a rte sua, ©t m a g istri artiu m lib era liu m n on p o ssu n t v i- v e r e de a rte sua. (Q uodl. 7, q. 7, a. 1).

(12)

[U ] T Y P O L O G I A P R A C Y L U D Z K I E J 163 z a ję c ia m a ją c e n a jc z ę śc ie j c h a ra k ter s a k r a ln y z w ią z a n e z całą d zie d z in ą p ra cy z w a n ą p o słu g ą d u c h o w ą w śró d w ie r n y c h . P ra c e te g o rod zaju , ch o cia ż m a ją c h a ra k ter d z ie ł sa k r a ln y c h , słu żą u ż y ­ te c z n o śc i w s p ó ln o ty lu d z k iej. D o d z ie d z in y w sp o m n ia n y c h p rac n ależą: z a ję cia d u sz p a ster sk ie, k a z n o d z ie jstw o , n a u c z a n ie te o lo g ii, m o d litw y k a n o n icz n e , cz y n a w e t w y ja ś n ia n ie P ism a ś w . 32. A k w i- n a ta u w a ż a słu sz n ie , że te g o rod za ju za ję c ia są też p o d sta w ą do o trz y m a n ia k o n ie c z n y c h śr o d k ó w do ż y c ia 33 A lb o w ie m o c h a r a k ­ te r z e g o sp o d a r cz y m p ra cy u m y sło w e j ja k i m o ra ln ej sta n o w i fa k t u k a z y w a n ia in n y m p ra w d y , lub p rze k a z y w a n ia im sw e j w ie d z y . Za w y ś w ia d c z o n e dobro n ie m a te r ia ln e n a le ż y się p ro p o rcjo n a ln e dobro m a te r ia ln e w p o sta c i d o sta r cz en ia śr o d k ó w u tr zy m a n ia .

P ra c a u m y s ło w a d z ię k i tem u , że w y r a ż a n a jp e łn ie j d u c h o w ą stro n ę c z ło w ie k a ’re p r e z e n to w a n ą p rzez je g o u m y sł i w o lę , p o d ­ k reśla d o b itn ie a u to n o m ię d u ch a lu d z k ieg o . S tą d św . T om asz w n ie j p rze d e w s z y s tk im w id z i cz y n n ik sp e c y fic z n y p ra cy p o jm o w a n e j jak o lu d z k iej.

IV. PR A C A FIZY C ZN A

Ś w . T o m a sz p r z e c iw s ta w ia p r a cy u m y sło w e j p ra cę fiz y c z n ą . P u n k te m w y jś c ia ta k ie g o r o z g ra n ic ze n ia — a c z k o lw ie k jak zo b a ­ c z y m y p ó źn iej n ie je st ono zb y t o stre, —■ jest zn o w u cz y n n ik u m y ­ s ło w y i sto p ie ń je g o z a a n g a ż o w a n ia w p racy. W iad om o, że c z y n n ik d u c h o w y , w e w n ę tr z n y d e c y d u je o n ie z a le ż n o ś c i c z ło w ie k a , o jeg o w o ln o śc i i że w u ję c iu św . T om asza z a ję cia w y k o n y w a n e z p rze­ w a g ą e le m e n tu ra c jo n a ln e g o n a z y w a ją się: artes liberales, opera spiritualia. N a d ru g im b ie g u n ie tego ro z ró ż n ien ia p o s ta w ił A k w i- n a ta p ra ce w y k o n y w a n e z p rze w a g ą e le m e n tu c ie le s n e g o i n a z w a ł je d la o d ró ż n ie n ia artes serviles. S ą to cz y n n o śc i z w ią z a n e z e l e ­ m e n te m fiz y c z n y m i z e w n ę tr z n y m . W y k o n a n e zo sta ją p rzy p rze­ m o ż n y m u d z ia le cia ła 34 w z n a cz en iu s iły m o to r y cz n e j m ię śn i. Zro­ z u m ia ły m jest, że w y r a ż e n ie serviles n ie m a tu z n a cz en ia p e io r a - t y w n e g o w se n sie m o ra ln y m . P ra c a fiz y c z n a jest ró w n ie ż w a r to ­ śc io w a od str o n y e ty c z n e j i b y ło b y b łę d e m są d zić p r z e c iw n ie , g d y ż

32 Q uodl. 7, q. 7, a. 2.

33 ...licite a ccip iu n t u n d e v iv u n t... q u i in sp iritu a lib u s com m u n i u ti- lita ti d eserv iu n t, v e l p raed ican d o, v e l S a cra e S crip tu ra e in sisten d o , v e l e c c le sia e d eserv ien d o . (C ontra lm p . с. 5, η. 180 i п.).

