to wyodrębnić chcemy z pośród innych osób lub przedmiotów podobnych:
Su tio ći estas la vaporŝipo?—czy t ) jest statek parowy (t.
j. ten, nap. o którym mówiliśmy); kie estas la veturilo? — gdzie jest powóz? (k*órym mamy jechać, naprzykłai); alvoku la dokto- ron — zawołaj lekarza (t. j. naszego, znanego nam lekarza); mi adetis pomojn por la infanoj — kupiłem jabłek dla dzieci (moich lub wiadomych dzieci); mi restos hejme la dimanćon — zostanę - w domu w Niedzielę (w tę, najbliższą...), la najbaro fariĝis en tiu ci tago tutę silenta — sąsiad stał się tego dnia zupełnie mil
czącym (nasz sąsiad lub wiadomy, o którym mówiliśmy), palaco de la reĝo — pałac króla (naszego, tutejszego, wiadomego); ćiu amas la personon, kiu estas simila al li—każdy kocha (tę) oso
bę, która jeśt do niego podobna.
71. Na tem j o dnem prawidle, powyżej przytoczonemu ogra
niczył się dr. Zamenhof, pisząc wielokrotnie: „la vorlo „la"
estas uzata tiam, kiam ni parolas pri objekloj lcomtaj."*). Do
piero późniejsi gramatycy, idąc w tem za przykładem de Beau- fronfa, podali jeszcze następujące wypadki, w ^których używa
nie przedimka jest, ich zdaniem, konieczne:
a) , gdy wyraz ma wyobrażać cały gatunek lub zbiór osób, zwierząt czy przedmiotów, t. j. gdy nazwę danego gatunku istot lub przedmiotów uogólniamy na wszystkie jego osobniki:
la homo estas mortema — człowiek jest śmiertelny (t. j. myśleć," że w przytoczonych przykładach wyrazy homo, botisto, Parizafioj oznaczają bynajmniej nie wszystkich ludzi, szewców, Parylan — lecz tylko pewnych, wiadomych, o których była mowa.
b) gdy przymiotnik jest użyty w znaczeniu rzeozownem:
li estas eble malamiko de la Plejsupra—on może jest wro
giem Najwyższego; la Plejpotenca! faru nin felićaj—Wszechmo
cny! uczyń nas szczęśliwemi!; ofendoj de la tieraj min ne tu- sas—obelgi pysznych (ludzi) mnie nie dotyczą; iii adoras la Ne- videblan — oni czczą niewidzialnego;
c) gdy imię własne jest użyte w znaczeniu pospolitego:
la Tołstoj estas maloftaj—Tołstoje (t. j. ludzie jak Tołstoj) są rzadcy; Calderon estas la Aristofano de Hispanujo — Calde
ron jest Arystofanesem Hiszpanji (t. j. jest tem dla Hiszpanji, czem był Arystofanes dla Grecji);
Ale, dodajmy: nie zawsze, naprzykład:
en historio de artoj de tiu ci nacio ni ne trovas Rafaelojn nek Bethovenojn—w historji sztuki tego narodu nie znajdujemy Ra
faelów ani Beethovenów..
[To też dr. Zamenhof uważa prawidła te, podane przez Fruic- tier’a (b i c) za nieścisłe].
d) gdy rzeczownik jest opuszczony, — wtedy la stawiamy jakby w jego zastępstwie przed przymiotnikiem lub zaimkiem:
tiu £i estas mia ćapelo, kaj tiu estas la vi a— to jest mój kapelusz, a tamten twój; kioma horo estas? la tria.—która
go-*) Dua libro de 1’lingvo internacia. 1888. Str. 17.
63
„zwykle" (ordinare) przed nazwami miesiący — pisze tenże Fruic- tier. To prawidło gramatyczne, zaopatrzone słówkami «pra
wie zawsze», «dowolnie», «zwykle», jest wiąc podane nieśmiało cała współczesna literatura esperancka jest przeładowana przed- imkami. Oto, w odpowiedzi, zamieszczonej w N-rze 2 Esperan- bona esperantisto". (Zupełnie niepotrzebnie przyczynia sobie pan kłopotów z używaniem przedimka; powinien pan pamiętać, że w naszym języku użycie przedimka nie jest obowiązkowe; naj
lepszy więc sposób postępowania jest następujący: używać
*) Dua libro de 1’lingro iflternacia. 1888. Str, 17.
przedimka tylko wtedy, gdy jest się pewnym, iż użycie jego
przyjemny dla ucha każdego esperantysty).
