W Zakładzie Archeologii Polski Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie znajduje się skorupa (Ryc. 10) z naczynia kultury amfor kulistych. Fragm ent pochodzący z górnej części brzuśca zdobią mo tywy sznurowe w postaci linii poziomych i stempelkowe złożone z pro stokątnych pod kątem odciskanych stempelków tak, że tworzą one linie zygzakowate. Skorupa znaleziona została luźnie na wydmie przez dr. T. W ilgata i ofiarowana do zbiorów Zakładu.
10. Miedniki, gm. Jarosławiec, pow. Hrubieszów
W roku 1930 odkryto tu przypadkowo na polu M ichała W orobieja grób skrzynkowy zbudowany z czterech płyt o grubości około 20 cm (Ryc. 11). Piąta płyta stanow iła pokrywę skrzyni. Skrzynia posiadała w przybliżeniu kształt kwadratowy o długości boku około 1,50 m. G łę bokość grobu wynosiła około 60 cm.
W grobie znajdow ały się dwa szkielety ułożone w postaw ie skur czonej, jeden pod ścianą półnooną, drugi południową. Oprócz szkiele tów znajdowały się w grobie naczynia. Niestety grób został zniszczony przez przypadkowych znalazców. Przybyły z ram ienia Państw owego Muzeum Archeologicznego w W arszawie J. Dylik zdołał tylko zareje strować wygląd grobu i pozyskać jedno naczynie (am forę). Poza tym miała się jeszcze w grobie znajdować czarka.
A m f o r a (Ryc. 12) o dnie zaznaczonym i silnie wydętym brzuścu przechodzącym w krótką lekko stożkow atą szyję. Na przejściu szyi w brzusiec znajdują się cztery naprzeciwległe, symetrycznie roz mieszczone rurkow ate ucha. Powierzchnia gładka. Szyja i górna część brzuśca zdobione motywami sznurowymi. Na szyi znajduje się zygzak z poczwórnej linii sznurowej ujęty od góry i dołu w potrójne poziome
K ultura am for kulistych na L ubelszczyinie 85
linie sznurowe. Na górnej części brzuśca ucha pokryte są trzema po ziomymi, równoległymi iiniami sznurowymi, od nich zaś opadają ku dołowi dwie grupy pod kątem ułożonych, skośnych kresek. W każdej grupie znajdują się cztery kreski. W partiach pomiędzy uchami znaj dują się pojedyncze linie zygzakowate odciśnięte na wysokości górnej nasady uch, poniżej zaś dolnej ich nasady poczwórne linie zygzako wate. Wys. 17 cm, średn. otw. 10 cm, średn. dna 6 cm.
L i t e r a t u r a :
Z. P o d k o w i ń s k a , Sw iatow it, XVI, str. 93, ryc. 7 na str. 94. — W. A n t o- n i e w i c z , S w ia to w it, XVII, ryc. 26 na str. 369. — J. K o s t r z e w s k i , Od m e
zolitu, str. 155.
Ryc. 18. R ębków -Parcele, pow. G arw olin. M isa z grobu I. (R ys. J. K oszutsk a).
11. N ałęczów , gm. Drzewce, pow. Puławy
W Państw owym Muzeum Archeologicznym w W arszawie znajdują się ułamki amfory (Tablica X, ryc. 1) prawdopodobnie czterousznej z cylindryczną szyją zdobioną motywami sznurowymi w postaci rów noległych linii poziomych. Zachowany szczątek górnej części brzuśca zdobiony jest motywami złożonymi z prostokątnych stempelków i ry tych pod kątem kresek. Prócz szczątków amfory znajduje się jeszcze siekiera (Ryc. 13) z krzemienia pasiastego, czworoboczna, starannie gładzona na całej powierzchni. Dług. 16,5 cm, szer. ostrza 6,7 cni’,
szer. obucha 4 cm. Zabytki te pochodzą wedle wszelkiego praw dopodo bieństwa z grobu odkrytego na znajdującym się tu cm entarzysku kul tury czasz lejowatych.