34 ...quae ord in an tu r ad opera per corp u s ex ercita ... su n t quodam m odo se r v ile s, in q u a n tu m corp u s se r v ilite r su b d itu r a n im a e et hom o s e ­ cundum an im am est liber. (1— 2, q. 57, a. 3 ad 3).

(13)

z a r ó w n o p raca u m y sło w a jak i fiz y c z n a je st z is to ty sw e j m o­ r a ln a 35.

Id ąc d a lej w a n a liz ie p ra cy fiz y c z n e j n a le ż y z a u w a ży ć , że sta ­ n o w i on a c a ły z e sp ó ł cz y n n o śc i w y k o n y w a n y c h d z ię k i p rzed e w s z y s tk im p r a cy rąk i e n e r g ii lu d z k ic h m ięśn i. S tą d d zia ła n ia fiz y c z n e w o p a rciu o te k s ty T om asza m ożn a o k r e ślić jako: artes manuales, artes mechanicae, c z y w r e sz c ie opus manuale. W p rze­ c iw ie ń s tw ie do p rac u m y sło w y c h , w śró d k tó r y ch m o g ą b y ć c z y n ­ n o ści b ę d ą c e c e le m sa m e w sob ie, ja k np. c z y sta sp e k u la c ja u m y ­ sło w a , to w d z ie d z in ie p ra cy fiz y c z n e j c e l je st z a w sz e cz y m ś z e w ­ n ę tr z n y m i m a c h a ra k ter d ob ra u ż y tec zn eg o .

D z ię k i p ra cy fiz y c z n e j c z ło w ie k d o k o n u je zm ia n y i p rzem ia n y m a te r ii oraz tw o r z y u ży te c z n o ść 3β. C zęsto A k w in a ta n a z y w a p racę fiz y c z n ą o g ó ln ie p racą ręczn ą. C zyn i to o p ier a ją c się n a szero k im ro z u m ie n iu w y r a ż e n ia „ręk a lu d z k a ” jak o te g o g łó w n e g o n arzęd zia m a te r ia ln e g o 37, d z ię k i k tó r e m u w y tw o r z y ł so b ie c z ło w ie k w cią g u w ie k ó w n ie z lic z o n e n a rzę d z ia p o m o cn icze, za p om ocą k tó ry ch p r z y s to so w u je d la s w e g o p o ż y tk u d obra m a te ria ln e .

O bróbka i p rzem ia n a m a te r ii za p om ocą ró ż n e g o r o d za ju n a rzę­ d zi p rzez p racę fiz y c z n ą — ręczn ą, w ty m sz er o k im z n a cz en iu po­ s łu g iw a n ia się p rzez c z ło w ie k a ja k im k o lw ie k n a rzę d z ie m ciała (ręce, n ogi, jęz y k ), n a d a je w y r a ż e n iu św . T om asza opus manuale, labor m anualis z n a c z e n ie p ra cy za w o d o w e j i g o sp o d a rczej b ęd ącej źr ó d łem u tr z y m a n ia d la c z ło w ie k a . P o n ie w a ż jed n a k c z ło w ie k p ra­ cu ją c y za ro b k o w o je st w p e w ie n sp osób p o d le g ły m ec h a n icz n e j str o n ie d zia ła n ia , g d y ż w p ra cy za ro b k o w ej u w y d a tn ia się jakoś p ie r w ia ste k o g ra n ic ze n ia , d la te g o je st tu m ie jsc e b y n a zw a ć p ra cę ręczn ą p racą fiz y c z n ą w sz er o k im ro z u m ie n iu . P r z y p is y w a ­ n ie jed n a k sc h o la s ty k o m a g łó w n ie św . T o m a sz o w i m y ś li ja k o b y p o ję c ie p ra cy z a c ie śn ił raczej do k a te g o r ii prac t y lk o fizy c zn y ch , r ę cz n y c h , je st n ie u z a s a d n io n e 38. P ra c a fiz y c z n a w u ję c iu A k w i­ n a ty , an i n ie w y c z e r p u je , an i n ie z a w ie r a w so b ie w y łą c z n ie tr e śc i p o ję c ia p ra cy , s ta n o w i ty lk o jed n ą z k a te g o r ii d zia ła ń lu d zk ich .

