Sławomir Ropiak
Maryja w hymnach okresu Bożego
Narodzenia
Salvatoris Mater 4/4, 81-98
2002
Z
odw ieczn ej w oli Je d y n e g o B o g a m isterium W cielenia jest ściśle zw iązan e z o s o b ą N a jśw ię tsz e j M a ry i Panny. C o ro k u , w ed łu g kalendarza liturgicznego, uprzyw ilejow anym czasem w sp o m i n an ia i p rzeżyw an ia tej tajem n icy je st cykl B o że g o N a ro d z e n ia o d pierw szej niedzieli adw en tu d o niedzieli C hrztu Pańskiego. R odzi to pytan ie, jak hym ny teg o o k resu odn ow ion ej Liturgii go d zin w języku p o lsk im u k azu ją M ary ję ?1 Postaw ienie takiego p ro b lem u jest kon ty nuacją b adań n ad teologiczn ą zaw artością hym nów i stanow i przyczy nek d o w cześniejszych refleksji naukow ych 2. Z ak res niniejszego o p ra co w an ia został ogran iczon y tylko d o sam ych hym nów z pom in ięciem polsk ich pieśni, zastępu jących je w e w sp ó ln o tow y m o d p raw ian iu L i turgii godzin , gdyż w y m ag a to o so b n eg o om ów ienia.N ie wszystkie hymny, interesującego nas okresu liturgicznego, odno szą się d o praw d dotyczących Najświętszej M aryi Panny. Blisko połow a z nich nie zaw iera żadnych treści mariologicznych, dlatego źródło badań stanowią tylko dw a hymny
w p r o s t s k ie ro w a n e d o M a ry i (na N ie sz p o ry w a d w e n c ie p o d n iu 1 7 g ru d n ia ,
Błogosławiona
Maryjo -
łac.Verbum sa
lutis omnium3,
i n a M odli tw ę p o łu d n io w ą n a czas c a łe g o ad w en tu ,Czysta
Dziewico, Maryjo
4) o raz fragm enty tych hymnów,które J ą wspom inają (na adw ent do dnia 16 grudnia: na Nieszpory,
Stwór
co gwiaździstych przestworzy -
łac.Cónditor alme siderum
5; n a G odzinę czytań,Słowo zrodzone przez Ojca-
łac.Verbum supémum pródiens6
1 L iturgia godzin. C odzienna m o d litw a Ludu Bożego, t. I, O kres A dw en tu , OkresN arodzenia Pańskiego, Pallottinum 1 9 8 2 (dalej: LiG I).
2 Z ob. S. ROPIAK, Teologia h y m n ó w polskojęzycznej Liturgii go d zin , t. I, Okres
B o żeg o N a ro d ze n ia , W y d a w n ictw o W y ższeg o S em inarium D u c h o w n e g o
M etropolii Warmińskiej „H osianum ”, Olsztyn 2 0 0 1 .
3 LiG 1, 281; H ym n i instaurandii Breviarii Romani. Consilium a d exsequendam
constitutionem de Sacra Liturgia, Città del Vaticano 1968, 69 (dalej: HiBR); Te decet hymnus. L’Innario della „Liturgia Horarum’’, red. A. LENTINI, Typis Polyglottis
Vaticanis 1984, 74 (dalej: T D H ); Liturgia Horarum iuxta ritum rom anum , t. I,
Officium divinum ex decreto Sacrosancti Oecumenici Concilii Vaticani II instauratum auctoritate Pauli PP.VI prom ulgatum , Editio typica, Libreria Editrice Vaticana 1977,
254 (dalej: LH I). 4 LiG I, 131.
5 TAM ŻE, 125; H iBR 65; T D H 71; LH I, 113. 6 LiG I, 126-127; HiBR 6 6; T D H 72; LH I, 114. K s. S ła w o m ir R o p ia k
Maryja w hymnach
okresu Bożego
Narodzenia
SALVATORIS M ATER 4(2002) nr 4, 81-98i
Słowo zrodzone przed światłem7;
na Jutrznię,Otwórz się, niebo pokryte
chmurami;
na adw ent p o dniu 17 grudnia: n a N ieszpory,Błogosławio
na Maryjo -
łac.Verbum salutis ómnium9;
na G odzinę czytań,Przyjdź,
o Zbawicielu świata -
łac.Veni, redémptor gentium
10 ; na modlitwy w ciągu dnia przez cały adw ent: na M odlitw ę przedpołudniow ą,Jasny Płomie
niu miłości
11 i M odlitw ę popołu dniow ą, OPanie, który raczyłeś11;
na uroczystość N arodzenia Pańskiego: na Nieszpory,Chryste, zbawienie ludz
kości -
łac.Christe, redémptor omnium13;
na G odzinę czytań,Chryste, coś
Bóstwa jest blaskiem -
łac.Candor etèrne Deitatis alme
14 ; n a Jutrznię,Od
bram dalekich wschodu słońca -
łac.A solis ortus càrdine
15 ; na święto Świę tej R odziny Jezu sa, M aryi i Jó ze fa : n a N ieszpory, OChryste, światło
aniołów -
łac. Olux beata cćlitum16
; n a G o d zin ę czytań,Błogie wzrusze
nie ogarnia nas -
łac.Dulce fit nobis memorare parvum17 ;
na Jutrznię,Ту,
który jesteś Synem Boga111;
na uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki M a ryi: n a Nieszpory,Ten, którego zrodził Ojciec
- łac.Corde natus ex Paren
tis
19 ; na G odzinę czytań,Zakwitnął korzeń Jessego-
łac.Radix lesse floru
it20;
n a Jutrznię,Brama wszelkiej łaski pełna -
łac.Fit porta Christi pèrvia
21 ; oraz na N ieszpory w niedzielę Chrztu Pańskiego, OSynu Ojca Jedyny -
lac.
A Patre Unigènite21.
1. Przeczyste łono Dziewicy
G ło sz ą c p ra w d ę o dziew iczym z ro d ze n iu Je z u s a , ad w en to w y hym n,
Stwórco gwiaździstych przestworzy
w ych w ala czystośćłona
Dziewicy.
S k ie ro w a n y d o C h ry stu sa S tw o rz y c ie la i O d k u p ic ie la w szystkich ludzi, w trzeciej zw rotce, w sk azu je n a fak t w cielen ia:Ty,
jak słońce promienne,
/ Złona Dziewicy wyszedłeś,
/Zrodzony przez
7 LiG I, 1 2 7 -1 2 8 . 8 TAM ŻE, 1 2 8 -1 2 9 .
9 TAM ŻE, 2 8 1 ; H iBR 69; T D H 74; LH I, 2 5 4 . 10 LiG I, 2 8 2 -2 8 3 ; H iBR 6 8; T D H 75; LH I, 2 5 5 . 11 LiG I, 130. 12 TAM ŻE, 132. 13 TAMŻE, 3 4 6 -3 4 7 ; 350; 368-369; HiBR 71; T D H 77; LH 1 ,3 1 3 -314; 318; 335. 14 LiG I, 3 4 7 ; 3 5 5 -3 5 6 ; H iBR (-); T D H 78; LH I, 3 1 4 ; 32 2 . 15 LiG I, 3 4 8 ; 3 6 2 ; H iBR 73; T D H 79; LH I, 3 1 5 ; 32 9 . 16 LiG I, 3 7 4 ; 3 8 4 ; H iBR 74; T D H 80; LH I, 3 4 0 ; 3 5 0 . 17 LiG I, 3 7 6 -3 7 7 ; H iBR 75; T D H 81; LH I, 3 4 2 -3 4 3 . 18 LiG 1 ,3 8 0 -3 8 1 . 19 T A M ŻE, 4 2 1 -4 2 2 ; 4 3 3 ; HiBR 77; T D H 83; LH I, 3 8 5 -3 8 6 ; 3 9 6 -3 9 7 . 20 LiG I, 4 2 4 ; HiBR 78; T D H 84; LH I, 3 8 7 -3 8 8 . 21 LiG I, 4 2 9 -4 3 0 ; H iBR 80; T D H 85; LH I, 3 9 3 . 22 LiG I, 5 49; HiBR 84; T D H 89; LH I, 5 0 5 .
Nią w czystości
23. W ten sp o só b p o śre d n io zaw iera p raw d y o B o żym m acierzy ń stw ie N ajśw iętszej M a ry i Panny i Je j dziew ictw ie24.Podobnie w polsk im hym nie
Słowo zrodzone przed światłem,
k tó re g o d ru g a zw ro tk a zw racając się d o C h ry stu sa:Ty, który w łonie
Dziewicy
/Poczęty z Ducha zostałeś15,
ukazuje tajem nicę W cieleniaw łonie Dziewicy.
