Nauczyciel: Magdalena Bruzda Przedmiot: język polski
Klasa: 1a
Temat lekcji: Czy można się pogodzić ze śmiercią dziecka? „ Treny” Jana Kochanowskiego Data lekcji: 30.03.2020r.
Wprowadzenie do tematu:
Zapoznaj się z wiadomościami pod linkiem
https://epodreczniki.pl/a/czy-mozna-sie-pogodzic-ze-smiercia-dziecka/Dd1D0o2us
Instrukcje do pracy własnej:
Spróbuj odpowiedzieć na pytania -ustnie Praca własna:
Zrób notatkę do zeszytu o tym, czym charakteryzuje się tren jako gatunek literacki, a także czego dotyczy treść trenów IX ,X ,XI i XIX.
Informacja zwrotna: wyślij mi zdjęcia z zeszytu na maila magbru@vp.pl do 01.04.2020r.
Pozdrawiam Magda Bruzda
Jan Kochanowski Treny (IX, X, XI, XIX)
Jan Kochanowski Treny
• Cykl 19 trenów poświęconych zmarłej dwuipółletniej Urszulce.
• Rozpacz po stracie dziecka została przedstawiona w skonwencjonalizowany sposób.
• Bohaterką utworów jest dziecko (do tej pory utwory żałobne poświęcano osobom dorosłym). NOWOŚĆ
• Podmiot liryczny i zarazem bohater to ojciec w dwóch rolach – człowieka cierpiącego, szukającego pocieszenia oraz doświadczonego przez los pocieszyciela.
• Połączenie tradycji antycznej z chrześcijańską.
Geneza
• Splot dramatycznych wydarzeń: śmierć brata w 1577 r, córek Urszuli w 1578/79 r. i niedługo później Hanny.
• Schyłek życia poety – podsumowanie światopoglądu.
• Dzieło o najwyraźniej zarysowanym wątku autobiograficznym.
Gatunek
• wywodzący się antyku utwór o charakterze żałobnym
• opłakiwanie zmarłego
• wychwalanie zalet zmarłej osoby i jej zasług
• bohaterką trenów Kochanowskiego jest dziecko, które nie zdążyło niczym zasłynąć
Kompozycja
Cykl utworów ułożonych według zasady, zgodnie z którą w antyku pisano epicedium:
• pochwała,
• wielkość straty,
• żal,
• pocieszenie,
• napomnienie.
Tren IX
• Apostrofa do Mądrości, która potrafi odegnać cierpienia, uchronić przed błędami i lękami, pomaga przyjąć tak samo szczęście, jak i smutek, oddala strach przed śmiercią. Jest bezpieczna, niezmienna, niewzruszona.
• W myśl Mądrości bogactwem są naturalne potrzeby i zaspokojenie pragnień, a nie majątek.
• Podmiot liryczny wyznaje, że Mądrość u kresu życia go zawiodła. Nazywa siebie nieszczęśliwym, że poświęcił życie na jej zgłębianie.
• Ostatecznie doznane nieszczęście i nieumiejętność poradzenia sobie z nim zrównuje go ze wszystkimi ludźmi.
Tren X
Apostrofa do córki z pytaniem, gdzie przebywa po śmierci. Podmiot liryczny przedstawia różne wizje zaświatów. Pyta Urszulkę, czy
• znajduje się w niebie i jest jednym z aniołków,
• została zabrana do raju rozumianego jako wyspy szczęśliwe,
• mitologiczny Charon wiezie ją do krainy umarłych,
• zamieniła się w ptaka (reinkarnacja),
• dostała się do czyśćca,
• wróciła tam, skąd przyszła.
Swoje rozważania podsumowuje dramatycznym „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest”, które kwestionuje wiarę chrześcijańską. Prosi Urszulę, żeby mu się ukazała w jakiejkolwiek postaci (snu, cienia, ducha) i przyniosła ukojenie.
Tren XI
• Jeden z trenów w środku cyklu, w którym wyraźnie objawia się kryzys światopoglądowy podmiotu lirycznego.
• W pierwszym wersie parafrazuje słowa Brutusa (zabójcy Cezara), który stwierdza, że stoicka cnota jest niczym.
• Nic nie uchroni człowieka przed cierpieniem, nawet pobożność.
• Podmiot liryczny uważa, że ludzkie plany krzyżuje „nieznajomy wróg”, który wszystkich niezależnie od pozycji, wykształcenia traktuje jednakowo. Mówi też o ludzkiej zarozumiałości w dociekaniu Boskich planów i tajemnic.
• Odczuwany żal wpływa na to, że czuje się zawiedziony tym, co do tej pory stanowiło podstawę jego światopoglądu.
• Zwraca się do Żałości i obawia się, że przez nią straci rozum i wszelkie pocieszenie.
Tren XIX albo Sen
Podmiot liryczny doznaje we śnie wizji – ukazuje mu się matka trzymająca na rękach Urszulkę. Pociesza poetę, odpowiada na pytania zadawane we wcześniejszych trenach, poucza. Matka w monologu:
• z wyrzutem stwierdza, że chyba ludzie zaczęli wierzyć, że śmierć jest końcem,
• podkreśla, że życie po śmieci jest ważniejsze, a duszy, która powraca do Stwórcy, nie ogranicza już słabe ciało pogrzebane w ziemi,
• mówi, że wygląd Urszulki przypomina doczesne ciało, aby dała się rozpoznać, ale w jej obecnym stanie została zaliczona w poczet dusz zbawionych, co sugeruje, że dziewczynka przybrała zupełnie inny kształt, choć nadal modli się za swoimi rodzicami,
• pokazuje, że nie warto rozpaczać nad utratą doczesnych przyjemności, które jej zdaniem są trudnościami – Urszulka wcale nie poniosła dotkliwej straty tym, że nie doczekała wyjścia za mąż, bólu rodzenia, pochówku dziecka, bycia uprowadzoną (obraz ten jest skontrastowany z wizją nieba, w którym nie ma cierpienia, starości, bólu),
• radzi, aby żyć z myślą o tym wiecznym życiu, a w doczesnym – kierować się rozumem i spokojem; człowiek powinien być przygotowany na to, że mogą go dotknąć różne sytuacje (władza Fortuny),
• stwierdza, że jedynie czas może uleczyć rany,
• radzi, aby poeta znosił wyroki losu z godnością („Ludzkie przygody, ludzkie noś”).
Podmiot liryczny
• samotny poeta
• osierocony ojciec
• otoczony przez rzeczy
• w jego oczach świat stracił piękno – przestał być dziełem sztuki
• odrzuca stoicyzm, którym do tej pory się kierował
• podważa doktrynę chrześcijańską (czy po śmierci istnieje życie wieczne?)
• doznaje ukojenia
Sposób ukazania Urszulki
• wyidealizowana
• jej talent został wyolbrzymiony – porównanie do antycznej poetki Safony
Jan Matejko, Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki, 1862
Zygmunt Trembecki, Jan Kochanowski z Urszulką, 1847–1922
