UZASADNIENIE POLSKIEGO PRZEKŁADU „KSIĘGI O PRZYCZYNACH”
- Naukowa wartość tekstu
- Zainteresowanie „Księgą” w średniowieczu
- Średniowieczne komentarze do „Księgi o przyczynach”
- Komentarze zestawione przez A. Pattina
- Inne komentarze do „Księgi o przyczynach”
- Historycy zagadnienia „Księgi o przyczynach”
- Znajomość w Polsce „Księgi” o przyczynach” i aktualne polskie próby badań
- Dotychczasowe tłumaczenia tekstu
Tymczasem niech Księgi o przyczynach świadczą – dopóki nie zostaną rozwinięte – jedynie w zakresie wpływu i wartości Księgi o przyczynach. Dlatego też, według dostępnych informacji, łacińska wersja „Księgi przyczyn” została dotychczas przetłumaczona jedynie na język ormiański.
WYDANIA KRYTYCZNE ŁACIŃSKIEGO PRZEKŁADU
Porównał tekst łaciński z arabską wersją „Księgi przyczyn”, z tekstem łacińskim opublikowanym przez O. Bardenhewera i R. Steele, z parafrazą „Liber de causis” w komentarzu Alberta Wielkiego, z tekstem cytowany w komentarzu Tomasza z Akwinu i Idziego Rzymianina. Pattin zrekonstruował tekst „Liber de causis”, w kilku miejscach wprowadził własne poprawki, które uznał za zgodne z wersją pierwotną.
ŚREDNIOWIECZNY TŁUMACZ TEKSTU I DATA TŁUMACZENIA
Pattin ponownie stwierdza, że Gerard z Cremony jest tłumaczem „Księgi przyczyn” i że teza ta jest dostatecznie uzasadniona. Gilson w swoim podręczniku wyraził właśnie obawę, czy tłumaczenie „Księgi przyczyn” jest w ogóle dziełem Gerarda z Cremony55.
DYSKUSJE NAD PROBLEMEM AUTORA „KSIĘGI O PRZYCZYNACH”
Opinie uczonych średniowiecza
W komentarzu do „Liber de causis”, omawiając powstanie „Księgi”, pisze, że najlepsze rzeczy powiedziane przez starożytnych zebrał Dawid Judaeus, który przede wszystkim czuwa. Jednak najczęściej w rękopisach „Księgę” przypisuje się Arystotelesowi: „Liber de causis Aristotelis” lub „cañones Aristotelis”.
O.Bardenhewer (1882) i zwolennicy jego stanowiska
Zauważmy, że skoro Al-Farabi zmarł w roku 949 (według De Wulfa) lub w roku 950 (według Geyera), to „Księga Przyczyn” została napisana wcześniej. Autor „Księgi przyczyn” jest wciąż nieznanym Arabem. (Bardenhewer, Baeumker, Geyer, Lippl), być może także uczony żydowski (Duhem); "Książka".
Badania F.Pelstera (1933) i R.Steele (1935)
- Zastrzeżenia wobec stanowiska O. Bardenhewera
- Pogląd F.Pelstera
- Uwagi ze strony R. Steele
Kaufmann zwrócił uwagę, że Albert Wielki przypisał autorstwo „Księgi” Dawidowi, a sam Dawid, po Albercie Wielkim, nazwał „Księgę przyczyn” „Metaphysica Avendauth”. Kaufmann odrzucił tę odpowiedź, utrzymując, że Albert Wielki uważał Dawida za autora „Księgi”.
Ujęcie H. Bedoreta (1938)
Jest także prawdopodobne, że autorem „Księgi” jest Alfarabi, który zaczerpnął wypowiedzi ze „Stoichéiosis theologiké”, gdyż jest to dzieło Arystotelesa. Wie, że Kaufmann i Guttmann, przypisując autorstwo „Księgi przyczyn” Davidowi Avendauthowi, opierają się na trzech rękopisach: Komentarzu Alberta Wielkiego, Oxford Bodl.
Podsumowanie H.D.Saffrey‟a (1954 i 1963)
Uzasadnia prawdopodobieństwo powstania oryginału z „książki” w IX w., odrzuca pogląd jakoby autorem tekstu był David Avendauth, korzysta w tej kwestii z opinii Alberta Wielkiego, zgadza się, że tłumacz tekst arabski na łacinę to Gerard z Cremony. Nie wiemy też, czy arabski tekst „Księgi” opierał się na greckim, czy syryjskim streszczeniu poglądów Proklosa.