Poczęcie w łonie M ary i d ok on ało się w sp osób dzie wiczy, to jest bez udziału ziem sk iego ojca, za sp raw ą D u ch a Św ięte g o 26. Ja k o w n iosek m o żn a w y p row ad zić p raw dę w iary z m ariologii o dziew ictw ie M ary i przed poczęciem i zrodzeniem Je zu sa27.Dziewicze łono
w sp o m in a też hym nBłogosławiona Maryjo
prze znaczony n a N ie szp o ry w adw encie p o dniu 17 grudn ia, a w ięc n a o k res b ezp ośred n io p op rzed zający B oże N aro d zen ie28. K ształtuje on n ab ożeń stw o d o M ary i p o p rze z w zyw anie Je j:Przyjmij w swe łono
dziewicze / Słowo przez Ojca zrodzone19.
U kierunkow uje n a nienaru szon e dziew ictw o M ary i30. P o nadto użyty w ob ec M ary i tytułBłogo
sławiona
(w w ersji łacińskiejVirgo beata, Maria)
p o d k reśla Je j w yróż nienie, św iętość i szczęście. N ależy zauw ażyć, że term in ten jest chęt nie używ any w VIII rozdziale K onstytucji D ogm atycznej o K ościele, gdzie S o b ó r n apom in a, aby w szyscy synow ie K o ścio ła szczerze p o p ie rali kult B łogosław ion ej Dziew icy, szczególnie liturgiczny31.Polski hym n O
Panie, który raczyłeś
u w ielbia C h ry stu sa za to , że zechciałzamieszkać w łonie Dziewicy.
T o w ydarzen ie, w k tórym C h ry stu s Pan przyjął ciało ,by stać się do nas podobnym31,
w dalszej k o lejn o ści w skazu je n a B o że m acierzyń stw o N ajśw iętszej M ary i Pan ny o ra z p raw d ę o Je j n ien aru szo n y m dziew ictw ie33.23 LiG I, 1 2 5 , zw rotka 3 (dalej: zwr.).
24 Por. Iz 7 ,1 4 ; M t 1 ,1 8 -2 5 ; Łk 1, 3 4 -3 5-, Breviarium Fidei. W ybór doktrynalnych
w y p o w ie d zi K ościoła, opr. S. GŁOWA, I. BIEDA, Poznań 1 9 8 8 , IV, 38; VI, 6, 7, 8 (dalej: BF).
25 LiG I, 127.
26 Z ob. BF IX 40; B. STUBENRAUCH , Pneum atologia-Traktat o Duchu Ś w iętym . Podręcznik Teologii D ogm atyczn ej, Traktat VIII, red. W. BEINERTA, tł. R Lisak,
Kraków 1 9 9 9 , 5 9 -6 3 .
27 Z ob . R. LAURENTIN, M atka Pana. Traktat m ariologiczny, tl. R. Siem ieńska, C zęstochow a 1 9 8 9 , 2 1 1 .
28 Z ob . A. BERGAM INI, Il m istero di M aria nel m istero d e ll’A vven to , „Rivista di Pastorale Liturgica” 1 4 (1 9 7 6 ) 79, 2 1 -2 6 .
29 LiG I, 2 8 1 ; HiBR 69; T D H 74; należy on do hym nów maryjnych (Laudes
C hristi et Mariae).
30 Por. J. WOJTKOWSKI, M ariologia, O lsztyn 1 9 9 7 , 2 8 -2 9 .
31 Por. LG 6 6; 67.
32 LiG I, 132, zwr. 2.
33 Por. A. KLAWEK, Imię Maria. E t nom en virginis Maria (Łk 1, 2 7 ), „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 4 (1 9 5 1 ) 5 6 -5 8 ; J. G U IT T O N , Jezus. M aryja, tl. I. Józefow icz, J. Rybalt, Warszawa 1 9 6 6 , 3 3 0 -3 3 2 .
H ym n
Chryste, zbawienie ludzkości
w spom in a czystość łona M a ryi stw ierdzając, że Chrystus Pan przyjąłśmiertelną postać człowieka,
/
Rodząc się z łona czystego
/Niepokalanej Dziewicy
34. H ym n ten g ło sząc praw dy w iary o człowieczeństwie Jezu sa oraz Je g o dziewiczym zro dzeniu35, w skazał rów nież n a Boże m acierzyństw o N ajśw iętszej M aryi Panny, n a Jej cnotę, jaką jest czystość oraz Jej przywilej, jakim jest w ie czyste dziew ictw o przed porodzeniem , w porodzeniu i p o porodzeniu C h rystu sa Pana36. P onadto w ostatn im w ersecie term inNiepokalana
Dziewica
rozszerza praw dę oczystości Jej lona
i odsyła d o zdefiniow a n eg o d ogm atu o niepokalanym poczęciu Najśw iętszej M aryi Panny37.H y m n
Od bram dalekich wschodu słońca
w sp o m in a M aryję, gdy w y ch w ala C h ry stu sa, k tóry zstąp iłw nietknięte łono świętej Panny.
Je j ło n o je st dziew icze, czyste i św ięte38.
Dźwiga w sobie nie znaną
jeszcze tajemnicę
39. P iąta zw ro tk a h ym n u o d w o łu je się d o zw ia sto w an ia i n aw ied zen ia, a w ięc w y d arzeń p o p rze d zający ch n aro d zen ie C h ry stu sa Pana, gdy był jeszcze w łon ie N ajśw iętszej M ary i Panny40:Narodził się zapowiedziany / Przez archanioła zwiastowanie
/ 1 Jego
poznał Jan zamknięty / w żywocie matki swej, Elżbiety
41. T o n aw ią zanie d o E w an gelii m ów i p rzed e w szy stk im o dziew iczym n a ro d z e niu Je z u s a C h ry stu sa, k tó re stan o w i n ie przyczynę, lecz zn ak i sk u tek d ziałan ia B o g a 42.2. Czysta Dziewica
D ru gi hym n d o w yb oru n a Ju trzn ię,
Otwórz się, niebo pokryte
chmurami
naw iązuje w treści d o p ro ro ctw a starotestam entow ego i za p o w ia d a przyjście Zbaw iciela43. W ezwanieOtwórz się, ziemio, i wydaj
34 LiG I, 3 4 6 ; 3 6 8 , zwr. 3.35 Z ob . BF IV, 38.
36 Por. I. CALABUIG, La „M arialis cu ltu s”, „Rivista Liturgica” 1 4 (1976) 7 7 , 3 7 - 4 5 ; R. LAURENTÌN, M atka Pana..., 1 6 5 -1 6 6 ; F. ARIAS, G w iazda Zaranna, W arszawa 1 9 8 6 , 3 9 -4 5 .
37 Por. Z ob. D .M . M O N T A G N A , La vergine santa M aria nel nuovo calendario, „Rivista Liturgica” 8 (1 9 7 0 ) 3 9 , 1 5 1 -1 6 0 ; Z. KRASZEWSKI, M ariologia, Paris 1 9 6 4 , 73; J. WOJTKOWSKI, M ariologia..., 42.
38 Por. LG 6 1 ; SOBÓ R WATYKAŃSKI II, D ekret o K ościołach w sch od n ich katolickich O rientalium Ecclesiarum , 30.
39 LiG I, 3 4 8 ; 3 6 2 , zwr. 3. 40 Łk 1, 2 6 -4 5 .
41 LiG 1 ,3 4 8 ; 3 6 2 , zwr. 5.
42 Por. G.L. MÜLLER, C hrystologia - N auka o Jezusie C hrystusie. Podręcznik
Teologii D ogm atyczn ej, Traktat V, red. W. BEINERT, tł. W. Szym on, Kraków
1 9 9 8 , 2 8 2 . 43 Por. Iz 4 5 , 8.
swój Owoc
/Zrodzony z Ojca i czystej Dziewicy
44 jest zachętą d o przyję cia odkupienia, a pośrednio ukazujeczystą Dziewicę
jako wzór współpracy z łaską Bożą45. M ariologiczne dogm aty wiary o Boskim macierzyństwie M aryi i Jej nienaruszonym dziewictwie są w nioskam i z określeniazro
dzony z Ojca i czystej Dziewicy
w yrażającego podw ójn ą naturę Jezusa46. H y m nBłogosławiona Maryjo
w szóstej zw rotce o p ie w a niezw y kłą g o d n o ść M atk i Bożej jak oprzeczystej Dziewicy,
której Synem jest C h ry stu s,nasz Król łagodny47.
