anna_kozlowska.pdf - katedra.uksw.edu.pl

Dziś kwestia nerwic i ich leczenia jest bardzo popularna, ponieważ tego typu zaburzenia są bardzo powszechne. Rozdział ten jest najkrótszy, gdyż wydaje się, że nie ma potrzeby szczegółowego opisywania współczesnej terapii nerwic. Tomasza z Akwinu przytacza się jedynie w takim stopniu, w jakim autorzy Integracji potrzebowali go do skonstruowania swojej teorii, natomiast współczesne podejście do nerwic zostało ujęte w pracy w takim stopniu, w jakim wydawało się konieczne podkreślenie innowacyjności omawianej teorii.

PSYCHIKA CZŁOWIEKA WEDŁUG INTEGRACJI PSYCHICZNEJ A. TERRUWE I C. BAARSA W

W ŁADZE CZŁOWIEKA

• Instynkty
• Psychiczne „wymiary” człowieka

Popędy naturalne, czyli wrodzone, są niezależne od jakiejkolwiek wiedzy o przedmiocie, natomiast skłonności nabyte pobudzane są przez wiedzę zmysłową”4. Swieżawski – „Zagadnienie, w którym omawiane są nasze władze wegetatywne i zmysłowe, przedstawiane jest jako wprowadzenie do aktualnego tematu, jakim jest aktywność umysłowa człowieka”12. Po tym ogólnym opisie przejdziemy (tak jak Terruwe i Baars w swojej książce) do bardziej szczegółowego opisu wspomnianych zdolności (wymiarów) zmysłowych i intelektualnych.

W ŁADZE ZMYSŁOWE

• Zmysłowe władze poznawcze
• Zmysłowe władze pożądawcze
• Charakterystyka uczucia gniewu („na pograniczu zmysłów i intelektu”)
• Zmysłowa władza ruchu

Wiedza wiąże się ze zmysłowymi siłami poznawczymi: siłami zewnętrznymi (widzenie, słuch, węch, smak i dotyk) i siłami wewnętrznymi. Kiedy intelekt przenika i przelewa się do zmysłowych władz poznawczych, indywidualny konkretny przedmiot jest postrzegany w świetle tego, co uniwersalne, przez co traci część swojego potężnego wpływu na pożądanie. „Dziwnym” wydaje się naszym autorom, że uczucie, jako coś czysto zmysłowego, zawiera niezbędny element racjonalny, który pochodzi z zupełnie innego porządku.

I NTELEKTUALNA WŁADZA POZNAWCZA

• Intelekt i jego przypadłości

Swieżawskiego we wstępie: „Poznanie intuicyjne (bezpośrednie i wzrokowe), dostępne człowiekowi w porządku naturalnym, czyli wrodzonym, zachodzi jedynie na poziomie zmysłowym, natomiast całe nasze poznanie mentalne, od jego najniższych do najwyższych przejawów, ma w swej istocie charakter pojęciowy. Według nich serce w porównaniu z umysłem należy rozumieć jako uczucie przyjemności wzniesione na wyższy poziom i połączone z intelektem kontemplacyjnym, zaś umysł jako rozum połączony z uczuciami utylitarnymi 43. Akwinata mówi jedynie o serce w kontekście verbum cordis, natomiast umysł (człowiek) to intelekt i towarzysząca mu wola (św. Tomasz porównuje umysł do Anioła, który jedynie mentalnie posiada władzę poznawczą i wolę)44.

W OLA

Wola kochająca jest ślepą siłą, która podąża za światłem intelektu (...) Istotą miłości jest postawa: niech istnieje, bo jest dobra taka, jaka jest. Warto zaznaczyć, że nie mówimy tu o miłości jako uczuciu (jak opisano w podrozdziale 1.2), ale raczej o miłości – związku. To, co Terruwe i Baars opisują jako dwa przejawy woli (wolę kochającą i wolę wykonawczą), można powiązać z tym, co Akwinata nazywa aktami woli.

R ELACJE INTELEKTU , WOLI I ZMYSŁÓW

Zerwanie więzi pomiędzy pragnieniami jest tylko częściowe. Dlatego często w naszym życiu zdarzają się sytuacje, w których nie wiemy, co wybrać; bardzo zmysłowo pragniemy czegoś, co według naszego umysłu wcale nie jest dla nas dobre. Ale prędzej czy później zmysłowe pragnienie, które opierało się rozumowi, ustąpi mu lub przynajmniej zostanie między nimi ustanowiona pewna równowaga pod naturalnym przewodnictwem rozumu. To ostateczne poddanie nie zmienia faktu, że działanie pożądania zmysłowego przeciwko rozumowi należy uznać za wadę życia psychicznego.