S u g e s tie ja k o b y s c h o la s ty c y ro zró żn ia ją c m ię d z y d zia ła n ie m w so b n y m , k tó r e w zb o g a ca c z ło w ie k a a d z ia ła n ie m p rzech o d n im , k tó r e p r z e m ie n ia św ia t, m ie li te n d e n c ję to d r u g ie ty lk o n a z y w a ć p racą 89 w y d a ją się, p rzy n a jm n ie j w o d n ie sie n iu do św . T om asza,

35 Por. J. H a e s s 1 e, Das Arbeitsethos der Kirche nach Thomas von Aquin und Leo XIII, F reib u rg in Br. 1923 H erder, s. 47, 99.

36 Por. G. T o d o 1 i dz. cyt., s. 12. 37 2— 2, ;q. 187, a. 3.

38 K w a n t R e m y , Philosophy of labor, s. 23. 36 Ibid., s. 23— 24.

(14)

[13] T Y P O L O G I A P R A C Y L U D Z K I E J 165 źr ó d ło w o n ie u z a sa d n io n e . N ie w d a ją c się w p o le m ik ę , bo tru d n o to rob ić m a ją c do c z y n ie n ia z tw ie r d z e n ia m i n ie u d o k u m e n to w a ­ n y m i źr ó d ło w o , n a le ż y stw ie r d z ić , że w śró d cz y n n o śc i p o d e jm o w a ­ n y c h p rzez c z ło w ie k a istn ie ją ta k ie , w k tó r y c h n a czoło w y s u w a się e le m e n t fiz y c z n y . P r a c ę te g o rod za ju n a z y w a A k w in a ta fiz y c z ­ ną. C h a r a k te r y z u je się on a ty m , że je st z w ią z a n a z m a terią , p o ­ le g a na jej w sz e c h str o n n y m p r z e tw a r z a n iu i d a je r e z u lta t w p o­ sta ci m a te r ia ln y c h sk u tk ó w .

V. W ZAJEM N E ZW IĄ ZK I O BU K A T EG O R II PRAC 1. P r y m a t p r a c y u m y s ł o w e j

P o w s ta je tera z p y ta n ie: jak św . T om asz w id z i sto su n e k p ra cy u m y sło w e j do fiz y c z n e j? O d p ow ied ź n a to p y ta n ie n a su n ie się sam a, g d y w r ó c im y do o k r e ś le n ia p racy. Z o g ó ln e g o o k r e śle n ia p ra cy w y n ik a ło , ż e je st on a w y s iłk ie m c z ło w ie k a w ty m ce lu , ab y z a k tu a liz o w a ć p o te n c ja ln o ść b ąd ź to w ła sn ą , b ąd ź te ż ze w n ę tr z n ą p rzyrod y. P ro b le m w ię c sp ro w a d z a się do teg o , k tó r y z ty c h w y ­ s iłk ó w n a le ż y p o sta w ić na p ie r w s z y m m iejsc u , c z y li ja k i je s t s to ­ su n e k o d n o śn ie ro z w o ju ob u ty c h p o te n c ja ln o śc i w e w n ę tr z n e j i z e w n ę tr z n e j.

W y d a je się, że sam o p o s ta w ie n ie p y ta n ia d a je na n ie o d p o w ie d ź O p a n o w a n ie s ił p r zy r o d y fizy c zn ą p racą c z ło w ie k a i za p r z ę ż e n ie jej do p otrzeb w y m a g a n a jp ie r w p o zn a n ia ty c h sił, p o zn a n ia p ra w k tó r e n im i rządzą, w ła ś c iw o ś c i ic h n a tu ry , k o r z y ś c i ja k ie m o g ą p r z y n ie ść itd. Otóż w sz y s tk o to w y m a g a już p e w n e g o u m y sło w e g o rozw oju , p e w n e j u m ie ję tn o śc i m y śle n ia , o b se r w o w a n ia z ja w isk oraz w y c ią g a n ia w n io sk ó w o g ó ln y c h i z a sto so w a n ia ich do p ra k ­ ty k i. P ra c a fiz y c z n a id z ie w ię c za u m y sło w ą , jest od n iej za leż n ą i m a w p e w n y m s e n s ie ch a ra k ter w y k o n a w c z y . P ra ca u m y słu o d ­ k r y w a n o w e p ra w a i stw a rza n o w e m o ż liw o śc i p r o d u k cy jn e oraz u k a z u je n o w e h o r y z o n ty p rz e tw a r z a n ia m a te r ii, a p raca fiz y c z n a te m y śli i id e e „ u c ie le ś n ia ”, w p r o w a d z a w czyn. O ty m , ż e p raca u m y sło w a id zie p rzed p racą fiz y c z n ą , św ia d c z ą ch o ćb y d z ie je k u l­ tu r y lu d z k iej. O ty m św . T om asz n ie m ó w i expressis verbis, le c z to m ożn a o d n a le źć p o śred n io w je g o ro z w a ża n ia ch n a te m a t p rze d ­ m io tu i w ła d z d z ia ła ją c y c h w p ra cy oraz w a n a liz ie ob u k a te g o r ii prac 40.

