Świadczenie wychowawcze

Po 1989 roku nie wprowadzono spójnej, długofalowej polityki rodzinnej, a zaproponowane rozwiązania miały charakter wybiórczy, co nie znaczy, że nie zauważano potrzeby podejmowania rozwiązań w tym zakresie. W 2004 roku Rządowa Rada Ludnościowa pisała, że „świadczenia rodzinne muszą uzupełniać dochód rodziny do poziomu pozwalającego rodzinie prawidłowo wychowywać dzieci. Poziom udzielanych świadczeń musi zapewniać rodzinie z dziećmi społecznie akceptowane warunki materialnego bytu. Rodziny wychowujące dzieci muszą mieć dostęp do wszystkich podstawowych usług cywilizacyjnych: ochrony zdrowia, edukacji, kultury, wypoczynku, muszą stwarzać dziecku możliwość nawiązywania niezbędnych dla jego rozwoju więzi i kontaktów społecznych. Obowiązek pomocy rodzinom w tworzeniu właściwych warunków wychowania dzieci to obowiązek władz publicznych”³⁶⁹. Problem ten był postrzegany także w szerszej perspektywie:

„pomoc rodzinie nie może skupiać się wyłącznie na środkach oferowanych przez instytucje pomocy społecznej. Lokalna polityka rodzinna i pomoc rodzinie nie może skupiać się na zwalczaniu najbardziej widocznych i dotkliwych objawów ubóstwa i patologii społecznych. Pomoc rodzinie wymaga wielokierunkowych działań programowych i organizatorskich budujących w środowiskach lokalnych oraz w środowiskach pracy bezpieczne i przyjazne warunki oraz atmosferę sprzyjającą rodzinom wychowującym dzieci”³⁷⁰.

2.11.1. Podstawowe informacje na temat programu

Jak wskazują badania, rodzina i dzieci należą do najważniejszych wartości Polaków, jednakże obawiają się oni posiadania dzieci ze względu na trudne warunki materialne (74%) oraz z obawy przed ich pogorszeniem (61%)³⁷¹. Powszechne przekonanie społeczne, że większa liczba dzieci prowadzi rodzinę do ubóstwa, w pełni potwierdzają fakty statystyczne - udział rodzin o niskich i bardzo niskich dochodach rośnie wraz z liczbą dzieci wychowywanych w rodzinie. Dziecko staje się jedną z głównych przyczyn ubożenia rodziny³⁷².

Wychowanie dziecka w Polsce wiąże się z poniesieniem niemałych kosztów. Zgodnie z szacunkami Centrum im. A. Smitha z 2018 roku, koszt wychowania jednego dziecka w Polsce (do osiągnięcia 18 r.ż.) mieści się w przedziale od 190 do 210 tys. zł, a dwójki dzieci od 350 do 385 tys. zł, trójki zaś od 460 do ponad 500 tys. zł (koszty wychowania trzeciego dziecka stanowią ok.

60% kosztów wychowania pierwszego)³⁷³. H. Kelm twierdzi, że „posiadanie dzieci nie jest wyłącznie skutkiem ekonomicznych kalkulacji, jednak obawy potencjalnych rodziców o bezpieczeństwo ekonomiczne rodziny i jej poziom życia ciążą na decyzjach o posiadaniu i liczbie dzieci”. Dodaje, że „niski poziom dzietności polskich rodzin jest w części ciągle skutkiem obaw przed wysokimi kosztami posiadania dzieci, w tym kosztami utraconych możliwości zarobkowych”.

Podkreśla, że „wychowanie dziecka, oprócz konieczności poniesienia znacznych nakładów finansowych, związane jest z koniecznością zaangażowania ogromnej ilości czasu. Czas

369 Rządowa Rada Ludnościowa, Sytuacja demograficzna Polski, Raport 2003, Warszawa 2004, s. 18.

370 Ibidem, s. 19.

371 Dom Badawczy Maison, Badanie postaw i przekonań Polaków dotyczących posiadania dzieci i polityki prorodzinnej, Warszawa, luty 2015 roku. Badanie zostało zrealizowane w styczniu 2015 roku na zlecenie Warsaw Enterprise Institute. Było przeprowadzone metodą CAWI na próbie 1 078 osób – dorosłych Polaków na Panelu Badawczym Ariadna, na próbie reprezentatywnej ze względu na płeć, wiek i wielkość miejscowości

zamieszkania.