Dodają, że pragnienia zmysłowe u zwierząt nie podlegają rozumowi, to znaczy nakierowane są wyłącznie na dobro podmiotu, są pragnieniami całkowicie egocentrycznymi (to samo zdaje się dotyczyć małych dzieci). Człowiek (obdarzony rozumem i wolą) pragnie nie tylko dobra konkretnego, ale także dobra powszechnego, czyli jest nie tylko egocentryczny, ale szuka dobra innych. Rozpatrując przedmiot pożądania zmysłowego w świetle powszechności, życie zmysłowe pod tym względem podlega wpływom rozumu i w większym lub mniejszym stopniu traci swój egocentryczny charakter.

Tomasz mówi, że władze gniewne i pożądliwe, które wkraczają w sferę zmysłów, czyli niższe, irracjonalne (wspólne ludziom i zwierzętom), muszą być posłuszne wyższej części duszy, czyli intelektowi i woli; posłuszni są mu na dwa sposoby: po pierwsze ze względu na rozum (którego wpływ dotyczy głównie elementu poznawczego; zmysły są posłuszne rozumowi w ich własnych działaniach), i po drugie ze względu na wolę (wpływ, jaki ma jego ma to związek zarówno z wykonywanymi ruchami zewnętrznymi, z wykorzystaniem siły ruchu, gdyż wola, jako pierwsza przyczyna ruchu, musi „wyrażać zgodę”, jak i wewnętrzne akty ludzkiej emocjonalności)55. Tomasz zwraca także uwagę na fakt, że napięcia pomiędzy uczuciami i rozumem powodują trudności w sublimacji, a co za tym idzie konieczność doskonalenia zarówno rozumu, jak i pożądania zmysłowego60. Jak wspomnieliśmy, autorzy większą wagę przywiązują do zmysłów i uczuć, nie pomijając jednak intelektu i woli jako sił, których zadaniem jest wydawanie określonych poleceń.

Integracja psychiczna to nic innego jak jedność duszy i ciała, zmysłów i intelektu, psychosomatyczna jedność ludzkich uczuć.

NERWICE REPRESYJNE I ICH TYPY W UJĘCIU A. TERRUWE I C. BAARSA

P ROCES REPRESYJNY

• Konflikt między pragnieniem zmysłowym a wolą
• Konflikt między pragnieniami zmysłowymi
• Uczucia tłumiące
• Uczucia tłumione
• Specyfika ujęcia istoty nerwic represyjnych A. Terruwe i C. Baarsa a stanowisko Z. Freuda

Może się wówczas zdarzyć, że pożądanie zmysłowe wyzwoli się spod naturalnej kontroli intelektu i jego działanie nie podtrzyma ograniczeń rozumu, lecz je przekroczy. Jeśli zwycięży pożądanie (co zdarza się rzadziej), osiąga zamierzony cel i pokonuje represyjny efekt strachu. Jak już wspomniano, słabsze uczucie nie przestaje działać, ale jest tłumione i powoduje ciągłe napięcie, wciąż próbując dotrzeć do nieosiągalnego celu i szukając sposobu na ucieczkę spod wpływu opresyjnego uczucia; autorzy podkreślają „aktywny charakter wypartych uczuć”73.

Rozum i wola nie są w stanie przywrócić równowagi, ponieważ działanie stłumionych uczuć jest całkowicie poza ich kontrolą. Działanie represyjnego uczucia obejmuje moment, w którym atakowane jest uczucie, które ma zostać stłumione, związek między tymi uczuciami po stłumieniu i to, co dzieje się później z uczuciem represyjnym. Może nastąpić nawykowe, wręcz automatyczne działanie – osoba odruchowo, natychmiastowo i nieświadomie stłumi określone uczucie81.

Jak już zostało powiedziane, wyparte uczucie nie przestaje działać, ma charakter aktywny, ale ponieważ nie może rozwijać się w dążeniu do celu, działa represyjnie, bez jakiejkolwiek kontroli intelektu. Napięcie pozostaje cały czas, a uciskane uczucie stara się rozładować w inny sposób. Może się zdarzyć, że poprzez zupełnie inną formę aktywności sensorycznej (nawet taką niezwiązaną z udaremnionym celem)88. Dodatkowo stłumione uczucie wpływa na poczucie pragnienia użyteczności, czyli jego napięcie powoduje wzmożoną drażliwość i nadmierną aktywację pragnienia użyteczności89.