Analizy A.Pattina (1966)
Dlatego wyrażenia arabskie nie sprawiały trudności Gerardowi z Cremony i nie sprzeciwiają się przypisywaniu autorstwa „Księgi” Avendauthowi. Argumenty grupy arabizacyjnej zawiodły i zwyciężyć musi stanowisko grupy latynizacyjnej, łączącej powstanie „Księgi” z nazwą Avendauth z Toledo.
AKTUALNY STAN WIEDZY NA TEMAT „KSIĘGI O PRZYCZYNACH”
Stwierdzenia powszechnie przyjęte przez mediewistów
Dodaje też, że jeśli Izaak ibn Honayn, znając teksty Proklusa, mimo wszystko przypisał „Księgę”, jeśli był jej autorem, Arystotelesowi, to tylko dlatego, że – jak sugeruje także Saffrey – tylko wśród modnego wówczas imienia Arystotelesa mogło pojawiają się teksty innych autorów. Tą podstawową trudnością i argumentem przeciwko stanowisku arabistów jest rozróżnienie użyte w twierdzeniu 17 „Księgi o przyczynach” pomiędzy „odważyć się itp. per modum Creationis”. Jest to dobrze znane scholastyczne rozróżnienie między przyczynowością „per modum Creationis” a przyczynowością „per modum Informationis”, które nie było stosowane przed XII wiekiem.
Rozważania A. Pattina prowadzą do wniosku, że według rękopisów autorem „Księgi przyczyn” mógł być Avendauth, kolega Gundisalwiego z drugiej połowy XII wieku.
Wnioski obecnego etapu dyskusji
STRUKTURA „KSIĘGI O PRZYCZYNACH”
Forma literacka „Księgi”
W rękopisach, które zawierają 31 stwierdzeń, zdania 4 i 5 tworzą jedną całość. Dodajmy, że „Stoicheiosis theologike” Proklusa, z którego zaczerpnięte są twierdzenia „Księgi”, składa się z 211 twierdzeń. Z porównań wynika, że autor „Księgi” nie skopiował tekstu Proklosa, lecz wyraził na swój sposób przemyślenia na temat tekstu, którym się posługiwał. Literacka forma „Księgi”, polegająca na zbudowaniu tekstu z aksjomatu i dowodu, czyli z twierdzenia i wyjaśnienia, sprzyja „jasnemu” przedstawieniu idei.
Myśl ta, tak trudna i skomplikowana, a być może jaśniejsza dzięki strukturze „Księgi”, wyrażona w 31 lub 32 twierdzeniach, zostaje wyrażona w ilościowo niewielkim tekście.
Zagadnienie jednolitości ujęć w „Księdze” według G.Lafonta
Dodajmy zatem, że autor „Księgi” z jednej strony wprowadza sprawczość Boga w neoplatońskim porządku powstania bytów, z drugiej zaś – w porządku przyczynowości sprawczej – porządek powstawania z bytów typowe dla neoplatonizmu. I właśnie to, co dzieje się kosztem jednolitości kompozycyjnej „Księgi”, ma wartość świadectwa o epoce, o średniowiecznym neoplatonizmie arabskim. Doktrynalna synteza „Księgi przyczyn” będzie bronić tej jednolitości podejść w „Księdze”, rozróżniając dwa porządki pochodzenia bytów, które zostaną omówione osobno.
DWA TYPOWE UJĘCIA TREŚCI „KSIĘGI O PRZYCZYNACH”
Kontekstowe ujęcie treści „Księgi” przez H.P.Saffrey‟a
Saffrey dodaje, że punkt widzenia autora „Księgi” jest głębszy, bardziej osadzony w tradycji filozoficznej niż podejście Proklusa. A Saffrey zwraca uwagę, że nie jest łatwo zdefiniować „ess” i określić, czym jest przyczynowość poprzez stworzenie, ponieważ „Księga” nie jest o istnieniu. Dodaje, że pojęcie istnienia nie pojawia się jeszcze ani w systemie Plotyna, ani Proklosa, ani w „Księdze przyczyn”114.
Z tego, czego Saffrey nie dodał, wynika, że natura tego ładunku bytowego nie jest określona w „Księdze”.
