Antoni Dudek
Od Redakcji
Pamięć i Sprawiedliwość 4/1 (7), 9-10
O d Redakcji
G
łów nym tem atem niniejszego n um eru „Pamięci i Spraw iedliw ości” są dzieje Kościoła katolickiego i innych zw iązków w yznaniow ych w p o wojennej Polsce, ze szczególnym uw zględnieniem polityki w ładz PRL w obec duchow ieństw a. Tem atyka ta od lat cieszy się sporym zainteresow aniem historyków , a rozpoczęcie procesu u dostępniania przez Instytut Pamięci N a ro d o wej akt UB i SB stw orzyło dodatkow y, silny im puls do badań. D obrze ilustruje to otw ierający nu m er artykuł Jan a Z aryna, dotyczący relacji m iędzy kom unistycz nym państw em i Kościołem rzym skokatolickim w Polsce w idzianym z obu stron, bilansu działalności stow arzyszeń katolików świeckich oraz stosunków m iędzy Kościołem a środow iskam i żydow skim i. Z godnie z przyjętą przez nas konw encją artykuł Jan a Z ary n a stanow i w prow adzenie do dyskusji redakcyjnej, w której tym razem oprócz au to ra udział wzięli A ntoni D udek, Andrzej Friszke, Jaro sław Go- w in oraz W iesław Jan Wysocki. T em peratura debaty, adekw atna do ostrości tez staw ianych przez Z aryna, przekonuje, że w błędzie są ci wszyscy, którzy sądzą, że pow ojenne dzieje Kościoła nie budzą już em ocji i są p od obn ie interpretow ane.W iększość tek stó w z działu „S tudia” dotyczy Kościoła katolickiego, ale o tw ie ram y go artykułem Ryszarda M ichalaka o polityce w ładz PRL w obec K ościołów m niejszościow ych, przede w szystkim ew angelicko-reform ow anego i p olskokato- lickiego. P otw ierdza on tezę, że kom uniści postrzegali w yznania m niejszościow e przede w szystkim przez pryzm at K ościoła katolickiego, k tó rego rolę i znaczenie starali się ograniczyć. A rtykuł B artłom ieja N oszczaka - stanow iący fragm ent w iększego o p ra c o w a n ia jego a u to rs tw a - dotyczy n ajtru d n iejszeg o okresu w dziejach Kościoła katolickiego w PRL, czyli działań ap aratu bezpieczeństw a po uw ięzieniu prym asa Stefana W yszyńskiego. O d innej strony - w alki w ładz z reli gijnością m łodzieży - tego samego okresu dotyka tekst Jacka W ołoszyna. O tym , że akta kom unistycznych służb specjalnych stanow ią dla h isto ry kó w niezwykle cenne źródło, przekonuje z kolei artykuł Ryszarda G ryza dotyczący b u d o w n ic tw a sakralnego w epoce gierkow skiej. Także i on jest fragm entem powstającej w łaśnie książki o jednym z najbardziej zapalnych p ro b lem ó w w relacjach pań- stw ow o-kościelnych, jakim było blokow anie przez w ładze inicjatyw du ch o w ień
stw a oraz w iernych zm ierzających do budow y now ych kościołów i kaplic. 9 D w a kolejne artykuły dotyczą różnych aspektów w pływ u K ościoła i jego lu
dzi n a opozycję oraz na zw iązaną z nią ku ltu rę niezależną. M ałg orzata C hom a- J u s iń s k a kreśli sylwetkę o. L udw ika W iśniew skiego, analizując rolę, jaką k iero w ane przez niego duszpasterstw o akadem ickie odegrało w działalności opozycji przedsierpniow ej w Lublinie. Agnieszka G ralińska-Toborek zajmuje się - na p rzy kładzie plastyki - stym ulow aniem przez Kościół k ultury niezależnej w okresie stanu w ojennego i latach następnych. G łów ny dział pism a zam yka artykuł J a ro sław a Stockiego, podejm ujący słabo znany w polskiej literaturze naukow ej p ro blem losów Kościoła katolickiego na U krainie Z achodniej.
Blok tem atyczny dotyczący Kościoła uzupełn ia niezw ykle interesujący d o k u m en t Służby Bezpieczeństw a, odnaleziony i o pracow any przez M ałgorzatę C ho- m ę-Jusińską - spraw ozdanie z k o n tro li W ydziału IV W U SW w Lublinie. Dzięki niem u m am y w yjątkow ą okazję w ejrzenia do w n ętrza w ojew ódzkiej ko m ó rk i SB
zajmującej się w alką z Kościołem w schyłkow ym okresie jej istnienia. Fakt, ze p u blikow any d o k u m en t pocho dzi z okresu po zakończeniu o brad okrągłego stołu, stanow i kolejne potw ierd zenie, iż z p u n k tu w idzenia kiero w n ictw a M SW w yd a rzenie to nie stanow iło żadnej istotnej cezury w działalności kom unistycznej p o licji politycznej.
W dziale „Varia” na szczególną uw agę zasługuje obszerne studium Janusza M arszalca, któ ry n a przykładzie P om orza G dańskiego op o w iad a o walce SB ze środow iskam i akow skim i w epoce gom ułkow skiej i gierkow skiej. D w a p o zo sta łe teksty dotyczą okresu drugiej w ojny światowej i pierw szych lat pow ojennych. A nna C zocher zajmuje się analizą życia kulturalneg o w ok up ow any m K rakow ie, natom iast Paweł Jaw orski podjął próbę przybliżenia m ało znanej działalności Z w iązku P atrio tó w Polskich w Szwecji, u tw orzon ego na w zó r głośnej organiza cji pow ołanej do życia przez polskich kom u n istó w w ZSRR.
W dziale „U sąsiadów ” tym razem zw racam y się n a zachód, publikując w aż ny esej w ybitnego niem ieckiego historyka Jensa Gieseke, pośw ięcony roli b ad ań nad Stasi w procesie rozliczania się naszych sąsiadów z kom unistyczną przeszło ścią. N u m er już tradycyjnie zam yka dział recenzji, w k tóry m znalazły się o m ó w ienia książek litew skich (pióra K atarzyny Korzeniewskiej) i rosyjskich (W itold W asilewski), a przede wszystkim kilku istotnych publikacji w ydanych ostatnio w języku p olskim . B artłom iej B ernacki recen zuje o sta tn ią książkę Tom asza Strzembosza, k tó ra jest podsum ow aniem jego dotychczasow ych studiów nad anty- sow ieckim ruchem o p o ru , z kolei P io tr Łapiński zajął się m ono grafią ks. Kazi m ierza Litwiejki pośw ięconą O kręgow i N arod ow ej O rganizacji W ojskowej Bia łystok (kryptonim „C yryl”). Dział zam ykają om ów ienia książki Z yg m un ta Woż- niczki o K atow icach w pierw szym pow ojennym pięcioleciu (pióra A dam a Dziu- roka) oraz D avida M o rg an a o radom skim C zerw cu ’76 w idzianym z p erspek ty wy am erykańskiego badacza (Paweł Sasanka).