372 Rządowa Rada Ludnościowa, Sytuacja…, op. cit., s. 18.

373 Koszty wychowania dzieci 2018. Informacja prasowa Centrum Im. Adama Smitha, Warszawa, 30 maja 2018, http://smith.pl/pl/artykuly/informacja-prasowa-koszty-wychowania-dzieci-w-polsce-2018 [odczyt: 18.10.2019 r.].

185 poświęcony na wychowanie dziecka, a nie przeznaczony na pracę zarobkową, stanowi tzw. koszt traconych możliwości zarobkowych”³⁷⁴.

Ważne jest, aby obok polityki rodzinnej, była prowadzona polityka gospodarcza generująca wysokiej jakości miejsca pracy. A. Sadowski uważa, że „powszechnie dostępna i dobrze płatna praca jest najlepszą polityką rodzinną, a można ją zrealizować poprzez redukcję opodatkowania pracy oraz konsumpcji w Polsce”³⁷⁵. Zatem instrumenty prorodzinne będą odgrywać właściwą rolę wówczas, gdy będą stanowić uzupełnienie dochodów osiąganych z pracy pozwalających na utrzymanie rodziny³⁷⁶.

Powszechne, finansowe wsparcie rodzin obecnie oferuje swoim obywatelom aż 22 z 32 krajów Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii³⁷⁷. Doświadczenia państw europejskich dowodzą, że odpowiednio skonstruowana i prowadzona polityka ludnościowa i rodzinna może przyczynić się do wzrostu dzietności. Wymaga to jednak całkowitej przebudowy polityki państwa we wszystkich jej zakresach tak, aby sprzyjała zakładaniu rodzin i zwiększaniu liczby urodzeń.

Program „Rodzina 500+” jako systemowe wsparcie rodzin został wprowadzony 1 kwietnia 2016 roku na podstawie ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2016 r., poz. 195, ze zm.). Jego celem jest poprawa sytuacji materialnej polskich rodzin (przede wszystkim ograniczenie ubóstwa wśród dzieci) oraz stworzenie warunków ułatwiających podejmowanie decyzji o powiększeniu rodziny (cel pronatalistyczny).

Źródłem finansowania Programu „Rodzina 500+” jest budżet państwa. Do 1 lipca 2019 r. w ramach Programu „Rodzina 500+” wypłacano świadczenia wychowawcze w wysokości 500 zł miesięcznie na każde drugie i kolejne dziecko niezależnie od dochodu. Wsparcie na pierwsze lub jedyne dziecko przysługiwało także rodzinom o niskich dochodach. W tym ostatnim przypadku obowiązywało kryterium dochodowe w wysokości 800 zł lub 1 200 zł netto. Podwyższone kryterium (1 200 zł) miało zastosowanie do tych rodzin, które wychowywały dziecko niepełnosprawne. Od początku lipca 2019 roku świadczenie wychowawcze przysługuje na wszystkie dzieci do 18. roku życia, bez względu na dochody uzyskiwane przez rodzinę³⁷⁸. Daje to w sumie 6 000 zł netto rocznego wsparcia na dziecko. Transfery pieniężne dla rodzin są sygnałem, że społeczeństwo poprzez budżet państwa chce uczestniczyć w wysiłku wychowywania dzieci. Wsparciem z Programu „Rodzina 500+” objęte są również dzieci do 18 roku życia, umieszczone w pieczy zastępczej (rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka oraz placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego). Przysługuje na nie dodatek wychowawczy w wysokości świadczenia wychowawczego.