Stłumione uczucie działa nie tylko w aspekcie psychologicznym, ale także somatycznym (każde uczucie stanowi jedność psychosomatyczną); może powodować konwersje, czyli różnego rodzaju objawy uszkodzenia fizycznego lub utraty kontroli, np. amnezję, trans, osłupienie.

T YPY NERWIC REPRESYJNYCH

• Nerwice histeryczne
• Nerwice lękowe
• Nerwice energii
• Nerwice lękowe maskowana energią

Po pierwsze – stłumione uczucie przestaje oddziaływać na stłumione uczucie i pozwala mu działać samodzielnie (znaczenie stłumionego uczucia jest większe), a po drugie – stłumione uczucie w dalszym ciągu oddziałuje na stłumione uczucie i nadal uniemożliwia jego działanie (obraz kliniczny jest zdeterminowane przez opresyjne uczucie). . Jak piszą autorzy: „Wydaje się nam, że podwójne działanie procesu represyjnego jest przyczyną pojawienia się dwóch klinicznie zróżnicowanych zespołów nerwicowych. Gdyby intelekt miał większy wpływ na emocje, patologiczny efekt tłumionych uczuć nie byłby tak wyraźny.

Lęk jest uczuciem opresyjnym, tłumi inne uczucia, które w jakiś sposób są jeszcze aktywne, ale ich działanie nie jest objawem tej nerwicy; to strach. Wpływ strachu jako uczucia opresyjnego obejmującego całą psychikę nie ogranicza się do wspomnianych powyżej irracjonalnych reakcji. W pewnym momencie lęk zaczyna wpływać na myślenie (zakłócanie procesów myślowych, wywoływanie wątpliwości, niezdecydowanie, gdzie potrzebne jest szybkie działanie) i wyobraźnię (bardzo wyraźnie objawia się w snach, co wykorzystuje się w terapii106).

Podobnie jak w przypadku nerwicy lękowej, nie ma znaczenia, które uczucie zostanie stłumione, gdyż obraz choroby zależy od działania stłumionego uczucia; opresyjnym uczuciem jest tutaj uczucie energii, innymi słowy odwagi, męstwa, determinacji, wszystkiego, co jest przeciwne strachowi. Narzucona treść rozciąga się także na wyobraźnię – neurotycy energetyczni mają bardzo niewiele snów, czasem nie mają ich wcale lub w ogóle ich nie pamiętają; jakby sami nie pozwalali sobie marzyć. Faktycznym czynnikiem represyjnym jest energia, ale siłą napędową i tym, co wspiera działanie energii, jest strach (dlatego terapia musi być nakierowana na lęk).

Lęk zachowuje się tu jak inne wyparte uczucia, czyli działa w sposób nieświadomy i patologiczny, powodując, że pacjent odczuwa ciągłe napięcie i poczucie niepewności.

TERAPIA NERWIC REPRESYJNYCH

T ERAPIA NERWICY HISTERYCZNEJ

Istotą tej terapii jest wprowadzenie wypartego uczucia w sferę świadomości, gdyż do wyzdrowienia konieczne jest przywrócenie racjonalnego zarządzania życiem emocjonalnym, a wyparte uczucie całkowicie wymyka się temu zarządzaniu121. Przywołanie do świadomości stłumionego uczucia i nauczenie pacjenta racjonalnego reagowania na nie nie prowadzi do radykalnej zmiany osobowości; stąd możliwy jest powrót reakcji histerycznych. Aby nastąpiła zmiana w ogólnej strukturze osobowości, konieczna byłaby znacznie głębsza analiza (bardziej radykalne podejście terapeutyczne), na co rzadko zgadzają się pacjenci histeryczni (brak im umiejętności siły i introspekcji)124.

T ERAPIA NERWIC OBSESYJNO - KOMPULSYWNYCH

• Terapia nerwicy lękowej
• Terapia nerwicy energii
• Terapia nerwicy lękowej maskowanej energią
• Terapia uśmierzająca obsesje i kompulsje seksualne

Terruwe i Baars podkreślają, że psychoanaliza nie jest zalecana do uświadamiania pacjentom lękowym swoich stłumionych uczuć. Rada, aby nigdy nie zmuszać do wyrażania stłumionych emocji u neurotyków lękowych, jest specjalną formą ogólnej zasady, aby nie wymuszać lęku. Krótko podsumowując terapię nerwicy lękowej, można powiedzieć, że proces zdrowienia w przypadku nerwicy lękowej polega na ciągłej interakcji pomiędzy ujawnianiem stłumionych uczuć, rozwiązywaniem konfliktów i redukcją wyparcia.

