Tomasz Kasprowicz
Wyższa Szkoła Biznesu, ul. Cieplaka 1c, Dąbrowa Górnicza; email: tkasprow@gmail.com
Globalizacja prowadzi do specjalizacji. Większość państw Azji na czele z Chinami wybrały tradycyjny przemysł, który przybył do nich dzięki niezwykle niskim kosztom pracy. Kraje Zachodu zaś operują w dziedzinie wysokich technologii wymagających niezwykle dużo kapitału i wykwalifikowanej siły roboczej. Z tej przyczyny sytuacja Europy Centralnej stała się niezwykle kłopotliwa.
Transformacja ustrojowa wywołana została głównie problemami natury ekonomicznej. Centralne planowanie doprowadziło do sytuacji, w której gospodarka nie była w stanie zaspokoić nawet podstawowych potrzeb społecznych. Otwarcie na świat ujawniło brak zdolności do konkurencji na globalnych rynkach. Koszty pracy zaś, choć niskie w porównaniu do Zachodu, były znaczne w porównaniu z tymi w Azji. W 2011 roku średnie koszty za godzinę pracy zawierały się między $9 w Polsce a $11 w Czechach, co stanowi około dziesięciokrotność tych w Chinach czy Indiach. Tradycyjny przemysł nie miał szans na przetrwanie, zaś wysokie technologie albo nie istniały lub były przestarzałe. Szkoły wyższe nie były w stanie dostarczyć ani wiedzy, ani wykwalifikowanych badaczy, zaś współpraca z przemysłem pozostawała w sferze mitów.
Jednak wciąż tli się nadzieja. Odziedziczony po poprzednim ustroju system edukacji był skupiony na matematyce i naukach ścisłych znacznie bardziej niż jego zachodnie odpowiedniki. Na przykład poziom wiedzy matematycznej w Czechach został oceniony jako bardziej podobny do tego w krajach Dalekiego Wschodu takich jak Japonia czy Hong Kong niż do tego za zachodnimi granicami. To miało oczywiste przełożenie na jakość programistów Europy Centralnej. Międzynarodowa Olimpiada Informatyczna jest zdominowana przez uczestników z tego region. Siedmiu najlepszych uczestników w historii pochodzi z: Białorusi, Polski (2), Bułgarii, Estonii i Czech. Pierwszy sklasyfikowany spoza regionu pojawił się na ósmym miejscu.
70 Środkowoeuropejska droga do wysokich technologii
ACM International Collegiate Programming Contest jest zdominowany przez rosyjskie, polskie i chińskie uniwersytety. Podobne zależności zaobserwujemy patrząc na wyniki Google Code Jam i innych turniejów programistycznych. Nie dzieje się tak bez powodu.
Te zjawiska nie mogły zostać przeoczone przez korporacje szukające możliwości offshoringowych. Możliwość zaangażowania lokalnych talentów musiało być jednym z głównych powodów dla których IBM zdecydował się na inwestycję w Katowicach, gdzie zatrudnienie ma znaleźć 2000 osób. Celem placówki ma być zaspokojenie globalnych potrzeb w zakresie zarządzania systemami operacyjnymi i bezpieczeństwem. Zresztą IBM to nie jedyny taki przypadek.
Europa Centralna stała się hubem outsourcingu dla różnych usług – od księgowości po IT. Powodem jest nie tylko niski koszt, ale także bliskość kulturowa. Oto Peter Ingram, dyrektor IT w Addison Lee opisuje (w wywiadzie z Kathleen Hill dla Computer Weekly, czerwiec 2011) różnicę kultury pracy pomiędzy Rosją i Indiami: „Ludzie w Indiach zgodzili się na wszystko, skopiowali błędy, które umyślnie pozostawiliśmy i nie zadawali żadnych pytań. Zespół w Rosji popatrzył na nasze propozycje, zapytali czy są one funkcjonalne, zauważyli błędy i zapytali dlaczego pracujemy w taki a nie inny sposób. Stanowili dla nas wyzwanie i dostarczyli znacznie lepsze rezultaty.”
