Metoda oceny przydatności rekreacyjnej złożonych struktur krajobrazu kulturowego w środowisku silnie zurbanizowanym

(1)

Przedstawiona metoda oceny SU]\GDWQRĈFL UHNUHDF\MQHM V\VWH- PRZ\FK XNäDGÑZ NUDMREUD]RZ\FK

o wysokich walorach kulturowych ]RVWDäD RSUDFRZDQD QD SRWU]HE\

wykonania modelu rekreacyjnego G]LHä IRUW\ILNDF\MQ\FK 7ZLHUG]\

Warszawa, w rozprawie doktorskiej SW e7HUHQ\ ;,;ZLHF]QHM 7ZLHUG]\

Warszawa jako elementy struktury UHNUHDF\MQHMPLDVWDs pod kierunkiem prof. Andrzeja Tomaszewskiego Z=DNäDG]LH.RQVHUZDFML=DE\WNÑZ

3ROLWHFKQLNL:DUV]DZVNLHM>3DäXEVND

@

%DGDQLD GRW\F]ñFH WHUHQÑZ

RWZDUW\FK:DUV]DZ\V\JQDOL]XMñQLH- bezpieczne zjawisko chaotycznego UR]UDVWDQLDVLöPLDVWDLZFKäDQLDQLD

WHUHQÑZ RWZDUW\FK SURZDG]ñFH GR

SRJDUV]DQLD VLö ZDUXQNÑZ Ĕ\FLD

ZPLHĈFLH 0RGHORZ\ V\VWHP SLHU- ĈFLHQLRZRNOLQRZ\]LHOHQL:DUV]DZ\

]DSURMHNWRZDQ\ ZODWDFK PLöG]\- ZRMHQQ\FK ]DFKRZDä VLö ZIRUPLH

V]F]ñWNRZHM $QDOL]D GRVWöSQ\FK

RSUDFRZDþVSHFMDOLVW\F]Q\FKZVND- ]XMHQD]XSHäQHSRPLQLöFLHV\VWHPX

IRUW\ILNDFML ZSUÑEDFK RGEXGRZ\

ekologiczno-rekreacyjnych przestrzeni miasta. Niezwykle istotna w przypadku systemu fortyfikacji Z\GDMH VLö WH]D NäDGñFD QDFLVN QD

FLñJäH SRV]XNLZDQLH Z]DMHPQ\FK

SRZLñ]Dþ WHUHQÑZ VäXĔñF\FK Z\- SRF]\QNRZLZMHGHQVSÑMQ\LFLñJä\

SU]HVWU]HQQLH V\VWHP SRSU]H] VLHè

NRU\WDU]\ HNRORJLF]Q\FK FLñJÑZ

VSDFHURZ\FKLĈFLHĔHNURZHURZ\FK

3RQDGWR ]DXZDĔRQR ĔH ZLöNV]RĈè

stosowanych metod badawczych

GRW\F]ñF\FK ]DJDGQLHþ UHNUHDFML

LWXU\VW\NLRGQRVLVLöGRRFHQ\Z\W\- SRZDQ\FK REV]DUÑZ Z\SRF]\QNR- Z\FK]Z\NOHOHĈQ\FKSU]\ZRGQ\FK

F]\JÑUVNLFK,FKDXWRU]\VNXSLDMñVLö

JäÑZQLH QD HOHPHQWDFK ĈURGRZLVND

SU]\URGQLF]HJRLVWQLHMñF\P]DLQZH- VWRZDQLX LSRWU]HEDFK VSRäHF]Q\FK

>,ZLFNL @ :ĈUÑG SU]HDQDOL]R- wanych metod waloryzacyjnych SU]HZDĔDMñGZLHJUXS\DQDOL]

SU]\GDWQRĈè GR ]DLQZHVWRZD- QLD UHNUHDF\MQHJR ZDĔQD SU]\

ORNDOL]DFML RELHNWÑZ LXU]ñG]Hþ

UHNUHDF\MQ\FK >6PRJRU]HZVNL

5DG]LHMRZVNL@

DWUDNF\MQRĈFLUHNUHDF\MQHMNWÑUñ

PDMñWHUHQ\RQDMZ\ĔV]\FKZDU- WRĈFLDFK SU]\URGQLF]\FK FR PD

]QDF]HQLH SU]\ RNUHĈOHQLX RE- V]DUÑZ RU\JRUDFK RFKURQQ\FK

$WUDNF\MQRĈè WHUHQÑZ UHNUHDF\M- Q\FK PRĔQD RFHQLè ZJ GZÑFK

NDWHJRULL MDNRĈFL LFK ZDORUÑZ

RUD] NRPSOHNVRZRĈFL Z\VWöSR- ZDQLD>/LV@

Ocena atrakcyjnoœci rekreacyjnej

Recreational attractiveness assessing

=D DWUDNF\MQRĈè UHNUHDF\MQñ

XZDĔDVLöZVSÑOQñ]DOHĔQRĈèWU]HFK

HOHPHQWÑZ ĈURGRZLVND SU]\URGQL- F]HJRU]HĒE\ZRG\LXĔ\WNRZDQLD

V]DW\ URĈOLQQHM 2FHQD WDND PD

]D ]DGDQLH Z\]QDF]HQLH WHUHQÑZ

o cennych walorach przyrodniczych

M et o d a o ce ny p rz yd a tn o œc i re kr ea cy jn ej z ³o ¿o ny ch s tru kt ur kr a jo b ra zu k ul tu ro w ego w œ ro d o w is ku s iln ie z ur b a ni zo w a ny m K a ta rz yn a P a ³ub sk a

Method for Assessing

Recreational Usability

of Complex Cultural

Landscape Structures

in Highly Urbanized

Environments

(2)

i preferowanych funkcjach rekre- DF\MQ\FK>.U]\PRZVND.RVWURZLFND

@DQDVWöSQLHVSRVREÑZNV]WDä- WRZDQLDĈURGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR

PDMñF\FKQDFHOXRFKURQöLSRSUDZö

ZDUXQNÑZSRGNñWHPUHNUHDFML3X- EOLNDFMD/LVZ\ND]XMHĔHSRUÑZQ\- ZDQLHDWUDNF\MQRĈFLWHUHQÑZ]LHOHQL

RUÑĔQ\FK IXQNFMDFK UHNUHDF\MQ\FK

QLHMHVWRELHNW\ZQHQSERLVNDVSRU- towego z ogrodem botanicznym).