Od momentu wprowadzenia programu do końca 2016 roku na jego realizację w Polsce wydatkowano łącznie 17,6 mld zł³⁷⁹, zaś w 2017 roku – 23,5 mld zł³⁸⁰. W I półroczu 2018 roku

374 Koszty wychowania dzieci 2018…, op. cit., s.1-2, [odczyt: 18.10.2019 r.]

375 Ibidem, s.2-3, [odczyt: 18.10.2019 r.].

376 T. Zych, K. Dobrowolska, O. Szczypiński (red. T. Zych), Raport Jakiej polityki rodzinnej potrzebuje Polska?

Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris, Warszawa 2015, s. 9,

http://demografia.ordoiuris.pl/Jakiej_polityki_rodzinnej_potrzebuje_Polska.pdf [odczyt: 18.10.2019 r.].

377 MRPiPS, Przegląd systemów wsparcia rodzin, Warszawa, marzec 2017 r., s. 6.

378 https://www.gov.pl/web/rodzina/program-rodzina-500-od-1-lipca-2019-bez-kryterium-dochodowego2 [odczyt 23.07.2019 r.]

379 MRPiPS, Przegląd systemów…, op. cit., s. 16.

380 Główny Urząd Statystyczny, Świadczenie wychowawcze, dodatek wychowawczy i dodatek do zryczałtowanej kwoty w 2017 roku, Informacje sygnalne 16.07.2018 r., s. 1. Koszty poniesione w 2017 roku - świadczenie wychowawcze - 23 171 272 560 zł, dodatki wychowawcze – 272 914 522 522 zł i dodatki do zryczałtowanej kwoty – 8 649 989 zł,

186 wydano na ten cel 11,4 mld zł³⁸¹. Od początku realizacji programu do końca lutego 2019 roku koszt programu wyniósł 67 mld zł³⁸². Z kolei w województwie śląskim na realizację programu przeznaczono odpowiednio: w 2016 roku - 1,71 mld zł, w 2017 roku - 2,34 mld zł, w I półroczu 2018 roku - 1,17 mld zł, a na koniec lutego 2019 roku – 2,34 mld zł³⁸³.

Tabela 37. Program „Rodzina 500+” - podstawowe dane statystyczne

Wyszczególnienie IV-XII 2016 2017 I połowa 2018 29.02.2019 r.

Polska Liczba rodzin uczestniczących

w Programie „Rodzina 500+” 2,78 mln 2,52 mln 2,45 mln 2,38 mln

Liczba dzieci objętych świadczeniem

wychowawczym 3,80 mln 3,80 mln 3,74 mln 3,62 mln

Wypłacona kwota (w zł) 17,6 mld 23,5 mld 11,4 mld 67,0 mld

Województwo śląskie Liczba rodzin uczestniczących

w Programie „Rodzina 500+” 293,1 tys. 276,8 tys. (stan

na 31.VII) 260,6 tys. 254,1 tys.

Liczba dzieci objętych świadczeniem

wychowawczym 381,5 tys. 404,4 tys. (stan

na 31.VII) 381,5 tys. 372,5 tys.

Wypłacona kwota (w zł) 1,71 mld 2,34 mld 1,17 mld 6,8 mld

Źródło: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Rodzina 500+. Już trzy lata jesteśmy z wami,

https://www.gov.pl/attachment/a2b7ab9b-b458-4719-a027-d346e1bb8f9c [odczyt: 18.10.2019 r.]; Raporty 500+, https://www.mpips.gov.pl/wsparcie-dla-rodzin-z-dziecmi/rodzina-500-plus/dokumenty-i-opracowania/ ; Główny Urząd Statystyczny, Świadczenie wychowawcze, dodatek wychowawczy i dodatek do zryczałtowanej kwoty w 2017 roku, Informacje sygnalne 16.07.2018 r.

Wsparcie z Programu „Rodzina 500+” jest przyznawane na wniosek. Prawo do świadczenia wychowawczego 500+ było ustalane na okres roku - od 1 października danego roku do 30 września kolejnego roku za wyjątkiem pierwszego okresu, który trwał od 1 kwietnia 2016 roku do 30 września 2017 roku. Natomiast prawo do świadczenia wychowawczego na okres 2019/ 2021 zostało wydłużone do 31 maja 2021 roku. Według obowiązujących przepisów od 2021 roku prawo do świadczenia wychowawczego ustalane będzie na okres od 1 czerwca do 31 maja roku następnego.

