Zróżnicowanie florystyczne wybranych alei gmin: Namysłów, Świerczów oraz Domaszowice na Dolnym Śląsku

(1)

Wprowadzenie

Introduction

Zadrzewienia wzdäuĔ dróg sñ wpisane w polski krajobraz rolni- czy. Przy ich charakteryzowaniu wy- mienia siö budujñce gatunki drzew, zwraca siö uwagö na to, czy korony drzew stykajñ siö ze sobñ nad jezd- niñ tworzñc swoisty tunel, podkre- Ĉla siö róĔnorodne funkcje peänione przez aleje i zadrzewienia, ocenia stan zdrowotny drzew [Zajñczkow- ski 1997, 2000; Gamrat, Kochanow- ska 1999; ãukaszewicz 2004; Ha- ber, Urbaþski 2005; Tomaszewska, Kopcza 2008]. Tymczasem pojöcie przydroĔnego pasa zieleni sygnalizu- je wyraĒnie, iĔ w miejscu tym oprócz drzew wystöpujñ takĔe roĈliny zielne lub krzewy. Jednak stosunkowo rzad- ko zwraca siö uwagö na te grupy ro- Ĉlin [Gamrat, Kochanowska 2005], mimo, Ĕe jednñ z wymienianych ról peänionych przez zadrzewienia jest ochrona bioróĔnorodnoĈci.

Celem badaþ byäo przeanalizo- wanie zróĔnicowania florystycznego (obejmujñcego zarówno dendroflo- rö, jak i roĈliny zielne) w obröbie wybranych alei oraz sprawdzenie, czy na skäad gatunkowy roĈlin zielnych pasa przydroĔnego majñ wpäyw te- reny przylegäe.

Materia³

The material

Badaniami objöto 10 alei znaj- dujñcych siö w gminach: Namy- säów, ćwierczów oraz Domaszowi- ce na Dolnym ćlñsku. W gminie Na- mysäów wytypowano 4 aleje i byäy to:

aleja klonowa w Baldwinowicach, aleja wielogatunkowa oraz kasztanowa we wsi Ligota KsiñĔöca, a tak- Ĕe aleja kasztanowa we wsi Minkow- skie. W gminie ćwierczów badaniom poddano 5 alei i byäy to: aleja lipowa w Biestrzykowicach, aleja döbo- wa oraz czereĈniowa w Dñbrowie Namysäowskiej, aleja wielogatunkowa we wsi KuĒnica Miodarowa oraz aleja kasztanowa w StaroĈcinie. Na- tomiast z gminy Domaszowice po- chodziäa tylko jedna aleja kasztanowa znajdujñca siö we wsi Gröbo- szów. Wybrane obiekty badawcze róĔniäy siö ponadto m.in. däugoĈciñ, otoczeniem, charakterem pasa jezd- nego, wzdäuĔ którego rosäy drzewa.

Wyniki badañ

The research results

Dendroflora badanych alei Dendroflora of the

researched alleys

W obröbie analizowanych alei odnaleziono 19 gatunków drzew oraz 5 gatunków krzewów. Ale- je tworzñ drzewa liĈciaste, jedynie

Z ró ¿n ic o w a ni e f lo ry st yc zn e w yb ra ny ch a le i g m in : N a m ys ³ó w , Œ w ie rc zó w o ra z D o m a sz o w ic e na D o ln ym Œ l¹ sk u K la ra T o m a sz ew sk a , A le ks a nd ra B o gd a ñs ka

Floristic Diversity of Selected Tree Alleys in Lower

Silesian Communes:

Namys³ów, Œwierczów and Domaszowice

Ekologia krajobrazu

(2)

w alejach w Biestrzykowicach oraz w KuĒnicy Miodarowej odnotowa- no pojedyncze osobniki sosny zwy- czajnej (Pinus silvestris). Badania wy- kazaäy, Ĕe tylko dwie aleje: czere- Ĉniowa w Dñbrowie Namysäowskiej oraz kasztanowa w Ligocie KsiñĔö- cej byäy rzeczywiĈcie jednogatunko- we. W pozostaäych albo z zaäoĔenia wystöpowaäo kilka gatunków drzew, albo dodatkowe gatunki pojawiaäy siö w lukach powstaäych na skutek wy- padniöcia drzew tworzñcych alejö.