I tu , p o d o b n ie ja k w p o p rz e d n im h ym n ie, czy sto ść D ziew icy zestaw io n a je st z d o g m a te m w iary o Je j B o ży m m acierzyń stw ie. W d o k so lo gię hym nu w łączo n y je st m otyw w cielen ia o ra z p raw d a o n ien aru szony m dziew ictw ie M ary i48. C h ry stus Pan jak oSyn przeczystej Dziewicy
jestKrólem łagodnym.49.
Z tego stw ie rd z e n ia w o d n ie sie n iu d o N a jśw ię tsz e j M a ry i Pan n y m o ż n a w y p ro w a d zić nie tylko d o g m a t Je j B o że g o m acierzyń stw a, lecz ró w n ie ż p ra w d y w ia ry o Je j u d ziale w o d k u p ie n iu o ra z k ró lo w a n iu u b o k u Syn a, g d y ż kró lew sk i tytuł C h ry stu sa n a k o ń cu hym nu za p o w ia d a try u m faln ą fazę o d k u p ie n ia50.H y m n n a M odlitw ę p ołu dn iow ą rozpoczyn a się p ro śb ą:
Czysta
Dziewico, Maryjo,
/Przyczyno naszej radosci,
/Módł się za nami do
Boga51.
W skazuje na nienaruszone i wieczyste dziew ictw o M aryi52 oraz p o d k reśla przywilej, jakim jest Jej m oraln a bezgrzeszność53. W ezwaniePrzyczyno naszej radosci
jest zapożyczeniem z Litanii Loretańskiej54. W kontekście adw entow ym w yraża praw dę o czynnym udziale D zie wicy M aryi w dziele odkupienia, dzięki czemu stała się przyczyną radości zbawionych55. Prośba do Najświętszej M aryi Panny, aby modliła sięza nami
do Boga
wskazuje na N ią jako na Orędowniczkę i Pośredniczkę56.44 LiG I, 12 9 , zwr. 2. 45 LG 56.
46 BF V I, 6, 7 , 8. 47 LiG 1 ,2 8 1 .
4S Por. C. FECKES, Maria im H eilsplan G ottes. D as dogm atische Vollbild des
M ariengeheim nisses, Leutesdorf am Rhein 1 9 5 4 , 11-13.
49 Por. Cz. BARTNIK, D ogm atyka katolicka, Lublin 1 9 9 9 , 6 9 -7 1 . 50 Por. A. JANKOWSKI, D opow iedzenia chrystologii biblijnej, 1 1 5 -1 1 7 . 51 LiG I, 131; 2 8 7 .
52 Z ob . F. C O U R T H , P. N E U N E R , M ariologia-M aryja, M atka C hrystusa, Traktat VI, Eklezjologia-Nauka o Kościele, Traktat VII. Podręcznik Teologii D ogm atycznej, red. W. BEINERT, tl. W Szym on, Kraków 1 9 9 9 , 1 3 4 -1 3 5 .
53 BF VI 84; J. WOJTKOWSKI, M ariologia..., 42.
54 Por. J. KUTNIK, Litania loretańska, Kraków 1 9 8 3 , 11-20.
55 Zob. A. JANKOWSKI, Biblijne miejsce M atki Chrystusa w zbaw czym planie Boga, w: Drogi zbawienia. O d Biblii do Soboru, red. B. PRZYBYLSKI, Poznań 1 9 7 0 ,2 5 8 - 2 61; F. COURTH, P. NEUNKR, Mariologia-Maryja, M atka Chrystusa..., 143-148. 56 Por. T. C O L OM BO TTI, M aria nella Liturgia delle O re del tem p o di A vven to,
K s. Sła wo m ir R o p ia k
W M odlitwie południowej wierni wspominają dobroć czystej
Dziewicy, gdy poszła
przez wzgórza, / By służyć matce Proroka57.
Moralna świętość Maryi wzbudza zaufanie58. Jej pośpiech mimo wiel
kiego trudu,
kiedy słoneczne promienie paliły, a droga wiodła przez
wzgórza, jest dla wierzących wzorem ochotnego wypełniania woli
Bożej59. Druga część modlitwy w sposób symboliczny ukazuje Mary
ję jako pielgrzymującą z ludem Bożym w wędrówce wiary i uprasza
jącą mu laskę Bożą.
3. Dziewica rodząca Zbawiciela
H ym n na Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki M aryi,
Ten,
którego zrodził Ojciec dotyczy misterium Wcielenia i z tej racji wspo
mina
Dziewicę nieskalaną oraz świętą bramę, przez którą przeszedł
nasz Zbawiciel60.
Pełna poświęcenia postawa Maryi, ukazana we wspomnianym
wyżej hymnie,
Czysta Dziewico, Maryjo, ośmiela do przedstawiania
Jej próśb o różnoraką pomoc61:
Pomóż nam serca otworzyć / Na
bliźnich naszych potrzeby; / Uproś nam miłość uczynną, / Wytrwa
łość w pracy i pokój62. Występuje tu prawidłowo ukazane pośred
nictwo M atki Bożej, gdyż Maryja jako prawdziwa M atka Chrystu
sa Pośrednika winna być nazywana Pośredniczką nie pierwszorzęd
ną, lecz drugorzędną, czyli podporządkowaną Chrystusowi Panu63.
Wyraźnie to podkreśla końcowa zwrotka uwielbiająca Syna Maryi
za dzieło zbawienia:
Panu, któregoś zrodziła, / By stał się naszym
zbawieniem, / Chwała niech będzie na wieki64. W powyższym wer
secie
Czysta Dziewica jest Tą, która zrodziła Pana (Kyrios), a więc
jest również M atką Zbawiciela. Zatem nie tylko jest tu wyrażona
prawda wiary o Bożym macierzyństwie Najświętszej Maryi Panny65,
ale ponadto jest mowa o celu wcielenia, jakim jest dokonanie zba
wienia ludzi.
57
L ÌG I, 131; 2 8 7 .58
Z ob. C. NAPIÓRKOW SKI, M atka naszego Pana, O p ole 1 9 8 8 , 16, 2 0 6 ; S. BUDZIK, M aryja w tajem nicy Chrystusa i K ościoła, Tarnów 1 9 9 5 , 153.59
L iG I, 131; 2 8 7 , zwr. 2.60
LiG I, 4 2 1 ; 4 3 3 .61
Z ob. M. MAS INI, La Vergine nei testi liturgici d e ll’A vven to , „Rivista di Pastorale Liturgica” 1 2 (1 9 7 4 ) 0 6 6 -0 6 7 , 3 9 -4 9 .62
L iG I, 131; 2 8 7 .63
Por. W. GRANAT, D ogm atyka katolicka. Synteza, Lublin 1 9 6 7 , 3 2 6 - 3 2 7 .64
LiG I, 131; 2 8 7 .H y m n n a N ie sz p o ry w N ied zielę C h rztu P ań sk iego ro zp o czy n a się w ezw an iem
O Synu Ojca Jedyny,
/Zrodzony dla nas z Dziewi
cy66.
Je z u s p o c h o d ząc y o d B o g a O jca o raz zro d zo n y z D ziew icy jest w sen sie on to lo giczn y m tym sam ym bytem 67. W sp o m n ian a tuDzie
wica
w skazuje jednocześnie n a soteriologiczny m otyw w cielenia (zro d zo n y d la n as), a w ięc także B o ż e g o m acierzy ń stw a i d ziew ictw a N ajśw iętszej M ary i Panny. P oprzez zrodzen ie Je z u sa C h ry stu sa M a ryja przyczyniła się rów nież d o n aszego uśw ięcenia, gdyż ludzie przez ch rzest o trzym u ją łask ę u św ięcającą68.4. Matka Wcielonego Słowa
T eo logia drugiej części adw entu p o dniu 17 g ru d n ia b e zp o śred n io przygotow uje n a uroczystość B o żeg o N aro d zen ia. Stąd hym n
Bło
gosławiona Maryjo
p o d k reśla rolę N ajśw iętszej M ary i Panny w m iste riu m W cielenia:Ten, co się zrodził przed zorzą
/Głosem proroków
wieszczony, / Kiedy Go anioł zwiastował,
/Przyszedł przez Ciebie na
ziemię69.