Z a w ę ża ją c tera z n a sze p o le a n a liz y , m o że m y p o w ie d z ie ć to sam o « Por. 7 Eth. L. 12, n. 1493; 10 Eth. L. 8, n. 2056.

(15)

0 p ie r w s z e ń s tw ie i w y ż sz o śc i p ra cy u m y sło w e j u p o szc ze g ó ln e g o c z ło w ie k a . Z a u w a ż a m y b o w iem , że rozw ój p o te n c ja ln o śc i u m y ­ sło w e j u d an ej je d n o stk i r ó w n ie ż p op rzed za p ra cę fiz y c z n ą nad p r z e tw a r z a n ie m dóbr m a te r ia ln y c h . K a ż d y b o w ie m m u si n a jp ie r w d o jść do p e w n e g o r o z w o ju u m y sło w e g o , c z y li zd o b y ć p racą u m y ­ s ło w ą p e w ie n zasób w ie d z y , b y d op iero p otem , g d y s iły fiz y c z n e d o jrzeją , m ó g ł u ją ć w rę c e ja k ie ś n a rzę d z ie i w y k o n a ć pracę. Im p raca u m y słu b ę d z ie b a rd ziej p o g łęb io n a , ty m p raca fiz y c z n a b ę ­ d zie le p ie j i z m n ie js z y m w y s iłk ie m w y k o n a n a 41.

P raca, jak za u w a ża tr a fn ie F r i e d m a n n 42 za c h o w u je ry tm 1 h a rm o n ię z in te lig e n c ją . I n te lig e n c ja ro b o tn ik a w p ły w a na ru ch jeg o ręk i. Id e a łe m je st, g d y za c h o d zi z e śr o d k o w a n ie p ra cy r ę k i i u m y słu w je d n y m k ier u n k u . P r e c y z ja ru c h ó w i d zia ła ń z a le ż y od in te lig e n c ji rob o tn ik a . Z a tem p raca fiz y c z n a w y m a g a p e w n e j w ie ­ d zy i im on a je st le p ie j w p o sia d a n iu u m y słu , ty m b ard ziej słu ży do u sp r a w n ie n ia sa m ej p racy. Id zie tu raczej n ie t y le o w ie d z ę te o r e ty c z n ą , ile o u m ie ję tn o ść p ra k ty c zn ą sk ła d a ją c ą się z k o n k r e t­ n y c h w sk a z ó w ek : co, k ie d y i jak robić. W ła śn ie to o g ro m n e zróż­ n ic o w a n ie w p ra cy fiz y c z n e j, ja k ie się da z a o b se rw o w a ć, m a sw o je źród ło m ię d z y in n y m i w coraz to le p sz y m w y k s z ta łc e n iu się p o d ­ łoża te o r e ty c z n e g o ty c h prac.

W yższość i p r y m a t p ra cy u m y so w e j nad fiz y c z n ą u w y p u k la św . T o m a sz je sz c z e d o b itn ie j n a tle p o d z ia łu p ra cy n a w y k o n a w c z ą i k ie r o w n ic z ą . I w ty m w y p a d k u w y c h o d z i A k w in a ta z fa k tó w . S tw ie r d z a m ia n o w ic ie , że p rzy w y k o n y w a n iu p ra cy is tn ie j e p od ział o b o w ią z k ó w i d zia ła ń . J e d n i p r a c o w n ic y są ty lk o w y k o n a w c a m i p o le c e ń o tr z y m a n y c h od lu d z i o d p o w ie d z ia ln y c h za d aną d z ie d z in ę p ra cy , a d ru d zy, s p e c ja liśc i w o k reślo n e j p ra cy są tw ó r c a m i d zie ł w zn a c z e n iu ic h in te le k tu a ln e g o u ję cia . Istn ie je z a sa d n icz a ró ż­ n ic a m ię d z y p racą te g o co ro zk a zu je, d y sp o n u je ro z u m n ie siła m i in n y c h w w y k o n y w a n iu p r a c y a ro b o tn ik a m i — w y k o n a w c a m i, k tó r z y są c z y n n ik a m i n a r z ę d n y m i (n ie p rze sta ją c b y ć osob am i) w r e a liz o w a n iu k o n c e p c ji o so b y k ie r o w n ic z e j. I n a ty m t le w s p o ­ m in a św . T om asz, że za p ra cę k ie r o w n ic z ą n a le ż y się w y ż sz a p łaca, bo w c h o d z i tu w g rę sp r a w a k w a l if i k a c j i43.