Immanentne ujęcie treści „Księgi” przez G. Lafonta
Z tych inteligencji powstają lub rozmnażają się najwyższe dusze, które kierują losami ciał niebieskich. Wszystko to, czyli najwyższe „esy”, inteligencje, dusze i ciała niebieskie, tworzą wyższą sferę rzeczywistości. Ale w „Księdze przyczyn” omawiana jest tylko pierwsza przyczyna, najwyższe „esse”, inteligencje i dusze wyższego świata oraz inteligencje i dusze niższego świata. Odliczenie inteligencji od najwyższego „esse” również jest niejasne; jest to kwestia wywierania wpływu, projekcji lub reprodukcji „esse”.
Jednak według Lafonta pewne są dwa fakty: że najwyższe „esy” są niewątpliwie niezależnie stworzoną rzeczywistością, a nie tylko formą logiczną, oraz że w tym systemie inteligencji, niezależnie od szczegółów ich organizacji, dusze odgrywają pierwszoplanową rolę rola . „la Cause Premiere Abolument Sixuple n'étant Pas Participable”.
TREŚĆ „KSIĘGI O PRZYCZYNACH” WEDŁUG STRESZCZENIA E.GILSONA . 63
Próba analizy tekstu „Księgi o przyczynach”
Zatem ilość „esse”, która stanowi daną rzecz, jest tym, w jakim stopniu ta rzecz poznawczo absorbuje pierwszą przyczynę. Wyciągnijmy z tego wniosek, że odmiany wyższej egzystencji stanowią także podstawę dla dystrybutywnego znaczenia „esse” w tekście Księgi Przyczyn. Dodajmy jednak, że gdy rozważamy problem „stworzenia” i łączymy go z problemem „esse”, to G.
Autor „Księgi” zajmuje się kwestią komponowania rzeczy, ale omawia inteligencje, które jako całość zawierają jednak „esse” i formę (VIII, 90).
Interpretacje mediewistów
Z tego powodu jest bytem wyższym („esse superius”), jest rzeczywiście bytem („enter ens”), czyli tym, czym jest. Najpierw stwierdza, że inaczej brzmi stwierdzenie o „esse superius” u Proklusa, a mianowicie, że pojawia się tam wyrażenie „enter ens”. I znowu A. Pattin, gdy w tekście „Księgi przyczyn” (I, 6,7) pojawił się termin „esse”, zauważył w przypisie, że „esse” jest tłumaczeniem terminu „anniyya”.
Ale Fabro może mieć rację, gdy dodaje, że rzeczywistość „esse” jest porządkiem esencji.
ZAGADNIENIE STWARZANIA
Przy pomocy studiów należałoby dokładnie przestudiować tekst „Księgi” z perspektywy związków przyczynowych pomiędzy bytami i pierwszą przyczyną stwarzającą, aby zrozumieć naturę teorii stworzenia zawartej w „Księdze” „w tym metafizycznym kontekście. I znamienne jest, że Fabro, uznając „esse” za cel stworzenia według Tomasza z Akwinu, często odwołuje się do „Księgi Przyczyn”. A Forest podkreśla, że zdaniem Tomasza podejścia zawarte w „Księdze” są dalekie od tego, co można nazwać filozofią stworzenia.147.
Forest dodaje, że teoria stworzenia wyrażona w „Księdze” jest bliska podejściu Pseudo-Dionizego Areopagity, czyli teorii Platona.
CZYM JEST „YLIATHIM” (OPINIA TOMASZA Z AKWINU, P. DUHEMA, M.D
Interpretacja M.D. Roland-Gosselina
Konkluzja Rolanda-Gosselina jest taka, że Tomasz swoją teorię realnej różnicy między bytem a istotą oparł na neoplatońskiej teorii składania bytu z tego, co skończone i nieskończone oraz na przykładach podanych w „Księdze” kompozycji w inteligencji, w duszy i w tym, co „Księga” nazywa „naturą”. Uważa, że takich podstaw nie ma i że Tomasz wypowiedział się na ten temat wbrew tekstowi „Księgi” na rzecz swojej teorii złożenia bytu. Krąpiec wyjaśnia także kwestię składu istoty wyższej z nieskończoności i skończoności, zaczerpniętą z „Księgi przyczyn”, odwołując się do koncepcji Proklusa.
Roland-Gosselin uważa, powtórzmy, że dopiero teoria złożenia bytu z nieskończoności i skończoności oraz teoria „yliath” stanowią podstawę koncepcji Tomaža o założeniu realnej różnicy między istnieniem a istotą.
Złożenie „esse” z tego, co skończone i nieskończone, według „De ente et
Byt ten, czyli „esse”, jest skończony właśnie dlatego, że wywodzi się z bytu doskonalszego, który nie uczestniczy w innym. Wynika z tego, powiada Thomas, że może być wiele „es” inteligencji, ponieważ są one „esami”. To „pod” wskazuje na naturę, która uczestniczy w „esach” i nazywamy tę naturę naturą nieskończoną ze względu na jej moc nieskończonego trwania w „esach”.