M ary ja jest M atk ą W cielonego Słow a. Jej Syn toSłowo przez
Ojca zrodzone
, to znaczy zrodzon y z substancji O jca70. U życie p o ję ciaSłowo
naw iązuje d o teologii L o go su z p rologu Ew angelii św. Ja n a 71. N ato m ia st pełny zw rotSłowo naszego zbawienia
w skazuje n a p o śre d n ictw o Je z u sa 72, co jest zgod n e z postu latem Paw ła V I, aby C h rystu sa u k azy w an o jak o fu ndam ent kultu i publicznie w yzn aw an o G o jak o B o g a i Pana, Z b aw iciela i jedyn ego Pośrednika73.N ajśw iętsza M ary ja Panna stała się M a tk ą S ło w a W cielonego o d m om en tu zw iastow ania n arodzin Je z u sa74, gdyż
Cień Wszechmocnego
[Ją]
okrył,
/Duch życiodajny napełnił,
/ [Aby]nosiła Chrystusa
/Ojcu
równego we wszystkim75.
Pow yższy tek st w sk azu je, że M ary ja stając się M a tk ą S ło w a W cielonego w eszła w m istyczny zw iązek z k ażd ą z O só b T rójcy Św iętej76.66 LiG I, 5 4 9 .
67 Z o b . W. GRANAT, C hrystus B óg-C złow iek, Lublin 1 9 5 9 , 70.
68 Zob. TENŻE, Sakramenty Święte. Chrzest. Bierzmowanie. Pokuta, c l.2, Lublin 1966,94. 69 LiG 1 ,2 8 1 .
70 W. GRANAT, Bóg Jeden w Trójcy O sób, Lublin 1 9 6 2 , 3 4 8 -3 6 1 .
71 Por. H . LANGKAM M ER, U p o d sta w chrystologii N ow ego Testam entu, Wroclaw 1 9 7 6 , 140-1 4 4 .
72 Por. 1 Tm 2, 5.
73 PAWEŁ VI, Adhortacja apostolska M arialis cultus, „Acta A postolicae Sedis” 6 6 (1 9 7 4 ) 145.
74 Por. Łk 1, 2 6 -3 8 . 75 LiG 1 ,2 8 1 .
H y m n
Przyjdź, o Zbawicielu świata
p o śre d n io ukazuje M ary ję jak o M atk ę S ło w a W cielonego. J e g o d ru g a zw ro tk a m ów i o w ciele niu C h ry stu sa P ana:Słowo stało się człowiekiem / Biorąc ciało z czy
stej Matki77.
W ystępuje tu naw iązan ie d o p ieśn i o L o g o sie ku czci Je z u sa , S y n a B o ż e g o , k tóryza sprawą Ducha Świętego przyjął ciało
z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem
78.C hrystus Pan jako Słow o O jca odb iera uw ielbienie podczas Jutrzni w u ro czy stość Świętej Bożej R odzicielki M ary i. H y m n
Brama wszel
kiej łaski pełna
w d o k so lo gii rozbrzm iew a:Chwała, cześć i uwielbie
nie
/Chrystusowi, Słowu Ojca,
/Zrodzonemu przez Dziewicę79.
A w ięc i tu M a tk a S ło w a W cielonego w łączo n a jest w uw ielbienie Boga.5. Czysta Matka Odkupiciela
H y m n
Ten, którego zrodził Ojciec
w sp o m in a w ydarzenie, gdy M a ry jadała nam Odkupiciela
80. W sw ej d o k so lo g ii w sp o m in a M a ryję ja k o M a tk ę czystą:Cześć oddajmy Bogu Ojcu,
/Równa chwała
niechaj będzie
/Chrystusowi zrodzonemu
/Przez Maryję, Matkę czy-
stąn .
T akie u jęcie o d sy ła n as d o n au czan ia P aw ła V I, k tóry w zyw ał, by z g o d n ie z trad y cją u zn an o o w o szczeg ó ln e m iejsce, jakie w k u l cie ch rześcijań sk im p rzy p ad a Tej, k tó ra je st Ś w iętą B o żą R od ziciel k ą i d o sto jn ą T o w arzy szk ą O d k u p iciela82.M a ry ja je st
Czystą Matką
Je z u sa C h ry stu sa. Je j m o raln a n iesk a ziteln ość je st w y jątk o w a i zach ow an a w n ajw yższym stopn iu. D o b it nie ten przyw ilej M ary i p o d k re śla h ym nChryste, coś Bóstwa jest
blaskiem odwiecznym,
gdy w sw ej p ro śb ie zw raca się d o C h ry stu sa P an a:Synu Przeczystej Dziewicy i Matki*3.
Tym sam y m w sp o m in a czyste m acierzy ń stw o M ary i, p o d k re śla św ięto ść Je z u s a i Je g o M a t ki, o ra z w sk azu je n a cu dow n y s p o só b n a ro d zen ia C h ry stu sa 84. S am77 LiG I, 283; łac.hymn Veni, redémptor géntium podaje: N on ex tArili semine,/ sed
mystico spiramine/ Verbum Dei factum est carol fructùsque ventris floruit;! Alvus tuméscit VirginisJ claustrum pudóris pérmanet,I vexilla virtutum micant J versatur in tem plo Deus·, zob. HiBR 68; T D H 75; LH I, 255.
78 Z ob. W yznanie wiary Soboru N icejskiego (3 25) i K onstantynopolitańskiego I (381); J. JEZIERSKI, C h rystologia..., 12.
79 LiG I, 4 3 0 .
80 T A M ŻE, 4 2 1 ; 4 3 3 , zwr. 3.
81 W łacińskiej wersji jest m atre nato virgine; LH I, 3 8 5 -3 8 6 ; 3 9 6 -3 9 7 . 82 PAWEŁ VI, Adhortacja apostolska M arialis cu ltu s, 15.
83 LiG I, 3 4 7 ; 3 5 5 .
84 Por. E. LODI, Mana nella pietà popolare, „Rivista di Pastorale Liturgica” 16(1978)
0 8 7 , 19-21; A. V O N SPEYR, Służebnica Pańska, tl. J. Koźbiał, Warszawa 1998, 3 6 -4 3 ; Z. KRASZEWSKI, M ariologia..., 6 5 -6 6 .
tytuł
Matki
n abiera p o d w ó jn e g o znaczenia: B o sk iego m acierzyństw a w o b e c C h ry stu sa P an a85 o ra z , w d a lszy m zn aczen iu , d u c h o w e g o m acierzy ń stw a w ob ec lu d zi86.Ten zbawczy w ym iar m acierzyństw a M aryi ukazuje rów nież hym n
Od bram dalekich wschodu słońca,
g d y p o d czas Jutrzni w uroczystość N aro d z e n ia Pańskiegoaż po granice kręgu ziemi, / Sławimy
[...]Chry
stusa Króla
/ ZMaryi dla nas zrodzonego
87. Stw ierdzenie n aro dzen ia C h ry stu saz Maryi
w sk azu je n a p ra w d ę o B o ży m m acierzy ń stw ie N ajśw iętszej M ary i Panny88. Z w ro tdla nas narodzonego
pou cza, że faktyczn ym i g łó w n y m m o ty w em w cielen ia by ło od k u p ien ie ludzi z g rzech ó w 89, co w dalszym znaczeniu ukazuje rolę M ary i jak o M a t ki rodzącejdla nas
O d k u piciela, C h rystu sa K róla.P o dobn ie d o d atk o w y m rysem hym nu
Od bram dalekich wscho
du słońca
jest u k azan ie M a ry i ja k o dziew iczej M atk i, k tó radźwiga
w sobie nie znaną jeszcze tajemnicę,
Syna N ajw y ższego90. N azw an ie C h ry stu sa K ró lem nadaje B o żem u n aro dzen iu perspektyw ę soterio- logiczną, w skazując na tryum falną fazę odkupienia, kiedy nastąpi o sta teczne poddan ie w szystkiego B o gu 91. M am y tu rów nież naw iązanie d o słó w zw iastow ania92, kiedy Je z u s został ob jaw iony jak o Ten, w k tó rym w ypełnia się prad aw n a obietnica M esjasza - K róla93. W tym k o n tek ście stw ierdzenie Je g o n aro d zen iaz Maryi
w sk azu je n a p raw d ę o B o żym m acierzyństw ie N ajśw iętszej M ary i Panny94 i p o śred n io n a Je j tytuł - M atk i O d k u p iciela oraz n ap ro w ad za n a Jej k ró lew sk ą g o d n o ść ja k o M atk i K róla.85 Por. H . RIEDLINGER, M aria-die Jungfrau, die M agd und die M u tter des H errn, „A ntw ort des G laubens” 4 2 , Freiburg 1 9 8 6 , 12-16.