41 ...quanto v irtu s a n im a e m o v e n tis d om in atu r m a g is supra corpus ta n to m inor e st lab or in m otu. (4 Sen t. d. 44, q. 2, a. 3, qq. 1 ad 2).

42 G. F r i e d m a n n , Oû v a le t r a v a i l h u m a n ? , G allim ard , 1950, s. 53— 56.

43 ...in q u o lib et a r tific io sim p lic ite r m elio r e st q u i d isp o n it de a r ti- ficio... q u am a liq u is m a n u a lis q u i op era e x se q u itu r sec. quod e i ab alio d isp on itu r, unde... m aiori m erced e con d u citu r q u i d isp on it de a ed ificio , lic e t n ih il m an ib u s op eretu r qua m a n u a le s a rtific es. (Q uodl. 1, q. 7, a. 2).

(16)

[15] T Y P O L O G I A P R A C Y L U D Z K I E J 167 W p ra cy k ie r o w n ic z e j z a sa d n icz ą r o lę o d g r y w a p la n o w a n ie i za ­ rząd zan ie w r a z z n a d zo rem . R o b o tn ic y -w y k o n a w c y są o b o w ią za n i do p o słu s z e ń stw a a osob a k ie r o w n ic z a , ja k p isz e św . T om asz: u ti- tur m in isterio s u b d i t o r u m44. F u n k c ja k ie r o w n ic z a w p ra cy p o­ w in n a św ia d c z y ć , ż e je d n o stk a k ie r o w n ic z a p osiad a w y ż s z e k w a ­ lifik a c je p r e d y sp o n u ją c e ją do te g o rod za ju p racy. W yższość p ra cy k ier o w n ic z e j w y n ik a z w y ż sz e g o sto p n ia z a a n g a ż o w a n ia w n iej cz y n n ik a u m y sło w e g o .

2. I n t e g r a l n o ś ć p r a c y l u d z k i e j

A k c e n tu ją c w y ż sz o ść p ra cy u m y sło w e j od fiz y c z n e j w d zia ła n iu lu d zk im , św . T o m a sz b y n a jm n ie j n ie sta r a ł się , an i z jed n e j stro n y ro zd ziela ć e le m e n tu u m y s ło w e g o od fiz y c z n e g o , an i z d ru g iej str o ­ n y su g e r o w a ć is tn ie n ia p ra cy w c z y ste j p ostaci, c z y to in te le k t u a l­ nej, c z y fiz y c z n e j. C z ło w ie k je st jed n o śc ią su b sta n c ja ln ą d w ó c h e le ­ m en tó w : d u c h o w e g o i fiz y c z n e g o . T e d w a e le m e n ty tw o rzą razem p ew n e z ło ż e n ie — com positu m — n a tu r y p sy c h o fiz y c z n e j w ła ś c i­ w e c z ło w ie k o w i. W sz elk a p raca jak o p r z e ja w ż y c ia lu d z k ie g o je st o w o cem ca łej n a tu r y lu d z k ie j, c a łe g o com p o situ m 45. W y n ik a z teg o , że n ie m a p ra cy lu d z k ie j, ta k b ard zo fiz y c z n e j, ab y n ie b y ło w n iej u d z ia łu c z y n n ik a d u c h o w e g o , a n i n ie m a te ż p ra cy ta k b ard zo u m y sło w e j, ab y n ie u c z e stn ic z y ło w n ie j w ja k iś sp osób ciało.