7HUHQ\]LHOHQLZPLHĈFLHQDMF]öĈFLHM

QLH Z\VWöSXMñ MDNR XNäDG\ MHGQR- URGQHIXQNFMRQDOQLH'ODWHJRWHUHQ\

PLHMVNLHSU]H]QDF]RQHQDUHNUHDFMö

Z\PDJDMñ SU]HGH ZV]\VWNLP DQDOL]

PRĔOLZRĈFL LFK Z\NRU]\VWDQLD GR

UÑĔQRURGQ\FK FHOÑZ UHNUHDF\MQ\FK

MDNR ZLHORIXQNF\MQ\FK RELHNWÑZ

Z\SRF]\QNRZ\FK>/LV@

Ocena przydatnoœci rekreacyjnej

Recreational usability assessing

'RW\FKF]DV QLH RSUDFRZDQR

uniwersalnej metody oceny przydat- QRĈFLWHUHQÑZQDSRWU]HE\UHNUHDFML

i turystyki, istnieje natomiast wiele PHWRG F]ñVWNRZ\FK ]DOHĔQ\FK RG

badanego aspektu. Wielu badaczy WUDNWXMHSRMöFLHSU]\GDWQRĈFLGRUH- kreacji kompleksowo jako zjawisko REHMPXMñFH]DJDGQLHQLD

DWUDNF\MQRĈFLUR]XPLDQHMZVHQVLH

UÑĔQRURGQRĈFLQDWXUDOQRĈFLLZD- ORUÑZZLGRNRZ\FK

SRMHPQRĈFLWXU\VW\F]QHMEöGñFHM

IXQNFMñ FKäRQQRĈFL QDWXUDOQHM

LRGSRUQRĈFL UÑĔQRURGQ\FK HNR- V\VWHPÑZ

ZDUWRĈFL]GURZRWQ\FKWHUHQX

GRVWöSQRĈFL WHUHQX >5LFKOLQJ

6RORQ@

5RODRFHQSU]\GDWQRĈFLWHUHQX

GR UHNUHDFML ]DOHĔ\ RG VNDOL SU]H- strzennej i stopnia generalizacji oce- Q\'ODGXĔ\FKREV]DUÑZPLDVWUH- JLRQÑZJHRJUDILF]Q\FKQDSLHUZV]\

SODQZ\ELMDVLöUROD]UÑĔQLFRZDQLD

ĈURGRZLVND JHRJUDILF]QHJR ZVNDOL

PLDVWDUÑĔQLFHZ]DJRVSRGDURZDQLX LGRVWöSQRĈèNRPXQLNDF\MQDWHUHQX

5XWNRZVNL>5XWNRZVNL@]DXZD- Ĕ\äGZDNLHUXQNLRFHQSU]\GDWQRĈFL

WHUHQÑZQDSRWU]HE\UHNUHDFMLIL]MR- graficzny i fitosocjologiczny.

2EDNLHUXQNLZVSRVÑEQLHSHä- Q\VNXSLDMñVLöDOERQDHOHPHQWDFK

JHRJUDILF]Q\FK ĈURGRZLVND DOER

Z\äñF]QLH QD DQDOL]DFK FKäRQQRĈFL

QDWXUDOQHMV]DW\URĈOLQQHM:äDĈFLZD

RFHQD SU]\GDWQRĈFL WHUHQÑZ UHNUH- acyjnych wg autora wymaga wypra- FRZDQLDPHWRG\SRĈUHGQLHMZNWÑUHM

DQDOL]DSRV]F]HJÑOQ\FKHOHPHQWÑZ

ĈURGRZLVNDJHRJUDILF]QHJRQDU]XFD- äDE\VSRVÑEXĔ\WNRZDQLDXZ]JOöG- QLDMñFILWRVRFMRORJLF]QHDQDOL]\V]DW\

URĈOLQQHMMDNRMHGQHJR]HOHPHQWÑZ

ĈURGRZLVND1DOHĔ\UÑZQLHĔZQLNOL- ZLHMRFHQLèQLHSU]\URGQLF]HF]\QQLNL

ZSä\ZDMñFH QD ZDUWRĈè WHUHQX GR

WHMSRU\XZ]JOöGQLDQHVSRUDG\F]QLH

1DOHĔñGRQLFKPLQSRWU]HE\VSR- äHF]QH F]\ GRVWöSQRĈè WHFKQLF]QD

>5XWNRZVNL@

:HGäXJ 0ROVNLHJR >0ROVNL

@ZSU]\SDGNXRELHNWÑZ]DE\W- NRZ\FK RFHQLH PDMñFHM ZSä\Z QD

SU]\GDWQRĈèGRIXQNFMLUHNUHDF\MQ\FK

SRGOHJDèSRZLQQ\UÑZQLHĔHOHPHQ- ty kulturowe krajobrazu, pomijane ZZLöNV]RĈFLRFHQSU]\GDWQRĈFLRE- V]DUÑZGRIXQNFMLZ\SRF]\QNRZ\FK

$XWRU SRGNUHĈOLä ĔH ZSU]\SDGNX

ZDORU\]DFMLNRQVHUZDWRUVNLFKRFHQö

ZDUWRĈFL]DE\WNRZ\FKZLQQ\GRSHä- QLDèDQDOL]\DNWXDOQHJRXĔ\WNRZDQLD

i zagospodarowania na danym tere- QLH ZV]F]HJÑOQRĈFL QDG]RUX QDG

GRVWöSHP GR RELHNWX DNWXDOQ\FK

IXQNFML LVSRVREÑZ XĔ\WNRZDQLD

]XZ]JOöGQLHQLHP RGG]LDä\ZDQLD

QDĈURGRZLVNRNXOWXURZHLSU]\URG- QLF]H PRĔOLZRĈFL ZSURZDG]HQLD

IXQNFMLG\GDNW\F]QHM]DJURĔHþZ\- QLNDMñF\FK ]XĔ\WNRZDQLD WHUHQÑZ

VñVLDGXMñF\FK LVWQLHMñF\FK SRG]LD- äÑZZäDVQRĈFLRZ\FK

Metoda oceny przydatnoœci rekreacyjnej

z³o¿onych miejskich struktur krajobrazu kulturowego

Method for assessing recreational usability of complex cultural landscape structures

Opracowana metoda przy- GDWQRĈFL UHNUHDF\MQHM E\äD HWDSHP

V\QWHW\F]QHJRSRGHMĈFLDGRRNUHĈOH- QLDPRĔOLZRĈFLDGDSWDF\MQ\FKG]LHä

fortyfikacyjnych Twierdzy Warszawa

(3)

w silnie zurbanizowanych struktu- rach rekreacyjnych miasta.