86 Z ob. S. KOPEREK, Idee przew odn ie en cykliki Jana Pawła II R edem ptoris M ater, w: M atka Odkupiciela. Kom entarz do encykliki Redemptoris Mater, Kraków 1988, 3 0 ; M .C . JACOBELLI, Maria e la Chiesa: rapporto di tipologia e d i som iglianza, „Rivista di Pastorale Liturgica” 1 7 (1 9 7 9 ) 0 9 4 , 3 6 -4 1 .
87 LiG I, 3 4 8 ; 3 6 2 ; zob. LH I, 3 1 5 ; 3 2 9 : Christum canam us prin cipem ,/ natum
M aria Virgine.
88 Z ob . F. C O U R T H , P. N E U N E R , M ariologia..., 8 9 -1 1 7 .
89 F. DZIASEK, Jezus Chrystus. Boski Posłaniec. (Traktat chrystologiczny), t. 1, Poznań 1 9 6 3 , 35 9 .
90 LiG I, 3 4 8 ; 3 6 2 . 91 Por. 1 Kor 1 5 ,2 5 - 2 8 . 92 Por. Łk 1, 3 2 -3 3 .
93 Z ob. Cz. BARTNIK, D ogm atyka katolicka..., 5 0 8 -5 0 9 . w Z ob. F. C O U R T H , P. N EU N E R , M ariologia..., 8 9 -1 1 7 .
i. Sła w om ir R o p ia k
6. Dziewica i Matka
H ym n
Od bram dalekich wschodu słońca
naucza, że M aryja, a ści śle Je jDziewicze serce już się stalo
/Świątynią Boga Najwyższego, / 1 Ta,
co męża nie poznała,
/Poczęła słowem przyzwolenia95.
Jednocześnie dw a razy jest tu podkreślone Jej dziew ictw o i Boże m acierzyństw o96.W uroczystość Świętej Bożej R odzicielki M ary i hym n na G o d z i nę czytań m ów i o narodzin ach C h rystu sa Pana:
Zakwitnął korzeń Jes-
sego,
/Różdżka wydala swój Owoc / Gdy Matka Syna zrodziła
/N a
dal zostając Dziewicą97.
Z teologii biblijnej zostały zaczerpnięte nazwy: korzeń i różdżka Je sse go . W skazują one n a pochodzen ie M ary i z rod u D a w id a98. W ierszRóżdżka wydala swój Owoc
zaw iera p raw d ę w iary o B ożym m acierzyństw ie N ajśw iętszej M aryi Panny99. Podobnie p raw dę tę pow tarzają sło w aMatka Syna zrodziła
, a dalsze dopo w iedzen ie akcentuje n au k a o trw ałym dziew ictw ie N ajśw iętszej M ary i Panny100.M a ry ja
czysta Matka
zo sta ła niezw ykle o b d a ro w a n a :Syn Jedy
ny Najwyższego,
/Stwórca świata, Mocarz wielki,
/ 1 Kościoła Oblu
bieniec
/stał się
[Jej]Dzieckiem
101. Tę w zn iosłą p raw d ę zaw iera hym n na Ju trzn ię w u ro czy sto ść Św iętej B ożej R odzicielki M ary i,Brama
wszelkiej laski pełna102.
S ą tu u k ry te nie ty lk o p ra w d y o B o ży m m acierzy ń stw ie i dziew ictw ie N ajśw iętszej M ary i P an n y 103. N a z w a nie C h ry stu sa O b lu b ień cem w sk azu je n a Je g o relację d o K o ścio ła. D zięk i tem u p o śre d n io w y rażo n a zo stała p ra w d a , że m acierzy ń sk a, czysta m iło ść N ajśw iętszej M ary i Panny d o C h ry stu sa je st w zo rem m iło ści K o śc io ła d o C h ry stu sa i w N ie j ju ż się u rzeczy w istn ia104.W końcow ej d o k so lo gii hym nu
Od bram dalekich wschodu słoń
ca
Syn B o ży o d b ie ra n ależn ą M u ch w ałę:Wielbimy Ciebie, Panie,
Jezu, / Zrodzony przez Dziewicę czystą105.
T o z racji sw e g o B o ż e g o95 LiG I, 3 4 8 ; 3 6 2 , zwr. 4.
96 Z ob . W. SOTOW SKI, „M aryja przech o w yw a ła w szystkie te sło w a w sercu
sw oim " (Łk 2, 19. 5 lb ) , w: Studia z teologii św. Łukasza, red. F. GRYGLEWICZ,
8 8 -1 0 4 . 97 LiG I, 4 2 4 .
9« Por. Iz 11, 1; R. LAURENTIN, M atka Pana..., 2 3 -2 4 .
99 Por. H. LANGKAMMER, Maryja w N o w ym Testamencie, Gorzów Wielkopolski 1 9 9 1 , 15-19.
10° Por. R. LAURENTIN, M aryja M atka O dku piciela..., 7 4 -8 3 . LiG I, 4 3 0 .
TA M ŻE, 4 2 9 -4 3 0 .
юз Por. R. LAURENTIN, M atka Pana..., 5 5 -5 6 .
104 Z ob. L. M ELOTTI, M aryja i jej m isja m acierzyńska. Z arys teologii m aryjnej, Kraków 1983, 1 1 1 -1 1 3 .
m acierzy ń stw a pon o w n ie w sp o m n ian a jest N ajśw iętsza M a ry ja P an n a, czy sta d zie w ica 106.
P o d ob n ie hym n n a G o d z in ę czytań ,
Zakwitnął korzeń Jessego
w d o k so lo g ii w o la: O
Chryste, Synu Dziewicy107.
W tych sło w ach z a w a rta jest p raw d a o B o ży m m acierzy ń stw ie z w y e k sp o n o w an ie m d ziew ictw a N ajśw iętszej M ary i Panny.7. Boża Rodzicielka
O d n ajdaw n iejszych c za só w M a ry ja je st czczo n a p o d zaszczyt n ym im ien iem B ożej R od zicielk i, a Je j kult w zrasta o d czasu S o b o ru E fe s k ie g o 108. Z o m a w ia n y ch h y m n ó w w y łan ia się z a g ad n ie n ie m o d litw y z M ary ją , przez M ary ję i d o M a ry i109. C zw arta zw ro tk a h ym n u
Zakwitnął korzeń Jessego
w y sław ia M ary ję ja k o B o ż ą R o d z i cielkę. Je d n o c z e śn ie w sk azu je n a Je j u dział w e w cieleniu C h ry stu sa P an a i w Je g o dziele o d k u p ie n ia, w który m d o k o n ał zw ycięstw a n ad śm iercią.Już wschodzi zorza zbawienia,
/Noc pierzchła, śmierć zwy
ciężona; / Niech cała ziemia wysławia
/Bogarodzicę Maryję!110.
T ak w ięc m am y tu p rzy k ład łączn e go u k azan ia w cielenia z o stateczn y m uk ieru n k o w an iem n a o d k u p ien ie. W ezw anie d o w ysław ian ia m ac ie rzy ń stw a N ajśw iętszej M ary i Panny p rzy p o m in a zach ętę P iu sa X I :Wszyscy ją czcijmy jako miłą Boga Rodzicielkę111.
P o dobn ie w sp o m n ian y już hym n
Błogosławiona Maryjo
w trze ciej i czw artej zw rotce o p ie w a n iezw ykłą g o d n o ść M atk i B o żej, ja k o Tej, k tó ra C h rystu so w iświęte podwoje otwarła111.
C h o cia ż nie m a tu w p ro st u ży tego tytułu B ożej R o d zicielk i, to je d n ak M ary ja jest M a tk ą B o żą, b o przyjęła i p o ro d z iła Syn a B o żeg o , k tóryprzyszedł
przez
[M aryję]na ziemię
ш .H ym n
Brama wszelkiej łaski pełna
rozw ija relację C h rystu sa Pana d o M ary i:On jest chlubą Rodzicielki,
/A nadzieją wieczną dla nas114.
10« Por. BF IX, 11, 13, 40; LG 5 7 , 63; SO BÓ R WATYKAŃSKI II, Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich N ostra a etate, 3.
107 LiG I, 4 2 4 . 108 LG 6 6, 6 7 , 50.
'09 Z ob. R. LAURENTIN, M atka Pana..., 142. 110 LiG I, 4 2 4 .
111 PIUS X I, Encyklika Lux v e rita tis. O M a cierzyń stw ie B o g u ro d zicy, tł. S. O koniew ski, w: E ncykliki dogm atyczn e o M atce Boskiej, O lsztyn 1 9 5 9 , 18. 112 LiG I, 2 8 1 .