RównieĔ w takich miejscach po drze- wach spotyka siö krzewy m.in.: gäóg jednoszyjkowy (Crataegus monogy- na), Ĉliwö mirabelkö (Prunus cerasi- fera), jeĔynö faädowanñ (Rubus pli- catus).

KaĔdy z obiektów ma jakieĈ ce- chy odróĔniajñce od pozostaäych.

Najmäodsze drzewa (klony zwyczaj- ne – Acer platanoides) rosnñ wzdäuĔ szosy prowadzñcej od Baldwinowic do Kowalowic i Gäuszyny. Jest to zarazem najszersza aleja, a drzewa po- sadzone sñ juĔ zgodnie z obecny- mi wymaganiami, czyli poza koro- nñ drogi, w odlegäoĈci 3 m od as- faltu. Wiek drzew decyduje o tym, iĔ jest to aleja otwarta. Najciekawsza aleja z punktu widzenia gatunków drzew to aleja czereĈniowa w Dñ- browie Namysäowskiej. Niestety nie wszystkie drzewa przetrwaäy, jednak ze wzglödu na dobry stan tych, które pozostaäy, naleĔaäoby alejö otoczyè specjalnñ opiekñ, poniewaĔ aleje utworzone z drzew owocowych bezpowrotnie znikajñ z polskiego krajobrazu rolniczego.

Zdecydowanie wielogatunkowa aleja powadzi od KuĒnicy Miodaro- wej do wsi ēaba i Miodary. Domi- nuje w niej robinia akacjowa, a gatunkami wspóätworzñcymi sñ: olsza szara, olsza czarna, dñb szypuäkowy, brzoza brodawkowata, topola osika oraz jedna sosna zwyczajna.

Najkrótszñ jest aleja topolo- wa w Minkowskiem – ma zaledwie 300 m i dominuje w niej topola czar- na (Populus nigra). Drzewa obsadzo- ne sñ wzdäuĔ drogi wyäoĔonej päyta- mi betonowymi. ZagroĔenie dla topól stanowi jemioäa pospolita (Viscum album), wystöpujñca aĔ na poäowie drzew tworzñcych alejö. Z kolei naj- däuĔszñ (1500 m) jest aleja kasztanowa w Gröboszowie. Tutaj takĔe poja- wiajñ siö pojedyncze osobniki innych gatunków: czeremchy amerykaþskiej (Prunus serotina), gäogu jednoszyj- kowego, bzu czarnego (Sambucus nigra), jeĔyny faädowanej oraz Ĉli- wy mirabelki. Drzewa rosnñ wzdäuĔ drogi polnej.

Bardzo ciekawe ukäady kom- pozycyjne prezentujñ dwa obiekty. Pierwszym jest stosunkowo krót- ka aleja kasztanowa w StaroĈcinie, która prowadzi polnñ drogñ do grupy potöĔnych döbów szypuäko- wych otaczajñcych zabytkowñ figu- rö Ĉw. Jana Nepomucena (pochodzñ- cñ z 1874 r.). Druga to aleja lipowa w Biestrzykowicach, skäadajñca siö z dwóch wyraĒnych czöĈci. W pierw- szej czöĈci lipy drobnolistne (Tilia cordata) rosnñ po obu stronach dro- gi, natomiast w drugiej – lipy sñ tylko z jednej strony, natomiast drugi Ryc. 1. Aleja klonowa miödzy

Baldwinowicami a Kowalowicami Fig. 1. Maple alley between Baldwinowice and Kowalowice

Ryc. 2. Mozaika gatunków roĈlin zielnych w alei wielogatunkowej w Ligocie KsiñĔöcej Fig. 2. Mosaic of species of herbaceous plants in a multispecies alley in Ligota KsiñĔöca

(3)

szpaler tworzñ gäównie klon jawor oraz grab zwyczajny (Carpinus be- tulus), wystöpuje takĔe dñb szypuä- kowy oraz jedna sosna zwyczajna.

Zmiana w charakterze alei zwiñza- na jest z tym, Ĕe druga czöĈè prowadzi wzdäuĔ dawnego parku przypa- äacowego i szpaler grabowo -klonowy stanowi jednoczeĈnie jego granicö.