3U]HJOñG ]DJDGQLHþ UHNUHDF\M- Q\FKZ\ND]DäĔHNU\WHULDUHNUHDF\MQH

GR RFHQ\ SU]\GDWQRĈFL PRĔQD SR- G]LHOLèQDGZLHJUXS\

NU\WHULDQDGU]öGQHZDUXQNXMñFH

funkcje rekreacji,

NU\WHULDSRGU]öGQHZDUXQNXMñFH

rodzaj rekreacji.

2NUHĈODMñF NU\WHULD QDGU]öGQH

LSRGU]öGQHRUD]RGSRZLDGDMñFHLP

cechy, korzystano przede wszystkim ]EDGDþSU]HGVWDZLRQ\FKZSXEOLNDFML

5XWNRZVNLHJRGRW\F]ñFHMSODQRZDQLD

REV]DUÑZ Z\SRF]\QNRZ\FK GXĔ\FK

PLDVW]DOHFHþPHWRG\F]Q\FK*LHG\FK

L6]XPDþVNLHJR>*LHG\FK6]XPDþVNL

@RGQRĈQLHLGHQW\ILNDFMLLNV]WDä- WRZDQLDWHUHQÑZ]LHOHQLZ\SRF]\QNR- wej oraz metody waloryzacji konser- ZDWRUVNLHM RELHNWÑZ REURQQ\FK Z\- pracowanej na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, opartej na kryteriach zaproponowanych przez

=DFKZDWRZLF]D>=DFKZDWRZLF]

*äXV]HN@

Kryteria nadrzêdne

Superior criteria

.U\WHULDQDGU]öGQHGHF\GXMñFH

RREHFQHMGRVWöSQRĈFLLQZHVW\F\MQHM

RELHNWÑZVñ]DOHĔQHSU]HGHZV]\VW- NLPRGREHFQHJRVSRVREXXĔ\WNRZD- nia terenu oraz jego przeznaczenia w zapisach planistycznych. Anali- ]XMñFDNWXDOQHIRUP\Z\NRU]\VWDQLD

WHUHQXSU]HSURZDG]RQRSRG]LDäQD

RELHNW\ XĔ\WNRZDQH UHNUHDF\MQLH

ZVSRPDJDMñFH UHNUHDFMö RERMöWQH

OXE NROLGXMñFH ]IXQNFMDPL UHNUH- DF\MQ\PL 'R LVWRWQ\FK NU\WHULÑZ

QDGU]öGQ\FK ]DOLF]RQR GRVWöSQRĈè

SU]HVWU]HQL RNUHĈORQñ ZGRNXPHQ- WDFK SODQLVW\F]Q\FK ZDUXQNXMñFñ

PRĔOLZRĈFL ORNDOL]DFML SURJUDPX

UHNUHDF\MQHJRRUD]IRUPöZäDVQRĈFL

F]öVWRZDUXQNXMñFñZF]HĈQLHMZVSR- PQLDQñGRVWöSQRĈè

&HFK\Z\]QDF]RQ\FKNU\WHULÑZ

przedstawiono gradacyjnie od cech QDMOHSLHMRGSRZLDGDMñF\FKIXQNFMRP

UHNUHDF\MQ\P GR FHFK NWÑUH QLH- MHGQRNURWQLH HOLPLQXMñ PRĔOLZRĈFL

wykorzystania obiektu jako elementu V\VWHPX UHNUHDF\MQHJR .DĔGHPX

]NU\WHULÑZ SU]\SRU]ñGNRZDQR FH- FK\ FKDUDNWHU\]XMñFH MHJR SU]\GDW- QRĈèGRIXQNFMLUHNUHDF\MQHM

6SRVÑEXĔ\WNRZDQLDSRG]LHORQR

ZHGäXJ FHFK UHNUHDF\MQH u WH- UHQ\ ]LHOHQL XU]ñG]RQHM XVäXJL

]ZLñ]DQH ]IXQNFMñ UHNUHDF\MQñ

XVäXJLNXOWXU\VSRUWXIRUWHF]QH

ZVSRPDJDMñFH UHNUHDFMH u QS

RJUÑGNL G]LDäNRZH FPHQWDU]H

]LHOHþ RVLHGORZD LOHĈQD RER- MöWQH GOD IXQNFML UHNUHDFML u QS

PLHV]NDOQLFWZRQLHXĔ\WNLWHUHQ\

UROQHXVäXJLSR]RVWDäHNROLGXMñFH

]IXQNFMñ UHNUHDFML u QS SU]H- P\VäPDJD]\Q\WUDQVSRUWWHUHQ\

kolejowe.

3U]HVñG]HQLH R]DJRVSRGDUR- ZDQLX WHUHQX WUZDäH ORNDOL]D- FMD LQZHVW\FML GäXJRWHUPLQRZHM

PLHV]NDOQLFWZRSU]HP\VäRELHN- W\WHUHQ\]LHOHQLXU]ñG]RQHMQS

park, cmentarz), tymczasowe lub PLHV]DQH QLH]JRGQH ]IXQNFMñ

GRFHORZñ]DSLVDQñZGRNXPHQ-

WDFK SODQLVW\F]Q\FK RJUÑGNL

G]LDäNRZH PDJD]\Q\ VNäDG\

JDUDĔHOXESURZDG]ñFHGRZWÑU- Q\FK SRG]LDäÑZ LZ\JURG]Hþ

QLH]DJRVSRGDURZDQH QLHXĔ\WNL

PLHMVNLHEUDNSU]HVñG]HQLDR]D- gospodarowaniu.