и з TAM ŻE, 2 8 1 , zwr. 4. 114 TAM ŻE, 4 3 0 , zwr. 3.
K s. Sła wo m ir R o p ia k
W ten sposób ukryta została prawda o Bożym macierzyństwie Naj
świętszej Maryi Panny. Chrystus Pan
jest chlubą swej Matki, co ozna
cza, że Maryja swą godność zawdzięcza łasce Bożego macierzyństwa.
W dalszym znaczeniu mówi, że Boża Rodzicielka Maryja uczestni
czy w wiecznej chwale Chrystusa i jest dla nas znakiem nadziei na
osiągnięcie zbawienia115.
8. Matka Jezusa
Miłość Najświętszej Maryi Panny do Jednorodzonego Syna jest
nie tylko w porządku nadprzyrodzonym jako do Boga, lecz również
jako macierzyńska, ludzka miłość do swego dziecka. Poucza o tym
druga zwrotka hymnu
O Chryste, światło aniołów116 zwracając się
do M atki Bożej:
Jedynie Ty zasłużyłaś, / By tulić Pana w ramionach
/ 1 karmić piersią matczyną117. Pięknie ukazuje Jej macierzyńską mi
łość do Dzieciątka Jezus118.
H ym n
Chryste, zbawienie ludzkości w końcowej doksologii
wspominając Najświętszą Maryję Pannę ukazuje Jej Boskie macie
rzyństwo. Jednak zwracając się w słowach:
Jezu zrodzony z Maryi119,
wskazuje na człowieczeństwo Jezusa. Zatem Maryja jest M atką Je
zusa. Podobnie hymn na Uroczystość N arodzenia Pańskiego,
Od
bram dalekich wschodu słońca wysławia Chrystusa z Maryi [...] zro
dzonego120. Wewnętrzna konstrukcja tej zwrotki wskazuje na prze
paść zachodzącą między Stwórcą a stworzeniem, którą Jezus Chry
stus wypełnił łącząc w swej Osobie naturę Boską z ludzką -
zrodzo
ną z Maryi111.
Ludzki i Boski wymiar macierzyństwa Maryi podkreśla hymn
Zakwitnął korzeń Jessego w stwierdzeniu, że Przedwieczny Stwórca
światłości / W żłobie pozwolił się złożyć, / 1 Ten, co niebo rozpostarł,
/
Leży spowity w pieluszkim . Opis ludzkiej egzystencji Syna Bożego
i Jego uniżenie dokonujące się już we wcieleniu123 wskazuje również
115
Por. K atech izm Kościoła K atolickiego, Pallottinum 1 9 9 4 , 1 1 7 2 (dalej: KKK).116
LiG 1 ,3 7 4 ; 3 8 4 ."7
LiG 1 ,3 7 4 ; 3 8 4 . LG 6 1 -6 2 .119
LiG I, 3 4 7 ; 3 6 9 , zwr. 7 , w: LH I, 3 1 4 ; 3 3 5 jest natus es de Virgine.120
LiG I, 3 4 8 ; 3 6 2 ; LH 1, 3 1 5 ; 3 2 9 - natum M aria Virgine.121
Por. L. BOUYER, Syn P rzedw ieczny, tl. W D zieża, P. Rak, Kraków 2 0 0 0 , 6 4 6 -6 4 8 .'22
LiG I, 4 2 4 . ш Por. KKK 4 7 2 .n a m ac ie rzy ń sk ą m iło ść M a ry i k a rm ią c e j S y n a B o ż e g o
odrobiną
mleka
124. To z N iej Je z u s w ziął ciało . H y m n n a Ju trzn ię w św ięto Św iętej R odziny:Ty, który jesteś Synem Boga
zw raca się d o Je z u sa :Wziąłeś z Maryi ludzkie ciało
/ 1 zamieszkałeś między nami125.
M a ryja zatem d a ła Syn ow i B o żem u rzeczyw iste ciało lu d zk ie 126. T rze cia zw ro tk a te g o hym nu w sło w ach :Aby uświęcić nasze życie
/ 1 dać
nam przykład posłuszeństwa,
/Stałeś się dzieckiem czystej Matki127,
p o śre d n io ukazuje M ary ję ja k o M atk ę , której Je z u s był p o słu szn y 128.
A
9.
Dziewica napełniona Duchem Świętym
Cień Wszechmocnego Cię okrył
129 w yraża p raw d ę w iary, że Je d - n o ro d z o n y Syn Boży, Je z u s C h ry stu s, p o c z ą ł się z M a ry i zaw sze D ziew icy za sp ra w ą D u ch a Ś w ię te g o 130. P o d k reślon e z o sta ło p o sła n n ictw o D u ch a Św iętego i J e g o d ecy d u jąca ro la w dziele w cielen ia131. P o d obn ie hym nTen, którego zrodził Ojciec,
p o u cza, że N ie sk a lan a D ziew ica m o c ą D u ch a Ś w ięteg o p o c zę ła Syn a B o ż e g o . W sw ej d o k so lo g ii w zyw a d o uw ielbien ia D u ch a Ś w ięteg o :Cześć oddajmy
Bogu Ojcu,
/Równa chwała niechaj będzie
/Chrystusowi zrodzone
mu
/Przez Maryję, Matkę czystą; / Wysławiajmy też z weselem
/Ducha łaski i pociechy. Amen132.
Poniew aż w ychw alanie D u ch a Św ię te g o je st p o w sp o m n ien iu N ajśw iętszej M ary i Panny, o d sy ła to n as d o zagad n ie n ia o b e cn o ści D u ch a Ś w ięteg o w życiu i d ziałan iu M a ryi, k tó rą B ó g o b d a ro w a ł p e łn ią łask i133.Polski hym n
Jasny Płomieniu miłości
zanosi m odlitw ę d o D u ch a Św iętego z podkreśleniem indyw idualno-osobow ego w ym iaru człow ie ka. W ykonyw any przed p o łu d n iem w ciągu całeg o adw en tu ukazuje124 LiG I, 3 48; 3 6 2 . i « LiG I, 3 8 0 .
126 F. DZIASEK, Jezus Chrystus. Boski Posłaniec..., 11. >27 LiG 1 ,3 8 1 .
128 PIUS IX , Q u em adm odu m D eus, „Acta Sanctae Sedis” 6 (1 8 7 1 ) 193. 129 Z ob. LiG 1 ,2 8 1 , zwr. 2.
130 Zob. BF ГѴ 33 ; L. SCHEFFCZYK, D ziewicze narodziny. Podstawy biblijne i trwałe
znaczenie, „Com m unio” 3 (1983) nr 5 ,4 1 - 5 4 ; G. BARTOSIK, Przybytek Ducha Świętego. Relacja Duch Św ięty - Maryja według Pisma Świętego i O jcó w Kościoła,
w: Duch Święty a Maryja. M ateriały z sym pozjum mariologicznego. Częstochowa
2 2 -2 3 m aja 1 9 9 8 , red. C. N APIÓ RK O W SK I, T. SIUDY, K. KOWALIK,
Częstochowa 1 9 9 9 ,4 9 -5 2 .
131 Por. Rz 1 , 4 ; JAN PAWEŁ II, Wierzę w Ducha Świętego, Pana i O żyw icieła , Città del Vaticano 1992, 192.
132 LiG I, 4 2 1 -4 2 2 ; 43 3 .
Je g o p rzeb óstw iające działan ie p o p rze z zam ieszkan ie w człow ieku. Pierw szą o so b ą, k tórą D u ch Św ięty napełnił sw ym i daram i, jest N a j św iętsza M ary ja Panna:
Jasny Płomieniu miłości,
/Któryś' napełnił
Dziewicę,
/Oświeć nasz rozum i serce,
jWolę umocnij swą łaskąnĄ.