Niektóre aleje, znajdujñce siö w administracyjnych granicach wsi, zostaäy ostatnio podniesione do ran- gi ulicy i otrzymaäy nazwy: ulica Lipowa w Biestrzykowicach oraz ul. Kasztanowa w StaroĈcinie.

Ró¿norodnoœæ

florystyczna pasów zielenie miêdzy drzewami

Floristic diversity of green belts between the trees

Pasy zieleni pomiödzy drzewami tworzñcymi aleje sñ bardzo uroz- maicone. We wszystkich badanych obiektach odnaleziono 123 gatunki roĈlin zielnych naleĔñcych do 32 rodzin. Liczba przedstawicieli po- szczególnych rodzin byäa róĔna. Naj- liczniej reprezentowane sñ astrowate (Asteraceae). Odnaleziono 24 gatun- ki, wĈród których byäy miödzy inny- mi: krwawnik pospolity, kozibród äñ- kowy, maruna bezwonna, mlecz kol- czasty, rumianek bezpromieniowy, stokrotka pospolita. Drugñ rodzinñ bogata w gatunki byäy wiechlinowa-

te (Poaceae). Rozpoznano 17 gatun- ków, w tym: stokäosö miökka, tymot- kö äñkowñ, wiechlinö äñkowñ, rajgras wyniosäy, kupkówkö pospolitñ, psze- nicö i Ĕyto. Nieco mniej reprezentan- tów – 15 gatunków – miaäa rodzina bobowate (Fabaceae), do której na- leĔaäy m.in. cieciorka pstra, komo- nica zwyczajna, koniczyna äñkowa, koniczyna biaäoróĔowa, lucerna sier- powata, wyka ptasia. AĔ 15 rodzin, w tym np. komosowate (Chenopodia- ceae), skrzypowate (Equisetacetae), szczeciowate (Dipsaceae), wilczo- mleczowate (Euphorbiaceae), mia- äo tylko po jednym przedstawicielu.

W poszczególnych alejach od- notowano od 22 do 56 gatunków ro- Ĉlin zielnych. Najwiöcej rosäo w alei wielogatunkowej w Ligocie KsiñĔö- cej (56 gatunków), nieco mniej – 51 – w alei topolowej w Minkowskiem, natomiast zaledwie 22 gatunki odnaleziono w alei kasztanowej w Grö- boszowie.

Poszczególne aleje róĔniäy siö miödzy sobñ nie tylko liczbñ gatun- ków, ale takĔe ich zestawem. AĔ 49 gatunków (co stanowi 40%) wystñ- piäo tylko raz, natomiast pozostaäe 75 gatunków pojawiäo siö w kilku alejach. SpoĈród oznaczonych 123 gatunków jedynie dwa: bniec biaäy (Melandrium album) oraz mniszek le- karski (Taraxacum officinale) spotka- no we wszystkich dziesiöciu obiektach. Zaledwie jeden gatunek – kup- kówka pospolita (Dactylis glomera- ta) – wystöpowaä w dziewiöciu ale- jach, natomiast krwawnik pospoli- ty (Achillea millefolium), pokrzywa Ryc. 4. Figura Ĉw. Jana Nepomucena z 1874 r.

otoczona potöĔnymi döbami szypuäkowymi Fig. 4. Figure of St. John of Nepomuk from

1874, surrounded by mighty common oaks

Ryc. 5. Aleja kasztanowa w Gröboszowie Fig. 5. Chestnut tree alley in Gröboszówe

Ryc. 6. Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) wystöpowaä we wszystkich alejach Ryc. 6. Common dandelion (Taraxacum officinale) occurred in all alleys

(4)

zwyczajna (Urtica dioica) oraz Ĕyci- ca trwaäa (Lolium perenne) pojawi- äy siö w oĈmiu obiektach. Nierzadko pobocza jednej alei róĔniäy siö do- minujñcymi gatunkami. Cecha taka najwyraĒniej zaznaczyäa siö w przypadku alei wielogatunkowej w Ligo- cie KsiñĔöcej, gdzie po jednej stronie rosäy m.in. róĔne gatunki wyk (Vicia):

wyka drobnokwiatowa, kosmata, ptasia oraz siewna, natomiast po prze- ciwnej stronie drogi dominowaäa koniczyna biaäa.