T a in te g r a ln o ść p ra cy lu d z k iej m a s w e p r a k ty c z n e sk u tk i. O k a­ zu je się , że p raca u m y s ło w a m ę c z y n ie m n ie j ja k fizy c zn a . S tą d m ożn a z ca łą św ia d o m o śc ią m ó w ić o w y s iłk u fiz y c z n y m w p ra cy u m y sło w e j. N ie m o żn a te ż m ó w ić u c z ło w ie k a o p ra cy fiz y c z n e j w c z y ste j p o sta ci, g d y ż to p ro w a d z i do n e g a c ji s p e c y fik i lu d z k iej n atu ry. W iad om o b o w iem , że ta k ie je st d zia ła n ie , ja k a jest n a tu ­ ra 46. Z a tem d z ia ła n ie n ie m o że b y ć p o z b a w io n e zło żo n o ści c e c h u ­ 44 S icu t a u tem in a r tific ia lib u s in v e n itu r a liq u is a r tife x q u i ta n tu m m anu op eratu r ex e q u e n s p ra ecep tu m a lteriu s et n u lli im p eran s, sicu t ille qui p raep arat m a teria m , a liu s v ero qui p ra ecep it p raep aran ti m a - teriam , et ip sa e operatur ad in d u cen d a m form am , a liu s vero q u i n ih il operatur, sed p raecip it, h ab en s ra tio n es operis su m p tas e x fin e cuius e st con iector, et ta lis d icitu r a rch itecto r, q u asi p rin cep s a rtificiu m in q u an tu m u titu r m in iste r io su b d itoru m ad su u m fin em . (2 Sen t. d. 10, q. 1, a. 3 ad 1).

45 ...actio c u iu slib e t e x m a teria et form a c o m p o siti non est tan tu m form ae, n ec ta n tu m m a teria e, sed co m p o siti, eiu s en im e st agere, cuius e s t esse , e s s e au tem est co p o siti, per form am , un d e et com p o­ situ m per m a teria m e t form am agit. (2 C. G. c. 50).

46 ...m odus a u tem op eran d i u n iu scu iu sq u e rei seq u itu r m odum e s s e n ­ di ip siu s. (1, q. 89, a. 1).

(17)

jącej lu d zk ą n atu rę. K o n se k w e n c je teg o są aż n a z b y t w yraźn e. I ta k g d y b y c z ło w ie k w p ra cy u ż y w a ł ty lk o s ił fiz y c z n y c h bez rozu m u , to w ó w c z a s je g o p raca n ie ró ż n iła b y się od p ra cy z w ie ­ r z ą t i je g o n a tu ra w y d a w a ła b y się b y ć r ó w n ie ż t y lk o zw ierzęca . G d y b y n a to m ia st u ż y w a ł c z o w ie k w p ra cy ty lk o s ił d u ch o w y ch , to w ó w c z a s n ie p o w in ie n się m ęc zy ć i p o sia d a ć n a tu r ę c z y sto d u ­ ch o w ą . D o św ia d c z e n ie ż y c io w e te m u p rze cz y d o b itn ie. W pracy w y stę p u ją c ią g le d w a c z y n n ik i: rozu m i ręk a, sy m b o l w sz e lk ie g o n a r z ę d z ia 47. D z ię k i c z y n n ik o w i u m y sło w e m u m a c z ło w ie k m oż­ n ość w y k o n y w a n ia n a ró ż n e sp o so b y k ażd ej p ra cy . D z ię k i e le m e n ­ to w i fiz y c z n e m u is tn ie j e re a ln a sz a n sa u r z e c z y w is tn ie n ia id ei u m y słu . In te g r a ln o ść i z h a r m o n iz o w a n ie ob u c z y n n ik ó w w pracy o d b ija się w y r a ź n ie w k a żd y m dziele,· k tó r e n o si n a so b ie ch a ra k ­ te r ty c h d w o ja k ic h o d d z ia ły w a ń . Im w ię c e j o b a e le m e n ty są zh ar­ m o n iz o w a n e , ty m b a rd ziej h a r m o n ijn y je st sk u tek .

G łę b o k ie z w ią z k i is t n ie ją c e m ię d z y p racą fiz y c z n ą a u m y sło w ą sp ra w ia ją , że ś c iś le b io rą c n ie m o żn a z d a n iem A k w in a ty m ów ić o p ra cy n ie w o ln ic z e j w z n a cz en iu u c z y n ie n ia z c z ło w ie k a b ezro- zu m n e g o n a rzęd zia . C zy n n ik d u c h o w y sp ra w ia , ż e n a w e t w p racy n ie w o ln ic z e j n ie m ożn a w y k lu c z y ć a u to n o m ii d u ch a. N ie w o ln ik słu ż y sw e m u w ła ś c ic ie lo w i ty lk o fiz y c z n ie , secundum corpus, bo d u ch , u m y s ł je g o je st w o l n y 4S. P r a c e n ie w o ln ik a też noszą zn a­ m io n a z ło żo n o ści i m a ją ch a ra k ter m ora ln y .