)RUPD ZäDVQRĈFL NRPXQDOQD

6NDUEX3DþVWZDSU\ZDWQD

'RVWöSQRĈè SU]HVWU]HQL UR]X- PLDQñ MDNR WHUHQ SXEOLF]Q\

SU]HVWU]Hþ RJÑOQRGRVWöSQD GOD

wszystkich tylko z ograniczenia- PL SRU]ñGNRZ\PL VSRäHF]Q\

SU]HVWU]HþJUXSRZD]RJUDQLF]R- QñGRVWöSQRĈFLñGODRNUHĈORQ\FK

JUXS VSRäHF]Q\FK SU\ZDWQ\

SU]HVWU]Hþ LQW\PQD RUD] WHUHQ

]DPNQLöW\

Kryteria podrzêdne

Inferior criteria

.U\WHULDSRGU]öGQHRNUHĈODMñFH

ZDORU\G]LHäIRUW\ILNDF\MQ\FK]SXQN- WX ZLG]HQLD SURJUDPX LURG]DMÑZ

]DFKRZDþ UHNUHDF\MQ\FK :DUWRĈFL

EUDQHSRGXZDJöZRSUDFRZDQLX]R- VWDä\]DOLF]RQHGRNDWHJRULLZDUWRĈFL

zabytkowych, przyrodniczych i do- GDWNRZ\FK :SURZDG]DMñF GRGDW- NRZHNU\WHULDSRGU]öGQHLQIRUPXMñFH

PLQRGRVWöSQRĈFLNRPXQLNDF\MQHM

LRWRF]HQLX RNUHĈORQR GRGDWNRZH

DWXW\ Z\EUDQ\FK RELHNWÑZ DOH

przede wszystkim problemy stawiane przed inwestorami wybranych tere- QÑZLVWQLHMñFH]DJURĔHQLD=Z\NOH

RSUDFRZDQLD NODV\ILNXMñ NU\WHULD

RWRF]HQLD RUD] ]DJURĔHþ ZJUXSLH

NU\WHULÑZ SU]\URGQLF]\FK NWÑUH

(4)

ZSUDF\]RVWDä\Z\V]F]HJÑOQLRQH]H

Z]JOöGX QD LFK ZSä\Z UÑZQLHĔ QD

ZDUWRĈFL]DE\WNRZHQSNV]WDäWRZD- nie ekspozycji).

Wartoœci zabytkowe

Historic value

.U\WHULD EUDQH SRG XZDJö

ZWUDNFLH GDOV]\FK DQDOL] X]DOHĔ- QLRQRSU]HGHZV]\VWNLPRGZDUWRĈFL

V]F]HJÑOQ\FK VWRSQLD ]DFKRZDQLD

G]LHäDRUD]F]\WHOQRĈFLXNäDGXNRP- SR]\F\MQHJRL]DFKRZDQ\FKSRZLñ- ]DþZLGRNRZ\FK

.U\WHULD DQDOL] RSLHUDMñ VLö QD

V]F]HJÑOQ\FKZDUWRĈFLDFKKLVWRU\F]- Q\FKSROHJDMñF\FKQDZ\W\SRZDQLX

RELHNWÑZ QD NWÑU\FK PRĔQD QDGDO

RGF]\WDè FHORZRĈè WZRU]HQLD WHJR

W\SXRELHNWÑZ0LDä\QDQLFKPLHMVFH

]QDF]ñFH Z\GDU]HQLD KLVWRU\F]QH

G]LDäDä\]QDQHSRVWDFLHKLVWRU\F]QH

,VWQLHQLHGDQHJRRELHNWXZSä\QöäRQD

]DLVWQLHQLHRNUHĈORQ\FKIDNWÑZKLVWR- U\F]Q\FK :DUWRĈFL QDXNRZH RNUH- ĈODMñ RU\JLQDOQRĈè HOHPHQWÑZ G]LHä

REURQQ\FKLLFKZDUWRĈFLG\GDNW\F]- ne, zastosowanie nowatorskich me- WRG EXGRZODQ\FK PDMñF\FK ZSä\Z

QD UR]ZÑM DUFKLWHNWXU\ LWHFKQLN

ZRMVNRZ\FKSR]ZDODMñF\FKX]\VNDè

ZLHG]ö RZDUXQNDFK IXQNFMRQRZD- nia obiektu i bytowania ludzi w tam- W\P RNUHVLH 1D ZDUWRĈFL QDXNRZH

G]LHäD ZSä\ZD VWRSLHþ ]DFKRZDQLD

SRV]F]HJÑOQ\FK HOHPHQWÑZ 3U]\

RFHQLHZDUWRĈFLHVWHW\F]Q\FK>DUFKL- tektonicznych wg Zachwatowicza

@ NU\WHULD EUDQH SRG XZDJö

PDMñ QD FHOX Z\W\SRZDè RELHNW\

o formach, kompozycji i detalu archi- tektonicznym reprezentatywnym dla GDQHJRVW\OXZDUFKLWHNWXU]H1DOHĔñ

GRQLFKRELHNW\EöGñFHGRPLQDQWD- PLNUDMREUD]RZ\PLOXESRVLDGDMñFH

]DFKRZDQH SRZLñ]DQLD LRWZDUFLD

widokowe charakterystyczne dla sztuki obronnej lub cenne w tkance ZVSÑäF]HVQHJRPLDVWD

=D LVWRWQñ FHFKö X]QDQR UH- SUH]HQWDW\ZQRĈè G]LHäD FKDUDNWH- U\]XMñFHJRVLöV]F]HJÑOQñZDUWRĈFLñ

KLVWRU\F]QñQDXNRZñOXEHVWHW\F]Qñ

>*äXV]HN@

.U\WHULDXMöWHZGDOV]HMF]öĈFL

analiz:

&KDUDNWHU URG]DM V]F]HJÑOQHM

ZDUWRĈFL ]DE\WNRZHM RELHNW UH- prezentatywny, zdarzenia histo- ryczne, unikatowy detal architek- WRQLF]Q\

6WRSLHþ ]DFKRZDQLD EDUG]R

GREU]H ]DFKRZDQ\ u

V]F]ñWNRZR]DFKRZDQ\u

QLH]DFKRZDQ\

&]\WHOQRĈè XNäDGX NRPSR]\F\M- QHJR >ćURGXOVND:LOHJXV @

F]\WHOQ\ XNäDG NRPSR]\F\MQ\

]]DFKRZDQ\PL SRZLñ]DQLDPL

widokowymi, czytelny z prze- NV]WDäFHQLDPLSU]HNV]WDäFRQ\]H

ĈODGDPL XNäDGX KLVWRU\F]QHJR

nieczytelny.