W Muzeum Lubelskim znajdują się także dwie siekiery z krze mienia pasiastego, staran nie gładzone, dług. 9 cm i 6,5 cm (ułam ana), znalezione w bliżej nieznanych okolicznościach. Być może pochodzą one również z przypadkowo okrytego i zniszczonego grobu.
L i t e r a t u r a :
M. W a w r z e n i e c k i , M ateriały antropologiczno-arch eol. i etnograf. XII. str. 40, tabl. XV.
12. O brow iec, gm. Moniatyaze, po w. Hrubieszów
W roku 1949 odkryto tu przypadkowo grób? kultury amfor k u li stych. Do Zakładu Prehistorii UMCS w Lublinie dostały się trzy całe naczynia i fragm ent czwartego oraz siekiera z krzemienia nadbużań- skiego.
A m f o r a (Tablica X, ryc. 1) z małym wyodrębnionym dnem i brzuścem baniasto wydętym. Brzusiec zwęża się ku górze przecho dząc w krótką szyjkę zakończoną brzegiem zgrubiałym i nieco na ze w nątrz odwiniętym. Na szyi i na górnej części brzuśca znajdują się po cztery symetrycznie rozmieszczone £uzy-uchwyty. Guzy na górnej części brzuśca znajdują się dokładnie poniżej guzów umieszczanych na szyi. Wys. 27—28 cm, średn. otw. 12,7 cm, średn. dna 6,3 cm, najw. wydętość brzuśca 26 cm.
A m f o r a (Tablica X, ryc. 3) o silnie wydętym brzuścu prze chodzącym nieznacznym załomem w krótką cylindryczną szyjkę z w y lotem rozchylonym na zewnątrz. Na przejściu szyi w brzusiec znajdują się dwa przeciwległe kolankowato zgięte ucha. Dno małe. Amforę zdobią na szyi cztery potrójne linie sznurowe, na brzuścu zaś podobne linie w układzie pionowym wykonane nieco skośnie. Wys. 26 cm, średn. otw. 11,5 cm, średn. dna 6 cm.
A m f o r a (Tablica X, ryc. 2) o małym dnie i brzuścu baniasto wydętym w górnej części przechodzącym wyraźnym załomem w szyję. Szyja utrącona. Na największej wydętości brzuśca znajdują się cztery symetrycznie rozmieszczone ucha kolankowato zgięte. Powierzchnia gładka. O rnam ent złożony ze stem pelków i linii rytych pokrywa całą
K ultura am for kulistych na Lubelszczyźnie 87
powierzchnię naczynia. Wokół nasady szyi biegną cztery poziome limie równoległe złożone ze stempelków. Od nich opada frendzlowato dzie więć grup złożonych ze stempelków. Podobne pasy złożone ze stem pelków wykonanych po obu stronach rytej linii .powtórzone ośm iokrot nie wokoło umieszczone są od załomu brzuśca aż ku dnu. Wspomnieć wreszcie należy, że u nasady szyi znajduje się szereg nie dużych, okrągłych otworków. Wys. 13 cm, średn. dna 7,2 cm, średn. brzuśca 2,5 cm.
Ryc. 19. R ębków -Parcele, pow. G arw olin. Siekiery krzem ienne z grobu I. (R ys. J. K oszu tsk a).
A m f o r a zachowana we fragmencie, nie duża o kulistym kształ cie brzuśca i z dnem lekko spłaszczonym, zdobiona bogato motywami sznurowymi w układzie pionowym i poziomym.
S i e k i e r a z krzemienia nadbużańskiego.
L i t e r a t u r a :
S. N o s e k , N ow e cm en tarzyska kultury amfor kulistych na L ubelszczyźnie. Spraw ozd. z czynn. i pos. Pol. Akad. Um., L, 1949, str. 531— 532.
13. O kalew, gm. Wohyń, pow. Radzyń
W roku 1873 J. P r z y b o r o w s k i stwierdził tu na grzbiecie wzgórza dwa groby skrzynkowe kultury amfor kulistych, zbudowane z głazów granitowych. Groby zostały niestety w zupełności zniszczone przez przypadkowych odkrywców. Zniszczeniu uległy również zabytki wydobyte z grobów. P r z y b o r o w s k i e m u udało się pozyskać tylko jedną siekierę z krzemienia pasiastego, starannie gładzoną, czwo- rościenną, dług. 8 cm.