Na zestaw gatunków roĈlin zielnych moĔe mieè wpäyw sñsiedztwo alei. W kilku badanych obiektach sytuacja taka zaznaczyäa siö dosyè wyraĒnie. W Biestrzykowicach, w czöĈci alei przylegajñcej do parku przypaäacowego odnaleziono tylko 8 gatunków. Sñ one jednak bardzo ciekawe, gdyĔ zdecydowanie nawiñ-

zujñ do runa takiego zaniedbanego parku przeksztaäcajñcego siö w las.

Jest tam czosnek niedĒwiedzi (Allium ursinum) bödñcy zarazem gatunkiem objötym ochronñ gatunkowñ, czo- snaczek pospolity (Alliaria petiolata), Ĉwierzñbek gajowy (Chaerophyllum temulum) oraz bluszcz pospolity (Hedera helix) takĔe podlegajñcy czö- Ĉciowej ochronie. W innej czöĈci tej samej alei, przy mostku nad ciekiem, pojawiäy siö nieliczne osobniki rde- stowca ostrokoþczystego (Reynoutria japonica). Gatunek ten sprowadzony zostaä jako roĈlina ozdobna. Obecnie jednak wykazuje ogromnñ agre- sywnoĈè w rozprzestrzenianiu siö i uznawany jest juĔ za tzw. gatunek inwazyjny.

Aleje sñ elementem krajobrazu rolniczego, wobec czego wĈród ro- Ĉlin zielnych mogñ znaleĒè siö gatunki chwastów pól, jak równieĔ gatunki uprawne. I tak w alei wielogatunkowej w Ligocie KsiñĔöcej w pasie zieleni na wysokoĈci pola z pszeni- cñ zaobserwowano mak polny (Papa- ver rhoes) oraz chabra bäawatka (Cen- taurea cyanus), czyli typowe chwa- sty zbóĔ, a ponadto w paru miejscach rosäa pszenica. Z kolei w alejach: czereĈniowej w Dñbrowie Na- mysäowskiej oraz wielogatunkowej w KuĒnicy Miodarowej pomiödzy drzewami wystöpowaäy maäe köp- ki Ĕyta. ObecnoĈè zbóĔ na poboczu byäa spowodowana nieprawidäowo- Ĉciami, jakie miaäy miejsce w cza- sie siewów.

Pobocza róĔniäy siö takĔe spo- sobem wystöpowania gatunków. Mo-

gäy to byè päaty – tak jak trzcinnik pia- skowy (Calamagrostis epigejos) w lu- kach alei topolowej w Minkowskiem czy koniczyna äñkowa (Trifolium pra- tense) w alei wielogatunkowej w Li- gocie KsiñĔöcej, czöĈciej jednak wy- stöpowaäa mozaika wielu gatunków.

WĈród gatunków poboczy od- naleĒè moĔna inne interesujñce gatunki, takie jak goĒdzik kropkowany (Dianthus deltoidem) czy rozchodnik wielki (Sedum maximum) charaktery- styczne dla suchych muraw.

Podsumowanie

Conclusion

Jednñ z funkcji przypisywa- nych zadrzewieniom przydroĔnym jest ochrona bioróĔnorodnoĈci. Prze- badanie dziesiöciu alei potwierdziäo ich bogactwo florystyczne. Rozpo- znano 19 gatunków drzew oraz 5 ga- tunków krzewów. WĈród drzew do- minowaäy oczywiĈcie gatunki zasa- dzone tworzñce aleje, ale w lukach po ubytkach pojawiajñ siö samorzut- nie inne gatunki. KaĔdy z obiektów byä inny, jednak specyficznym ukäa- dem kompozycyjnym zwracajñ uwa- gö dwie aleje: kasztanowa w Staro- Ĉcinie koþczñca siö grupñ starych, pomnikowych döbów otaczajñcych zabytkowñ figurö oraz dwuczöĈcio- wa w Biestrzykowicach. Szczególnñ opiekñ powinno siö objñè alejö czere- Ĉniowñ w Dñbrowie Namysäowskiej, poniewaĔ aleje drzew owocowych bezpowrotnie znikajñ z polskiego krajobrazu rolniczego. RóĔnorod- Ryc. 8. ãany trzcinnika piaskowego