F a k t in te g r a ln e j łą c z n o śc i e le m e n tu u m y s ło w e g o i fiz y c z n e g o w p r a c y lu d z k iej je s t c z y n n ik ie m ro z w o ju o so b o w e j n a tu r y je d ­ n o stk i. Z a k łó c e n ie r ó w n o w a g i w ty m w sp ó łd z ia ła n iu ob u e le m e n ­ tó w w p racy, p ro w a d z i alb o do z a u to m a ty z o w a n ia c z ło w ie k a , ■— w w y p a d k u o g r a n ic z e n ia m o ż liw o śc i d zia ła n ia c z y n n ik a u m y sło ­ w eg o , — lu b p o g a rd y p r a cy fiz y c z n e j, w p rzy p a d k u n ied o ce n ia n ia jej w a ż n e g o zn a c z e n ia g o sp o d a r cz eg o i m o r a ln e g o d la ż y c ia czło ­ w ie k a . Z a k łó c e n ie r ó w n o w a g i w ob u k a te g o ria c h p ra cy p row ad zi o sta te c z n ie do teg o , ż e d z ie ła rą k lu d z k ic h za tr a ca ją coraz b ard ziej zn a m ię n ie p o w ta r z a ln o śc i w y c iś n ię te p rzez in d y w id u a ln o ść k a ż­ d eg o c z ło w ie k a , n a rzecz m ec h a n iz m u i r u ty n y .

O c zy w iśc ie, ty c h w n io s k ó w św . T om asz n ie w y p r o w a d z ił, bo n ie m ó g ł ic h w y c ią g n ą ć w ó w c z e sn y c h w a ru n k a c h śr e d n io w ie c z a , k ie ­

47 ...(hom o) h ab et ra tio n em et m an u s q u ib u s p o test parare sib i vita e n ecessa ria in fin itis m od is: un d e et m anus... dicitur organ u m organo- rum . (1, q. 91, a. 3 ad 2).

48 E st a u tem hom o a lteriu s serv u s non secu n d u m m en tem , sed sec. corpus. (2— 2, q. 104, a. 5; Por. 4 Sen t. d. 36, a. 2 ad 1; 2—2, q. 122, a. 4 ad 3).

(18)

[17] T Y P O L O G I A P R A C Y L U D Z K I E J 169 d y p r z e m y s ł f a b r y c z n y w d z is ie j s z y m z n a c z e n iu j e s z c z e n ie is t n ia ł. J e d n a k ż e t a k ie w n io s k i t k w ią w ir t u a l n ie w s a m y m p o s t a n o w i e n iu z a g a d n ie n ia in t e g r a ln o ś c i p r a c y lu d z k ie j .

VI. P O D Z IA Ł P R A C Y Z R A C JI S T A N O W ISK A SPOŁECZNEG O I OD ST R O N Y PRZEDM IO TOW EJ

C z ło w ie k p rzez p ra cę za zn a cza jak oś sw o ją o b ecn o ść w s p o łe ­ c z e ń stw ie . P ra c a p o z w a la m u w y r o b ić so b ie sp o łec zn ą p o zy cję. W p la n a c h O p atrzn ości p raca lu d z k a je st p e łn ie n ie m w s w o is ty sp osób ja k b y u rzęd u , k tó r y c z ło w ie k o tr z y m a ł od B oga. Z e w z g lę ­ d u n a to z ja k ie g o p o le c e n ia d an a p raca b y w a w y k o n a n a , m o że on a m ie ć c h a ra k ter d z ia ła ln o śc i p u b lic zn ej lu b p r y w a tn e j 49. S ta ­ w ia ją c ta k z a g a d n ie n ie , św . T om asz p o d k re śla r o lę jak ą w k sz ta ł­ to w a n iu się ty p o lo g ii p ra cy sp e łn ia sta n o w isk o sp o łec zn e. T e r m i­ n o lo g ia A k w in a ty co do o k r e ś le n ia p r a c y o c h a ra k ter ze p u b lic z ­ n y m i p r y w a tn y m je st w y r a z ista . I ta k n a o k r e ś le n ie p ra cy s p e ł­ n ia n e j w p r o st d la sp o łe c z e ń stw a , u ż y w a w y r a ż e n ia operatio p u ­ blica·, p ra cę k tó rej celem , je st p rze d e w s z y s tk im k o rzy ść w y k o n u ­ jącej ją o so b y n a z y w a operatio p r iv a ta 50.