L i t e r a t u r a :
J. P r z y b o r o w s k i , W ycieczki arch eologiczne nad T yśm ienicę. W iadom. Archeol. III, śtr. 16— 18, ryc. 9 na sir, 9. — A. H. K i r k o r, Zbiór w iadom . do antropol. kraj. I, sir. 23. — K o lin i M e h 1 i s, o. c., I, str. 9 0 —91. — M ateriały antropol.-archeol. i etn. III, str. 87. — L. K o z ł o w s k i , M łod sza epoka kam ienna w P olsce, str. 43, 177. — t e n ż e , Groby m egalityczn e. P race i mat. antr.-arch. i etn., t. II, str. 60.
14. Parchatka, gm. Puławy, pow. Puławy
W czasie badań wykopaliskowych prowadzonych przez Zakład Prehistorii UMCS w Lublinie na terenie Lasu Stockiego zbadano odkryty tu przypadkowo grób kultury amfor kulistych. Grób znajdow ał się na drodze między młodym lasem sosnowym (Las Parchacki) a polem Jan a Sadurskiego m ieszkańca sąsiedniej wsi Las Stocki. Część grobu znajdująca się na drodze uległa zniszczeniu, natom iast dalsza partia wchodząca już na teren lasu zachowała się w stanie nie naruszojiym. Ponad grobem znajdow ała się pokrywa z łupanych kamieni wapiennych. Boki i dno grobu były również wyłożone podob nymi kamieniami. W ymiary grobu wynosiły 3,90 x 1,20 m z osią dłuż szą zorientowaną w kierunku północ-południe (Ryc. 14). ,
W części wschodniej grobu (na drodze) znajdow ał się szkielet ludzki źle zachowany, ułożony najprawdopodobniej w postawie skur czonej na boku, głową zwrócony ku wschodowi. Kości były zsunięte pod ścianę południową. Uszkodzenie grobu w tej części zostało spo wodowane częściowo przez używanie drogi, częściowo także przez wodę spływającą- drogą i przedostającą się do wnętrza grobu, o czym św iad czy zamulenie kości. Na północ od szkieletu znajdowały się szczątki czaszki drugiego osobnika.
K ultura am for kulistych na Lubelszczyźnie 8 9
W zachodniej części grobu (w lesie) leżały na głębokości 1 m szkielety dwóch bydląt ułożonych nogami do siebie, z łbami skręco nymi i ułożonymi obok siebie. Szkielety bydląt zorientowane były w kierunku wschód—zachód, z łbami od strony zachodniej, ułożonymi, jak wspomniano, przy sobie tak, że jeden skierowany był na południe, drugi zaś na północ. Przy szkielecie bydlęcia leżącego po stronie po łudniowej, na wschód od niego stało naczynie. Wreszcie wśród kości bydlęcych znaleziono nie duże ostrze kościane.
Ryc. 20. R gbków -Parcele, pow. G arw olin. W iór i odłupki z krzem ienia czek olad ow ego z grobu 1. (R ys. J. K oszu tsk a).
N a c z y n i e (Tablica XI, ryc. 1) jajow ate, wysmukłe, z dnem zaznaczonym. Brzusiec przechodzi w szyjkę krótką zakończoną równą krawędzią. Na przejściu szyi w brzusiec znajdują się płytkie dołki wykonane palcem. Na największej wydętości brzuśca umieszczono cztery symetrycznie rozmieszczone uszka poziomo przekłute. W przer wach między uszkami znajdują się cztery guzy podobnego kształtu jak uszka. Powierzchnia szorstkaw a, barwy brunatno-czerwonawej. Wys. 20 cm, średn. otw. 12,5 x 13 cm, średn. dna 8,3 cm.
O s t r z e kościane, dw ustronne kształtu wrzecionowatego. Dług. 10 cm, najw. grubość 1,3 cm.
L i t e r a t u r a :
S. N o s e k , N ow e cm entarzyska kultury amfor ku listych na L ubelszczyźnie. Spraw ozd. z czyn n. i pos. Pol. Akad. Ura., L, 1949, str. 532.