Świadczenie wychowawcze jest nieopodatkowane, co oznacza, że przysługuje w pełnej wysokości i nie jest wliczane do dochodu przy ustalaniu prawa do świadczeń z innych systemów wsparcia takich jak: świadczenia rodzinne, świadczenia z pomocy społecznej oraz świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Organem właściwym do wypłaty świadczenia jest wójt, burmistrz bądź prezydent miasta.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (tekst jednolity Dz. U. z 2018 r. poz. 2134 ze zm.) celem świadczenia wychowawczego jest

https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/6005/3/1/1/swiadczenia_wychowawcze_w_201 7.pdf [odczyt: 24.09.2019 r.].

381 MRPiPS, Raport Rodzina 500+, stan na 30.06.2018 r., https://www.gov.pl/web/rodzina/raport-rodzina-500-stan-na-30-czerwca-2018-r [odczyt: 18.10.2019 r.].

382 Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Rodzina 500+. Już trzy lata jesteśmy z wami, https://www.gov.pl/attachment/a2b7ab9b-b458-4719-a027-d346e1bb8f9c [odczyt: 18.10.2019 r.]

383 GUS, Bank Danych Lokalnych; Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Rodzina 500+. Już trzy lata jesteśmy z wami, https://www.gov.pl/attachment/a2b7ab9b-b458-4719-a027-d346e1bb8f9c [odczyt: 18.10.2019 r.]

187 częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Autorom programu przyświeca założenie, że dodatkowe świadczenie finansowe zabezpiecza sytuację bytową rodziny w taki sposób, że łatwiej jest podjąć decyzję o urodzeniu kolejnego dziecka. Po ponad 3 latach obowiązywania programu można podjąć się próby zweryfikowania osiągnięcia zamierzonych celów ekonomicznych i demograficznych w perspektywie kraju i regionu.

2.11.2. Cel ekonomiczny

Kluczowym celem Programu „Rodzina 500+” jest ograniczenie biedy, w szczególności ubóstwa skrajnego wśród dzieci. Według danych GUS w latach 2009-2017 w Polsce znacząco zmniejszył się odsetek osób w gospodarstwach domowych zagrożonych ubóstwem. W tym samym okresie zmniejszył się zasięg trzech wymiarów ubóstwa w województwie śląskim (skrajnego z 4,7% do 1,8%, relatywnego z 14,2% do 7,5% i ustawowego z 6,6% do 6,3%). W 2018 roku wystąpił wzrost poziomu ubóstwa w Polsce i w regionie. Poniżej granicy ubóstwa skrajnego żyło 2,9%

mieszkańców województwa śląskiego (w kraju – 5,4%), poniżej ubóstwa relatywnego - 9,5%

(w kraju – 14,2%), natomiast poniżej ustawowej granicy ubóstwa - 7,4% (w kraju 10,9%). Na oceny zasięgu ubóstwa skrajnego i ustawowego wpływ miały obowiązujące w tym czasie progi ubóstwa.

W 2018 r. odnotowano wyższy, niż wynikałoby to z dynamiki ogólnego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych, wzrost poziomu minimum egzystencji, który stanowi podstawę wyznaczania granic ubóstwa skrajnego. Od października 2018 r. (po trzech latach obowiązywania poprzednich progów) wzrósł także poziom granic ubóstwa ustawowego. Jak wskazują wyniki badania budżetów gospodarstw domowych, zaobserwowany w 2018 r. w porównaniu z 2017 r., wzrost zasięgu ubóstwa ekonomicznego miał miejsce w sytuacji poprawy przeciętnej sytuacji dochodowej gospodarstw domowych³⁸⁴.

384 Główny Urząd Statystyczny,Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2018 r.,

https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5487/14/6/1/zasieg_ubostwa_ekonomicznego_

w_polsce_w_2018_r.pdf [odczyt: 21.10.2019 r.].

188 Wykres 59. Zagrożenie ubóstwem w województwie śląskim w latach 2009-2018 (według przyjętych w danym roku granic ubóstwa*).