Rezultat jest zaskakujący. Nawet hinduskie firmy outsourcingowe inwestują w Centralnej Europie aby skorzystać z zalet zbliżonej do swoich klientów strefy czasowej, a przede wszystkim zbliżonej kultury. Te firmy jak Mphasis w Poznaniu czy SGS Technologies w Warszawie rosną bardzo szybko. Nic dziwnego, że ta branża przeszła przez kryzys suchą stopą zwiększając sprzedaż.
Jednak zostanie wykwalifikowaną lecz tanią siłą roboczą nie jest limitem ludzkich ambicji w tym regionie. Zresztą dość zaskakujące byłoby gdyby najlepsi programiści na świecie zadowolili się rolą korporacyjnych szczurów. Historia czworga Estończyków Ahti Heinla, Priit Kasesalu, Toivo Annus i Jaan Tallinn, którzy stworzyli Skype pokazuje, że pomysł i umiejętności to nie wszystko. Założyciele firmy, ostatecznie przejętej przez Microsoft, to osoby, które dostarczyły finansowania i dostępu do rynku, a nie programiści. To właśnie inwestorzy, a nie innowatorzy, uzyskali większość sławy i chwały – o pieniądzach nie wspominając.
Ta lekcja została odrobiona przez firmy wielkie i małe. Polska firma CD Project była kolejną w regionie, która założyła dział tworzenia gier komputerowych. Jednak w odróżnieniu od na przykład węgierskiego Black Hole Entertainment, które produkowało gry dla dużych wydawców i zapłaciło za ten błąd bankructwem, CD Project zadecydował o pójściu bardziej
71 Tomasz Kasprowicz
Innowacyjność naukowców, przedsiębiorców, menedżerów i urzędników
niezależną ścieżką. Rozwinęli oni serię gier opartą na prozie Andrzeja Sapkowskiego. Wciąż pracując nad trzecią odsłoną firma sprzedała już ponad milion kopii poprzednich części. Wiedźmin 3 Dziki Gon otrzymał 49 nagród na najważniejszych targach w branży E3 2013 w tym „Najlepsza gra E3”. Trudno o bardziej optymistyczne prognozy.
Jednak stworzenie gry komputerowej wymaga tysięcy godzin programistów co nie jest trywialną inwestycją, a brak kapitału był zawsze problemem w tej części Europy. Na szczęście wiele innowacyjnych firm internetowych może stać się globalnymi graczami przy użyciu niewiele więcej ponad kilka komputerów. Węgierskie Prezi zagroziły monopolowi PowerPointa na rynku komputerowych prezentacji. Zrywając z koncepcją slajdów przeszły na paradygmat map idei, które dają prezentacją unikalne, wcześniej niedostępne możliwości. Dzięki tej innowacji Prezi rośnie średnio o milion użytkowników na miesiąc.
Zresztą samo istnienie Internetu to okazja biznesowa sama w sobie. Czeska firma Socialbakers zdecydowała by oprzeć swój rozwój na wadze mediów społecznościach. Przy wielości możliwych podejść działy marketingu firm mają co raz większy problem z podjęciem decyzji o optymalnych kampaniach reklamowych. I tu pomaga Socialbakers, który publikuje informacje o popularności stron tematycznych w podziale na branże, przepływie użytkowników i inne użyteczne statystyki. Rozpoczęli oni działalność bazując na danych z Facebook, teraz monitorują także Twittera, LinkedIn oraz YouTube.
Innowacyjność w odczytywaniu i zaspokajaniu potrzeb klientów to podstawa biznesu i czasem genialna myśl wystarczy by stworzyć firmę. Jednak czasem wymagane są znacznie bardziej zaawansowane narzędzia. Najnowsza technologia, w tym sztuczna inteligencja jest stosowana przez IVONA Software z Gdyni, aby rozwijać wiodący w świecie syntezator mowy. Dotychczasowe produkty w tej branży dawały bardzo nienaturalnie brzmiące efekty ze względu na brak odpowiedniego akcentowania, jednak IVONA pokonała te problemy co może potwierdzić każdy na stronie internetowej producenta. Potwierdzeniem jest tu zwycięstwo w testach z konkurencją z Microsoft, Nuance Communications i AT&T. Firma została w styczniu 2013 roku przejęta przez Amazon by pomóc w walce z Apple. W dniu ogłoszenia informacji akcje Amazon wzrosły do najwyższego poziomu od 52 tygodni, zaś ceny akcji Apple spadły o 12%. Oczywiście nie można na tej podstawie stwierdzić, że jedyną przyczyną takiego stanu rzeczy była ta informacja, jednak miło pomyśleć, że mała firma ze Środkowej Europy może zakołysać globalnym rynkiem kapitałowym. Założyciele firmy, Łukasz Osowski i Michał Kaszczuk, zostali odznaczeni przez Prezydenta Polski Złotym Krzyżem Zasługi.