P r a c a p u b lic zn a , m ó w ią c o g ó ln ie j, d zia ła ln o ść p u b lic zn a c z ło ­ w ie k a m o że słu ż y ć i b y ć w y k o n y w a n a z p o le c e n ia d w ó ch s p o łe c z ­ ności: k o śc ie ln e j, — i w te d y p ra ce te g o rod za ju b ęd ą się n a z y w a ć

opera ecclesiastica, lu b z p o le c e n ia sp o łe c z n o śc i św ie c k ie j i w ó w ­ czas m a m y opera civilia. W śród c z y n n o śc i k o śc ie ln y c h w y lic z a św . T om asz za ję c ia w są d a ch k o śc ie ln y c h , k a z n o d z ie jstw o , u r z ę ­ d o w e m o d ły k o śc io ła itp . 51 D o c z y n n o śc i p u b lic z n y c h o c h a ra k ­ ter ze św ie c k im z a licz a A k w in a ta p rzed e w szystk im , za ję c ia w ła d c y oraz ty c h w sz y s tk ic h , k tó r z y p o zo sta ją pod jeg o ro z k a z a m i w w y ­ k o n y w a n iu o b o w ią z k ó w z w ią z a n y c h z k ie r o w n ic tw e m i ob ron ą p a ń stw a . P r a c e p a n u ją c y c h i k ie r o w n ik ó w ż y c ia p u b lic z n e g o p o ­ le g a ją n a tro sz c z e n iu się o p o w sz e c h n e d obro o b y w a te li, n a r z ą ­ d zen iu , są d ze n iu , w y n a g r a d z a n iu 5a. J e ś li id z ie o d z ia ła ln o ść p r y

-49 ...in om n ib u s operibus... d istin q u en d u m est: quia v e l p o ssu n t esse q uasi p u b lica opera, v e l p rivata. (Q uodl. 7, q, 7, a. 2).

50 ...d icen d u m (est) quod sp iritu a lib u s operibus... p o test q u is v a ca re d u p liciter: sc ilic e t, q u asi in se r v ie n s u tilita ti com m u n i et q u a si in siste n s u tilita ti p riv a ta e. (C ontra lm p. c. 5, n. 198).

51 O pera sp iritu a lia q u ae d irecte su n t ad com m u n em u tilita te m p o - puli... su n t quatuor: iu d icare, p raed icare, d iv in a o fficia , e x p o sitio Sacrae S crip tu rae. (Q uodl. 7, q. 7, a. 1; C ontra lm p . c. 5, n. 180).

52 ...reges et p rin cip es com m u n es h a b en t action es... ta ie s a ctio n es q u ae sunt: p op u lu m gu b ern are, iu d ica re ac u n icu iq u e su oru m s u b d

Cytaty

Powiązane dokumenty

Obecność Maryi w zbawczej misji Jej Syna zmierzającej do powsta- nia Jego nowej rodziny znajduje również potwierdzenie w Mateuszowej Ewangelii Dzieciństwa Jezusa..

The design aspects are combined for a final design of a spherical shell with a span of 150m and a height of 37,5m (Table 2), which was checked by Finite Element calculafions on

When a mosfet is used for the passive switch, instead of a diode, and it is controlled by the duty ratio opposite to the active switch, the converter can operate in

Omdat de gevolgen van klimaatverandering op windpatronen in de regio Rotterdam nog onzeker zijn en de verwachte effecten vooralsnog beperkt, wordt de verandering van

Tym samym zaczyna się włączanie Slavia Orthodoxa w zachodnioeuropejski proces literacki na etapie nowoŜytnej jego historii, otwierającej juŜ narodowy rozwój literatur w ra- mach

Stosowanie elastycznych form zatrudnienia jako wyraz uelastycznienia gospo- darowania zasobami pracy stanowi element modelu flexicurity 8. Jest to koncepcja zmierzająca do

Ojcostwo zawsze pochodzi od Boga i zawsze wskazuje na Niego, choć prze­ cież często człowiek tego nie dostrzega; jest powołaniem danym również przez Niego - to On wzywa po

Z n ak bowiem jest wtedy zna­ kiem, kiedy jest przezroczysty, kiedy ukazuje nie siebie, lecz Rzeczywistość, której jest znakiem.. Chrystusowe Wcielenie - największa