Wartoœci przyrodnicze

Natural value

Forma rekreacji jest zawsze ]DOHĔQDRGURG]DMXLVWRSQLD]UÑĔQL- FRZDQLDĈURGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR

.RPSRQHQW\ĈURGRZLVNDSU]\URGQL- F]HJR EUDQH SRG XZDJö MDNR QDWX- ralne elementy systemu obronnego Twierdzy Warszawa to:

V]DWDURĈOLQQDuDQDOL]DURĈOLQQR- ĈFL U]HF]\ZLVWHM REV]DU\ SU]H- NV]WDäFRQH u ]ELRURZLVND DQWUR- SRJHQLF]QH

ZRG\SRZLHU]FKQLRZHuDQDOL]D

SRGNDWHPZ\VWöSRZDQLD

$QDOL]\V]DW\URĈOLQQHMSU]HSUR- ZDG]RQRNäDGñFV]F]HJÑOQ\QDFLVN

QD ]LHOHþ Z\VRNñ NWÑUD ]DUÑZQR

strukturalnie, funkcjonalnie i fizjo- QRPLF]QLH PD ]QDF]ñF\ ZSä\Z QD

NV]WDäWRZDQLHNUDMREUD]X>5XWNRZVNL

@

Analizy prowadzone w skali PLDVWDZ\PDJDMñJUDGDFMLZDĔQRĈFL

SRG LQQ\P NñWHP QLĔ SU]\ Z\]QD- F]DQLX VWUHI RUÑĔQHM SU]\GDWQRĈFL

rekreacyjnej na pojedynczych dzie- äDFK IRUW\ILNDF\MQ\FK :EDGDQ\P

przypadku XIX-wiecznych fortyfikacji ]DFHFKöQLHLVWRWQñZĈUÑGJäÑZQ\FK

NRPSRQHQWÑZ ĈURGRZLVND SU]\URG- niczego uznano: warunki gruntowe, SRQLHZDĔ ZZ\QLNX G]LDäDOQRĈFL

F]äRZLHNDSURILOH]RVWDä\]QLHNV]WDä- cone antropogenicznie, komponenty NOLPDW\F]QH RUD] VSHF\ILNö IDXQL- VW\F]Qñ Z\PDJD VSHFMDOLVW\F]Q\FK

EDGDþ

6]DWD URĈOLQQD E\äD ZDORU\]R- ZDQDSRGZÑMQLHZGZÑFKXMöFLDFK

KLVWRU\F]Q\P>0DMGHFNL@LHNR- ORJLF]Q\P :DUWRĈè KLVWRU\F]Qñ

RNUHĈODQRELRUñFSRGXZDJöORNDOL- zacje na obiektach starodrzewia, nie tylko w zachowanych historycznych XNäDGDFKNRPSR]\F\MQ\FKDOHWDNĔH

w formach sukcesyjnych.

(5)

.U\WHULDXMöWHZGDOV]HMF]öĈFL

analiz przyrodniczych:

&KDUDNWHU SRNU\FLD SRG NñWHP

]JRGQRĈFL ]KLVWRU\F]Q\P XNäD- dem przestrzennym): fosa wodna, ]DFKRZDQHXNäDG\LIRUP\NRP- SR]\FML QDVDG]Hþ ]DFKRZDQH

QDVDG]HQLDKLVWRU\F]QH]JRGQRĈè

JDWXQNRZD]GRNXPHQWDFMñDUFKL- ZDOQñ

5ÑĔQRURGQRĈè SRNU\FLD ]UÑĔ- nicowana struktura pionowa ro- ĈOLQQRĈFL]UÑĔQLFRZDQDVWUXNWXUD

SR]LRPD URĈOLQQRĈFL XQLNDWRZH

ZDUWRĈFL SU]\URGQLF]H REV]DU\

FKDUDNWHU\]XMñFH VLö Z\ELWQñ

UÑĔQRURGQRĈFLñ ELRFHQRW\F]Qñ

SRWZLHUG]RQñREMöFLHPSU]\URG- QLF]ñRFKURQñSUDZQñ

3RZLHU]FKQLD G]LDäNL IRUWHF]QHM

SRZ\ĔHMKDuKDuKD

SRQLĔHMKD

3RZLñ]DQLD ]LQQ\PL WHUHQDPL

otwartymi miasta: rekreacyjne SRäñF]HQLH ]WHUHQHP UHNUH- acyjnym o powierzchni 3 ha LZLöNV]HMUXFKHPEH]NROL]\MQ\P

RGä PD[ P HNRORJLF]QH

SRäñF]HQLH]REV]DUHPRWZDUW\P

RSRZLHU]FKQL SRZ\ĔHM KD

korytarzem biologicznym o pow.

ELRORJLF]QLHF]\QQHM]DMPXMñFHM

SRZSRZWHUHQX

Kryteria dodatkowe

Additional criteria

.U\WHULDSRPRFQHZRNUHĈODQLX

SU]\GDWQRĈFL UHNUHDF\MQHM G]LHä IRU- W\ILNDF\MQ\FKXMöWHZGDOV]HMF]öĈFL

DQDOL]SRGU]öGQ\FK

'RVWöSQRĈè NRPXQLNDF\MQD

SU]\ZöĒOHGURJLJäÑZQHMUXFKX

przyspieszonego lub autostradzie LVWQLHMñFHM DOER SURMHNWRZDQHM

SU]\GURG]HJäÑZQHMEñGĒ]ELRU- F]HMLVWQLHMñFHMOXESURMHNWRZDQHM

EUDNGRMD]GX

2WRF]HQLH >/LV @ VñVLHG]- two z terenem rekreacyjnym OXE ZVSRPDJDMñF\P UHNUHDFMö

VñVLHG]WZR ]WHUHQDPL RERMöW- nymi dla funkcji rekreacyjnych VWDQRZLñFHeĒUÑGäRSU]HVWU]HQQH

XĔ\WNRZQLNÑZsWHUHQDPLPLHV]- NDQLRZ\PL XVäXJRZ\PL NXOWX- URZ\PLOXEPLHMVFDPLSUDF\Vñ- VLHG]WZR]WHUHQHPNROLGXMñF\P

]IXQNFMDPLUHNUHDFML

=DJURĔHQLD ZHZQöWU]QH L]H- ZQöWU]QH

Waloryzacja obiektów wed³ug kryteriów

nadrzêdnych

Valorization according to superior criteria

'OD NU\WHULÑZ QDGU]öGQ\FK

ZDUXQNXMñF\FK IXQNFMH UHNUHDF\M- QH ZSURZDG]RQR WU]\VWRSQLRZñ

XSURV]F]RQñ PHWRGö ERQLWDF\MQñ

3RUÑZQXMñFFHFK\EUDQHSRGXZD- Jö SRGF]DV DQDOL] LZDORU\]DFML

]DXZDĔRQR ]DOHĔQRĈFL SRPLöG]\

SRV]F]HJÑOQ\PLNU\WHULDPLQDGU]öG- nymi, przedstawionymi w tabeli 1.