15. Ponlatówka, gm. Wojsławice, pow. Chełm
W roku 1934 odkryto tu przypadkowo na wzniesieniu, na polu Józefy Kiełbasy, grób skrzynkowy zbudowany z 7 płyt kamiennych. .Skrzynia grobowa (Ryc. 15 i Tablica XII, 1) m iała kształt prostokątny osią dłuższą zwrócona w kierunku północ—południe. W ymiary skrzyni wynosiły 1,80 x 1,30 m. Była ona zbudowana z czterech płyt piaskowca sarmackiego i trzech głazów granitowych. Pokrycie grobu stanowiły dwa głazy, duży głaz narzutowy (granit) i płyta z piaskowca. Dno grobu było starann ie wybrukowane kawałkami m argla. Głębokość skrzyni wynosiła 85 cm. Kawałkami m argla uszczelniono również szpary pomiędzy płytami. W grobie znajdow ał się szkielet ułożony w pozycji skurczonej, głową zwrócony ku północy. W pobliżu głowy znajdow ała się czarka ustaw iona na płaskim kamieniu Żarnowym. Obok leżała siekiera krzemienna. U nóg szkieletu stały jeszcze dwa naczynia, z których zachowały się drobne tylko fragmenty. Jedno z nich to najprawdopodobniej amfora.
C z a r k a (Tablica XI, ryc. 2) z szyją lejowato rozchyloną nieco wgiętą u podstawy i w yraźnie odcinającą się od brzuśca. Dno zazna czone. Na przejściu szyi w brzusiec znajduje się płaski szeroki roz dwojony uchwyt. Szyja bogato zdobiona motywami rytymi i stem pel kowymi. O rnam ent był inkrustowany, zagłębienia wypełnia jeszcze dziś biała substancja wapienna. Wys. 12— 12,3 cm, średn. otw. 16,2 cm, średn. dna 7,4 cm.
Z wspomnianych dwóch innych naczyń zachowały się tylko drobne fragmenty, wśród nich dna, jedno kuliste, drugie wyraźnie w ykształ cone. Parę ułamków pokrytych jest ornam entem stempelkowym i ry tym (Ryc. 10), inkrustowanym.
S i e k i e r a (Tablica XI, ryc. 2) czworoboczna, o grubym obuchu, starannie wygładzona z krzemienia nadbużańskiego. Dług. 13 cm, szer. ostrza 6,3 cm, obuch 2,5 x 1 cm.
L i t e r a t u r a :
Z. P o d k o w i ń s k a , Grób sk rzynk ow y n eolityczn y w P oniatów ce. Sw iatow it. XVI, str. 79—96. — K- C z e r n i c k i , D on iosłe odkrycie arch eologiczne, Kronika nadbużańska, R. II, nr 40 z 7.X.1934. — Z otchłani w ieków , R. X„ 1935, zesz. i, str. 15. — III. Kuryer Codz. nr 339 z 7.X I1.1934 r. — W. A n t o n i e w i c z , S w ia tow it, XVII, ryc. 28 na str. 371. — J. K o s t r z e w s k i , Od m ezolitu , str. 156, 157.
K ultura am for kulistych na Lubelszczyźnie 91
16. Rębków—Parcele, gm. W ola R ębkow ska, pow. Garwolin
W roku 1937 gosp. S tanisław Głowala odkrył przypadkowo na swoim polu grób kultury amfor kulistych, który w znacznej mierze zniszczył rozkopując go (po przypadkowym odkryciu) w nocy, sądząc, że znajdzie w nim złoty skarb. Badania na miejscu przeprowadził z ram ienia Państw ow ego Muzeum Archeologicznego w W arszaw ie1*) K. Salewicz odkopując w całości jeszcze jeden grób (nr II). Oba groby leżały na dość znacznym wzniesieniu piaszczysto-gliniastym w odległości około 3 m obok siebie. Kierunek dłuższej osi grobów wschód—zachód.