To samo twierdzi Fruictier w swojej Esperanta Sinlakso:
„La celo de artikolo „la" estas pli klarigi Jrazon, malhelpan- szem, zapobiegając, ażeby nie pomięszać rzeczy omawianej z inną podobną. Dlatego .też można często nie użyć tego słówka, gdy ono istotnie nie wyjaśnia myśli, i gdy zachęca do użycia gŭ jedynie zwyczaj naszych języków (t. j. francuskiego, niemiec
kiego). Jedynym warunkiem jest, ażeby zdanie było jaśniej
65
Ten sam autor w innem jeszcze miejsou powiada: kłam la senco restas komprenebla, oni povas en tlaj okazoj forigi „la“
(gdy myśl jest zrozumiała, można w tych wypadkach, usunąć
„la”) i przytacza przykłady następujące: vilro estas rompebla kaj travidebla—szkło jest kruche i przezroczyste; verkisto verkas li- brojn kaj skribisto simple transskribas paperojn — autor pisze książki, a pisarz poprostu przepisuje papiery; luteranoj kaj kal- vinanoj estas kristanoj—luteranie i kalwiniści są chrześcijanami;
urbanoj estas ordinare pli ruzaj ol vllaĝanoj — mieszczanie są zwykle przebieglejsi, niż wieśniacy; en urbo, en historio, en arba- ro, sur kamparo, en filozofio k. c.—w mieście, w historji, w le- sie, na polu, w filozofji i t. d. Wszędzie tu przedimek byłby najzupełniej zbytecznym. Tego samego zdania jest także Szcza
wiński.*).
Jeżeli więc pomimo tego autorowie esperancoy nadużywają przedimka, to tłómaczyć to należy jedynie przyzwyczajeniem u tych, którzy mają przedimek w językach swych własnych, a naśladownictwem u innych, jak Polacy, Czesi, Rosjanie. Ci ostatni często nawet stawiają przedimek tam, gdzieby, go Fran
cuz lub Niemiec nie użył, pisząc naprzykład „en la Smoleńsko sku powiedzielibyśmy: jakiś, pewien, jeden.,.). Odzie zat przed
imka nieokreślnego użyć nie można tam w językach tych stawia się przedimek okreilny (z wyjątkiem pewnych bardzo nielicznych wypadków). Zwyczaj ten przeniesiono do Esperanta: zaimek la spotykamy nie tylko tam, gdzie prawidła powyższe nakazują go
*) Połnyj sistematiczeskij uczebnik mieżdunarodnago jazy- ka Esperanto. 1905. Str. 40.
A. Zakrzewski.—Gramatyka języka Esperanto. &
Zdaniem naszem, należałoby stosować się ściśle do pierw
szego i jedynego, podanego na początku prawidła, — chociaż rozpowszechniający się zwyczaj uprawnia także liczne od niego odstępstwa.
72. "W żadnym już jednak razie przedimka używać nie na
leży:
a) przed imionami własnemi, gdyż, jak twierdzi Beaufront, imię własne już dostatecznie określa osobę (ale gdy przy imie
niu własnem znajduje się określenie, znowu pojawia się /«, jak gdyby określenie to czyniło imię mniej określonem: la tuta Europo, la granda lingvisto Balin, la rektoro Boirac. ).
b) przed pfkypadkiem V-ym, nawet gdy mowa o przedmio
cie najbardziej określonym: venu. patrol haltu, infanoj! — chodź!
ojcze; stójcie, dzieci!
-<•) wobec zaimków lub liczebników: Petro estas mia unua in- fano—Piotr jest mojem pierwszem dzieckiem; ne tuśu miajn li- brojn—nie rusz moich książek; mi atendas kelkajn amikojn—ocze
kuję kilku przyjaciół; tri homoj alvenis—trzech ludzi przyszło...).