Taki sposób postępowania był charakterystyczny dla historii sporów doktrynalnych dotyczących wcielenia Słowa Bożego, która zatem wpisywała się w historię kształtowania się terminologii filozoficznej i jej reinterpretacji. Ostatnia sesja odbyła się 16 września 681 r., a akty przesłano do zatwierdzenia następcy Agathona, papieżowi Leonowi II.
Omówienie treści traktatu
W Podsumowaniu (s. 17, a. 2) Tomasz w żadnym wypadku nie pozwala, aby natura ludzka w Chrystusie miała jakąś własną istotę. Wola, ponieważ jest poruszana przez Boga, podlega działaniu, ale ponieważ ma władzę także nad swoimi działaniami, także działa.
Problem natury, osoby i istoty
Weisheipla, który uważa, że komentarze do pism Stagiryty miały nie tylko wielkie znaczenie filozoficzne, ale także przyczyniły się do wzbogacenia rozważań teologicznych59. Nawet gdy Tomasz z Akwinu podnosił problemy fizyki i biologii, skupiał się głównie na przedstawieniu zasad leżących u podstaw tych nauk, a nie na opisie zjawisk naturalnych. Tomasz czerpał przede wszystkim z dorobku Arystotelesa i pozostał im wierny przez cały okres swojej twórczości, jak widać z porównania dzieł tak dawnych, jak wczesny traktat De principiis naturae ad fratrem Sylvestrum (napisany w latach 2000. i jedno z ostatnich dzieł, komentarze do pism Arystotelesa.
Oprócz tych dzieł rozważania nad problematyką natury pojawiają się głównie w kontekście zagadnień chrystologicznych związanych ze sporami o tajemnicę wcielenia Słowa Bożego. Tomasza, była skierowana głównie przeciwko tym filozofom, którzy terminy suppositum, hipostaza, osoba i natura uznają za nazwy synonimiczne oznaczające substancję. Dopóki Akwinata nie rozpoczął egzegezy dzieł Stagiryty, dostępny był jedynie komentarz Awerroesa, w wielu miejscach sprzeczny z poglądami Arystotelesa.
Tomasz obiecał napisać komentarz do pism Stagiryty, którego głównym celem będzie stworzenie pomocy badawczej dla uczniów i nauczycieli. Definicja natury w ujęciu arystotelesowskim pojawia się głównie w komentarzach do dzieł Stagirytów, w innych traktatach pojawia się jedynie sporadycznie, głównie w przeciwieństwie do czwartej definicji Boecjusza ze wspomnianego traktatu63. Czytając dzieła Tomasza z Akwinu, można dojść do wniosku, że nie wypracował on on własnej definicji natury, lecz – jak wspomniałem powyżej – czerpał z ustaleń Arystotelesa i Boecjusza. Dlatego uważam za wskazane pokrótce przedstawić poglądy tych osób. dwóch filozofów.
Definicja natury w ujęciu Arystotelesa
Alio modo dicitur non ens quod est in potentia, secundum hoc quod ens in potentia opponitur ei quod est actu simpliciter: et hoc etiam non movetur. Et ideo omne quod est generis substantia, potest dici usia, sive sit substantia universalis sive substantia particularis. 180 Sed contra est quod Boetius: in omni primo hinc quod est et quo distinguitur.
Et secundum hoc Augustinus dicit quod idem est quod essentia, quia in Deo eadem est essentia et hypostasis, quia in Deo non est differentia inter id quod est et quod est. Sed contra, in divinis nihil differt quod est et quid est, ut dicit Boetius in libro Hebd. Tomasz traktował rozróżnienia na quod est i quo est oraz na quod est i esse jako równe zakresowo.
Z definicci tej wynaka więc, e rozróżnieni na quod est i esse zawiera się w rozróżnieniu na quod est i quo est i nie jest mu ędzne189. Et propter hoc dicuntur aliquae substantiae componi ex eo quod est et quod est, vel ex eo quod est et esse, ut Boetius dicit. Et sic dicimus Angelum esse compositum ex eo quod est et quod est, vel, secundum Boetium, de ente et quid est.