Grób 1. (Zniszczony). W edle relacji o d k ry w c y m iał on k ształt prostokątnej „skrzyni“ . Był to grób z obstawą długości około 3 m i szerokości około 1,5 m. Obstawa składała się ze średniej wielkości głazów narzutowych. Dno grobu na głębokości około 1,50 m było brukowane płaskimi mniejszymi kamieniami. Nad grobem znajdował się również bruk stanowiący nakrywę grobu. W środku długości ko mory grobowej znajdow ała się poprzeczna przegroda pionowa dzieląca grób na dwie równe części.
W grobie było co najm niej 8 naczyń z czego 4 dochowały się mniej więcej w całości. Nadto znaleziono w grobie 2 siekierki z krze mienia pasiastego i 1 wiór oraz dwa odłupki z krzem ienia czekolado wego. Kości szkieletu nie dochowały się. Naczynia stały w dwóch sku pieniach w każdej z przegród grobu przy jego przeciwległych ścianach szczytowych. Siekiery leżały po jednej przy każdej grupie naczyń.
Zachowane zabytki wydobyte z grobu przedstaw iają się nastę pująco:
A m f o r a (Ryc. 16) z baniastym brzuścem, niską cylindryczną szyją i dnem wyodrębnionym. Na górnej części brzuśca znajdują się cztery symetrycznie rozmieszczone poziomo przekłute ucha. Szyja i górna część brzuśca pokryta jest bogatym ornamentem sznurowym
<*) Za łask aw e zezw o len ie na opublikow anie m ateriałów z R ębkow a— Parcel oraz w yp ożyczen ie rysunków zabytków sk ładam serdeczne podziękow anie dyrekto rowi P a ń stw . M uzeum Archeol. w W arszaw ie dr. Z. Rajew skiem u oraz kierow nikowi D ziału neolitu teg o ż M uzeum dr. Z. P odkow ińskiej.
w postaci linii poziomych, pionowych, skośnych i łukowatych ora2 wygniatanymi dołeczkami. Wys. 23 cm, średn. otw. 11 cm, średn. dna 9 cm. .
A m f o r k a (Ryc. 17) o kulistym brzuścu i cylindrycznej, dość wysokiej szyjce. Na przejściu szyi w brzusiec znajdują się dwa n a przeciwległe poziomo przekłute uszka. Szyjka i górna część brzuśca zdobiona jest motywami sznurowymi złożonymi z linii poziomych, pionowych i skośnych. Na uwagę zasługuje umieszczenie w jednym z pól w pobliżu ucha pomiędzy frendzlowato zwisającymi pionowymi liniami sznurowymi swastyki. Wys. 10 cm, średn. otw. 7,6 cm.
C z a r a (Ryc. 17) szerokootworowa z zaznaczonym dnem. Szyja słabo wyodrębniona. Na przejściu szyi w brzusiec znajdują się dwa blisko siebie umieszczone pionowo przekłute ucha. Szyję zdobią sznu rowe linie poziome i faliste. Wys. 10,2 cm, średn. otw. 12 cm, średn. dna 7 cm.
M i s a (Ryc. 18) z dnem wyodrębnionym, z wylotem lejowato rozchylonym i słabo wyodrębnioną szyją. Na przejściu szyi w brzusiec znajdują się dwa blisko siebie umieszczone pionowo przekłute ucha. Szyję zdobi ornam ent sznurowy w postaci równoramiennych trójkątów zwisających wierzchołkami w dół, ujętych w poziome linie sznurowe. Wys. 9 cm, średn. otw. 21 cm, średn. dna 8,8 cm.
S i e k i e r a (Ryc. 19) z krzemienia pasiastego, czworoboczna o ostrzu łukowato wygiętym, asymetrycznym i obuchu nieregularnie prostokątnym, gładzona starann ie na całej powierzchni. Dług. 19,7 cm, szer. ostrza 4 cm, obuch 2 x 2,5 cm.
S i e k i e r a (Ryc. 19) z krzemienia pasiastego, wykonana po dobnie jak poprzednia. Dług. 7,7 cm, szer. ostrza 5 cm, obuch 3,3 x 2 cm. W i ó r (Ryc. 20) z krzemienia czekoladowego, dług. 5,2 cm. Dwa 0 d ł u p k i krzemienne (Ryc. 20).
Grób II. Miał om prostakątmo-owalmą obstawę z większych