Z jednej strony musi redukować i rozładowywać nadmiar energii, z drugiej strony musi starać się przywrócić na właściwe miejsce i funkcjonowanie stłumione uczucia pragnienia przyjemności”133. Oczywiście taka postawa nie zawsze prowadzi do nerwicy; dzieje się tak tylko wtedy, gdy w wyniku pośpiechu w dążeniu do celu najważniejsze instynkty (seksualne lub samorealizacji) zostają stłumione. Dzieje się tak na przykład: „kiedy człowiek wierzy, że jego życie intelektualne i duchowe wymaga tłumienia uczuć, a jednocześnie ma wrodzoną skłonność do energicznego działania, użyje całej swojej woli, aby przeciwstawić się przejawom emocji życie i tłumi uczucia”137.

Następnie terapeuta musi dążyć do zwalczania nadmiernej aktywności i przywracania stłumionych emocji, które można wcisnąć bardzo głęboko. Lekarz nie może wzbudzać u pacjenta żadnych emocji, ani też pacjent nie może tracić energii na rozbudzenie w sobie emocji, które doświadczył jako stłumione (wtedy tylko wzmacnia patologiczną aktywność); Neurotycy energetyczni powinni dążyć do bierności w życiu psychicznym, a emocje powinny pojawiać się w sposób naturalny138. Po drugie, aby pacjent mógł dojść do tej wiedzy zmysłowej, musi uwolnić się od osądu, który sprowadził go do represji (np. stwierdzenie „Nie wolno mi doświadczać przyjemności seksualnej” należy zastąpić stwierdzeniem „Ja mieć prawo „doświadczyć przyjemności seksualnej”).

Cała terapia to długi i trudny proces, który polega na uwolnieniu się od lęku czy energii, uwolnieniu pacjenta od fiksacji na punkcie zakazów i wydobyciu na powierzchnię stłumionych w efekcie uczuć.

P RÓBA PORÓWNANIA TERAPII NERWIC

Według nich metody psychoanalityczne są skuteczne w nerwicy histerycznej150, ale obecnie stosuje się je tylko w szczególnych przypadkach lub z elementami, np. hipnozą. Uczucia, intelekt i wola muszą zacząć współpracować i znowu współpracować; Tylko w ten sposób pacjent może odzyskać równowagę i spokój. Podsumowując ten rozdział, można stwierdzić, że zarówno stosowana obecnie psychoterapia, jak i psychoterapia opracowana przez Terruwe i Baarsa są w praktyce podobne.

Dlatego w różnych obszarach współczesnej psychoterapii stosuje się różne techniki i metody leczenia zaburzeń nerwicowych, w zależności od tego, która teoria nerwicy (mechanizm i typologia) leży u podstaw danego obszaru terapeutycznego154. Podstawą omawianej terapii nerwicy represyjnej jest Tomaszowa z Akwinu koncepcja uczuć i psychiki człowieka, której najważniejszym założeniem (dla Terruwe i Baars) jest integracja duchowa, czyli współpraca uczuć i rozumu z naturalnym przewodnictwem tego ostatniego . W dzisiejszych czasach zdecydowanie zaleca się ostrożność w nawiązywaniu relacji pacjent-lekarz, zwraca się uwagę na wszelkie możliwe jej nieetyczne aspekty, np. na możliwość uzależnienia się pacjenta od terapeuty (co dobrego da odstawienie lekarza od terapii) pacjent od zażywania leków psychotropowych, jeśli się do tego przyzwyczai); por.

Dlatego typologia autora różni się od współczesnych klasyfikacji głównie tym, jak rozróżniamy poszczególne typy nerwic. Co więcej, obecnie zaburzenia nerwicowe kojarzone są zwykle z lękiem, co powoduje, że nie ma w nich miejsca na nerwicę energetyczną wyróżnioną przez Terruwe i Baarsa. Podobnie jak w rozdziale drugim, tutaj podjęto próbę porównania koncepcji Terruwe i Baarsa z obecnymi poglądami na ten temat.

Ta „właściwość człowieka” ma swoje konsekwencje w podejściu do nerwic represyjnych i ich terapii, a podejście to różni się od punktu widzenia Freuda czy współczesnej definicji nerwic.