* Odsetek osób w gospodarstwach domowych zagrożonych ubóstwem wg rodzajów granic ubóstwa.

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/start.

W latach 2015-2017, czyli w ciągu dwóch lat od wprowadzenia świadczenia wychowawczego, poprawiła się sytuacja ekonomiczna gospodarstw domowych z dziećmi na utrzymaniu. Największy spadek zagrożenia ubóstwem skrajnym w tym okresie nastąpił w przypadku gospodarstw domowych z co najmniej 3 dzieci (z 16,7% w 2015 roku do 7,6% w 2017 roku, czyli aż o 9,1%), z 1 dzieckiem (o 3,9%) oraz z 2 dzieci (o 3,6%). Natomiast w 2018 r. w Polsce odnotowano wzrost odsetka osób ubogich wśród gospodarstw domowych z dziećmi do lat 18. Najbardziej (o ok. 2 p.

proc.) wzrosła stopa ubóstwa w przypadku gospodarstw wielodzietnych (z co najmniej 3 dzieci) oraz z 1 dzieckiem. W konsekwencji zasięg ubóstwa dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia zwiększył się z niecałych 5% w 2017 r. do 6% w 2018 r.³⁸⁵

385 Główny Urząd Statystyczny, Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2018 r.,

https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5487/14/6/1/zasieg_ubostwa_ekonomicznego_

w_polsce_w_2018_r.pdf [odczyt: 21.10.2019 r.].

0 2 4 6 8 10 12 14 16

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Odsetek osób w gospodarstwach domowych

Lata

granica ubóstwa skrajnego relatywna granica ubóstwa ustawowa granica ubóstwa

Wprowadzenie Programu Rodzina

500+

189 Wykres 60. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem skrajnym w Polsce wg typu gospodarstwa domowego w latach 2015-2018.

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Ubóstwo w Polsce w latach 2015 i 2016, Warszawa 2017; GUS, Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2016 r. (opracowanie sygnalne), Warszawa, 2017 r.; Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2017 r. (opracowanie sygnalne), Warszawa, 30.05.2018 r.; GUS, Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2018 r.(informacje sygnalne), 28.06.2019 r.

Wpływ świadczenia wychowawczego obserwuje się w poziomie wskaźników dotyczących liczby rodzin z dziećmi korzystających z pomocy społecznej w województwie śląskim w latach 2010-2018.

Co prawda spadek w tym zakresie obserwuje się od 2011 roku, jednak w latach 2016-2018 nastąpiła znacząca zmiana w liczbie rodzin z dziećmi korzystających z pomocy społecznej z 36,1 tys. do 25,9 tys. rodzin.

Od czasu wprowadzenia Programu Rodzina 500+, w latach 2016-2018, monitorowany jest sposób wydatkowania przez beneficjentów świadczenia wychowawczego³⁸⁶. I tak w IV kw. 2016 r. 31%

respondentów wskazało, że dzięki programowi mogli kupić odzież, 29% obuwie, a 22% wyjechać na rodzinne wakacje. Jednocześnie 22% badanych wydało środki na książki i pomoce naukowe, a 20% na dodatkowe zajęcia dla dzieci. Z kolei odsetek osób deklarujących wakacyjny wypoczynek sięgnął w 2017 roku 70%, a to już o 15% więcej niż w 2016 roku. Dodatkowe środki finansowe, pochodzące z Programu „Rodzina 500+” rodziny mniej zamożne wydają na bieżące zobowiązania, kredyty czy nieprzewidziane wypadki losowe. Ponadto, jak wynika z badań w 2017 roku więcej Polaków miało oszczędności³⁸⁷. Z badań wynika³⁸⁸, że w 2019 roku wyjechało na co najmniej

386 Fundacja CBOS, Jak Polacy korzystają z Programu ‘Rodzina 500 plus’?, badanie przeprowadzone pomiędzy 21 września a 12 października 2016 r.; https://program500plus.org.pl/wakacje-dzieki-programowi-500-plus/

387 W styczniu 2017 r. swoje wyniki finansowe opublikował ING Bank Śląski: „Efekt 500 plus. Prawie dwie trzecie Polaków oszczędza. To o 24% więcej niż przed rokiem". Z badań banku wynika, że ponad dwie trzecie Polaków deklarowało posiadanie oszczędności. To znaczący wzrost w porównaniu z poprzednimi latami – jeszcze rok temu oszczędzała mniej niż połowa rodaków", 21.04.2017 r.,

https://businessinsider.com.pl/finanse/makroekonomia/efekty-500-plus-podsumowanie-programu-500-plus/r8kwrhn [odczyt: 12.10.2018 r.].