3U]\GDWQRĈè UHNUHDF\MQD EDGDQ\FK

G]LHäIRUW\ILNDF\MQ\FK]DOHĔ\SU]HGH

wszystkim od wzajemnych relacji

]SR]RVWDä\PL FHFKDPL NU\WHULÑZ

QDGU]öGQ\FK

&HFK\NDĔGHJRNU\WHULXPQDG- U]öGQHJR XVWDZLRQR JUDGDF\MQLH

SRGNñWHP]PQLHMV]DMñFHMVLöSU]\- GDWQRĈFL GOD IXQNFML UHNUHDF\MQ\FK

Wydzielono trzy grupy bonitacyjne, EDGDMñF SUHIHUHQFMH RJUDQLF]H- QLD LEDULHU\ SRV]F]HJÑOQ\FK FHFK

ZSHäQLHQLX IXQNFML UHNUHDF\MQ\FK

W tabeli waloryzacyjnej wyznaczo- QR NRORUDPL VNDOö SUHIHUHQF\MQRĈFL

rekreacyjnej scharakteryzowanego ZF]HĈQLHMNU\WHULXP

3 3UHIHUHQFMHGODIXQNFMLUHNUH- DF\MQHMuNRORU]LHORQ\

PP = Preferencja z ograniczeniem SURJLHPuNRORUSRPDUDþF]RZ\

% %DULHUDNROL]MD]IXQNFMñUH- NUHDF\MQñuNRORUF]HUZRQ\

Synteza dzie³ fortyfikacyjnych

wed³ug preferencji dla funkcji rekreacyjnych

Objects’ synthesis according to recreational preferences

Wyniki uzyskane podczas ana- OL] LZDORU\]DFML SRUÑZQDZF]HM

SR]ZROLä\ RSUDFRZDè V\QWH]ö G]LHä

o podobnych preferencjach do funk- FMLUHNUHDF\MQ\FKGODNWÑU\FKVSRU]ñ- G]RQR]DOHFHQLDGRW\F]ñFH]DJRVSR- darowania rekreacyjnego w formie EDUG]LHMRJÑOQHMuPRGHORZHM

=HVWDZLHQLHWDEHODU\F]QHG]LHä

IRUW\ILNDF\MQ\FKRUÑĔQHMSU]\GDWQR-

(6)

7DEHOD.RUHODFMDSRV]F]HJÑOQ\FKNU\WHULÑZQDGU]öGQ\FKSU]\ZDORU\]DFMLRSUDF.3DäXEVND 7DEOH&RUUHODWLRQRIVXSHULRUFULWHULDIRUYDORUL]DWLRQE\.3DäXEVND

Kryteria nadrzędne warunkujące funkcje rekreacyjne

Cechy decydujące o przydatności

rekreacyjnej Preferencja Preferencja z progiem Bariera

Uwagi

Sposób użytkowania

rekreacyjny P

Brak przeciwwskazań. Wskazana ochrona walorów i wzmacnianie atrakcyjności programu rekreacyjnego, zgodnego z chłonnością terenu.

wspomagające

rekreacje PP Wymagane przekształcenia poprzez zmianę użytkowania lub pozostawienie i przystosowanie terenu.

obojętne dla

funkcji rekreacji PP B

Wymaga przystosowania programu usług do funkcji rekreacyjnych, przekształcenia lub zagospodarowanie nieużytków.

Trwałe zagospodarowanie mieszkaniowe wyklucza lokalizacje funkcji rekreacyjnych.

kolidujące

z funkcją rekreacji B Tereny uciążliwe, związane z przemysłem, koleją, wykluczające publiczny dostęp.

Przesądzenie o zagospodarowaniu terenu

trwałe P PP B

Długotrwałe zagospodarowanie gwarantuje najlepszą ochronę zabytkowych struktur, o ile nie jest niezgodne z zapisami planistycznymi.

Zakres przydatności uzależniony od sposobu zagospodarowania:

rekreacyjnego, obojętnego dla funkcji rekreacji lub kolidującego z funkcją rekreacji.

tymczasowe /

mieszane PP

Powoduje niszczenie zabytkowych struktur, zależne od zapisów planistycznych i sposobu użytkowania. Prowadzi do wtórnych podziałów, wprowadzania ogrodzeń i różnorodnych programów użytkowych niebezpiecznych dla trwania substancji zabytkowej.

Wskazane zagospodarowanie w pierwszej kolejności i zmiana na funkcje publiczne.

niezagospodaro-

wane PP B

Powoduje niszczenie zabytkowych struktur. Wskazane zagospodarowanie w pierwszej kolejności i zmiana na funkcje publiczne umożliwiające wprowadzanie strefy dydaktycznej.

Barierą może stać się przeznaczenie planistyczne.

brak B

Najbardziej szkodliwe dla trwania zabytku. Wymagany ciągły nadzór konserwatorski. Przygotowanie zapisów planistycznych w pierwszej kolejności.

Forma własności

komunalna P

Tereny publiczne o możliwościach włączenia do systemu

rekreacyjnego miasta, przy założeniu możliwości udostępniania terenu w zapisach planistycznych.

skarbu państwa PP B

Możliwe zagospodarowanie rekreacyjne zależne od przesądzenia.

Możliwe przystosowanie do funkcji rekreacyjnych terenów leśnych.

Wykluczone funkcje rekreacyjne na terenach zamkniętych (wojskowe, kolejowe).

prywatna PP B

Zależne od przesądzenia, preferowane funkcje

wysokowyspecjalizowane, często pobytowe. Wymagane priorytetowe wykonanie miejscowych planów i spójnej koncepcji zagospodarowania wykluczającej wtórne podziały. Zależy od możliwości udostępnienia.

publiczny P

Zależy od sposobu użytkowania i przesądzenia planistycznego. Zwykle tereny miejskie parków, zieleńców i zielni osiedlowej, przeznaczenie do funkcji przelotowych o niewielkim doinwestowaniu. Stanowiące podstawę systemu rekreacyjnego miasta.

Ograniczenie wynikające z dostępności w czasie, przestrzeni.