(Calamagrostis epigejos) w alei w Minkowskiem

Ryc. 8. Fields of wood small-reed (Calamagrostis epigejos) in alley in Minkowskie

Ryc. 7. Mak polny (Papaver rhoes), chaber bäawatek (Centaurea cyanus), bniec biaäy (Melampyrum album) w alei w Ligocie KsiñĔöcej Ryc. 7. Field poppy (Papaver rhoes), blue cornflower (Centaurea cyanus), white campion (Melampyrum album) in alley in Ligota KsiñĔöca

(5)

noĈè florystycznñ szczególnie dobrze widaè w przypadku roĈlin zielnych pasa przydroĔnego. Rozpoznano we wszystkich badanych obiektach 123 gatunki roĈlin zielnych naleĔñ- ce do 32 rodzin. Liczba przedstawicieli poszczególnych rodzin byäa róĔ- na. Najliczniej reprezentowane sñ:

astrowate (Asteraceae), wiechlinowa- te (Poaceae) oraz bobowate (Fabace- ae). O duĔej róĔnorodnoĈci Ĉwiadczy takĔe fakt, Ĕe tylko dwa gatunki wy- stöpowaäy we wszystkich dziesiöciu alejach, natomiast aĔ 40% gatunków pojawiäo siö tylko raz. WĈród rozpo- znanych gatunków dominujñ te cha- rakterystyczne dla przydroĔy, moĔna jednak znaleĒè takĔe inne przecho- dzñce z terenów przylegäych. Ale- je mogñ byè równieĔ miejscem wy- stöpowania gatunków chronionych, np. czosnek niedĒwiedzi (Allium ur- sinum) lub charakterystycznych dla zupeänie innych siedlisk, np. goĒdzik kropkowany (Dianthus deltoides).

Wszystko razem wskazuje, iĔ warto na aleje patrzeè jako na coĈ niezmiernie cennego w polskim kra- jobrazie rolniczym.

Zdjöcia wykonaäa Aleksandra Bogdaþska.

Photographs made by Aleksandra Bogdaþska.

Klara Tomaszewska Aleksandra Bogdaþska Katedra Botaniki i Ekologii RoĈlin

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocäawiu Departament of Botany and Plant Ecology Wroclaw University of Environmental and Life Sciences

Literatura

1. Gamrat R., Kochanowska R., 1999, Charakterystyka zadrzewieþ Ĉródpolnych na terenie gminy Dobra Szczeciþska – ich znaczenia i proble- my ochrony [w:] „Przeglñd Przyrod- niczy”, 10, s. 77–84.

2. Gamrat R., Kochanowska R., 2005, Zbiorowiska trawiaste zadrze- wieþ przydroĔnych w rejonie Gry- fina [w:] „ãñkarstwo w Polsce”, 8, s. 61–70.

3. ãukaszewicz J., 2004, WartoĈci zabytkowych alei dawnych zaäoĔeþ podworskich na wybranych przy- käadach z okolic ãomĔy [w:] „Archi- tektura Krajobrazu”, nr 3–4 2004, s. 31–37.

4. Haber Z., Urbaþski P., 2005, Ksztaätowanie terenów zieleni z ele- mentami ekologii, Wyd. AR Poznaþ.

5. Tomaszewska K., Kopcza A., 2008, Walory przyrodnicze, stan obecny i zagroĔenia wybranych alei gminy Lubin [w:] „Architektura Kra- jobrazu”, nr 1 (18) 2008, s. 26–32.

6. Zajñczkowski K., 1997, Rola za- drzewieþ w ochronie Ĉrodowiska i ochronie wody [w:] „Zeszyty Edu- kacyjne”, Wyd. IMUZ Falenty, nr 3, s. 39–50.

7. Zajñczkowski K., 2000, Rola za- drzewieþ w ksztaätowaniu przyrod- niczych warunków rolniczej prze- strzeni produkcyjnej oraz akumula- cji wögla z atmosfery [w:] „Zeszyty Edukacyjne”, Wyd. IMUZ Falenty, nr6, s. 72–84.