W spom nienie tu D ziew icy w skazuje n a pięknie sfo rm u ło w an ą n a S o borze W atykańskim II praw d ę o św iętości M aryi, co pod k reśla
jasność
Płomienia miłości,
że N ajśw iętsza M aryja Panna została u b ogacon a o d pierw szej chw ili p o czę cia blaskam i szczególnej św iętości135, a dru ga m ów i o zam ieszkaniu D u ch a Św iętego w M ary i, k tóra stała się przy bytkiem D u ch a Ś w ię te g o 136. M ary ja jest n ap ełn io n a B o żą m iłością, gdyż D u ch Św ięty jest źródłem m iłości Bożej w człow iek u 137. P rośb a d o T ego, który napełnił Dziew icę, o ośw iecenie naszego rozum u i serca o ra z o u m o cn ie n ie w o li, p o u cza, że M a ry ja o trzy m ała o d D u ch a Ś w iętego dary: rozu m u , m ądro ści i m ęstw a138.N ap e łn ie n ie D ziew icy
jasnym Płomieniem miłości
n abiera jesz cze g łę b szeg o sen su w k o n tek ście n astępn ej zw rotk i, k tó ra w sw ej treści czyni b a rd z o w y raźn ą aluzję d o w cielenia. S tąd m o żn a tu o d czytać rów n ież p raw d ę o n ien aru szo n y m D ziew ictw ie M ary i, gdyż Je z u s C h ry stu s, Je d n o ro d z o n y Syn Boży, p o c zął się z M ary i zaw sze D ziew icy za sp ra w ą D u ch a Ś w ię te g o 139.Trzecia zw rotka tego hym nu zgodnie z charakterem adw entu w y raża tęsknotę za przyjściem Pana:
Kiedy czekamy na Pana,
/Który się
wkrótce objawi,
/Razem z Maryją pragniemy
/Poddać się Twemu dzia-
Іапіиш .
M ary ja uk azan a jest jako tow arzyszka ludu B o żego otw ierają cego się na działanie D u ch a Św iętego i oczekującego w ypełnienia się czasów. W ypatryw anie Panarazem z Maryją
zaw iera podw ójny charak ter czuw ania: n a narodziny Chrystusa oraz n a tryum falną fazę od k u pien ia, tj. ostateczn e przyjście Z b aw icie la141. P oddanie siędziałaniu
D u ch a Św iętego zw raca uw agę na p o rząd ek łaski, który w yraża się w uw olnieniu nas przez B o ga o d grzechu i napełnieniu serca m iłością. W takim kontekście N ajśw iętsza M aryja Panna jest dla nas w zorem d o naśladow ania doskonałej w spółpracy z D uchem Św iętym 142.
134 LiG I, 130; 2 8 6 , zwr. 1. i « LG 5 6.
i « Por. BF VI 6; LG 5 3.
137 Por. A. VALENTINI, Z M aryją życie chrześcijańskie, Warszawa 1 9 8 9 , 5 6 -6 0 . is« J. W OJTKOW SKI, M ariologia..., 28.
i ” BF IV 33. ' 40 LiG I, 130.
■4i Z ob. W. GRANAT, D ogm atyka katolicka. Eschatologia. R zeczy ostateczne
człow ieka i w iara, Lublin 1 9 6 2 , 2 6 0 -2 7 3 .
142 Por. J. WOJTKOWSKI, Mariologia..., 41 ; S.C. NAPIÓRKOWSKI, Z Chrystusem
10. Skarbnica pełna łaski
H y m n
Błogosławiona Maryjo
o p ie w a niezw ykłą g o d n o ść M a t ki B o ż e j:Bramo Bożego przybytku,
/Łaską wybrania zamknięta,
/
Tylko samemu Królowi
/Święte podwoje otwarłaś™3.
D o g m a t o o b darow an iu M atk i Je z u sa łask ą o d p oczątku Jej istnienia pow iązał dw a p o d sta w o w e tw ierd zen ia, że M a ry ja należy d o sp o łeczn o ści ludzi p o trzeb u jący ch o d k u p ie n ia o raz że M ary ja jest o d p o czątk u sw ego istn ien ia w yb ran a n a p e łn ą łaski M atk ę O d k u p icie la 144. Pełnia łaski w y raża się w B o ży m m acierzy ń stw ie M ary i nazw anejBramą Boże
go przybytku.
Pełnię łask i w y ra ż a też k ró le w sk a g o d n o ś ć M a ry iw y p ły w ająca z Je j B o że g o m acierzy ń stw a i królew sk iej g o d n o śc i Je j B o sk ie g o S y n a145. Św iętość N ajśw iętszej M ary i Panny w tym k o n tek ście u k azan a jest ja k o ch ry sto ty p iczn a i w p erspek ty w ie ch ry sto lo giczn ej - zam ysł w cielen ia o d w ie k ó w zaw ierał w so b ie w yb ran ie M a ry i n a lu d zk ą M a tk ę O d k u p ic ie la 146.
C y tow an y już hym n
Od bram dalekich wschodu słońca
w sp o m i nającnietknięte łono świętej Panny
d o d aje, żezstąpiła
[w nie]z nieba
pełnia łaski147.
W pierw szym znaczeniupełnia łaski
ozn acza w cielenie C h rystu sa, a w dalszym w skazuje n a B oże m acierzyństw o M aryi, Je j dziew ictw o , czysto ść i św ięto ść, o raz n a zd efin io w an y d o g m a t o Je j n iepok alan y m poczęciu. U k azan a tu
pełnia łaski
m ów i o w ybra niu M ary i n a M atk ę Syn a B o ż e g o 148 i o całym n adprzy ro dzon ym Jej o b d aro w an iu , jakie w iąże się z tym , że została w ybrana i p rzezn aczo n a n a M atk ę C h ry stu sa149.O k reślen ie
Maryjo, łaski skarbnico
150 m oże być ro zu m ian e p o d w ó jn ie: w znaczeniu p ierw szym ja k o szczególn e o b d a ro w an ie p e łn ią łask i N ajśw iętszej M ary i Panny przez B o g a , gdyż M a ry ja otrzy m a ła p rzy w cieleniu d ar zje d n o cze n ia z C h rystu sem i n o w e p o g łę bienie pełni łaski, o raz w znaczeniu dru gim jak o Pośredniczki ła sk 151.143 LiG 1,281.
F. C O U R T H , P. N EU N ER , M ariologia..., 1 5 5 -1 5 7 .
145 Z o b . J. SALIJ, Próba reinterpretacji p ra w d y o K rólew skości M a tk i Bożej, „C ollectanea T h eologica” 4 3 (1 9 7 3 ) 5 -2 7 .
’« P o r . LG 53; 56. 147 LiG I, 3 48; 3 6 2 , zwr. 3.
148 Por. PIOTR CH RYZOLOG, H om ilia na Z w iastow an ie N ajśw iętszej M aryi
Panny, w: O jcow ie K ościoła łacińscy. Teksty o M atce Bożej, N iepokalanów
1 9 8 1 , 129 -130. 149 Z ob. RM 2 6 7 -2 7 0 . '50 LiG 1 ,3 7 4 ; 38 4 .
151 Por. W. GRANAT, O Łasce Bożej udzielanej przez Chrystusa Odkupiciela, Lublin 1 9 5 9 , 110. M ar yja w h ym n ac h ok re su B oż eg o N ar o d z e n ia
H ym n n a Jutrznię w U roczystość Świętej Bożej Rodzicielki M aryi już w pierw szej zw rotce m ów i o przyjściu n a św iat C hrystusa Pana:
Brama wszelkiej laski pełna
/Otworzyła się przed Królem,
/A gdy Chry
stus przez nią przeszedł,
/Znów zamknęła się na zawsze'51.
N arodziny C h rystu sa Pana ukazane są jako w kroczenie B o g a d o świątyni na w zór orientalnego m on arch y153. K rólew skość C hrystusa, zgodn a z teologią św. Paw ia, n ap ro w ad za n a królew ską g o d n o ść Je g o M atk i154. N a ok re ślenie Jej m acierzyństw a użyto określeń z poezji biblijnej, porów nując N ajśw iętszą M aryję Pannę d o bram y św iątynnej155.H y m n
Ten, którego zrodził Ojciec
ukazuje m acierzyństw o D zie w icy M ary i w perspekty w ie so te rio lo g ic z n e j156. M a ry ja zo stała też p o ró w n an a d o świętej bramy, przez k tó rą przeszedłnasz Zbawiciel157.