388 Fundacja CBOS, Letnie wyjazdy wypoczynkowe uczniów 2019, komunikat z badań, październik 2019, https://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty.php [odczyt: 06.12.2019 r.].

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

gosp. dom. z co najmniej 3 dzieci w wieku 0-17 lat

gosp. dom. z dokładnie 2 dzieci w wieku 0-17 lat

gosp. dom. z dokładnie 1 dzieckiem w w wieku 0-17 lat

gosp. dom. z co najmniej 1 dzieckiem w wieku 0-17 lat

% osób w gospodarstwach domowych

Gospodarstwa domowe wg liczby dzieci

2018 2017 2016 2015

190 tygodniowy wypoczynek poza miejsce zamieszkania 57% dzieci i młodzieży w wieku 7-19 lat.

W stosunku do 2018 roku zanotowano spadek o 8 p. proc. Zasięg tej formy wypoczynku był podobny jak dwa i trzy lata temu, ale nadal większy niż kiedykolwiek wcześniej od 1993 roku.

Z kolei w 2019 roku 29% gospodarstw domowych, w których są dzieci w wieku szkolnym, wysłało uczniów na co najmniej dwutygodniowy wypoczynek (w porównaniu z ubiegłym rokiem spadek o 2 p. proc.). Największą szansę skorzystania z takich wyjazdów mają dzieci z gospodarstw domowych badanych z wyższym wykształceniem, a najmniejszą – uczniowie z rodzin respondentów z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym.Korzystanie przez dzieci z co najmniej tygodniowego letniego wypoczynku poza miejscem zamieszkania wyraźnie różnicuje także sytuacja materialna gospodarstwa domowego.

Tabela 38. Rodziny z dziećmi korzystające z pomocy społecznej w województwie śląskim w latach 2010-2018.

Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Rodziny z

dziećmi, w tym: 49 372 51 861 48 133 48 525 44 690 41 395 36 145 30 327 25 900 z 1 dzieckiem 18 454 20 419 17 893 18 182 16 299 14 954 13 214 11 315 9 467

z 2 dzieci 16 739 17 215 16 902 17 342 16 048 14 806 12 814 10 581 8 933 z co najmniej 3

dzieci 14 179 14 227 13 338 13 001 12 343 11 635 10 117 8 431 7 500

Źródło: Centralna Aplikacja Statystyczna, Sprawozdania MPiPS/MRPiPS-03 za lata 2010-2018..

Po rozszerzeniu przyznawania świadczenia wychowawczego na każde dziecko w lipcu 2019 roku przeprowadzono badanie, na co rodzice planują wydać otrzymane wsparcie finansowe³⁸⁹. Wynika z niego, że najwięcej osób zdecydowało przeznaczyć pieniądze z 500 plus na edukację dzieci – tak odpowiedziała 1/3 rodziców bądź opiekunów. Na zakup ubrania czy wózek dziecięcy ze świadczenia wychowawczego zdecydowało się mniej niż 1/5 nowych beneficjentów rządowego programu, a zaledwie 8% przeznaczyło pieniądze z 500 plus na zabawki dla dzieci i ich hobby, 7%

na jedzenie, 6% na wakacje lub obozy dla swoich pociech, a 2% wydało pieniądze na lekarstwa czy rehabilitację. Duża część respondentów badania (ponad 1/4) nie sprecyzowała na co dokładnie wyda 500 plus, odpowiadając, że po prostu ogólnie na dziecko. 15% z badanych rodziców/opiekunów dzieci planuje zabezpieczenie materialnej przyszłości dziecka. Mniej niż 1/10 stwierdziła, że pieniądze z programu Rodzina 500 plus przeznaczą na bieżące, domowe wydatki.