72 Środkowoeuropejska droga do wysokich technologii
Jednak państwa w regionie wspierają innowacyjność jedynie werbalnie. Politycy zajmują się głównie wielkimi, często wciąż państwowymi, firmami. Wierzą, że sztuczne budowanie lokalnych czempionów przez łączenie i tak nieefektywnych firm jest drogą do stania się globalną siłą. Jednocześnie biurokracja i korupcja często prowadzi do upadku firm właściwie bez żadnego dobrego powodu. Najlepsze przykłady to Optimus i JTT, dwie firmy zajmujące się sprzętem komputerowym zniszczone ze względu na zarzuty unikania płacenia podatków. Lata później sądy przyznały rację przedsiębiorcom, jednak do tego czasu obie firmy były już zamknięte, zaś szanse na rozwój i miejsca pracy stracone. Odpowiedzialnych po stronie państwa zaś nie znaleziono. Niestety takie przypadki to nie wyjątki i powtarzają się regularnie i przedsiębiorca nie wie czy otrzyma Krzyż Zasługi, czy też informację o zajęciu kont bankowych przez organa państwowe. To wielka przeszkoda w rozwoju przedsiębiorczości i innowacji w regionie.
Istnieją jednak inicjatywy mające zmienić ten smutny stan rzeczy, na czele z trzecim sektorem. Peter Arvai, szef i założyciel Prezi, jest jednym z inicjatorów Bridge Budapest, organizacji pomagającej studentom w uzyskaniu doświadczenia w najbardziej innowacyjnych firmach na świecie. To podejście podobne do tego w Dolinie Krzemowej gdzie innowacje przyciągają jeszcze więcej nowych pomysłów – z korzyścią dla wszystkich. Arvai, wychowany w Szwecji, chce pokazać młodym Węgrom najwyższe standardy i próbuje zmienić ich sposób myślenia. Przykłady sukcesów powinny inspirować do podejmowania ryzyka i radzenia sobie z porażką. Jednak ta ostatnia jest w regionie traktowana jako piętno i koniec kariery zawodowej. Tymczasem w nowych technologiach to co najwyżej dobry początek.
Prognozy na przyszłość w Europie Centralnej są bardzo obiecujące, a wiele elementów układanki pozwalającej na globalny sukces są na miejscu. Innowacyjności nie sposób w prosty sposób przeszczepić do Chin, lokalny talent okazuje się być na najwyższym światowym poziomie. Jednak młodzi mają tendencję do poszukiwania lepszej przyszłości gdzie indziej i łatwo znaleźć polskich inżynierów na zmywaku w Londynie. Liczba nowych firm jest niska ze względu na ograniczenia w dostępie do finansowania i jawnej wrogości państwa. Wielu przedsiębiorców jasno stwierdza, że najlepszą polityka wobec gospodarki jest zostawienie jej w spokoju. Nie są to wygórowane oczekiwania, ale jednak bardzo trudne do spełnienia. To zaś ze względu na fakt, że polityka jest zdominowana przez dobrze zorganizowane grupy interesu chcące zachować swoje przywileje, spowalniając reformy i utrzymując wysokie zaangażowanie państwa w gospodarkę. Wyzwania są niemałe i nikt u władzy nie jest zainteresowany przygotowaniem do ich rozwiązania. Jak na razie pozostaje nam mieć nadzieję, że raz jeszcze bystrzy mieszkańcy regionu odniosą sukces pomimo wszelkich przeszkód.
Innowatyka – nowyhoryzont. Innowacyjnośćnaukowców, przedsIębIorców, menedżerówIurzędnIków (red. m. jasIeńskI). centrum InnowatykII wydawnIctwo noVa sandec, nowy sącz 2014. Isbn: 978-83-62550-94-4 73