Ad octavum dicendum, quod non est idem esse ex eo quod est et ex quo est, et ex substantia et forma. Et propter hoc aliqui ponunt substantias ex eo quod est et quod est, vel ex eo quod est et futurum est, ut Boetius dicit.
Zagadnienie esse
Czytał tłumaczenie Isagogi dokonane przez Wiktoryna oraz jego komentarze do Tematów i traktaty przeciwko arianom i prawdopodobnie pod wpływem lektury Wiktoryna Boecjusz w traktacie De hebdomadibus dokonał rozróżnienia między esse i id quod est . Tym, co odróżniało Boecjusza od Wiktoryna, było uczestnictwo id quod est in esse (szósta zasada) i brak rozróżnienia id quod est jako hipostazy odrębnej od esse. W pierwszej części traktatu De hebdomadibus Boecjusz podaje siedem reguł (regula), w których przedstawia tezy o różnicy między esse a id quod est.
Tomasz używał terminów id quod est i ens zamiennie o ile sformułowanie id quod est vel ens, może budzić dowięcija o tyle wypowędzia id quod naturaliter ens przemawia dobitnie za tą teząs, podly communiter invenitur. quod id quod est primum et perfectissimum in aliquo ordine, est causa eius quod est posterius in illo ordine; sicut ignis, qui est calidissimus, est causa caloris in aliis corporibus calidis. Omne quod habet aliquid per participationem, reducitur ad id quod habet per se, sicut est principium et causa; sicut ferrum ignitum suapte natura flammabilitatem eius quod est ignis, participat.
Podstawowy podział, jaki dokonuje, polega na rozróżnieniu na dwa powiązane ze sobą typy bytu: byt sam w sobie (ens secundum se) i byt przypadłościowy (ens secundum accidens) oraz byt jako substancja i przypadłości (ens in substantiam et accidens). Podziału na byt sam w sobie (ens secundum se) i byt przypadłościowy (ens secundum accidens) dokonano w porządku logicznym, wynikającym ze sposobu sądzenia, natomiast podział bytów na substancję i przypadłości (divisio entis in substantiam et accidens) został dokonany dokonywane w porządku ontologicznym, w którym byt rozpatrywany jest w sposób absolutny (secundum absolutam entis requireem), czyli co do tego, czy coś w przyrodzie (in natura sua) jest substancją, np. człowiekiem, czy też przypadłością, np. jako nr 1). Bycie sobą oznacza sposoby głoszenia (significat figuras praedicationis) w dziesięciu kategoriach (praedicamenta), z których dziewięć ma charakter przypadłościowy i jest pojęciem abstrakcyjnym (ens non potest hoc modo contrahi ad aliquid determinatum, sicut genus contahitur ad gatunki per Differentantias) (n. 5).
Znaczenia esse
Dlatego najczęściej w definicji esse oddziela esse jako czynność i esse jako kopułę łączącą podmiot z orzeczeniem, natomiast w definicji ens podaje znaczenie ens, które dzieli się na dziesięć kategorii i ens jako rzeczywistość zdania. Tomasz używa esse w kopule, czyli funkcji egzystencjalnej, czasami esse używa się w znaczeniu essentia, natomiast ens występuje w znaczeniu dziesięciu orzeczników kategorycznych lub w funkcji weridycznej. Takie rozumienie, moim zdaniem, umożliwia wnikliwa analiza użycia tych terminów w różnych dyskusjach, choć wydaje się, że w funkcji prawdziwościowej i w roli predykatów kategorycznych terminy esse i ens używane są zamiennie.
Tomasz podaje esse w znaczenia essentia wydaje się być jedynie zaprezentowaniem zwyczawowego tego terminu, cum zaprzentowaniem użycawowego tego terminu, after co cię użyte tu slowa aliquando i consueverunt habitus). 4 ad 2 esse oznacza akt bytu (significat actum essendi) oraz złożenie zdania (significat compositionem propositionis, quam invenit anima copulando praedicatum cum subiecto). 1 ad 1 esse ma znaczenie quidditas lub natura (1) (propria quidditas seu natura rei, ut dicitur quod definitio est dictio enuntians quid est esse; definitio enim significat quidditatem rei).