Te „esy”, w których natura uczestniczy, nazywane są skończonymi „esami”, ponieważ nie uczestniczą w całej swojej nieskończoności.
Omówienie ujęć Tomasza przez C.Fabro i A. Foresta
Istotą „Księgi” jest to, że pierwsza przyczyna stwarza „istotę”, a druga przyczyna wytwarza w niej różne formy, w wyniku czego powstaje następstwo stopniowanych istot. Dodajmy, że Fabro zestawia „esse” z istnieniem, choć podkreślał materialną, esencjalistyczną czy wręcz abstrakcyjno-pojęciową strukturę „esse”. Należy zaznaczyć, że to porównanie dokonane przez Fabro nie jest precyzyjne, gdyż autor „Księgi” w odniesieniu do składu „esse” nie używa określeń „esse” i „essentia”, lecz określenia „ex finito et” . nieskończony".
I choć widzi to uzasadnienie w teorii kompozycji „esse” „ex finito et infinito”, intuicja A.M. może być przekonująca.
WYKAZ PUBLIKACJI WYKORZYSTANYCH, DOTYCZĄCYCH WPROST
Pytanie to jest niewątpliwie interesujące, a zajęcie się nim mogłoby rzucić światło na zaskakującą zbieżność pomiędzy definicją zawartą w „Liber de causis” dotyczącą właściwości substancji powracającej do jej istoty a definicją substancji zawartą w „Principia philosophiae” Kartezjusza. Pattin, De hiérarchie van het zijende i „Liber de causis” (studium pierwszych pięciu twierdzeń) „Tijdschrift voor Philosophie p. Saffrey, L'état actuel des recherches sur le Liber de causis comme source de la métaphysique au moyen âge, Vi Miscelanea Mediaevalia, Berlin 1963, tom II, s. 20-30.
WYKAZ CYTOWANYCH POZYCJI POMOCNICZYCH
Góra, Jakub van Gostynin - Komentarz do „Liber de causis”, „Materiały i opracowania Zakładu Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej” (PAN), XI. Góra, Analiza pojęcia „esse”, na podstawie czwartej propozycji komentarza do „Liber de causis” Jakuba z Gostynina, „Studia Philosophiae Christianae ATK” 4 (1968) z. 1, s. Kawa, Problem „esse” w numerze 9 bis komentarza Siger van Brabant i próba egzystencjalnej lekcji tego terminu, „Studia Philosophiae Christianae ATK” 4 (1968) nr 1, 151-155.
Porębski, Exsistentialis interpretatio vocabuli "esse" in cap. XVIII et XIX commentarii Alberti Magni in "Liber causarum", "Studia Philosophiae Christianae ATK" 4 (1968) z. 1, pp. problem: vračanje subjekta vase) .
WPROWADZENIE DO POLSKIEGO PRZEKŁADU „KSIĘGI O
Et secundum hoc dicitur quod, remoto ab homine virtutem rationalem, non remanet homo, sed manet vivens, spirans, sensibile. cum causa non tollatur per remotionem suae causae, remanet homo. Ex intelligentia autem est divina intelligentia, cum multa recipit a primis bonis, quae a causa primae receptionis oriuntur. Ratio huius est, quia si res creatae adinvicem consequuntur, et substantia superior sequatur nisi substantiam sibi similem, non substantia ab ea diversa, substantiae superiori similes sunt, et sunt substantiae creatae ex quibus tempus non deficit; quam substantiae assimilatae substantiis aeternis, quae sunt substantiae a tempore abscisae, creatae in aliquibus horis temporis.
Quant aux problèmes philosophiques ouverts à la discussion - et notamment en relation avec la question centrale du "Liber de causis" de "esse" et de "creatio", si. Notre introduction rappelle entre autres les commentaires polonais sur le "Liber de causis" et présente les tentatives de recherche effectuées par nos chercheurs au sujet du matériel philosophique contenu dans les commentaires sur le "Liber de causis". Ajoutons à cette information qui a le caractère de curiosité pour les chercheurs, notamment une similitude terminologique entre les mots qui caractérisent « reditio substantiae ad essentiam suam » dans le « Liber de causis » et la définition de la substance chez Descartes, dont notre publication parle dans la section "Liber de causis et définition de la substance dans les Principia philosophiae de René Descartes".