Dostępność ograniczona sposobem zagospodarowania, związana

(7)

ĈFLGRIXQNFMLUHNUHDF\MQHMSR]ZROLäR

Z\RGUöEQLè

obiekty podstawowe systemu UHNUHDF\MQHJR F]\OL G]LHäD IRU- tyfikacyjne zagospodarowane LXĔ\WNRZDQHMDNRWHUHQ\]LHOHQL

RGRPLQXMñFHMIXQNFMLUHNUHDF\M- QHM

G]LHäD IRUW\ILNDF\MQH SU]\GDWQH

GR IXQNFML UHNUHDF\MQ\FK NWÑUH

]SRZRGÑZ LVWQLHMñF\FK RJUDQL- F]HþQLHPRJñE\èUHDOL]RZDQH

'RW\F]\ UÑZQLHĔ RELHNWÑZ GOD

NWÑU\FK XVWDOHQLD SODQLVW\F]QH

ZVND]XMñ UHNUHDF\MQ\ NLHUXQHN

SU]HNV]WDäFHþWHUHQÑZQLHSHäQLñ- cych obecnie funkcji rekreacyj- Q\FKRUD]RELHNWÑZSU]\GDWQ\FK

GR IXQNFML UHNUHDFML NWÑUH QLH

PDMñ SU]HVñG]RQHJR VSRVREX

]DJRVSRGDURZDQLD LZ\PDJDMñ

ZSLHUZV]HMNROHMQRĈFLXFKZDOH- nia miejscowego planu zagospo- GDURZDQLDSU]HVWU]HQQHJR

G]LHäD IRUW\ILNDF\MQH QLHVSHäQLD- MñFH NU\WHULÑZ SU]\GDWQRĈFL GR

IXQNFML UHNUHDF\MQ\FK ']LHäD

]DFKRZDQHZ\PDJDMñ]DELHJÑZ

]PLHU]DMñF\FKGRHZHQWXDOQHJR

Z\]QDF]HQLD JUDQLF SU]HNV]WDä- FHþ ZSROLW\FH GäXJRIDORZHM

PLDVWDZFHOXF]öĈFLRZHJRXGR- VWöSQLHQLDQDMOHSLHM]DFKRZDQ\FK

HOHPHQWÑZREURQQ\FK

3RG]LDä XäDWZLD Z\]QDF]HQLH

JUXS RELHNWÑZ ]UÑĔQRURGQñ PRĔ- OLZRĈFLñ NRQFHQWUDFML SURJUDPX

i ruchu rekreacyjnego oraz sugeruje NROHMQRĈè SU]HMPRZDQLD IXQNFML

UHNUHDF\MQ\FK MDNR ZLRGñFHM GOD

EDGDQ\FKRELHNWÑZ

W dalszym etapie pracy przy- MöWR ]DVDGö SRG]LDäX RELHNWÑZ QD

GRGDWNRZHVLHGHPJUXSRUÑĔQRURG- Q\FK XVWDOHQLDFK LQJHUHQFML Z]JOö- dem wprowadzania funkcji rekre- DF\MQ\FKLSLöèVWUHIGRSXV]F]DOQ\FK

ingerencji w struktury zabytkowe.

Wnioski

Conclusion

Opracowana metoda oceny SU]\GDWQRĈFL UHNUHDF\MQHM SR]ZDOD

ZVSRVÑE V\QWHW\F]Q\ SU]HDQDOL]R- ZDè PRĔOLZRĈFL ZVSLHUDQLD PLHM- VNLFKV\VWHPÑZNUDMREUD]RZ\FKQD

SRGVWDZLH HOHPHQWÑZ ]äRĔRQ\FK

struktur zabytkowych w sytuacji silnej presji urbanizacyjnej polskich miast. W modelu zagospodarowania UHNUHDF\MQHJRG]LHäIRUW\ILNDF\MQ\FK

XZ]JOöGQLRQR Z\W\F]QH NRQVHUZD- torskie oraz potrzeby programowe QD UÑĔQ\P VWRSQLX V]F]HJÑäRZRĈFL

JäÑZQLHZVNDOLSODQLVW\F]QHM8GR- ZRGQLRQR ĔH G]LHäD IRUW\ILNDF\MQH

7ZLHUG]\:DUV]DZD]HZ]JOöGXQD

UÑĔQñZLHONRĈèSRäRĔHQLHZ]JOöGHP

FHQWUXP PLDVWD LLQQ\FK RELHNWÑZ

UHNUHDF\MQ\FK PRJñ SHäQLè IXQNFMH

UHNUHDF\MQRNXOWXURZH QD NDĔG\P

poziomie wykwalifikowania.

:\W\F]QH GRW\F]ñFH XF]\- WHOQLHQLD V\VWHPX SLHUĈFLHQLRZHJR

Twierdzy Warszawa w strukturze rekreacyjnej miasta poprzez:

X]XSHäQLHQLHZLHG]\RZV]\VWNLH

HOHPHQW\V\VWHPXWZLHUG]\PLQ

zaplecze logistyczne twierdzy), ujednolicenie nazewnictwa i upo-

wszechnianie wiedzy miesz- NDþFÑZ SRSU]H] REOLJDWRU\MQH

wprowadzanie stref dydaktycznych w zachowanych elementach WZLHUG]\

WZRU]HQLH RJÑOQRPLHMVNLFK V\V- WHPÑZ SU]HVWU]HQL SXEOLF]Q\FK

QD SRGVWDZLH G]LHä IRUWHF]Q\FK

SRZLñ]DQ\FK XNäDGDPL ZDäÑZ

GDZQ\FKGUÑJIRUWHF]Q\FKLXNäD- GÑZ]LHOHQL

SRSURZDG]HQLD ĈODGHP GUÑJ

IRUWHF]Q\FK OLQLRZ\FK XNäDGÑZ

tras rowerowych i dydaktycznych ]XNV]WDäWRZDQLHP XU]ñG]Hþ

nawierzchni i systemu informacji ZL]XDOQHM GRW\F]ñFHM SLHUĈFLHQL

IRUWHF]Q\FK

wprowadzanie atrakcyjnego programu zagospodarowania rekreacyjnego w wytypowanych do tego celu obiektach, wspo- PDJDMñF\P ]GRE\ZDQLH IXQGX- V]\ QD UHZDORU\]DFMH XNäDGÑZ