W h ym n ie n a G o d zin ę czytań ,
Błogie wzruszenie ogarnia nas
wszystkich
1S8 je st m o w a o całej Św iętej R o d zin ie . W trzeciej zw ro t ce w sp o m n ia n a je st M a tk a S y n a B o ż e g o czy n n ie z a a n g a ż o w a n a w o b iek ty w n e i subiektyw ne d zie ło o d k u p ie n ia 159. M a ry ja b o w iem b ra ła b e zp o śre d n i udział w fazie p rzy g o to w aw cze j p o p rze z z ro d z e nie S y n a B o że g o i w dalszym etapie Je g o życia b rała udział przez w y ch o w an ie Je z u s a i m oraln e w sp ieran ie G o . W subiek tyw n ym dziele o d k u p ie n ia M ary ja z w o li C h ry stu sa w zięła aktyw ny udział ja k o P o śred n ic zk a łask (Mediatrix
). Je j p o śre d n ic tw o m a ch arak ter u c ze st n ictw a w jed y n y m p o śred n ictw ie C h ry stu sa.11. Dziewicza Małżonka św. Józefa
U k a z a n ie M a r y i w r e la c ji d o św . J ó z e f a z a k o r z e n io n e je s t w E w a n g e liac h , gdzie św. M ate u sz i św. Ł u k a sz p o d k re śla ją z jedn ej stro n y p raw d ziw e m ałżeń stw o M ary i, a z drugiej dziew icze p o c z ę cie Je z u s a o ra z w tradycji, gdzie św. J a n C h ry zo sto m i inni O jcow ie g reccy byli przek o n an i, że zaślubin y Jó z e fa i M ary i odb yły się p rzed w izytą a n io ła 160. '52 LiG I, 4 2 9 . Por. 1 Kri 8, 27; Iz 6 6, 1; Ez 4 3 , 4. 154 Por. 1 Kor 15, 2 5 -2 8 . '55 Ps 2 4 (23) 7 -9. '5« LiG I, 4 2 1 ; 4 3 3 , zwr. 3. 157 TAM ŻE.
i5« TAM ŻE, 3 7 6 -3 7 7 .
,S9 Z ob. R. LAURENTIN, Bądź po zd ro w io n a M aryjo, tł. D. Szczerba, Warszawa 1 9 9 4 , 54.
H y m n y n a św ięto Św iętej R od zin y Je z u sa, M ary i i Jó z e fa u k a zują w zruszające piękn o d om u nazaretań skiego, gdzie
Czysta Małżon
ka Józefa i Matka
/Bożego Syna, obu im służyła
/Niosąc zmęczonym
swą pomoc i ulgę
/W codziennych troskach
161. N ajśw iętsza M ary ja P an n a b ę d ąc dziew iczą m ałżo n k ą św. Jó z e fa tw orzy z nim i z Je z u se m p ra w d z iw ą ro d zin ę , k tórejtrudy, obawa, ubóstwo
/nie były
obce161.
D zięki dziew iczem u m ałżeń stw u M ary i z Jó z e fe m C h rystu s zazn ał rodzinn ej m iło ści163.M a ry ja ja k o
Czysta Małżonka Józefa
u k azan a jest za w zó r d o n a śla d o w an ia. U b o k u sw e g o M a łż o n k a razem z Je z u se m szła ku św iętości w naturalnym środ ow isk u i zw yczajnych ok olicznościach 164.C z e ść o k a z a n a N a jśw ię tsz e j M a r y i w h y m n ie n a N ie sz p o ry , O
Chryste, światło aniołów165
, jest staran n ie w y w ażo n a, u w zg lę d nia kultlatrii
należny B o gu , kulthiperduli
należny B o gu rodzicy i kultprotoduli
n ależn y św. Jó z e fo w i. W p ro śb a c h d o Św iętej R o d zin y o w ysłu ch an ie m o d litw y 166 z aw iąz k o w o u k azan e jest p o śre d n ic tw o M a tk i B o żej, p o d p o rzą d k o w an e C h ry stu so w i Panu i w y rażo n a p o w szech n a w iara w m acierzy ń sk ą p o m o c M a ry i167. N ajśw iętsza M a ryja P anna, p o d o b n ie jak Je j O b lu b ien ic, św. Jó z e f, p o c h o d zi z p o k o le n ia D a w id o w e g o , o czym p o u c z a biblijny tytułGałązki szczepu
Jessego
168. C h ry stu s Pan w ziął n atu rę lu d zk ą z D ziew iczej M ałżo n k i św. Jó z e f a 169. L u d z k a m iło ść N ajśw iętszej M ary i Panny u jaw n iła się w ro d zin ie i m ia ła ch arak ter n ad p rzy ro d zon y , gdyż d ziałan ia d zie w iczej m ałżo n k i i M atk i d o k o n y w ały się p o d w pływ em łask i170.12. Zakończenie
W ogó ln ej p erspek ty w ie teologiczn ej b ad an y ch h y m n ów p o stać N ajśw iętszej M ary i Panny u k ryw a się w cieniu m isterium W cielenia. B o że m acierzy ń stw o N ajśw iętszej M ary i Panny stan ow i g łó w n y ty
1« LiG I, 37 7 . i « TA M ŻE, zwr. 4. i « T A M ŻE, 3 7 4 ; 3 8 4 .
164 Z ob. M . KUNZLER, Liturgia Kościoła. Podręcznik Teologii K atolickiej, t. 10, tł. i opr. L. Balter, Poznań 1 9 9 9 , 6 7 2 -6 7 3 .
LiG 1 ,3 7 4 ; 3 8 4 . i « TA M ŻE, zwr. 4 , 5.
167 Zob. A. STRUS, Wiara w macierzyńską pom oc Maryi w okresie poprzedzającym Sobór
Efeski, w: Maryja Wspomożenie wiernych, red. S. PRUS, Warszawa 1986, 93-121.
'«8 Por. M t 1, 1-17; Łk 1, 27. 32; 2 ,4 - 5 .
169 PIUS IX, Inclytum Patriarcham, „Acta Sanctae Sedis” 6(1 8 7 1 ) 3 2 4 . 170 Por. W. GRANAT, Teologiczna wiara, nadzieja i miłość, Lublin 1 9 6 0 , 3 9 2 .
tuł d o litu rgiczn eg o w sp o m in an ia Je j ja k o : Przeczyste lo n o D ziew i cy, C z y sta D ziew ica, D ziew ica ro d z ą c a Z b aw icie la, M a tk a W cielo n e g o S ło w a , C zy sta M a tk a O d k u p icie la, D ziew ica i M a tk a , B o ża R o d zicielk a, M a tk a Je z u sa, D ziew ica n ap ełn io n a D u ch em Św iętym , S k arb n ica p e łn a łaski, D ziew icza M a łż o n k a św. Jó z e fa . D o n ajb ar dziej charakterystycznych przyw ilejów M ary i, w ym ienianych zw łasz cza w h ym n ach adw en tow ych , je st d ziew ictw o M ary i i pełn ia łask i w y rażając a się w poczęciu Syna B o że g o za sp ra w ą D u ch a Św iętego. W u ro czy stość B o żego N aro d zen ia rów n ocześn ie podk reślan e jest Jej B o że m acierzyń stw o i d osk o n ałe dziew ictw o. H ym n y na uroczystość Św iętej Bożej R odzicielki w ychw alają św iętą bram ę, przez k tórą p rze szed ł n asz Z b aw iciel i n iesk alan ą D ziew icę, k tó ra d ała n am O d k u p ic ie la . H y m n y z n iedzieli Św iętej R o d z in y u k azu ją M ary ję ja k o dziew iczą m ałżon k ę Jó z e fa i trosk liw ą M atk ę Jezu sa. W om aw ianych h y m n ach p rzew aża chrystotypiczny m o d e l B ożej R odzicielki, a n a b o żeń stw o d o M ary i w yraża się p rzed e w szystkim w w zyw aniu Je j p o m o c y i w b łag an iu o w staw ien n ictw o u B o ga.
Ks. dr Sław om ir R opiak U niw ersytet W arm ińsko-M azurski (Olsztyn) ul. H ozju sza 15 P L - 11-041 Olsztyn e-m ail: xslaw erop @ poczta.on et.pl
Maria negli inni del Tempo di Natale
(R ia s s u n to )
Il m istero dell'Incarnazione per la volon tà eterna della Trinità è legato con la persona di Santissima Vergine Maria. La metà degli inni della rinnovata Liturgia delle O re nella lingua polacca del Tem po di N atale si ricorda di Maria, e due inni del tem po dell’avvento sono indirizzati verso di Lei Błogosławiona M aryjo - Verbum
sallitis óm n iu m e C zysta D ziew ico, M aryjo. N ella prospettiva teologica generale
degli inni studiati la persona della Santissima Vergine Maria si nasconde nell’ombra del m istero d ell’incarnazione. I privilegi più caratteristici di Maria nom inati negli inni nel tem po d ell’avvento sono grem bo im m acolato di Santissima Vergine e pienezza di grazia. N el tem po di N atale è sottolineata la maternità divina e la verginità im m acolata. N egli inni della dom enica di Santissima Famiglia M aria è presentata com e Sposa verginale di san G iuseppe e M adre con cura di Gesù. Il culto a Maria negli studiati inni si esprime sopratutto nei invocazioni per aiuto e intercessione di Maria presso Dio.