Znaczenia ens
1 ad 19 ens oznacza dziesięć rodzajów (significat naturam decem generum); i odpowiada na pytanie, czy tak jest. respondetur ad quaestionem an est), tj. ma prawdziwą funkcję. Według współczesnej logiki pytanie brzmi, czy tak jest. an est) to szczególny przypadek pytania decyzyjnego, które ma ogólną postać „Czy p?” Z poglądu, że rozróżnienie między naturą a istotą wyraża się w różnicy znaczeń między pytaniami „quid est?” i „an est?”, ma obowiązek powiedzieć, że w przypadku Boga te dwa pytania mają dokładnie tę samą odpowiedź – że wiedzieć lub twierdzić, że Bóg istnieje, jest tym samym, co wiedzieć lub stwierdzać, czym Bóg jest.
Zauważmy, że pytanie quid est jest pytaniem o definicję realną, a pytanie an est jest pytaniem o definicję nominalną. 234Quia – czy rzecz ma jakąś cechę, propter quid – dlaczego rzecz ma daną cechę, en est – czy dana rzecz istnieje i quid est – czym ta rzecz jest. Ponieważ wiedza nie dotyczy czegoś, co nie istnieje, przed zadaniem pytania quid est należy odpowiedzieć na pytanie an est.
Oportet enim scire quid sit homo, et quaerenti quid sit homo per definitionem, scire quid hoc nomen homo significet. Tomasza znaczenie egzystencjalne jest uwikłane w sens werydyczny. zła zadajemy pytanie wg schematu czy p. estne) in odpowiadamy: jest tak, ze jest lub nie jest tak, ze iocus. Quia ad probandum quod aliquid est, oportet accipere medium quid significat nomen eius, non autem quid est, quia quaestio quid est, sequitur ex quaestione an ita sit.
Zakończenie
To prawie tak, jakby nie było miejsca na analizę świadomości i samoświadomości jako całkowicie specyficznych przejawów osoby – podmiotu. Tomasz jest oczywiście osobą, podmiotem (...), natomiast analiza świadomości i samoświadomości – czym zajmowała się głównie nowożytna filozofia i psychologia – wydawała się nie mieć miejsca w jego obiektywistycznym spojrzeniu na rzeczywistość249. Powyższe dwie koncepcje opisu osoby stały się podstawą ożywionej polemiki, jaka toczyła się w latach 70. XX w. pomiędzy Józefem Tischnerem a przedstawicielami szkoły tomistycznej, Mieczysławem Krąpcem i Stefanem Świeżawskim. Obecnie relacjonistyczne podejście do człowieka wykorzystywane jest w dyskusji na temat tożsamości osoby przez zwolenników tzw.
Należy także zaznaczyć, że definiowanie cech konstytutywnych człowieka na podstawie cech leżących poza sferą egzystencjalną może mieć daleko idące konsekwencje etyczne, czego najlepszym przykładem są poglądy Petera Singera, profesora Uniwersytetu Princeton, który postulował, że dziecko staje się człowiekiem dopiero po przyjęciu go przez rodziców w okresie przejściowym wynoszącym 28 dni251. Wiesław Bożewicz: Wielu analityków myśli filozoficznej Tischnera twierdzi, że refleksja Tischnera nad człowiekiem daleka jest od dyskursu jasnego i jednoznacznego – światopoglądowego. Również w tym przypadku można zaobserwować odmienne stanowiska, których przeciwstawnymi przykładami są bezwarunkowe nadanie godności człowiekowi od chwili poczęcia252 oraz punkt widzenia wspomnianego Petera Singera, który uzależnia nadanie godności od posiadania świadomość.
Z punktu widzenia tego autora oczywiste są także konsekwencje przyjęcia definicji Boecjusza, która definiuje człowieka jako niepodzielną substancję o charakterze rozumnym (choć Peter Singer nie odwołuje się do tej definicji), gdyż zgodnie z tą definicją osobowy istnienie osób niepełnosprawnych jest niemożliwe. staje się problematyczne. Widzimy więc, że rozwiązania autorów średniowiecznych mają nie tylko wartość historyczną, są bowiem obecne – choć często nie zawsze bezpośrednio – we współczesnym dyskursie i mogą też stanowić cenne źródło inspiracji przy rozwijaniu własnego punktu widzenia.
Bibliografia