Jak wynika z badań³⁹⁰, w roku szkolnym 2019/2020 na zaspokojenie szkolnych potrzeb dzieci (podręczniki, przybory szkolne, mundurki, obowiązkowe opłaty, np. ubezpieczenie, czesne, internat, stancja) rodzice wydali średnio 1120 zł, czyli przeciętnie o 69 zł więcej niż w roku 2018/2019.

389 Nowe 500 plus – wiemy, na co Polacy wydają pieniądze (2019-09-19). Badanie przeprowadzone na zlecenie Izby Zarządzania Funduszami i Aktywami przez ARC Rynek i Opinia, w którym wzięła udział reprezentatywna ze względu na płeć, wiek, poziom wykształcenia oraz wielkość miejscowości zamieszkania próba Polaków w wieku od 20 do 55 lat będąca beneficjentami rozszerzonej wersji programu 500 plus,

https://superbiz.se.pl/wiadomosci/nowe-500-plus-wiemy-na-co-polacy-wydaja-pieniadze-aa-YcSU-cmEZ-JykE.html [odczyt: 24.10.2019 r.].

390 Fundacja CBOS, Wydatki rodziców na edukację dzieci w roku szkolnym 2019/2020, komunikat z badań, październik 2019, https://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty.php [odczyt: 06.12.2019 r.].

191 W latach 2012-2018 roku systematycznie rósł odsetek rodziców zainteresowanych dodatkowymi, płatnymi zajęciami dla swoich dzieci. W 2019 roku na jakiekolwiek dodatkowe płatne zajęcia edukacyjne lub ogólnorozwojowe posyła albo zamierza posyłać swoje dzieci 63% rodziców dzieci w wieku szkolnym, czyli o 4 p. proc. mniej niż w 2018 roku, co może być związane z deklarowanym wzrostem wydatków na potrzeby szkolne dzieci. Na decyzję o posłaniu dzieci na płatne zajęcia pozalekcyjne wpływa przede wszystkim poziom wykształcenia rodziców – dodatkowe zajęcia finansuje swoim dzieciom 90% rodziców z wyższym wykształceniem, 61% rodziców ze średnim wykształceniem i tylko 34% z zasadniczym zawodowym lub niższym. Miesięczna kwota przeznaczana na dodatkowe zajęcia edukacyjne lub ogólnorozwojowe wszystkich dzieci w roku szkolnym 2019/2020 wyniosła średnio 518 zł. Jest to kwota wyższa niż przed rokiem (wzrost o 23%). W porównaniu z rokiem ubiegłym wzrosły również miesięczne wydatki na dodatkowe zajęcia edukacyjne lub ogólnorozwojowe w przeliczeniu na jedno dziecko. Obecnie wynoszą one 368 zł (wzrost o 19% w stosunku do poprzedniego roku).

W kontekście wprowadzenia świadczenia wychowawczego warto zanalizować, w jaki sposób program ten wpłynął na sytuację zawodową kobiet w regionie. W analizie porównano 2015 rok (sprzed wprowadzenia programu) oraz rok 2018. W 2018 roku wartość współczynnika aktywności zawodowej kobiet zmalała w stosunku do 2015 roku (przed wprowadzeniem świadczenia wychowawczego) z 46,5 do 44,9. Z kolei biorąc pod uwagę kategorie wiekowe kobiet najczęściej korzystających ze świadczenia wychowawczego (25-34 lata i 35-44 lata) w pierwszej nastąpił wyraźny wzrost współczynnika – z 72,5 do 79,9, natomiast w drugiej spadek z 82,8 do 78,0³⁹¹.

Tabela 39. Współczynnik aktywności zawodowej w województwie śląskim w latach 2009-2018.

Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Ogółem 52,5 52,5 53,8 53,5 53,8 54,3 53,8 53,8 53,1 52,3

Kobiety 46,0 45,2 46,8 46,8 47,5 47,4 46,5 46,6 46,0 44,9

W wieku:

15-24 lata 28,4 27,4 29,6 30,9 30,4 23,6 25,2 29,8 32,4 33,7 25-34 lata 78,6 79,5 78,4 78,7 78,7 78,5 72,5 77,1 78,3 79,9 35-44 lata 82,9 78,5 80,7 80,9 83,2 81,2 82,8 78,4 76,6 78,0 45-54 lata 69,5 71,8 69,8 69,4 73,7 75,9 75,7 75,0 76,1 76,0

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/start.

Z dużą dozą pewności można natomiast potwierdzić spadek aktywności zawodowej kobiet posiadających jedno dziecko poniżej 18 lat, dla których otrzymanie świadczenia z Programu

„Rodzina 500+” było uzależnione od posiadania określonego poziomu dochodu. Współczynnik aktywności zawodowej wśród tej kategorii kobiet będących członkami gospodarstw domowych otrzymujących świadczenie wychowawcze 500+ wynosił 67,0 podczas gdy w gospodarstwach domowych nieotrzymujących świadczenia wychowawczego 500+ było to 83,7. Sytuacja ta mogła jednak ulec zmianie po 1 lipca 2019 roku czyli od momentu zmiany zasad przyznawania świadczenia wychowawczego (od tego czasu przysługuje ono na wszystkie dzieci do 18. roku życia, bez względu na dochody uzyskiwane przez rodzinę).

Jednym ze wskaźników obrazujących sytuację zawodową jest wskaźnik zatrudnienia, liczony jako procentowy udział pracujących danej kategorii w liczbie tej kategorii ogółem. W latach 2015-2018 wskaźnik zatrudnienia kobiet w województwie śląskim ogółem wzrósł z 43,7% w 2015 roku do

391 Główny Urząd Statystyczny, Bank…, op. cit., [odczyt 22.07.2019 r.].

192 43,8% w 2018 roku (osiągając wartości najwyższe w latach 2016-2017). Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące wskaźnika zatrudnienia kobiet w różnych przedziałach wiekowych, przy czym można uznać, że kobiety korzystające ze świadczenia wychowawczego będą najczęściej reprezentowały kategorie wiekową 25-54 lata. Z danych wynika, że w latach 2015-2018 poziom tego wskaźnika w powyższej kategorii wiekowej kobiet wzrósł z 72,9% do 76,2% (o 3,3%).

Tabela 40. Wskaźnik zatrudnienia kobiet w województwie śląskim w latach 2009-2018.

Wskaźnik zatrudnienia w %

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/start.

Tabela 41. Osoby bierne zawodowo z powodu pełnienia obowiązków rodzinnych związanych z prowadzeniem domu w województwie śląskim (w tysiącach, stan na koniec IV kw.)

Osoby bierne

Uwaga: Dane z 2019 roku dotyczą II kwartału.

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, województwo śląskie.

193 Kolejnym wskaźnikiem związanym z sytuacją na rynku pracy jest liczba osób biernych zawodowo, a więc osób nie pracujących i nie poszukujących pracy. W analizach wzięto pod uwagę bierność kobiet będących w wieku produkcyjnym, wynikającą z pełnienia obowiązków rodzinnych związanych z prowadzeniem domu. W 2015 roku, a więc przed wprowadzeniem świadczenia wychowawczego, w województwie śląskim zanotowano 974 tys. kobiet biernych zawodowo, w tym

193 Kolejnym wskaźnikiem związanym z sytuacją na rynku pracy jest liczba osób biernych zawodowo, a więc osób nie pracujących i nie poszukujących pracy. W analizach wzięto pod uwagę bierność kobiet będących w wieku produkcyjnym, wynikającą z pełnienia obowiązków rodzinnych związanych z prowadzeniem domu. W 2015 roku, a więc przed wprowadzeniem świadczenia wychowawczego, w województwie śląskim zanotowano 974 tys. kobiet biernych zawodowo, w tym

W dokumencie STRATEGIA POLITYKI SPOŁECZNEJ WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NA LATA (Stron 184-196)