SRVLDGDMñF\FK RVWU]HMV]H U\JRU\

NRQVHUZDWRUVNLH

ZäñF]DQLH IRUW\ILNDFML ZORNDOQH

SURJUDP\ G]LHOQLFRZ\FK LPLö- G]\G]LHOQLFRZ\FK]HVSRäÑZXVäX- gowych o preferencji do funkcji UHNUHDF\MQ\FK

wykorzystania naturalnych ele- PHQWÑZ SU]\URGQLF]\FK NWÑUH

E\ä\F]öĈFLñV\VWHPXREURQQHJR

WZLHUG]\ ]ZäDV]F]D XNäDGÑZ

ZRGQ\FKLOHĈQ\FKRUD]V\VWHPX

]LHOHQLIRUWHF]QHMäñF]HQLHG]LHä

IRUW\ILNDF\MQ\FK ]VñVLDGXMñFñ

VWUXNWXUñ]LHOHQLPLHMVNLFKXPRĔ- OLZLDMñF\FK HNVSR]\FMö ZLGRNR- Zñ

(8)

opracowanie kompleksowej koncepcji zagospodarowania WHUHQÑZSRIRUWHF]Q\FKXZ]JOöG- QLDMñFHMPRĔOLZRĈFLUHNUHDF\MQH

np. w formie parku kulturowego ]HVSRäX FDäHM WZLHUG]\ FR GDMH

PRĔOLZRĈè NRPSOHNVRZHJR ]D- U]ñG]DQLD LSURPRFML V\VWHPX

UHNUHDF\MQHJRQDSRGVWDZLHG]LHä

IRUW\ILNDF\MQ\FK

wypromowanie Cytadeli War- szawskiej jako symbolu Twierdzy :DUV]DZDRSURJUDPLHL]DVLöJX

NUDMRZ\PDQDZHWPLöG]\QDUR- GRZ\P

SU]HNV]WDäFDQLH ZSLHUZV]HM

NROHMQRĈFL RELHNWÑZ ZUöNDFK

SU\ZDWQ\FKXOHJDMñF\FKQDMV]\E- V]HM GHVWUXNFML ZWÑUQH SRG]LDä\

ZäDVQRĈFLRZH EöGñFH ĒUÑGäHP

chaosu funkcjonalno-przestrzen- QHJR Z\PDJDMñ Z\SUDFRZDQLD

IRUP ]DU]ñG]DQLD SDUWQHUVWZD

SXEOLF]QRSU\ZDWQHJR

wykorzystanie wojskowych in- VWUXNFML ];,; Z SU]\ IRUPXäR- ZDQLXZ\W\F]Q\FKL]DOHFHþGOD

NV]WDäWRZDQLD]LHOHQLSRIRUWHF]QHM

u QLHZ\NRU]\VW\ZDQH NRPSHQ- GLXP ZLHG]\ GR ĈZLDGRPHM UH- waloryzacji krajobrazu Twierdzy Warszawa.

3RPLPRZVND]DQLDUR]ZLñ]Dþ

PRGHORZ\FK QDOHĔ\ SRGNUHĈOLè ĔH

UÑĔQRURGQRĈè SUREOHPÑZ L]DJDG- QLHþEUDQ\FKSRGXZDJöSU]\DGD- SWDFMLG]LHäIRUW\ILNDF\MQ\FK7ZLHUG]\

:DUV]DZD Z\PDJD NDĔGRUD]RZR

RGUöEQ\FKUR]ZLñ]DþSURMHNWRZ\FK

'ODWHJR SU]HGVWDZLRQ\FK ]DOHFHþ

QLH QDOHĔ\ WUDNWRZDè MDNR UR]ZLñ-

]DþJRWRZ\FKGR]DVWRVRZDQLDEH]

JäöERNLHM ]QDMRPRĈFL SUREOHPDW\NL

]DE\WNÑZDUFKLWHNWXU\REURQQHM

.DWDU]\QD3DäXEVND

=DNäDG$UFKLWHNWXU\.UDMREUD]X

:\G]LDä2JURGQLFWZDL$UFKLWHNWXU\.UDMREUD]X 8QLZHUV\WHW3U]\URGQLF]\Z/XEOLQLH

)DFXOW\RI+RUWLFXOWXUHDQG/DQGVFDSH

$UFKLWHFWXUH

University of Life Sciences in Lublin

Literatura

1. *LHG\FK56]XPDþVNL0

7HUHQ\ ]LHOHQL MDNR SU]HGPLRW SOD

QRZDQLD PLHMVFRZHJR, SGGW, Warszawa.

2. *äXV]HN & 7ZLHUG]D

:DUV]DZD ZH ZVSÑäF]HVQHM VWUXN

WXU]H PLDVWD, praca doktorska pod kierunkiem prof. A. Gruszeckiego na Wydz. Arch. Politechniki Warszaw- skiej, Warszawa.

3. ,ZLFNL 6 3U]\URGQLF]H

XZDUXQNRZDQLD UR]ZRMX UHNUHDFML

LRFKURQ\ NUDMREUD]X ZSÑäQRFQHM

F]öĈFL ZRM %\GJRVNLHJR >Z@ ćUR- dowisko naturalne a rekreacja, War- V]DZD3R]QDþ

4. Krzymowska-Kostrowicka A.,

*HRHNRORJLDWXU\VW\NLLZ\SR

F]\QNX, PWN, Warszawa.

5. Lis A., 2003. (IHNW\ZQRĈèV\VWH

PX ]LHOHQL UHNUHDF\MQHM ZPLHĈFLH

ZXMöFLX SV\FKRORJLL ĈURGRZLVND, :\G 3ROLWHFKQLNL :URFäDZVNLHM

:URFäDZ

6. 0DMGHFNL / 2FKURQD

LNRQVHUZDFMD]DE\WNRZ\FK]DäRĔHþ

RJURGRZ\FK, PWN, Warszawa.

7. Molski P., 2007. 2FKURQD L]D

JRVSRGDURZDQLH Z\EUDQ\FK ]HVSR

äÑZ IRUW\ILNDFML QRZV]HM Z3ROVFH, Wyd. Politechniki Warszawskiej, Warszawa.

 3DäXEVND.7HUHQ\G]LH

ZLöWQDVWRZLHF]QHM 7ZLHUG]\ :DU

V]DZDMDNRHOHPHQW\VWUXNWXU\UHNUH

DF\MQHMPLDVWD, praca doktorska pod kierunkiem prof. A. Tomaszewskiego na Wydz. Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa.

 5LFKOLQJ$6RORQ-(NR

ORJLDNUDMREUD]X, PWN, Warszawa.

10. 5XWNRZVNL63ODQRZDQLH

SU]HVWU]HQQHREV]DUÑZZ\SRF]\QNR

Z\FKZVWUHILHGXĔ\FKPLDVW, PWN, :DUV]DZD3R]QDþ

11. 6PRJRU]HZVNL - 5DG]LHMRZVNL

 5HNUHDFMD, IGPiK, Warszawa u%:$3:

12. =DFKZDWRZLF]-.U\WHULD

NRQVHUZDWRUVNLHRFKURQ\IRUW\ILNDFML

QRZRĔ\WQ\FK>Z@6WXGLDL0DWHULDä\

GR+LVWRULL:RMVNRZRĈFLW;,,F],

Warszawa.